Ўз СДТ асосий қоидалар - Metrologiya - Referatlar

Ўз СДТ асосий қоидалар

Yuklangan vaqt:

21.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

581 KB

Ko'chirib olish

Ўз СДТ асосий қоидалар Режа: 1. Асосий қоидалар 2. Стандартлаштиришнинг асосий принциплари 3. Давлат стандартлаштириш объектлари

Асосий қоидалар Ўзбекистонда стандартлаштириш бўйича ишларни ташкиллаштириш ва олиб боришга умумий талабларни ўрнатади, Ўз СДТ нинг меъёрий ҳужжатлари мажмуида асос бўлади ва O’z DSt 1.0:1998 билан регламентланади. Асосий қоидаларда келтирилган асосий мақсадлар “Стандартлаштириш тўғрисида” Қонунда ўрнатилганларга ўхшайди. Стандартлаштириш тармоклараро тизимининг давлат ва рус тилларида қисқартирилган номлари белгиланган: O’z StDT – О’zbekiston standartlashtirish davlat tizimi – (ГСС Уз – государственная система стандартизации Узбекистана); КНТ – konstruktorlik hujjatlarining yagona tizimi – (ЕСКД – единая система конструкторской документации); ТНТ – texnologik hujjatlarining yagona tizimi – (ЕСТД – единая система технологической документации); MST – mahsulotni sinash tizimi – (система испытаний продукции); МSКТ – mahsulot sifati ko’rsatkichlarining tizimi – (СПКП – система показателей качества продукции); O’zSMT – О’zbekiston sertifikatlashtirish milliy tizimi – (НСС Уз – национальная система сертификации Узбекистана); НВТ – hujjatlarning birxillashtirilgan tizimi – (УСД – унифицированная система документов); NKAST – nashriyot, kutubhona va axborot bo’yicha standartlar tizimi – (СИБИД – система стандартов по информации, библиотечному и издательскому делу); O’z O’DT – О ’zbekiston o’lchashlar birliligini taminlash davlat tizimi – (ГСИ Уз – государственная система обеспечения единства, измерений Узбекистана); MBZEHТ – materiallar va buyumlarni zanglash va eskirishdan himoyalash yagona tizimi – (ЕСЗКС – единая система защиты от коррозии и старения материалов и изделий);

МНStТ – mehnat havfsizligi standartlari tizimi – (ССБТ – система стандартов безопасности труда); IТТТ – ishlab chiqarishni tehnologik tayorlashning yagona tizimi – (ЕСТПП – единая система технологической подготовки производства); DHT – dasturiy hujjatlarining yagona tizimi – (ЕСПД – единая система программой документации); QLHT – qurilish uchun loyiha hujjatlari tizimi – (СПДС – система проектной документации для строительства); ТР – texnika puhtaligi – (НТ – надёжность в технике); М Y аТ – mahsulot yaratish va ishlab chiqarishni tashkillashtirish tizimi – (СРГШ - система разработки и постановки продукции на производство); O’z AT – О’zbekiston akkreditatlash tizimi – (СА – система аккредитации Узбекистана); ST – sifat tizimi – (СК – система качества); TKT – texnik-iqtisodiy va ijtimoiy axborotni tasniflash va kodlash yagona tizimi – (ЕСКК ТЭСИ – единая система классификации и кодирования технико-экономической и социальной информации) Асосий қоидаларда стандартлаштиришнинг асосий вазифалари келтирилган: истеъмолчилар ва давлат манфаатларини кўзлаб, чиқариладиган маҳсулотнинг сифати ва номенклатурасига мақбул талабларни ўрнатиш; параметрик ва хил ўлчамлари қаторларини, асос конструкцияларни, конструктив-бирхиллаштирилган буюмларнинг блок-модул таркибий қисмларини белгилаш ва қўлланиш асосида бирхиллаштириш; маҳсулот, унинг элементлари, бутловчи буюмлар, хом ашё, материалларнинг кўрсаткичлари ва тафсилотларини келишиб олиш ва ўзаро мувофиқлаштириш; метрологик меъёрлар, қоидалар, низомлар, талабларни ўрнатиш ва б. Стандартлаштиришнинг асосий принциплари ифодаланган, жумладан: стандартлаштиришнинг мақсадга мувофиқлиги; стандартлаштиришнинг комплекслиги; барча даражадаги меъёрий ҳужжатларнинг ўзаро бир-бирига

