Стандартлаштириш объектлари - Metrologiya - Referatlar

Стандартлаштириш объектлари

Yuklangan vaqt:

02.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

30.0869140625 KB

Ko'chirib olish

Стандартлаштириш объектлари Режа: 1 . Стандартларни ишлаб чиқишнинг устиворлиги. 2. Стандартларни ишлаб чиқиш босқичлари. 3. Стандартларнинг турлари (халқаро, давлат, ташкилот стандартлари) 4. Стандартлаштириш объектлари.

1. Стандартларни ишлаб чиқишнинг устиворлиги Ўзбекистон Республикасида стандартлаштириш бўйича ишлар “Ўзстандарт” агентлиги томонидан рўйхатдан ўтказилган стандартлаштириш бўйича техника қўмиталари, стандартлаштириш бўйича асос ташкилотлар, корхоналар, бирлашмалар ва бошқа манфаатдор ташкилотларнинг йиллик режаларига асосан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси стандартларини ишлаб чиқиш, одатда, ҳар бир манфаатдор корхона ва ташкилотнинг мухтор вакили бўлган мутахассислардан ташкил топган техникавий қўмиталар (ТК) ёки стандартлаштириш бўйича таянч ташкилотлар томонидан амалга оширилади. Стандарт бир нечта ташкилот томонидан ишлаб чиқилганда, етакчи ишлаб чиқувчи ташкилот ҳамкорликда иш бажарувчи ҳар бир ташкилот билан келишган ҳолда иш кўлами ва муддатларини белгилайди. Етакчи ишлаб чикувчи ташкилот стандарт лойиҳасини ўз вақтида ишлаб чиқишга, ҳамкорликда иш бажарувчи ташкилотлар эса, ўзига топширилган ишнинг вақтида бажарилишига жавобгар ҳисобланади. Республика стандартлаштириш режасига, биринчи навбатда, миллий стандартлар талаблари билан уйғунлашишни, кишиларнинг ҳаёти ва соғлиги учун хавфсизликни, атроф-муҳитнинг муҳофаза қилинишини, истеъмолчилар ҳуқуқининг ҳимоя қилинишини, миллий-социал иқтисодий ва илмий- техникавий дастурларнинг амалга оширилишини таъминлайдиган миллий стандартларни ишлаб чиқиш киритилади. “Ўзстандарт” агентлиги, Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, Архитектура ва қурилиш давлат қўмитаси ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги бюджет маблағлари ҳисобига асосий ва умумтехникавий талабларни белгилайдиган стандартларни ишлаб чиқишда буюртмачидир. Шунингдек, вазирликлар, идоралар, корхоналар, ташкилотлар, концернлар, уюшмалар ва маҳсулотларнинг тегишли турини ишлаб чиқарувчилар ёки истеъмол қилувчи бошқа тузилмалар, истеъмолчиларнинг жамоа ташкилотлари, илмий-техникавий жамиятлар ва бошқалар ҳам буюртмачилар ҳисобланади. Бу ишларни маблағ билан таъминлаш буюртмачилар маблағи ҳисобидан, шу жумладан, шартнома асосида марказлаштирилган маблағлар ҳисобидан ҳам амалга оширилади. Стандарт лойиҳасининг мазмуни ва техникавий-иқтисодий жихатдан асослаб берилганлиги, кўрсаткичларнинг меъёр ва талабларини фан ва техниканинг ҳозирги даражасига жавоб беришига стандартни ишлаб чиқувчи ва тасдиқловчи ташкилот жавоб беради. Стандартларга риоя қилиш республика худудида маҳсулотларни ишлаб чиқарадиган ва истеъмол киладиган барча корхона ва ташкилотлар учун мажбурийдир. Норматив ҳужжатларсиз маҳсулот ишлаб чиқариш ва реализация қилишга йўл қўйилмайди.

