Стандартлаштириш илмий - методик асослари - Metrologiya - Referatlar

Стандартлаштириш илмий - методик асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

162 KB

Ko'chirib olish

Стандартлаштиришнинг илмий-методик асослари Режа: 1. Стандартлаштириш ва унинг халқ хўжалигидаги роли. 2. Ўзбекистон стандартлаштириш давлат тизими ( Уз СДТ). 3. Стандартлаштириш меъёрйиҳужжатлари (МХ). 4. Стандартларни ишлаб чиқиш, тасдиқлаш ва рўйхатдан ўтказиш тартиби (РСТУз 1.1-92) 5. Афзал сонлар тизими. 6. Параметрик қаторларни тузиш ва танлаш усуллари. 7. Унификация, агрегатлаштириш, махсуслаштириш. 8. Комплекс стандартлаштириш. 9. Илгарилаб стандартлаштириш. 10. Умумтехник стандартлар комплекс тизимлари.

1. Стандартлаштириш ва унинг халқ хўжалигидаги роли. Стандартлаштириш деганда муайян соќада фаолиятини тартиблаштириш мақсадида қоидаларни киритиш ва ижро этиш тушунилади. Стандартлаштириш барча кизиккан томонлар иштирокида, хусусан умумий оптимал тежамкорликка эришиш мақсадида, эксплуатация шароитлари ва хавфсизлик талаблари бажарилиши шарти билан ўтказилади. Стандартлаштириш илмий техник тараққиётни тезлаштириш, иш унумдорлигини ва махсулот сифатини ошириш самарали воситаларидан биридир. Билимлар тармоги сифатида стандартлаштириш стандарт ларни тузилиш принципларини ишлаб чиқиш усулларини, уларни халқ хўжалигида ишлашини, махсулот сифатига ва унумдорлигига ва умуман техник тараққиётга таъсирини ўрганади. Стандартлаштириш ни прогрессив шакл ларига комплекс стандартлаштириш , тормоклараро тизимларни стандартлаштириш , илгарилаб стандартлаштириш шакл лари киради. 2. Ўзбекистон стандартлаштириш давлат тизими (Уз СДТ). Стандартлаштириш давлат тизими деганда стандартлаштириш ни мақсади ва вазифаларини, стандарт ларни ишлаб чиқиш тартиби ва услубини, уларни тасдиқлаш ва жорий қилиш, шунингдек уларни жорий қилиниши ва бажарилиши устидан назорат қилишни ифодаловчи ўзаро мувофиқлаштирилган қоидалар ва низомлар тушинилади. СДТни асосий мақсади маъерлар, кўрсаткичлар ва талабларни урнатувчи стандарт лар ёрдамида махсулотлар сифатини оширишга, махсулотларни лойиќалаш ва ишлаб чиқаришда махсуслашиш шароитларини яратишга, сермехнатлигини пасайтиришга, материал ва мехнат ресурсларини тежашга, халқаро иқтисодий ва техникавийҳамкорликни ривожлантиришга, аќоли соғлигини

