Узлуксиз таълим тизимида стандартлаштириш - Metrologiya - Referatlar

Узлуксиз таълим тизимида стандартлаштириш

Yuklangan vaqt:

21.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

90 KB

Ko'chirib olish

Узлуксиз таълим тизимида стандартлаштириш Режа: 1. Асосий низомлар 2. Олий таълим 3. Ўрта махсус таълим 4. Умумий ўрта таълим

Асосий низомлар “Таълим тўғрисида” Қонунда (1997 й.) таълим соҳасида давлат сиёсатининг асосий тамойилларидан бири сифатида “Давлат стандартлари доирасида таълимнинг ҳамма учун очиқлиги” кўрсатилган. Қонунга мувофиқ Давлат таълим стандартларини тасдиқлаш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг ваколатига берилган. Таълимни бошқариш бўйича ваколатланган давлат идоралари давлат таълим стандартларининг бажарилишини таъминлашлари лозим. Таълимнинг барча турлари бўйича давлат таълим стандартларига асосан Миллий дастурда узлуксиз таълим тизимининг фаолият кўрсатиши кўзда тутилган. Вазирлар Маҳкамаси 05.01.1998 й. № 5 “Узлуксиз таълим тизими учун давлат таълим стандартларини ишлаб чиқиш ва киритиш тўғрисида” қарор қабул қилган. Бу қарорга кўра “Давлат таълим стандартлари тўғрисида” низом тасдиқланган ва таълимнинг хос турлари бўйича стандартларнинг лойиҳаларини ҳуқуқий ва техник экспертиза қилиш бўйича экспертлар гуруҳи тузилган. Қарорда таълимнинг хос турлари учун стандартларни босқичма-босқич киритиш муддатлари тасдиқланган. Низомга мувофиқ стандартлар таълимнинг қуйидаги турлари учун ўрнатилади: – умумий ўрта таълим, шу жумладан бошланғич таълим; – ўрта махсус, касбий таълим (академик лицейлар, касб коллежлари); – олий таълим (бакалавриат, магистратура). Мактабгача, мактабдан ташқари, олий ўқув юртидан кейинги таълим, малака ошириш ва кадрларни қайта тайёрлаш учун давлат бошқаруви ваколатли идоралари томонидан белгиланадиган давлат талаблари ўрнатилади.

Низомга асосан стандартлаштиришнинг қуйидаги объектлари белгиланган – таълим фанлари ва предметларининг тузилмаси, мазмуни, ўқув юкламасининг ҳажми, ўқувчиларнинг ва битирувчиларнинг малака даражаси ва тайёрлаш сифати; – талаблар, меъёрлар ва қоидалар, педагогик ва ахборот технологиялари, ўқитиш методлари ва воситалари, шунингдек таълим тизимида фойдаланиладиган атамалар, тушунчалар ва тоифалар; – ўқувчиларнинг билим даражасини ва касбий маҳоратини аниқлаш, битирувчиларнинг сифатини, педагогик ва илмий-педагогик кадрларнинг таълим фаолиятини текшириш-аниқлаш процедуралари. Низомда давлат таълим стандартларини ишлаб чиқиш, кўриб чиқиш ва тасдиқлашнинг қуйидаги тартиби белгиланган: – давлат таълим стандартларини ишлаб чиқиш танлов шартлари ёки таълимни бошқарув ваколатли идоралари эълон қиладиган инновацион лойиҳалар асосида амалга оширилади; – Кадрлар тайёрлаш бўйича Миллий дастурни амалга ошириш Республика комиссияси стандартнинг лойиҳасини экспертиза қилади ва экспериментал текширувни ўтказади; – Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳамаси кадрлар тайёрлаш Миллий дастурини амалга ошириш бўйича Республика комиссиясининг ҳулосасига кўра давлат таълим стандартини ва унга киритилган ўзгартиришларни тасдиқлайди. Олий таълим Ўзбекистон олий мактаб тизими таркибига 58 та олий ўқув юртлари, шу жумладан 16 университет ва 170 нинг талаба ўқийдиган 42 та институт киради. Олий ўқув юртларида 18,5 минг ўқитувчилар ишлайди, буларнинг ярмидан кўпроғи доктор ва фан номзодлари.

Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида” Қонунининг бажарилишини ҳуқуқий жиҳатдан таъминлаш Кадрлар тайёрлаш Миллий дастурининг биринчи босқичини амалга ошириш бўйича чора-тадбирларни бажариш мақсадларида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 16.08.2001 й. №343 қарори билан қуйидаги стандартлар тасдиқланди ва жорий этилди: O’z DSt 1006:2001 Ўзбекистон Давлат стандарти. Ўзбекистон узлуксиз таълим давлат таълим стандартлари. Олий таълим давлат таълим стандарти. Асосий низомлар; O’z DSt 1007-2001 Ўзбекистон давлат стандарти. Ўзбекистон узлуксиз таълим давлат таълим стандартлари. Олий таълим давлат таълим стандарти. Олий таълим йуналишлари ва мутахассисликлари таснифлагичи. O’z DSt 1006:2001 да олий таълим тўғрисида асосий тушунчалар (ўқитиш меъёрий муддатлари, касбий таълим дастури, таълим фанлари блоки, якуний давлат аттестатлаши), бакалавриат ва магистратурадан ташкил топган олий таълим тузилмаси, таълим йўналишлари (мутахассисликлар) бўйича касбий таълим дастурларининг мазмунига талаблар, талабаларнинг тайёрлик даражаларига талаблар ва битирувчиларга малакавий талаблар, ўқув юкламасининг ҳажмига талаблар, кадрларни тайёрлаш сифатини баҳолаш тартиби ва олий таълим муассасаларининг фаолиятини баҳолаш тартиби келтирилган. Стандарт хос меъёрий ҳужжатларни тузишда асос бўлади. Стандарт олий таълимни олий ўқув юртларида амалга ошириладиган юқори малакали мутахассислар тайёрлайдиган, узлуксиз таълимнинг мустақил тури деб белгилайди. Олий таълим икки босқичга ажратилган: бакалавриат ва магистратура. Бакалавр ва магистр академик даражалари олий таълимнинг хос даражаси дастурини муваффақиятли ўзлаштирган шахсларга берилади. Олий таълимнинг биринчи босқичи сифатида бакалавриатура учун ўқиш муддати камида 4 йил, магистратура учун эса камида 2 йил белгиланган.

Бакалавриатурада таълим дастурлари таълимнинг узлуксизлигини ва умумий ўрта ва ўрта махсус, касбий таълим билан уйғунлашган давоми эканлигини ва фанларнинг қуйидаги мажбурий блокларини талабалар томонидан ўзлалтирилишини ҳисобга олиши лозим: – гуманитар ва ижтимоий-иқтисодий фанлар; – математик ва табиий-илмий фанлар; – умумкасбий фанлар; – махсус фанлар; – қўшимча фанлар. Магистратуранинг таълим дастурлари таълимнинг узлуксизлигини ва бакалавриат таълим дастурларининг давоми эканлигини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқилади ва фанларнинг қуйидаги мажбурий блокларини талабалар томонидан ўзлаштирилишини назарда тутиши лозим: – умумметодологик фанлар; – мутахассислик фанлари; – илмий фаолият. Магистратура таълим дастурлари, шунингдек мустақил таълимни ва талабаларнинг танлов фанларини, якуний давлат аттестатлашини назарда тутиши лозим. Бакалавр таълим йўналиши бўйича, олий маълумотли шахслар томонидан эгалланиши лозим бўлган лавозимларда мустақил ишлашга, танлаган мутахассислиги бўйича олий таълимни магистратурада давом эттиришга, қайта тайёрлаш ва малака ошириш тизимида қўшимча касбий таълим олишга тайёрланади. Магистр мустақил илмий-тадқиқот, илмий-педагогик ва бошқарув фаолиятига, аспирантурада таълим олишга ва қайта тайёрлаш, малака ошириш тизимида ўқишга тайёрланган бўлиши лозим. Ўқув юкламасининг энг кўп ҳажми, аудитория ва аудиториядан ташқари ишларни ўз таркибига олган ҳолда, бакалавр ва магистрлар учун ҳафтасига 54 соат, кундузги ўқитиш шаклида аудитория дарсларининг энг кўп ҳажми ҳафтасига 36 соат ҳажмда ўрнатилиши лозим. O’z DSt 1006:2001 да бакалавриатура ва магистратурада ўқитиш меъёрий муддатлари ва ўқув вақти умумий ҳажмининг тақсимоти ўрнатилган.