2. Стандартларни ишлаб чиқиш босқичлари Стандартлаштириш қоидалари, нормалари, техник-иқтисодий ахборот классификаторлари каби норматив ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва қўллаш тартиби “Ўзстандарт” агентлиги томонидан белгиланади. Стандартларни ишлаб чиқиш босқичлари. Стандартни ишлаб чиқишда ташкилий-услубий бирликни таъминлаш ҳамда уни ишлаб чиқиш жараёнини назорат қилиш учун стандартларни ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш 4 босқичда олиб борилади. 1 - босқич - зарурат туғилганда стандартни ишлаб чиқиш учун техникавий топшириқ ишлаб чиқилади ва тасдиқланади; 2 - босқич - стандарт лойиҳасини ишлаб чиқиш (биринчи таҳрири) ва уни фикр-мулоҳазалар олиш учун юбориш. 3 - босқич - фикр-мулоҳазалар устида ишлаш, стандарт лойиҳасини (охирги таҳририни) ишлаб чиқиш, келишиш ва тасдиқлашга тақдим этиш; 4 - босқич - стандартни тасдиқлаш ва давлат рўйхатидан ўтказиш. 1-босқич. Техникавий топшириқда стандартни ишлаб чиқишнинг зарурияти борлиги асосланад и, стандарт ни ишлаб чиқиш муддатлари белгилан ади ва тасдиқланади. Техникавий топшириқни ишлаб чиқишда стандарт билан боғлиқ бўлган ҳамма маълумотлар , ҳ атто, чет эл стандартлари, халкаро стандартлар ҳам, ўрганиб чиқилади. Техникавий топшириқ ишлаб чиқилгандан кейин стандарт O'z DSt 1.1: 1992 стандарти талабларига биноан бажарилади. 2-босқич. Стандарт лойиҳаси(биринчи таҳрири ) ни ишлаб чиқиш ва уни фикр-мулоҳазалар олиш учун юбориш. Стандарт лойиҳаси т ехникавий топшириқ (ТТ) иш режаси, тасдиқланган стандартлаштириш жадвали, янги маҳсулот турларини яратиш режаси, манфаатдор ташкилотлар таклифи ва ишлаб чиқарувчи корхоналарнинг ташаббусига биноан ишлаб чиқилади. Стандарт лойиҳасини ишлаб чиқиш билан бир вақтда, стандарт лойиҳасига тушунтириш хати тузилади , лозим топ ил са , стандартни жорий қилиш бўйича асосий ташкилий-техникавий тадбирлар режасининг лойиҳаси ишлаб чиқилади. Бир хил стандартлаштириш объектларига бир неча стандартларни биргаликда ишлаб чиқиш, келишиб олиш, тасдиқлашда битта тушунтириш хатини тузишга йўл қўйилади. Агар стандарт лойиҳаси ишлаб чиқилаётганда муомаладаги ўзаро боғлиқ бўлган меъёрий ҳужжатларни қайта кўриб чиқиш, ўзгартириш, ёки бекор қилиш лозим топилган бўлса, у ҳолда етакчи ишлаб чиқувчи ташкилот меъёрий ҳужжатларни қайта кўриб чиқиш, ўзгартириш ёки бекор қилиш юзасидан асосли таклифлар тайёрлаб, уларни асосий тадбирлар режаси лойиҳасига киритиши керак. Стандарт лойиҳасини, тушунтириш хатини, асосий тадбирлар режаси лойиҳасини фикр-мулоҳаза олиш учун юборишдан олдин, лозим топилса , дастлаб илмий-техникавий кенгашда ёки етакчи ишлаб чиқувчи