сақлашга, мехнат хавфсизлигини таъминлашга ва табиий бойликлардан рационал фойдаланишга кумаклашишдан иборат. Стандартлаштириш ишлари барчасини устидан стандартлаштириш миллий идораси - Ўзбекистон Республикасининг Вазирлар Махкамаси хузуридаги Ўзбекистон стандартлаштириш , метрология ва сертификатлаштириш агентлиги ( Уз стандарт ) раќбарлик қилади. Ўз стандарт вазифалари қаторига стандартлаштириш соќасидаги давлат сиёсатини шакл лантириш ва амалга ошириш, меъёрийҳужжатларни давлат рўйхатидан ўтказиш , халқаро, давлатлараро ва минтанавий стандартлаштириш ишларида катнашиш, идораларни стандартлаштириш , бўйича фаолиятини мувофиқлаштириш бўйича ишларни амалга оширишнинг умумий ташкилий усули қоидаларини белгилаш, меёрийҳужжатлар талабларига риоя этилишини назорат қилиш ва стандарт лаштирш соќасида кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш киради. Курилиш, табиатни махофаза қилиш ва тиббиёт соќаларида стан- дартлаштириш ишларини мувофиқ равишда Ўзбекистон Республикасининг архитектура ва курилиш давлат қўмитаси (Уздавархитекткурилишкум), Табиатни муќофаза қилиш давлат қўмитаси ва соғликни сақлаш вазирлиги ташкил этади, мувофиқлаштиради ва таъминлайди. Давлат стандартлаштириш объектлари қаторига қуйидагилар киради ( O ’ z Д S Т 1.0-1999); а) ташкилий-усулиетли ва умумтехник меъёрлар ва талаблар (техник- иқтисодий ва ижтимоий ахборотларни таснифлаш ва кодлаш, катталиклар ва бирликлар тизимлари ва бош). б) махсулотга бўлган мажбурий талаблар ва уларни бажарилишини таъминловчи умумтехника маъерлари ва қоидалари. в) тармоқлараро қўлланиладиган махсулотлар. г) давлат аќамиятидаги хўжалик объектлари (банк тизими, табиий ресуруслардан фойдаланиш талаблари, мудофаа ва бош).

д) давлат ижтимоий-иқтисодий, илмий-техник дастурлари объектлари. Давлатлараро стандартлаштириш объектлари ГОСТ 1.0 - 92 да келтирилган шунингдек тармоқлар,ҳудудлар ва кархоналарниҳам ўзига хос стандартлаштириш объектлари бор. 3. Стандартлаштириш меъёрийҳужжатлари (МХ). Ўзбекистонда стандартлаштириш бўйича қуйидаги меъёрийҳужжатлар категориялари ва уларни белгилаш киритилган. Давлат миқёсидаги меъёрийҳужжатлар: 1. Халқаро стандарт и - ГОСТ; 2. Ўзбекистон давлат стандарт и - О’ z Д St ; 3. Умумдавлат таснифлагичи - O ’ Z ДТ; 4. Меъёрлар ва қоидалар - буларни номи ва белгиланиши бошқарув идоралари томонидан амалга оширилади; 5. Ўзбекистон раќбарийҳужжати - O ’ z R Н 6. Тавсифномалар - O ’ z Т Тармоқ бошқарув идоралари томонидан тасдиқланадиган маъмурий-ќудудий меъёрийҳужжатлари: 1. Тармоқ стандарт и - Т St 2. Тармоқ таснифлагичи - ТТ 3. Меъёрлар ва қоидалар 4. Раќбарийҳужжатлар - R Н 5. Тавсифномалар -Т. К o рхона раќбарияти томонидан тасдиқланадиган к o рхона меъёрийҳужжатлари: 1. Техникавий шартлар -Т Sh 2. Корхона стандарт и - К St . Давлат стандарт лари О’ z Д St 1.1– 92 бўйича ишлаб чиқилади, давлат ва истемолчилар манфатлариниҳимоя қилиш, махсулотнинг