боғликлиги ва келишилганлиги; ўхшаш стандартлаштириш объектларига бошқарувнинг турли даражаларида меъёрий ҳужжатларни такрор ишлаб чиқишга йўл қўймаслик ва ҳ.к. Стандартлаштиришнинг ташкилий асослари ўрнатилган. Стандартлаштириш бўйича миллий идора – Ўзстандарт Агентлигининг вазифалари белгиланди: – стандартлаштириш соҳасида миллий сиёсатни шакллантиради ва амалга оширади; – давлат ва хўжалик бошқарув идораларининг стандартлаштириш бўйича фаолиятини мувофиқлаштиради; – стандартлаштириш бўйича ишларни ўтказиш умумий ташкилийметодик қоидаларини ўрнатади; – меъёрий ҳужжатлар, шу жумладан мажбурий талабларни ўз ичига олган ҳужжатлар устидан давлат текшируви ва назоратини амалга оширади; – стандартлаштириш соҳасида кадрларни касбий тайёрлаш ва қайта тайёрлаш ишларини ташкиллаштиради ва олиб боради. Давархитектурақурилиш, Давтабиатқўмита, Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва бошқа давлат ва хўжалик бошқарув идоралари ўз ваколатлари доирасида стандартлаштириш бўйича ишларни ташкиллаштиради ва мувофиқлаштиради. Стандартлаштириш ва меъёрий ҳужжатлар лойиҳаларини ишлаб чиқиш бўйича ишларга методик жиҳатдан раҳбарлик қилиш учун хос бошқарув идоралар Ўзстандарт Агентлиги билан ҳамкорликда стандартлаштириш бўйича техник қўмиталар ва таянч ташкилотлар, хўжалик юритувчи субъектларда эса -стандартлаштириш хизматларини ташкил этади. Барча даражалардаги стандартлаштириш объектларининг батафсил рўйхати келтирилган:  Давлатлараро стандартлаштириш объектлари қуйидагилардан иборат: – умумтехникавий меъёрлар ва талаблар, шу жумладан умуммашинасозликда қўлланиладиган буюмларнинг (подшипниклар,

редукторлар, маҳкамлаш буюмлари ва бошқалар) ягона техник тили, хил ўлчамлари қатори ва намунавий конструкциялари, ахборот технологияларининг мос келувчи дастурий ва техник воситалари, материаллар ва моддаларнинг хоссалари тўғрисида маълумотнома маълумотлари, маҳсулотни таснифлаш ва кодлаш; – йирик саноат ва хўжалик мажмуиларининг объектлари (транспорт, энергетика, алоқа ва б.); – йирик давлатлараро ижтимоий-иқдисодий ва илмий-техникавий дастурларнинг объектлари, жумладан аҳолини ичимлик сув билан таъминлаш, одамлар яшайдиган муҳитни текшириш тизимини яратиш, радиоэлектрон воситаларининг электромагнит мос келувчанлиги, аҳоли ва халқ хўжалиги объектларининг хавфсизлигини эҳтимолни ҳисобга олган ҳолда таъминлаш; – қатор давлатларда чиқариладиган, ўзаро етказиб бериладиган маҳсулот. Асос бўлувчи давлатлараро стандартлар фаолиятнинг маълум соҳаси учун умумий ташкилий-методик қоидаларни, шунингдек маҳсулотни яратиш ва фойдаланишда турли фан, техника ва ишлаб чиқариш соҳаларининг ўзаро тушунишини, техникавий бирлилигини ва ўзаро алоқаларини, атроф муҳитни муҳофазалашни, меҳнатни муҳофазалашни ва бошқа умумтехникавий талабларни таъминлайдиган умумтехникавий талабларни (меъёрлар, қоидаларни) ўрнатади.  Давлат стандартлаштириш объектлари қуйидагилардан иборат: а) ташкилий-методик ва умумтехникавий меъёрлар ва талаблар, жум- ладан: – стандартлаштириш бўйича ишларни ташкиллаштириш ва ўтказиш; – билим ва фаолиятнинг турли соҳаларида терминологик тизимлар; – техник-иқтисодий ва ижтимоий ахборотларни таснифлаш ва кодлаш; – хавфсизлик техникаси, атроф муҳитни муҳофазалаш, меҳнат гигиенаси, эргономика, техникавий эстетика талаблари; б) маҳсулотга мажбурий талаблар;