ташкилотнинг техникавий кенгашида буюртмачи-ташкилот ( асосий истеъмолчи)нинг вакили иштирокида қараб чиқилади. Стандарт лойиҳаси тушунтириш хати ва асосий тадбирлар режаси лойиҳаси билан биргаликда кўпайтирилади ва қуйидаги рўйхат бўйича ҳамма манфаатдор ташкилотларга фикр-мулоҳаза олиш учун юборилади. 1. Буюртмачи ташкилот (асосий истеъмолчи) га ёки унинг стандарт лойиҳасини келишиш бўйича таянч килиб тайинланган ташкилотлардан бирига. 2. Давлат назорати органлари га, касаба уюшмаси ташкилотига , транспорт, Соғлиқни сақлаш вазирликларига, Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасига, агар стандарт лойиҳасида уларнинг ваколатига тегишли шартлар қўйилган бўлса. 3. Бир иктир илган маҳсулот ёки фаолият соҳаси юзасидан стандартлаштириш бўйича таянч ташкилотларга, агар улар стандарт лойиҳасини ишлаб чиқувчиси бўлмаса. 4. Стандартларни жорий қ иладиган ва жорий қилишни таъминлайдиган ташкилот ва корхоналарга. 5. Стандарт лойиҳасининг ишлаб чиқилиши билан боғлиқ равишда бир- бири билан боғлиқ бўлган амалдаги меъёрий ҳужжатларни қайта кўриб чиқиш, ўзгартириш, бекор қилиш лозим топилган тақдирда , уларни тасдиқлаган ташкилотларга. Корхона ва ташкилотлар тақдим этилган стандарт лойиҳасини кўриб чиққандан сўнг ўз фикр-мулоҳазаларини тузадилар ва уни бевосита ишлаб чиқувчи ташкилотга стандарт лойиҳасини қабул қилган кундан бошлаб 15 кундан кечиктирмасдан юборадилар. 3-босқич. Фикр-мулоҳазалар устида ишлаш , с тандарт лойиҳасини ишлаб чиқиш (сўнгги таҳрири) , келишиш ва уни тасдиқлашга тақдим этиш. Етакчи ишлаб чиқувчи ташкилот олинган фикр-мулоҳазаларга асосан фикр-мулоҳазалар мажмуини тузади. Вақтидан кейин юборилган мулоҳазалар етакчи ишлаб чиқувчи ташкилотнинг ихтиёрига к ў ра кўриб чиқилади ва фикр-мулоҳазалар мажмуига қўшилади. Етакчи ишлаб чиқувчи ташкилот ва бошқа бажарувчи ташкилот фикр- мулоҳазалар мажмуига биноан стандарт лойиҳасининг сўнгги таҳририни ишлаб чи қ ади ҳамда тушунтириш хатини ва асосий тадбирлар режаси лойиҳасини аниқлайди. Ишлаб чиқувчи ташкилот билан бошқа манфаатдор ташкилотлар орасида стандарт лойиҳаси ёки асосий тадбирлар режаси лойиҳаси бўйича келишмовчиликлар бўлса, етакчи ишлаб чиқувчи ташкилот келишмовчиликларни муҳокама қилиш учун кенгаш ўтказади. Кенгашга кўриб чиқилаётган стандарт лойиҳаси бўйича қарор қабул қилиш ваколати берилган асосий манфаатдор ташкилотларнинг ва буюртмачилар (асосий истеъмолчилар) нинг вакиллари таклиф килинади. Кенгаш хайъати кўриб чиқиладиган масалаларнинг ҳар томонлама муҳокама қилиниши ва қарор қабул қилинишини таъминлаши керак.

Етакчи ишлаб чиқувчи ташкилот кенгаш қатнашчиларига мунозарали масалалар бўйича фикр-мулоҳазалар мажмуидан кўчирмалар юборади. Кенгаш таклифномаларини унинг қатнашчиларига кенгаш бошланишига камида 10 кун қолганда оладиган қилиб юборилади. Кенгаш қарори унинг қатнашчилари имзо чеккан баённома билан расмийлаштирилади. Баённомада ёки унга илова қилинган алоҳида рўйхатда кенгашнинг ҳар бир иштирокчисининг фамилияси, исми, отасининг исми ва мансаби кўрсатилади. Стандарт лойиҳасининг аниқланган таҳририда айрим бандлар бўйича келишмовчиликлар бўлса, у ҳолда кенгаш баённомасида ана шу бандлар бўйича ташкилотларнинг вакиллари алоҳида фикрда эканлиги кўрсатиб қўйилади. Кенгашда қабул қилинган қарорга биноан, стандарт лойиҳасининг сўнгги таҳрири тузилади, ҳамда тушунтириш хати ва асосий тадбирлар режасининг лойиҳаси аниқланади. Стандарт лойиҳасининг сўнгги таҳририни тасдиқлашга топширишдан олдин ишлаб чиқувчи ташкилот буюртмачи ташкилотга ёки унинг стандартлаштириш бўйича таянч ташкилотларидан бирига келишиб олиш учун жўнатади. Бундан ташқари, агар стандарт лойиҳасида давлат назорати, касаба уюшмаси, Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги фаолияти доирасига тааллукли талаблар қўйилган бўлса, лойиҳа ушбу органлар билан ҳам келишиб олиниши керак. Стандарт лойиҳасида умумий техникавий шартлар ёки умумий техникавий талаблар стандартларига, шунингдек, касаба уюшмалари, давлат назорати идоралари, Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги қоидалари ва меъёрларига ҳавола қилинган бўлса, стандарт лойиҳаси бу ташкилотлар билан келишилмайди. Ишлаб чиқувчи ташкилот стандарт лойиҳасининг сўнгги таҳририни бир вақтнинг ўзида келишиладиган барча ташкилотларга тушунтириш хати, асосий тадбирлар режа лойиҳаси ва келишмовчиликни муҳокама қилиш юзасидан кенгаш баённомасининг кўчирмаси билан қўшиб жўнатади. Стандарт лойиҳасини келишиб олиш стандарт лойиҳаси келиб тушган кундан бошлаб 15 кундан ошмаган муддатда амалга оширилади. Стандарт лойиҳаси, тушунтириш хати ва асосий тадбирлар режаси лойиҳаларида фикр ва мулоҳазалар бўлса, ушбу мулоҳазалар техника- иқтисодий далил билан юқорида курсатилган муддатда ишлаб чиқувчи ташкилотга юборилади. Стандарт лойиҳаси юзасидан фикр ва мулоҳазалар белгиланган муддатда келиб тушмаса, лойиҳа келишилган ҳисобланади. Стандарт лойиҳасининг келишилганлигини тасдиқлаш лойиҳанинг асл нусхаси ва иккинчи нусхасидаги “Келишилди” деган белги остида раҳбар (раҳбар ўринбосари) нинг имзоси ёки раҳбар (раҳбар ўринбосари) имзо чеккан алоҳида хат билан расмийлаштирилади.