ракобатбардошлигини ошириш учун уларда келажакни инобатга олганҳолда амалдаги технологик имкониятларидан устун, илгарилама талаблар белгиланади. Давлат стандарт лари қуйидагиларни ўз ичига олади. а) Махсулотнинг асосий истеъмол ( эксплуатацион) тавсифларини, уларнинг ах o лининг хаёти, соглиги ва мол мулкига, атроф мухитга, техника ва ишлаб чиқариш санитариясига хавфсизлигини белгиловчи талаблар, б) Махсулотларнинг техник ва ахборотли мосланувчанлиги, уза- роалмашувчанлиги бўйича талаблар; в) махсулотни текшириш усуллари, жойлаб ўраш, маркалаш, транспортда ташиш, сақлаш, қўллаш, тамирлаш ва ўтиллаштиришга бўлган талаблар. г) Махсулотни ишлаб чиқиш, ишлаб чиқариш, синаш ва ундан фойдаланишда, жараёнларни бажариш ва хизмат қилишда, шу жумладан техникҳужжатларни шакл лантиришда, жоизлик ва ўтказиш ларда махсулот сифатини таъминлаш умумий қоидалари, шартли белгилар, метрологик ва бошқа қоидалар ва меъёрлар. Стандартлаштириш объектларининг хусусиятлари ва уларга қўйиладиган талабларга қараб меъёрийҳужжатларнинг қуйидаги турлари ишлаб чиқилади: 1) асос бўлувчи; 2) махсулотга: 3) жараёнларга; 4) текшириш (синаш, ўлчаш , таќлил қилиш) усулларига. Асос булувчи меъёрийҳужжатлар маълум фаолият доираси ва умумтехникавий талаблар учун, махсулотни яратиш ва ундан фойдаланиш жараёнларида табиатни, мехнатни муќофаза қилишда ўзаро тушуниш, техникавийҳамжихатлик, ўзаро боғлиқликни таъминлайдиган умумий усулиятли қоидаларни белгилайди. Махсулот маъерийҳужжатлари бир турдаги ёки аниқ махсулотлар учун талабаларни белгилайди. Жараёнлар меъёрийҳужжатлари махсулотни ишлаб

чиқиш, ишлаб чиқариш, сақлаш, ташиш, транспортда ташиш, фойдаланиш, таъмирлаш ва ўтиллаштириш, технологик жараёнлардаги турли ишларни бажаришдаги усулларига (режим, усул, меъёр, тартиб) талабларни белгилайди. Текшириш усулларига оид меъёрийҳужжатлар махсулотни яратиш, сер- тификатлаштириш ва ундан фойдаланиш (қўллаш)да уни синаш, ўлчаш қилиш усулларини белгилайди. Уз стандарт ишлаб чиқилаётган ва тасдиқланган меъёрийҳужжатларҳақидаги ахборотни нашр этишни ташкил этади ва давлатлараро стандарт лари, Ўзбекистон меъёрий хужатлари ва бошқа давлатлар миллий стандарт лари фондини ташкил қилади ва юритади. Меъёрийҳужжатлар икки: давлат ва рус тилларида тасдиқланади, давлат рўйхатига такдим этилади ва таркатилади. Давлат, тармоқ, маъмурийҳудудий стандарт лар, техникавий шартлар, раќбарийҳужжатлар шунингдек, ташқи бозорга чиқадиган корхона стандарт лари, ва уларга ўзгартириш киритиш ўз стандарт рўйхатидан ўтказилади. Давлат даражасидаги меъёрийҳужжатларга Ўзбекистонҳудудидаги барча идоралар, корхоналар, хўжалик субектлари ва жамоа ташкилотлари риоя қилиши шарт. Тармоқ даражасидаги меъёрийҳужжатларни шу тармоқ хўжалик субектлари куллайдилар. Колган хўжалик субектлари буҳужжатларни хохиши бўйича куллайдилар. Маъмурийҳудудий меъёрийҳужжатларниҳудудий бошқарув идоралари ва хўжалик субектлари куллайдилар. Техникавий шартлар корхона томонидан аниқ махсулотни ишлаб чиқаришда ва шу махсулот истаъмолчилари билан ўзаро муносабатда бўлганҳолатда қўлланилади. Корхона стандарт лари айнан шу корхонада аниқ махсулотни ишлаб чиқаришда ички алоқаларни белгилашда қўлланилади.