Бакалавриатура йўналишлари ва магистратура мутахассислари бўйича кадрларни тайёрлаш сифатини текшириш ўз таркибига ички, якуний давлат, жамоа-давлат ва ташқи текширувларни олиши лозим. Олий таълим йўналишлари ва мутаҳассисликлари таснифлагичида биринчи рақам мутахассислик кодини, иккинчи рақам йўналиш кодини, учинчи рақам – таълим соҳаси кодини, тўртинчи ва бешинчи рақамлар – билим соҳаси кодини, охирги рақамлар таълим дастурлари даражасининг кодини ифодалайди. Масалан, “Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш” таълим йўналиши 5521600 коди билан ифодаланган. Ўрта махсус таълим Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”, “Кадрлар тайёрлаш бўйича миллий дастур”, “Стандартлаштириш тўғрисида” қонунларини, Вазирлар Маҳкамасининг 5 январь 1998 й. №5 “Узлуксиз таълим тизимида давлат таълим стандартларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш тўғрисида”, 13 май 1998 й. № 204 “Ўзбекистон Республикасида ўрта махсус таълим тизимини ташкиллаштириш бўйича чора-тадбирлар тўғрисида” қарорларини бажариш ва таълим тизимининг узлуксизлигини таъминлаш мақсадларида Ўзбекистон узлуксиз таълим тизимида ўрта махсус, касбий таълим меъёрий ҳужжатлари ишлаб чиқилган. Ўрта махсус, касбий таълим (ЎМКТ) соҳасида Ўзбекистон давлат стандарти O’z DSt 983:2000 “Ўзбекистонда узлуксиз таълим стандартларининг давлат тизими. Ўрта махсус, касбий таълим” асос бўлувчи ҳужжат бўлиб ҳисобланади. Умумуй ўрта таълимга асосланган, ўқитиш муддати 3 йил бўлган мажбурий ўрта махсус, касбий таълим узлуксиз таълим тизимида мустақил таълим туридир. Ўрта, касбий таълим йўналиши – академик лицей ва касбий коллеж ўқувчилар томонидан ихтиёрий танланади. Стандартда Ўзбекистонда ўрта махсус ва касбий таълимнинг асосий мақсадлари ва вазифалари, тушунчалар, ишларни ташкиллаштириш, меъёрий