Стандарт лойиҳасида қўшимча имзолар қўйилишига ёки “Мулоҳазалар билан келишилди” деган ёзувлар бўлишига рухсат этилмайди. Стандарт лойиҳаси бўйича ташкилотлар ўртасида давом этаётган келишмовчиликлар бўйича “Ўзстандарт” агентлиги, Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, Архитектура ва қурилиш давлат қўмитаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги ўзларига юклатилган фаолият турлари тўғрисида сўнгги қарорни қабул қилади. Стандартга ўзгартириш киритилганда, агар у илгари келишиб олинган ташкилотларнинг манфаатларига дахл килмаса, ўзгартиш факат буюртмачи (асосий истеъмолчи) билан келишилади, холос. Келишилган стандарт ёки келишилганлик тўғрисидаги хат, етакчи ишлаб чиқарувчи ташкилотга юборилиши шарт. Стандарт лойиҳасининг сўнгги таҳририни тасдиқлашга топширишдан олдин стандартлаштириш бўйича асос ташкилот ёки стандартлаштириш бўйича техникавий қўмита ўзига бириктирилган маҳсулотлар ёки фаолият соҳаси бўйича стандартни илмий-техникавий ва ҳуқуқий экспертизадан ўтказади. Стандарт лойиҳаси тасдиқлашга ишлаб чиқувчи ташкилот томонидан қуйидагича тўпламда берилади: а) илова хати; б) стандарт лойиҳасининг сўнгги таҳририга тушунтириш хати; в) асосий тадбирлар режаси лойиҳаси; г) стандарт лойиҳасининг 4 та нусхаси, улардан иккитаси биринчи нусха бўлиши шарт; д) стандарт лойиҳаси келишилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар асл нусхаси; е) стандарт лойиҳаси тўғрисида фикр-мулоҳазалар мажмуи; ж) қ олган келишмовчиликлар ҳ акидаги маълумотнома. “ Ўзстандарт ” агентлиги, Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, Архитектура ва қ урилиш давлат қўмитаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги номенклатура бўйича ў зларига тегишли стандартларнинг лойиҳалари ва ҳужжатларини к ў пи билан 15 кун мобайнида кўриб чиқилишини, шунингдек давлат экспертизасидан ўтказилишини таъминлайдилар. “ Ўзстандарт ” агентлиги, Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, Архитектура ва қ урилиш давлат қўмитаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги стандарт лойиҳаларини кўриб чикади ва уни тасдиқлаш ёки кам-к ў стини т ў лдириб, қайта ишлаш тўғрисида қарор қабул қ илади. Стандарт уни тасдиқлаган ташкилотнинг қарори билан тасдиқланади ва жорий қ илинади. Стандарт муддати чекланмаган ёки муддати чекланган тарзда тасдиқланади. Стандартни тасдиқлаш чоғида асосий тадбирлар режаси лойиҳаси даги ишларни амалга оширишни ҳисобга олган ҳолда , стандартни жорий қилиш