в) тармоқлараро эҳтиёжга мўлжалланган маҳсулот; г) давлат аҳамиятидаги хўжалик объектларининг элементлари, шу жумладан банк тизими, транспорт, алоқа, энергетик тизим, мудофаа ва ҳ.к д) давлат ижтимоий-иқтисодий ва илмий-техникавий дастурларнинг объектлари (элементлари); • Тармоқ стандартлаштириш объектларига тармоқни ташкил этиш ва бошқариш, сифатни таъминлаш, тармоққа мўлжалланган маҳсулот меъёрлари ва қоидалари ; киради. • Маъмурий-ҳудудий стандартлаштириш объектларига ҳудудни бошқариш, ҳудуд учун хос маҳсулот сифатини таъминлаш буйича меъёрлар ва қоидалар кириши мумкин. • Корхоналарда стандартлаштириш объектларига қуйидагилар киради: – чет истеъмолчиларга харидга чиқариладиган маҳсулот; – ишлаб чиқаришни ташкиллаштириш бўйича меъёрлар ва қоидалар; – сифатни бошқариш; – фақат ушбу корхонада тайёрланадиган ва ишлатиладиган деталлар ва йиғма бирликлар; – технологик жихоз ва асбоблар, технологик меъёрлар, талаблар.ва ушбу корхонадаги намунавий технологик жараёнлар; – кўрсатиладиган хизматлар. Ўзбекистонда қўлланиладиган меъёрий ҳужжатлар: – давлатлараро стандартлар; – Ўзбекистон давлат стандартлари; – тармоқлар стандартлари; – техник шартлар; – маъмурий-ҳудудий стандартлар; – корхоналарнинг стандартлари. Стандартлаштириш бўйича меъёрий ҳужжатларга шунингдек раҳбарий ҳужжатлар, меъёрлар ва қоидалар (қурилиш, санитария, экологик қоидалар ва б.), тавсиялар, техник-иқтисодий ва ижтимоий ахборот таснифлагичлари ҳам киради.

Халқаро ва ҳудудий стандартлар O’z DSt ISO/IEC 21:2001 бўйича Ўзбекистон давлат стандартларига қайта расмийлаштирилиб қўлланилади. Чет эл стандартлари – O’z DSt 1.7:1998 бўйича қайта расмийлаштирилади. Узлуксиз таълим тизимида Ўзбекистон давлат стандартлари Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади. Ихтиёрий меъёрий ҳужжатларни қўлланиш (амал қилиш) мақсадида республикада техник регламент мавжуд бўлганда қўлланилиши мажбурий бўлмаган меъёрий ҳужжатлар ишлаб чиқилади. Меъёрий ҳужжатларни белгилаш тартиби ўрнатилган: а) давлат аҳамиятидаги меъёрий хужжатлар: – Ўзбекистон давлат стандарти – O’z DSt; – Ўзбекистон умумдавлат таснифлагичи – O’z DТ – Ўзбекистон раҳбарий ҳужжати – O’z RH – Ўзбекистон тавсияномалари – O’z Т. б) тармоқ даражасидаги меъёрий ҳужжатлар: – тармоқ стандарти – ТSt; – тармоқ таснифлагичи – ТТ; – техник шартлар – ТSh; – раҳбарий ҳужжат – RH; – тавсиялар – Т. в) маъмурий-ҳудудий ахамиятдаги меъёрий ҳужжатлар: – маъмурий- ҳудудий стандарт – МНSt ; – тавсияномалар – Т. г) корхона аҳамиятидаги меъёрий ҳужжатлар: – техник шартлар – ТSh; – корхона стандарти – КSt. Демак, барча даражадаги меъёрий ҳужжатларнинг белгиси ҳужжат матнининг қайси тилда ёзилганлигидан қатъий назар, давлат тилида лотин ёзувидаги қисқартмалар (аббревиатуралар) билан белгиланади. Аббревиатуралар қуйидагиларни ифодалайди: O’z – O’zbekiston D – Davlat T – Tasniflagich, Tarmoq, Tavsiyanoma R – Rahbariy