ҳужжатларнинг даражаси ва уларни тузиш тартиби, таълимни стандартлаштириш тизимида ўрнатилган талабларни текшириш ва назорат қилиш белгиланган. Ўзбекистонда ўрта махсус ва касбий таълим стандартларининг меъёрий- ҳуқуқий асоси таълим бўйича қонунлар ва Ўз СДТ дан иборат. Ўрта махсус ва касбий таълимнинг тармоқ стандарти таълим сифатининг, ўқув юкламаси хажмининг, мақсадлар ва малакавий талабларга мос келувчи, касбий таснифлагич асосида тайёрлаш йўналиши ва касбий тайёрлаш энг кам мажбурий мазмунини таъминловчи меъёрий ҳужжат сифатида белгиланган. ЎМКТ стандартларини жорий этиш асосий мақсадлари қуйидагилардан иборат: – ЎМКТ сифатининг мамлакатимизда ўтказилаётган ижтимоийиқтисодий ислоҳотларга ва демократик ўзгаришларга мувофиқлигини таъминлаш; – жамиятнинг эҳтиёжларини ва фан-техника ютуқларини ҳисобга олувчи кадрлар тайёрлашни таъминлаш; – кадрлар тайёрлаш тартиби ва жараёнини баҳолаш асосларини аниқлаш – ЎМКТ тизимида кадрлар тайёрлаш узлуксизлигини ва навбатини таъминлаш; – рақобатбардош кадрлар тайёрлашни таъминлаш. ЎМКТ стандартларининг вазифалари қуйидагилардан иборат: – ЎМКТ тизимида кадрлар тайёрлаш бўйича таълим хизматларига ва уларнинг сифатига қўйиладиган талабларни аниқлаш; – ЎМКТ тизимида билимларни ва малака даражасини баҳолашга талабларни ўз ичига олган меъёрий асосни яратиш; – ўқувчиларни халқ анъаналари ва инсоний фазилатлар асосида одобахлоқли тарбиялаш шакллари ва усулларини жорий этиш; – кадрларни мақсадли ва сифатли тайёрлаш учун таълим, фан ва ишлаб чиқаришни самарали бирга олиб борилиши (интеграцияси) ни таъминлаш;

ЎМКТ да стандартлаштиришнинг энг муҳим томонлари қуйидагилар: – таълимнинг узлуксизлиги ва навбати; – ижтимоий-иқдисодий ривожланиш, фан-техника ва технологияларнинг ривожланиш истиқболлари, жамият талабларини ҳисобга олиш; – таълим, фан ва ишлаб чиқаришнинг бирлилиги; – матнларни ифодалаш бирлилиги ва аниқлиги; – замонавий фан, техника ва технология соҳасидаги тажриба ва ютуқларга мувофиқлиги; – ЎМКТ мақсадлари ва вазифаларига эришиш. ЎМКТ тизимида стандартлаштиришни ташкиллаштириш, мувофиқлаштириш, методик раҳбарлик қилиш таълимни бошқарув бўйича давлат идораларига юклатилган. ЎМКТ тизимидаги таълим стандартлари уч йил давомида олиб борилган педагогик тажриба натижалари бўйича тасдиқланиши лозим. ЎМКТ стандартларига ўзгартиришлар Вазирлар Маҳкамаси томонидан ўрнатилган тартибда киритилади. ЎМКТ тизимидаги давлат ва тармоқ стандартларининг талабларига риоя қилиниши ваколатли идора томонидан текширилади. Бунда ўқув юртини битирувчиларнинг билими, ўқув режалари ва дастурлари, ўқитишнинг педагогик технологиялари баҳоланади. Белгиланган талабларга риоя қилиниши учун масъуллик ўқув юртининг раҳбариятига юклатилди. ЎМКТ сифатини текшириш ички, жорий, оралиқ, якуний, ташқи, давлат- жамоа текшируви ва якуний давлат аттестатлаши кўринишида олиб борилади. O’z DSt 983:2000 да ЎМКТ ўқув юртини битирувчиларга талаблар ўрнатилган. Бундай талабларга билимларни ва касбий кўникмаларни ўзлаштиргани, билим-кўникмаларни амалиётга жорий эта билиши, жисмоний ва касбий ривожлана олиши киради. Шунингдек, ЎМКТ да кадрлар тайёрлаш йўналишлари, касблари ва мутахассисликлар умумдавлат таснифлагичларини ишлаб чиқишга қўйиладиган талаблар ҳам ўрнатилган.