санаси ёки стандартнинг амал қилиш муддати, шунингдек биринчи текширув муддати ва кейинги текширувларнинг қ ачон бўлиши белгилаб қўйилади. Амал қилиш муддатлари чекланган стандартларни текширишдан ўтказиш стандартнинг амал қилиш муддати тугаши га 9 ой колганда , стандартнинг амал қилиш муддат ини ч ў зиш, амал қилиш муддатини чеклашга барҳам бериш, стандартни бекор қилиш бўйича ҳужжатни тасдиқлашга тақдим этиш зарурлигини ҳисобга олган ҳолда , белгиланади. Қў лланиш муддати тугаши билан стандарт ҳуқуқий кучини й ў котади. Республика стандартини давлат рўйхатига олишни “ Ўзстандарт ” агентлиги амалга оширади. Давлат рўйхатидан ўтказиш учун стандарт 4 нусхада топширилиши лозим; асл нусхаси, иккинчи нусхаси ва 2 та кўчирма. Стандартни давлат рўйхатидан ўтказиш учун муковалаб топшириш лозим. Стандарт 5 кундан ошмаган муддатда давлат рўйхатидан ўтказилиши керак. Стандартнинг кайси ташкилот томонидан тасдиқланишидан катъийназар, стандартга ракамли белгини “ Ўзстандарт ” агентлиги беради. Стандарт ҳужжатларни белгилашнинг қуйидаги тартиби қабул қилинган: Стандарт тури рўйхатга олиш рақами: рўйхатга олинган йил. Масалан, O'z DSt 1.10: 1998, TSt 208:2006, O'z RH 51-101:2001. Рўйхатга олувчи асл нусха, иккинчи нусхаси ва иккита кўчирманинг биринчи бетига ўзининг номи кўрсатилган тўрт бурчак муҳрини босади, сана ва давлат рўйхатининг номерини ёзиб қўяди. Иккинчи нусха ва кўчирманинг битта нусхаси “Ўзстандарт” агентлигида қолади. Асл нусха ва кўчирманинг иккинчи нусхаси ишлаб чиқувчига қайтарилади. “Ўзстандарт” агентлиги стандарт давлат рўйхатидан ўтказилгандан кейин 15 кун ичида кўчирманинг битта нусхасини Республика илмий- техникавий кутубхонасига юбориши керак. Стандартлаштиришнинг ахборот таъминоти. Республикамизда стандартлар бўйича ахборот таъминотини амалга ошириш мақсадида “Ўзстандарт” агентлиги томонидан “Ўзбекистон давлат стандартлари” ва Ўзбекистонда амал қилувчи давлатлараро стандартлар” ахборот кўрсаткичлари чоп этилиб борилмоқда. Шу билан бирга республикада стандартлаштириш бораси амалга оширилаётган ишларни тарғиб қилиш мақсадида “Стандарт” журнали чоп этилмоқда.

3. Стандартларнинг турлари (халқаро, давлат, ташкилот стандартлари) Ўзбекистон Республикасида стандартлаштиришга доир қуйидаги тоифадаги норматив ҳужжатлар қўлланилади: халқаро (давлатлараро, минтақавий) стандартлар; Ўзбекистон Республикасининг давлат стандартлари; ташкилотнинг стандартлари; Давлат ягона узлуксиз таълим тизимида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланадиган давлат таълим стандартлари ишлаб чиқилади. Стандартлаштиришга доир норматив ҳужжатлар жумласига, шунингдек стандартлаштириш қоидалари, нормалари, техник-иқтисодий ахборот классификаторлари ҳам киради. Мазкур ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва қўллаш тартиби «Ўзстандарт» агентлиги томонидан белгиланади. Ҳ озирги ва қ тда республикамизда “Тармоқ стандартлари” ва “Техник шартлар” каби стандартлаштиришга оид норматив ҳужжатлардан ҳам фойдаланилмоқда. Стандартлар ва техник шартлар талабларини халкаро, минтакавий ва саноати ривожланган мамлакатлар стандартлари талаблари билан уйғунлаштириш лозим. “Ўзстандарт” агентлиги, Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, Архитектура ва қурилиш давлат қўмитаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги стандартлаштириш бўйича тармоқлараро ишларни ташкил қилиш ва мувофиқлаштириш учун ўз ҳуқуқлари доирасида йўрикномалар, қоидалар, низомлар, услубий кўрсатмалар, раҳбарий ҳужжатларни ва тавсияларни ишлаб чикади ва манфаатдор томонлар билан келишувга биноан тасдиқлайди. Вазирликлар, бошқармалар, уюшмалар, концернлар ва бошқа хўжалик тузилмалари, зарурият туғилганда, “Ўзстандарт” агентлиги, Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, Архитектура ва қурилиш давлат қўмитаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан келишилган ҳолда соҳавий раҳбарий ҳужжатлар ва тавсияларни ишлаб чиқишлари мумкин. Тармоқ стандартлари тармоқда ишлаб чиқариладиган ва кўлланиладиган бир турдаги маҳсулот гурухига, маҳсулотни ишлаб чиқариш, ишлов бериш ва тармоқларда қўлланилишини таъминлайдиган Ўзбекистон Республикаси вазирликлари (идоралари) га бириктирилган аниқ маҳсулот учун ишлаб чиқилади. Техник шартлар аниқ маҳсулотга ишлаб чиқилади: техник шартларда белгиланадиган талаблар бир турли маҳсулотлар гурухига мўлжалланган стандартларда белгиланадиган талабларга мувофиқ келиши ёки бу талаблардан юқори бўлиши даркор. Ишлаб чиқаришни ташкил этишни, ишлаб чиқариш жараёнларининг ўзаро алоқасини таъминлаш, факат муайян бир корхонада кўлланиладиган