4. Стандартларни ишлаб чиқиш, тасдиқлаш ва рўйхатдан ўтказиш тартиби (О’ z Д St 1.1– 92) Ўзбекистон Республикаси стандарт и стандартлаштириш бўйича техникавий қўмиталари (ТК), стандартлаштириш базавий ташкилотлар, вазирликлар, тармоқлар, корхоналар ва ташкилотлар томонидан ишлаб чиқилади. Стандарт ни ишлаб чиқиш 4 боскичга бўлинади. 1) - стандарт ни ишлаб чиқиш учун техник вазифани ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш ( зарурҳолларда бажарилади); 2) - стандарт лойиќасини ( дастлабки матн) ишлаб чиқиш ва такризга жунатиш. 3) - такризларни таќлил қилиш, стандарт лойиќасини ишлаб чиқиш (якуний матн), келишиб олиш ва тасдиқлашга такдим қилиш. 4) - стандарт ни тасдиқлаш ва давлат рўйхатидан ўтказиш . Боскичларни бир вақтда бажаришга рухсат қилинади. Стандарт лойиќаси тушинтириш хати билан барча кизикувчи ташкилотларга жунатилади. Ташкилотлар лойиќани куриб чиқиб тузилган такризни стандарт ни ишлаётган етакчи ташкилотга, лойиќани олишдан эътиборан 15 кундан кечикмасдан, жунатадилар. Етакчи ташкилот такризларни таќлил қилиб тақризлар кайдномасини тузади. Стандарт лойиќаси бўйича ишлаб чиқаётган ташкилот билан тақриз жунатган ташкилотлар фикрлари фарқ қилса етакчи ташкилот келишмовчиликларни кўриб чиқиш учун мажлис ўтказади. Мажлис қарори бўйича стандарт лойиќасини якуний матни ишланади. Стандарт лойиќасини якуний матни тасдиқлашдан олдин буюртмачи ташкилотга ва зарурҳолларда давлат назорат органларига, касаба уюшмасига, табиатни муќофаза қилиш қўмитасига, соғлиқни сақлаш вазирлигига келишиш учун жўнатилади. Келишиш, стандарт лойиќаси

етиб келгандан эътиборан, 15 кун давомида амалга оширилиши керак.. Стандарт лойиќасини якуний матни илмий техник ва хукукий экспертизадан ўтгач Уз стандарт га, Уздав архитекткурилишга , табиатни муќофаза қилиш давлат қўмитасига ёки соғлиқни сақлаш вазирлигига тасдиқлаш учун такқим этилади. Қайси ташкилотда тасдиқланганидан қатъий назар стандарт ни Ўзстандарт давлат рўйхатидан ўтказади. 5. Афзал сонлар тизими. Турли объектларнинг стандарт лаштириладиган кўрсаткичари одатда сонлар билан ифодаланиб муайян диапазонларда сонлар кетма- кетлигиниҳосил қилади. Стандартлаштириш нинг ривожланиши натижасида ўлчамлар, аниқлик коэффицентлари ва стандарт лаштириладиган объектларни бошқа қийматли кўрсаткичлари кетма-кетликларини математик маънодаги қаторлар кўринишида тузиш афзаллиги аниқланган. Сонлар қаторларини бундай конуниятлар асосида тузилиши номенклатуралар ва хил ўлчамларни кисқартиришга, машиналар ишлашини рационал маромларини танлашга, ресурсларни тежашга ва х. ёрдам қилар экан. Масалан СССР давлатида стандартлаштириш ни киритишдан олдин прокатланадиган профилларни 4742 хил ўлчами ишлаб чиқарилар эди. Стандарт -лаштириш киритилгандан кейин 785 хил ўлчами қолдирилиб прокат станлари унумдорлигини 7-10% га оширишга ва прокат чиқаришни 750 минг тоннага оширишга эришилган. Ўлчамлар, айланиш частоталари, унумдорлик ва машиналарни бошқа параметрларини муайян қаторлардан танланиши машина параметрларини деталлар материаллари параметрлари билан мувофиқлаштиришга, шунингдек машина бошқарадиган функция билан боғлиқ жараёнлар ва объектлар параметрлари билан мувофиқлаштиришга имконият беради.