H – Hujjat, Hududiy Sh – Shart K – Korhona M – Mamuriy St – Standart Давлатлараро стандарт белгиси ( ГОСТ ) русс тилида сақланади . Стандартлар даражаси , уларнинг тасдиқлаш даражалари ва Ўз СДТ стандартларининг турлари 1- расмдаги схемада келтирилган . Халқ истеъмоли ноозиқ молларини тайёрлаш ва ҳаридга чиқариш учун намуналар ( эталонлар ) нинг техник тавсифларини ишлаб чиқиш руҳсат этилади . Техник тавсифлар давлат рўйхатидан ўтказилмайди , чунки улар ушбу гурухдаги бир турли маҳсулотга умумий талабларни ўрнатувчи меъёрий ҳужжатлар асосида ишлаб чиқилади . Ҳаридга чиқариладиган маҳсулотга барча даражадаги меъёрий ҳужжатлар Ўзстандарт Агентлигининг идораларида давлат рўйхатидан ўтказилади . Давлат рўйхатидан ўтмаган меъёрий ҳужжатлар ҳақиқий бўлмайди . Махсулотга меъёрий ҳужжатлар , одатда , ҳар беш йилда , агар бошқа муддат урнатилмаган булса , қайтадан кўриб чиқилади . Импорт қилинадиган маҳсулот Ўзбекистон ҳудудида амалдаги меъёрий ҳужжатларда ўрнатилган мажбурий талабларга мувофиқ келиши лозим . Бу сертификат билан тасдиқланади . Меъёрий ҳужжатларсиз маҳсулот ишлаб чиқариш ва харидга чикариш рухсат этилмайди . Меъёрий хужжатларни нусҳалаш тартиби Асосий қоидаларда белгиланган . Меъёрий ҳужжатларни ва уларга киритилган ўзгартиришларни нашр ва қайта чоп этиш бу ҳужжатларни тасдиқлаган ( қабул қилган ) ташкилотлар томонидан амалга оширилади . Стандартлаштириш бўйича халқаро , давлатлараро ва ҳудудий ташкилотларнинг меъёрий ҳужжатларини Ўзбекистон ҳудудида нашр ва қайта чоп этиш ҳуқуқи Ўзстандарт Агентлигига берилган .

Хўжалик юритувчи субъектларда стандартлар устидан давлат текшируви ва назорати қонунда белгиланган тартибда амалга оширилади . 1-расм. Стандартлар даражалари, уларни тасдиқлаш даражалари ва Ўз СДТ стандартларининг турлари

А дабиётлар : 1. Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Садыков А.Б., Умаров А.С., Хакимов О.Ш. Основы обеспечения единства измерений. Книга 1. – Ташкент, 2005. 2. Абдувалиев А.А., Алимов М.Н. Развитие и совершенствование систем стандартизации, метрологии и сертификации в Республике Узбекистан на период до 2010 года// Standart. – 2005. – №2. 3. Абдувалиев А.А., Алимов М.Н., Бойко С.Р., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З. Основы стандартизации, сертификации и управления качеством. – Ташкент: Fan va technologiya, 2005. 4. Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Алимов М.Н., Гольцов В.Ф., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З., Садыков А.Б. Основы стандартизации, сертификации, метрологии и управления качеством продукции. Учебное пособие. – Ташкент: Издательство ТГТУ, 2002. 5. Абдувалиев А.А. Некоторые аспекты совершенствования системы стандартизации в Узбекистане// Standart. – 2003. – № 2. 6. Алимов М.Н. Государственные научно-технические программы – важнейший фактор научно-технического прогресса// Standart. – 2004. – № 1. 7. Алимов М.Н. Реализация программ комплексной стандартизации в народном хозяйстве Узбекистана. – Т.: УзНИИНТИ, 1986.

O'xshashlar

Ўз СДТ меъёрий асосини таснифлаш

Асосий атамалар ва таърифлар

Стандартлаштиришнинг турли даражадаги объектлари

Стандартлаштириш идоралари ва хизматлари

Ўзбекистон стандартлаштириш давлат тизими