технологик жиҳоз ва восита-ускунага, техник жараёнларга талабларни белгилаш мақсадида ташкилот стандартлари ишлаб чиқилади. Ташкилот стандартлари факат муайян бир корхона ёки ташкилотда қўлланиладиган меъёрлар, қоидалар ва усулларни ҳам белгилайди. Ташкилот стандартлари корхоналар раҳбарияти томонидан муайян бир корхонанинг объектлари учун тасдиқланади ва ташкилотда тайёрланадиган маҳсулотга жорий этилмайди. Давлат стандартлаштириш тизими стандартларни қўлланиш соҳасига кўра қуйидаги тоифаларга ажратади. 1. Умумий техник шартлар стандарти. Бу стандарт ягона (умумий) талабларни, шу жумладан, маҳсулотни ишлаб чиқаришнинг бутун режали даври мобайнида энг мақбул техник даражани, маҳсулот сифати ва тежамкорлигини таъминлайдиган ишлатиш талабларини, бутунлиги, қабул қилиш , назорат услублари, тамғалаш, ураш-жойлаш, ташиш ва сақлаш, ишлатиш ва таъмирлашга оид кўрсатмалар, тайёрловчи кафолатлари ва бошқа талабларни белгилайди. Умумий техник шартлар стандарти қуйидаги изчилликда жойлашувчи бўлимларни ўз ичига олади: асосий параметрлар, техник талаблар, қабул қилиш , назорат усуллари, маҳсулотни ташиш ва сақлаш, ишлатиш, ишлаб чиқарувчи кафолатлари. 2. Техник шартлар стандарти. Муайян маҳсулот учун ҳар томонлама талабларни, шу жумладан, ишлатиш хусусиятлари, бутлаш, қабул қилиш, назорат услублари, тамғалаш, ташиш, сақлаш талаблари, ишлатиш ва таъмирлаш, ишлаб чиқарувчи кафолатларига кўрсатмаларни ишлаб чиқариш, етказиб бериш, ишлатиш ва таъмирлашни таъминлашни белгилайди. 3. Атамалар ва таърифлар стандарти. Фан, техника, саноат ва қишлоқ хўжалиги, қурилиш, транспорт, маданият, соғлиқни сақлаш ва иқтисодиётнинг бошқа соҳаларида кўп қўлланиладиган атамалар ва уларнинг таърифларини белгилайди. 4. Назорат (сиповлар, ўлчовлар таҳлили, таърифлар) услублари стандарти синовлар учун намуналар танлаш тартибини, маҳсулот сифати кўрсаткичларини баҳолаш бирлигини таъминлаш мақсадида бу маҳсулотнинг истеъмол (ишлатиш) хусусиятларини назорат қилиш услубларини белгилайди. У бир турдаги маҳсулот бир неча гурухининг битта кўрсаткичини ёки бир турдаги маҳсулот гурухи кўрсаткичлари мажмуини назорат қилиш услубларини ҳам белгилаши мумкин. Қабул қилиш стандарти маҳсулотни унинг сифати ва миқдорига кўра қабул қилиш нинг ягона (умумий) талабларини, назорат режаси, шунингдек, зарур ҳолларда синов дастурлари турларини ҳам белгилайди. Тамғалаш (маркировка) стандарти истеъмолчиларни маҳсулотнинг асосий хусусиятларидан хабардор қилиш учун тамғалашнинг ягона (умумий) талабларини белгилайди. Ўраш-жойлаш стандарти, техник эстетикани ҳисобга олган ҳолда маҳсулот хусусиятини сақлаш мақсадидаги ўраш- жойлашга қўйиладиган ягона (умумий) талабларни белгилайди.