Турли, хусусан машинасозлик, махсулотлар параметрларининг боғлиқлигини таќлили афзал сонлар қаторлари сифатида прогрессияларни ишлатиш қулайлигини кўрсатади. Амалда қуйидаги кўринишдаги геометрик прогрессияларни a , aq , aq 2 ,…, aq n -1 ва a , a + d , a +2 d ,…, a +( n -1) d кўринишдаги арифметик прогрессияларни ишлатиш қулай экан. Бу ерда - q - геометрик прогрессия махражи d - арифметик прогрессия айирмаси Геометрик прогрессиялар афзалроқ бўлгани сабабли ИСО тавсияларига биноан Ўзбекистондаги халқаро стандарт ларда геометрик прогрессияга асосланган афзал сонлар тизими қабул қилинган. Афзал сонлар нинг асосий турлари R 5, R 10, R 20 ва R 40 деб белгиланади. Буларни махражлари мувофиқ равишда06,1 10 ; 12,1 10 ; 25,1 10 ;6,1 10 40 20 10 5     га тенг бўлиб Х I Х асрни охирида француз инженери - Шарл Ренар тамонидан таклиф қилинган. Асосий қаторлардан хар бир n -нчи аъзоларини олиб тишлаш натижасидаҳосил қилинган қаторларни ишлатишгаҳам рухсат қилинади. Масаланҳосил қилинган R 10/3 қатор асосий R 10 қаторни хар бир учинчи аъзосини олиб ташлаш натижасида келиб чиқади. Асосий ваҳосил қилинган қаторлар иккала томонларгаҳам чексиз ўзгариши мумкин. Зарурҳолларда қатор бир ёки икала томонларданҳам чекланиши мумкин. Масалан R 5 (1,60..6,3) деб қавсни ичидаги қийматлар билан чекланган қатор белгиланади. Қаторни ихтиерий иккита аъзоларини бир бирига кўпайтириш ёки бўлиш натижалари, шуниндек ихтиерий аъзосини бутун сонли даражага кўпайтириш натижасиҳам шу қатор аъзоси бўлади. Масалан R 40 қаторига асинхрон электродвигателларнинг айланиш частоталарини билдирадиган 3000, 1500, 750, 375 сонлари киради. Афзал

сонлар қатори махсулотлар хилўлчамлари учун танланганда прогрессия махражи каттарок бўлган қаторни ишлатишга интилиш керак, лекин қатор танланиши техник ва иқтисодий нуқтаи назардан асосланиши керак. 6. Параметрик қаторларни тузиш ва танлаш усуллари. Ишлаб чиқарилаётган махсулотлар турларини рационалҳолда кисқартириш мақсадида шу махсулотларни параметрик қаторлар ига стандарт лар ишланади. Хар бир машина бир неча параметрлар билан характерланади. Стан- дартлаштириладиган параметрлар сонини қисқартириш учун машинани бош ва асосий параметр лари ажратилади. Бош параметр деб машинани энг муќим эксплуатацион кўрсатгичини билдирадиган махсулотни техник такомиллаштирилишига ва уни ишлаб чиқиш технологиясига боғлиқ бўлмаган параметрга айтилади. Масалан: кранларни юк кўтариш кобилияти, станок марказларини баландлиги, микрометрни ўлчаш диапазони ва х. параметрик қаторлар бош параметр бўйича тузилади. Пара-метрик қатор деб функционал вазифасини бажариб кинематикаси ёки ишчи жараёни бўйича ўхшаш бўлган машиналарни бош параметр и сонли қийматла-рини муайян диопазонда конуниятли тузилган мажмуасига айтилади. Бош параметр, асосий параметр лар сонли қийматлари аниқланганда, база хизматини бажаради. Асосий деб машинани сифатини белгиловчи параметрларга айтила-ди. Масалан, металкесиш станоклари учун бу ишлов бериш аниқлиги, қуввати, кесиш тезликлар чегералари, унумдорлик. Параметрик қаторни бир тури бу хил ўлчамлар (ўлчамлар) қаторидур. Буни бош параметр и - махсулот ўлчамлари. параметрик қаторлар асосида бир хил конструкцияли ва бир вазифали машиналарни конкрет моделларининг конструктив қаторлари яратилади.