Умумий ўрта таълим Ўқиш муддати 9 йил 1-9 мактаб синфлари бўлган умумий ўрта таълим мажбурий ҳисобланади. Бу таълим икки босқичдан – бошланғич (1-4 синфлар) ва ўрта (5-9 синфлар) умумий таълимдан иборат бўлиб, фан асослари бўйича мунтазам билимлар олишни таъминлайди, билим олишга эҳтиёжини ривожлантиради, таянч ўқув, илмий ва умуммаданий билимларни, миллий ва умуминсоний фазилатлар асосида маънавий-ахлоқий сифатларни, меҳнат кўникмаларини, ижодий фикрлашини, атроф дунёга ва касб танлашга онгли муносабатини таъминлайди. Умумий ўрта таълим тугаллангандан кейин таълим фанлари ва булар бўйича олинган баҳолар кўрсатилган давлат шаклидаги аттестат берилади. Янги тузилмани шакллантириш ва умумий ўрта таълимни олиб бориш учун кадрлар тайёрлаш бўйича Миллий дастур бўйича давлат таълим стандартларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш талаб этилди. Стандартлар мактабнинг 1-9 синфлари доирасида сифатли умумий ўрта таълимни, академик лицейларда ва касбий коллежларда, навбатдаги таълим дастурлари билан мантиқий алоқани ҳисобга олган ҳолда таъминлайди. “Таълим тўғрисида”, “Кадрлар тайёрлаш бўйича Миллий дастур” ларни ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 13 май 1998 й. № 203 “Ўзбекистон Республикасида умумий ўрта таълимни ташкиллаштириш тўғрисида” қарорини бажариш мақсадида Халқ таълими вазирлиги томонидан умумий ўрта таълим давлат таълим стандартлари ишлаб чиқилди ва 1998-1999 ўқув йилида ўқув юртларида синаб кўрилди. Ҳукумат қарори билан “Ўзбекистон Республикасида умумий таълим тўғрисида” Низом тасдиқланди. Умумий ўрта таълим мақсади сифатида ўқувчиларни давлат таълим стандартига мувофиқ ўқитиш ва тарбиялаш ва шахснинг таълим олиш ҳуқуқини амалга ошириш белгиланган. Умумий ўрта таълим ўқувчиларга зарур ҳажмдаги билимларни беради, уларда ташкилотчилик қобилиятларни ва амалий тажрибани ривожлантиради,

биринчи бошланғич касбий йўналишга ва навбатдаги таълим босқичини танлашига кўмаклашади. Бошланғич таълим (1-4 синфлар) ўқиш, ёзиш, ҳисоблашни, ўзини-ўзи текшириш асосий қобилиятларини ва кўникмаларини маданий сўзлашув ва ахлоқ, шахсий гигиена ва соғлом ҳаёт тарзини ўргатишга қаратилган. Умумий ўрта таълим (1-9 синфлар) мунтазам билимларни олишни, кенг билим доирасини, ижодий мустақил фикрлашни, ўқувчилар шахсиятининг тикланишини, ўзининг ижтимоий тақдирини ўзи белгилаш қобилиятини ва қизиқиш доираларининг ривожланишини таъминлайди. Умумий ўрта таълим давлат таълим стандартлари (УЎТДТС) қуйидаги тамойиллар асосида ишлаб чиқилади: – давлат таълим стандарти (ДТС) талабларининг давлат, жамият ва шахсият эҳтиёжларига мувофиқлиги; – ўқув дастурлари мазмунининг жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши ва фан ва техникадаги тараққиёт билан ўзаро боғлиқлик; – умумий ўрта таълимнинг бошқа таълим даражалари билан узлуксизлиги; – таълим мазмунининг республиканинг барча ҳудудларида бирлилиги ва бутунлиги; – умумий ўрта таьлимнинг мазмуни, шакли, воситалари ва усулларини аниқлашда инновацион технологияларга асосланиш; – таълим бўйича қонунлар замонавий талабларининг ва педагогикадаги анъанавий қарашларнинг бирлилиги; – хорижий демократик давлатларнинг таълим соҳасида миллий хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда меъёрларни ўрнатиш илғор тажрибасидан фойдаланиш. Умумий ўрта таълим мактабларининг таянч ўқув режалари давлат таълим стандартларининг таркибий қисми бўлиб, таълим соҳасидаги давлат меъёрий ҳужжати деб ҳисобланади. Таянч ўқув режалари ўқувчиларга ўқув предметининг мазмунини бериш учун ажратилган ўқув соатларининг энг кам