Ташиш стандарти маҳсулотни ташишда маҳсулотнинг хусусиятларини сақлашни таъминловчи ягона (умумий) талабларни белгилайди. Худди шунингдек, сақлаш стандарти маҳсулотни асраш чоғида унинг хусусиятлари сакланишининг умумий талабларини белгилайди. Белгилар стандарти стандартлашнинг турли объектлари учун уларнинг шартли, ракамли, ҳарф-ракамли белгилашни, ўлчовлар бирлигини (лотин, грек, кирилл ҳарфларида), уларнинг хажмини, ёзувнинг ўрнини босувчи рамзларни ва бошқаларни белгилайди. Номенклатура стандарти стандартлаштириш объектларининг тизимлаштирилган рўйхатини, уларнинг хусусиятлари ва кўрсаткичларини белгилайди, маҳсулот сифати кўрсаткичлари тизими стандартларида белгиланадиган маҳсулот сифат кўрсаткичлари номенклатураси бунга мисол бўла олади. Умумий талаблар ва (ёки) меъёрлар стандарти техник, шу жумладан, метрологик ягоналикни, ишлаб чиқариш жараёнлари, улар натижалари ўзаро алоқасини таъминлашда зарур бўладиган умумтехник миқдорлар, талаблар ва меъёрларни белгилайди. Шунингдек, меъёрлар стандарти физик миқдор бирлиги давлат эталонлари ҳамда ўлчовлар (воситалар билан) аниқлиги меъёри, текширув схемалари, статистик баҳолаш аниқлиги меъёрлари, моддалар, материаллар хусусиятлари ва таркибининг стандарт намуналарига талабларини, зарарли моддаларни йўл қўйилиши мумкин бўлган чегарасини ва уларнинг йўл қўйилиши мумкин бўлган тўпланиш чегарасининг меъёрларини белгилайди. Худди шунингдек, шовкиннинг, радио майдонлардаги радиацион нурланиш тебранишининг йўл қўйилиши мумкин бўлган даражасини; юқори таъсир меъёрларини; техник-эстетик талабларини, хом ашё, материаллар, энергия, ёнилги, эхтиёт қисмлар, восита ускуналар, мехнат сарфини камайтиришни таъминлайдиган техник-иқтисодий меъёрлар салмогини, умумий ишлаб чиқариш-техник мақсадлардаги бошқа ягона техник талаблар ёки меъёрларни белгилайди. Услублар стандарти ишлаб чиқариш жараёнларида техник бирликни ва маҳсулотни ишлаб чиқариш ва ундан фойдаланиш жараёнларининг энг мақбулини таъминлашга доир ишларни бажариш услубларига қўйиладиган талабларни белгилайди. Меъёрий ҳужжатларни қуйидаги тартибда белгилаш қабул қилинган: а) давлат даражасида : – Ўзбекистон давлат стандарти – O'z DSt; – Умумдавлат таснифлагичи – O'zDТ; – Ўзбекистон раҳбарий ҳужжати – O'z RН; – Ўзбекистон тавсияномалари – O'z Т; б) тармоқ даражасида : – Тармоқ стандарти – ТSt; – Тармоқ таснифлагичи – ТТ; – Техник шартлар – TSh – раҳбарий ҳужжат – RН;

– тавсияномалар – Т; в) маъмурий-ҳудудий даражада : – маъмурий-ҳудудий стандарт – МНSt; – раҳбарий ҳужжат – RН; – тавсияномалар – Т; г) ташкилот даражасида : – техник шартлар – ТSh; – корхона (ташкилот) стандарти – К St . Шундай қилиб, барча даражадаги норматив ҳужжатлар унинг матни қайси тилда ёзилганидан қатъи-назар, лотин графикасига асосланган давлат тилидаги аббревиатуралар билан белгиланади Аббревиатуралар қуйидагиларни белгилайди: O'z– O'zbekiston Ўзбекистон), D – Davlat (Давлат), Т – Таsniflagich Таснифлагич), Таrmоq (Тармоқ), Таvsiyanoma (Тавсиянома), R – Rаhbаriу (Раҳбарий), Н – Hujjat Ҳужжат), Hududiy (Ҳудудий), Sh – Shart (Шарт), К – Korxona (Корхона), М – Mamuriy (Маъмурий), St – Standart (Стандарт). Давлатлараро стандарт (ГОСТ) нинг рус тилидаги белгиланиши сақланиб қолади. 4. Стандартлаштириш объектлари Стандартлаштириш объекти - стандартлаштириладиган нарса (ма ҳ сулот, жараён, хизмат). “Стандартлаштириш объекти” тушунчасини ифодалаш учун кенг маънодаги маҳсулот, жараён, хизмат ибораси қабул килиндики, буни ҳар қандай материалга, таркибий қисмларга, восита- ускуналарга, тизимга уларнинг биргаликда бўлиши қоидасига, иш олиб бориш тартибига, вазифасига, усулига ёки фаолиятига тенг даражада дахлдордир деб тушунмок керак. Уму мий ҳолда қ уйидагилар с тандартлаштириш объектлари ҳисобланади: а) конкрет маҳсулот; б) аниқ талаблар, услублар, атамалар; в) умумий техник ва ташкилий-услубий қоида ва меъёрлар; г) тармоқлараро қўлланиладиган умумий талаблар, кўрсаткичлар, маҳсулот сифати меъёрлари; д) тармоқлараро қўлланиладиган бир хил гурух маҳсулотларнинг асосий эксплуатацион хоссалари ва техник тавсифлари; е) техника хавфсизлиги нормалари, санитария нормалари; ж) илмий-техник атамалар, таърифи ва белгилари. Ўзбекистонда амал қилувчи стандартлар тоифасига кўра ўз объектига эга. Давлатлараро ва давлат стандартларнинг стандартлаштириш объектлари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: а) умумтехник ва ташкилий-услубий қоида ва меъёрлар; б) тармоқлараро кўлланиладиган маҳсулотга умумий талаблар, кўрсаткичлар, меъёрлар, назорат услублари;