Параметрик қаторлар тузилганда геометрик ухшашликка олиб келадиган ишчи жараёнлар ухшашлигини (механикавий ўлчаш лик) сақлашга интилиш керак. Стандарт лаштирилаётган махсулотлар параметрлари қийматларининг ишлатилишини таксимланиш зичлигиниҳам инобатга олган афзал. Натижада параметрни кўп ишлатиладиган қийматлари диапазонида қатор аъзолари сонини кўпайтириш мумкин. Масалан, умумий машинасозликда m =2 - 4мм модулли тишли ғилдираклар энг кўп қўлланилади (1расм). Шунинг учун модуллар қаторига ишланган стандарт да 2 - 4мм оралигидаги модулларга энг кўп градациялар сони тўғри келади. Бу ерда аралашган қаторҳосил бўлади. 1-расм. Тишли ғилдираклар модулларининг умумий машинасозликда ишлатилиши. Бош параметр ни энг катта ва энг кичик қийматлари билан қатор частотаси техник ва иқтисодий асосланиб фан ва техника тараққиётининг истиқболлариниҳисобга олиши керак.

7. Унификация, агрегатлаштириш, махсуслаштириш. Кенг равишда механизациялашган ва автоматлаштирилган жараёнларни жорий қилиш билан техник тараққиётни тезлаштириш кўпинча махсулот кўлаб ишлаб чиқарилганда мумкин бўлади. Махсулот микдорини кўпайтиришга эса объектларни унификация си ва стандарт изацияси ҳисобига эришилиши мумкин. Унификация , яни масулотларни шакл и, нормалари ва хилўлчамлари бўйича бирхилликка келтириш, махсулотлар партияси микдорини оширишнинг кучли омилидир. Бир хил вазифали объектлар турларини, хилларини ва ўлчамлари турларини унификация ёрдамида рационал равишда кисқартириш махсулотларни конструктив вариантларини ишлаш хусусиятларини ўрганиш ва таќлил қилиш йўли билан амалга оширилиши мумкин (масалан муфталар, вариаторлар , подшипниклар ва х). Турли вариантларни таккослаш натижасида бир сонли махсулотларни бир ёки бир нечта тури ишлаб чиқилиб бу махсулотлар учун ўлчамлар қатори киритилади, масалан саноат талабларини тўлиқ кондираоладиган подшипниклар диаметрларининг қатори. Кўплаб ишлаб чиқариладиган махсулотларни унификация си (болтлар, подшипниклар), одатда стандарт ларни ишлаб чиқиш ва баъзан махсуслашган ишлаб чиқаришни ташкил қилиш билан якунланди. Унификация натижасида келиб чиқадиган махсулотларни ишлатиш дои-расини чекланиши агрегатлаштириш ҳисобига тўғриланиши мумкин. Агрегат-лаштириш - бу турли комбинацияларда йиғиш мумкин бўлган унификация лашган стандарт агрегатлардан ( автоном узеллардан) машина ва приборлар яратиш принципи. Унификация ва агрегатлаштириш ни тадбик қилиш натижасида асос- ланмаган даражадаги оригинал ва кимматбахо махсулотларни ишлаб чиқишдан синовлардан ўтган унификация лаштирилган агрегаталар асосида курилган махсулотларни ишлаб чиқаришга ўтиш мумкин. Окибатда янги