ҳажмини акс эттиради ва стандартларга мувофиқ ҳар бир муайян синфда ўқув предмети бўйича таълим мазмунини аниқлаш учун асос бўлади. Стандартлар ўқувчиларнинг барча умумтаълим предметлар (она тили, адабиёт, физика, математика, кимё, тарих, жўғрофия ва бошқалар) бўйича тайёргарлик даражаларига мажбурий энг кам талабларни ўз ичига олади. Бунда талаблар умумий ўрта таълимнинг икки босқичига - 1-4 синфлар ва 5-9 синфларга алоҳида-алоҳида ўрнатилган. Масалан, 1-4 синфлар учун “Она тили ва ўқиш” предметидан қуйидаги талаблар ўрнатилган: а) ўқиш маҳорати бўйича – бир минутда 80-90 та сўз ўқиш, бунда қуйидагиларга риоя қилиш зарур: – ҳарфларни тўғри талаффуз қилиш; – сўзларни тўғри ўқиш; – сўзларнинг талаффуз этилишига эътиборни қаратган ҳолда тиниқ ва ифодали ўқиш; – урғу қоидаларига риоя қилиш; – илмий атамалар ва белгиларни тўғри талаффуз этиш; б) матнни ўзлаштириш ва бошқаларини баён этиш - 10 минут ичида 4-5 бет матнни ўқиб, мазмунини сўзлаб бериш, бунда қуйидагиларга риоя қилинади: – нутқ тўғри, текис, аниқ, таъсирчан бўлиши лозим; – монологларнинг текислигига риоя қилинади; – диалогларнинг таъсирчанлиги, мантиқийлиги узлуксизлиги. в) 70-80сўздан иборат диктант ёзиш кўникмаси талаб этилади. г) ўз фикрини баён эта олиш – 5-6 жумладан иборат матн ёзиш. Ўқувчиларнинг билим сифатини текширишни ва ўқитиш натижаларининг ДТС га мувофиқлигини таъминлаш учун қуйидаги текширув: жорий текширув, оралиқ текширув, босқич текшируви, якуний текширув процедуралари кўзда тутилган.

А дабиётлар : 1. Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Садыков А.Б., Умаров А.С., Хакимов О.Ш. Основы обеспечения единства измерений. Книга 1. – Ташкент, 2005. 2. Абдувалиев А.А., Алимов М.Н. Развитие и совершенствование систем стандартизации, метрологии и сертификации в Республике Узбекистан на период до 2010 года// Standart. – 2005. – №2. 3. Абдувалиев А.А., Алимов М.Н., Бойко С.Р., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З. Основы стандартизации, сертификации и управления качеством. – Ташкент: Fan va technologiya, 2005. 4. Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Алимов М.Н., Гольцов В.Ф., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З., Садыков А.Б. Основы стандартизации, сертификации, метрологии и управления качеством продукции. Учебное пособие. – Ташкент: Издательство ТГТУ, 2002. 5. Абдувалиев А.А. Некоторые аспекты совершенствования системы стандартизации в Узбекистане// Standart. – 2003. – № 2. 6. Алимов М.Н. Государственные научно-технические программы – важнейший фактор научно-технического прогресса// Standart. – 2004. – № 1. 7. Алимов М.Н. Реализация программ комплексной стандартизации в народном хозяйстве Узбекистана. – Т.: УзНИИНТИ, 1986.

O'xshashlar

СТАНДАРТЛАШТИРИШ

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ХАКИДА

Стандартлаштириш объектлари

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ДАВЛАТ ТИЗИМИ

Курилишда стандартлаштириш объектлари