в) илмий-техник атамалар, уларнинг таърифи; г) физик каттталик бирликлари; д) ўлчов услублари ва воситалари; е) конструкторлик, технологик, эксплуатация қилиш тизимлари ҳужжатлари, ишлаб чиқаришни бошқаришда ва ташкил этишда фойдаланиладиган ҳужжатлар ва бош қ а ҳужжатлар; ж) энг зарурий маҳсулотлар ва бошқалар. Давлат стандартларининг объектлари га у мумтехник объектлар, бунга ягона техник тил, машинасозликда кўлланиладиган буюмларнинг намунавий конструкциялари, материаллар ва моддалар хусусиятлари тў ғ рисидаги ишончли маълумотлар, техник-иқтисодий ахборотни таснифлаш ва кодлаш, давлат илмий-техник объектлари, шунингдек, ижтимоий-иқтисодий мақсадли дастурлар ва лойиҳалар , р еспубликада ички эхтиёжларни кондириш мақсадида ишлаб чиқариладиган ва бошқа давлатларга экспорт килинадиган маҳсулот лар киради . Қ уйидагилар т армоқ стандартларининг стандартлаштиришнинг объектлари ҳисобланади : а) кўп ва кам серияда ишлаб чиқариладиган машина, восита, жиҳозлар, аппаратлар; б) мўайян т армоқда чегараланган миқдорда ишлаб чиқариладиган тайёр маҳсулотларнинг айрим турлари; в) муайян т армоқда ишлатиладиган хом ашё, материаллар, ёқилғилар, ярим тайёр маҳсулотлар; г) т армоқ да фойдаланиладиган технологик нормалар, типик технологик жараёнлар; д) халк истеъмол товарлари ва саноат маҳсулотларини лойиҳалаштириш, ишлаб чиқариш ва эксплуатация қилиш бўйича меъёрлар, талаблар, услублар; е) халк истеъмол товарларининг айрим турлари; ж) мехнат хавфсизлиги нормалари ва уларга талаблар; к) ўлчов аниқлиги нормалари; л) ўлчовни бажариш услублари ва ҳ оказолар. Ташкилот стандартларининг стандартлаштиришобъектлари га қу йидагилар киради: а) ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва маҳсулот сифатини бошқаришда фойдаланиладиган меъёрлар, қоидалар; б) корхонада ишлатиладиган хом ашёлар; в) технологик жараёнларга технологик талаблар, меъёрлар ва бошқалар.

Adabiyotlar: 1. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darsligi, Toshkent.: Aloqachi 2013 y. 2. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darslik, Toshkent, “O’quv ta’lim metodikasi” 2015 y. 3. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1 4. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2 5. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3 6. Савельев И. В. Сборник вопросов и задач по общей физик е . М.: АСТ. Астрель. 2005. С.320. 7. К.П.Абдурахманов, Ў.Эгамов “ Физика курси” дарслиги, Тошкент, 2010 й. 8. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.496 (1том) 9. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.416 (2том) 10. Трофимова Т.И. Курс физики.М.Высшая щкола 1999.С.543 Интернет сайтлар: 1. www.ziyonet.uz ; 2. www.estudy.uz ; 3. www.fizika.uz ; 4. www.elearning.uz ; 5. www.bilim.uz ; 6. www.edx.uz ; 7. www.my.estudy.uz ; 8. www.conrsera.org.uz ;

O'xshashlar

Курилишда стандартлаштириш объектлари

СТАНДАРТЛАШТИРИШ

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ХАКИДА

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ДАВЛАТ ТИЗИМИ

Давлат стандартлаштириш тизими