техникани лойиќалаш ва ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш муддатлари 4 - 6 йилдан 1,5 - 2 йилгача, таннархи эса 25-30% кисқаради. Агрегатлаштириш махсулотларни эксплуатациясини соддалаштиради, металл сарфини ва таъмирлаш сарфини камайтиради. Хозирги вақтда агрегатлаштириш принципи металл кесиш дастгохлари ва автоматик қаторлар яратилишида кенг қўлланилади. Агрегатлаштириш ни қўллашни яккол мисоли - бу универсал йиғма мосламалар тизими. Унификация ва агрегатлаштириш ишлаб чиқаришларни махсуслаштириш имкониятларини кенгайтиради. Бунда ишлаб чиқарилган махсулотлар номенк-латурасини кисқартириш ва партиялар хажмини оширишҳисобига технологик жараёнларни автоматлаштириш учун кенг имкониятлар очилади. 8. Комплекс стандартлаштириш. Машиналар ва бошқа махсулотлар сифати кўпгина факторлар билан белгиланади, жумладан: конструкцияни ва лойиќалаш усулларини такомиллашганлиги, хомашё, материаллар ва сотиб олинган махсулотлар сифати, унификация лаш, агрегатлаштириш ва стандартлаштириш даражаси, ишлаб чиқариш воситаларининг ва технологиясининг савияси, ишлаб чиқаришни ва эксплуатацияни ташкил қилиниши, ишчилар малакаси. Махсулотлар сифатини ошириш учун кўрсатилган факторларни оптимизацияланиши ва ишлаб чиқаришни барча боскичларида сифатга бўлган талабларни ўзаро каттик мувофиқлаштирилиши зарур. Бундай талаблар тизимини мақсадли киритилиши ва ишлатилиши комплекс стандартлаштириш ёрдамида амалга оширилади. Комплекс стандартлаштириш усули мантикий манода дедуктив усулдир (умумийдан хусусийга қараб) яни стандартлаштириш махсулотлар параметрик қаторлар идан халқ хўжалигини ривожланиш истиқболларини ҳисобга олганҳолда бошланади. Ундан кейин мувофиқ

махсулотларни хомашё, материаллар, унификация лашган агрегатлар ва бутловчи махсулотлар билан комплексҳолда таъминлашни назарда тутган соќавий стандартлаштириш ривожланади. Комплекс стандартлаштириш режаларини ишлаб чиқиш қуйидаги принциплар асосида амалага оширилади. 1) Комплекс стандартлаштириш масалаларига тизимли ендашиш. Бунда махсулотни таркибига, ишлаб чиқариш технологияси ва жиќозларига, сак- лаш, транспортлаш, эксплуатация ва таъмирлаш қоидалари ва бошқаларга стандарт лар янги ишланади ёки қайта куриб чиқилади. 2) хомашё, материаллар ва бутловчи махсулотларни стандартлаштириш ни илгарилаб ривожланиши; 3)ҳамошё ва материаллардан камплексҳолда фойдаланиш; 4) Комплекс стандартлаштириш самарасини режаларни ишлаб чиқиш ва амалга оширишга сарфланган хоражатларига нисбатан ошириш. Комплекс стандартлаштириш мисоли қилиб тракторлар ва трактор жи-хозларини келтириш мумкин. Базавий машиналарни яратиш асосида тракторлар деталлари ва агрегатларини стандартлаштириш га имконият пайдо бўлиб уларни ишлаб чиқишда соќавий махсуслаштириш имконияти келиб чиқкан. 9. Илгарилаб стандартлаштириш. Илгарилаб стандартлаштириш деганда, стандарт ларни ишлаб чиқиш дав-рида , стандартлаштириш объектларига режалаштирилган келгусида оптимал бўлиши кутилаётган ва шу кунга эришилган савиядан баландрок бўлган меъёрлар ва талабларни киритиш тушинилади. Илгарилаб стандартлаштириш ни асосий объектлари қилиб техник нуқтаи назаридан ўзгармас, иқтисодий самарали ва истъемолчилар тамонидан стабил талаб қилиниб тўрган такомиллаштирилаётган махсулотлар олинади. Илгариланиш тўлиқ махсулотга ёки уни энг муќим

параметрлари ва сифат кўрсаткичларига, ишлаб чиқариш усуллари ва воситаларига ва х. каратилган бўлиши мумкин. Илгариловчи стандарт лар бошқа соќаларда ёки бошқа давлатларда тадбик қилинган намуналарга асосланиши мумкин. Стандартлаштириш фан ва техникадаги кашфиетлардан олдин булаол- майди, лекин уларга асосланиб саноатга тадбик қилиш жараёнини тезлаш- тириши керак. Шу сабабли илгарилаб стандартлаштириш жараёни кўпҳолларда илмий текшириш ва тажриба - конструкторлик ишлари билан параллел олиб борилиши керак. Умуман комплекс ва илгарилаб стандартлаштириш ни мақсади - бу мах-сулот сифатининг оптимал савиясини таъминлаш ва вақт давомида саклаб туриш. 10. Умумтехник стандартлар комплекс тизимлари. Сифат масаласи соќалараро муаммоси бўлгани сабабли йирик комплекс соќалараро стандарт лар тизимларини яратиш катта самарага олиб келиши мумкин. Бундай тизимлар корхоналар кооперациясини соддалаштиради, махсулотни ишлаб чиқариш самарадорлиги оширади. Бундай стандарт лар тизими мисоли сифатида машиналарни сериялаб ишлаб чиқариш учун ишлаб чиқаришни технологик тайёрлаш ягона тизимини келтириш мумкин (ИЧТТЯТ). Бу тизим бўйича ишлаб чиқаришни технологик тайёрлашни бошқариш ва ташкил қилиш, прогрессив намунавий технологик жараёнларни, стандарт технологик жиќозлар ва дастгохларни, механизациялаш ва автоматлаштиришни кенг қўллашга асосланган. Уз навбатида ИЧТТЯТ конструкторликҳужжатлар ягона тизими (КХЯТ), технологикҳужжатлар ягона тизими (ТХЯТ) каби стандарт лар комплекс тизимларини уз ичига олади. ТХЯТ ёрдамида технологикҳужжатларни ишлаб чиқиш, расмийлаштириш ва фойдаланиш ўзаробоғлиқ қоидалари киритилган.

Конструкторликҳужжат-ларга худди шундай қоидалар КХЯТ билан киритилган. Тупланган маълумотлар бўйича ИЧТТЯТ ни тадбик қилиниши иш унумдорлигини кўлаб ишлаб чиқаришда 10-15% га, майдасериялаб ва сериялаб ишлаб чиқаришларда 30-35% га оширади, янги махсулотларни ишлаб чиқарилишини тайёрлаш ва узлаштиришни муддатини 2-2,5 мартага кисқартиради. Таянч тушунчалар. Стандартлаштириш, шакл, метрология, сертификатлаштириш, ўтказиш, ўлчаш, стандарт, афзал сонлар, параметрик қаторлар, асосий параметр, бош параметр, унификация, агрегатлаштириш, махсуслаштириш

Адабиётлар: 1. Якушев А.И. и др. Взаимозаменяемость, стандартизация и технические измерения 6-е изд.перераб. и допол.М.Машинострое- ние,1987-352 с.:ил. 2. Марков Н. Н., Осипов В. В., Шабалина М. Б. Нормирование точности в машиностроении: Учеб. для машиностроит. спец. Вузов. / Под ред. Ю.М. Соломенцева. – 2-еизд.,испр. И доп. – М.: Высш.шк.; Издательский центр «Академия», 2001. – 335 с.:ил 3. Зябрева Н.Н.,Перельман Е.Н.,Шегал Н.П. Пособие к решению задач по курсу "Взаимозаменяемость,стандартизация и технические измерения" – М.:Высшая школа,1977-207 с. 4. O ’ z РСТ 1,0 : 1999 Ўзбекистон стандартлаштириш давлат тизими, асосий қоидалар. 5. О’ z Д St 1,1- 92 Ўзбекистон стандартлаштириш давлат тизими. Ўзбекистон республикасининг стандартини ишлаб чиқиш,келишиб олиш, тасдиқлаш ва рўйхатдан ўтказиш тартиби. 6. О’ z Д St 50-98 Ўзбекистон ресбуликасининг сертификатлаштириш миллий тизими,асосий қоидалар.

O'xshashlar

СТАНДАРТЛАШТИРИШ

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ХАКИДА

Стандартлаштириш объектлари

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ДАВЛАТ ТИЗИМИ

Курилишда стандартлаштириш объектлари