Bosh sahifa
Referatlar
Metrologiya
O’lchashlar birliligini taminlash boyicha davlat tizimi
O’lchashlar birliligini taminlash boyicha davlat tizimi
Yuklangan vaqt:
30.09.2023
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
22.4013671875 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Standartlashtirish Davlat tizimi
Ўз СДТ асосий қоидалар
O’zbеkiston rеspublikasining standartlashtirish davlat tizimi
Mеtrologiya va standartlashning xalq xo’jaligidagi asosiy o’rni
Metrologik xizmat va metrologik ta’minot
![O‘lchash - umuman har xil kattaliklar to‘g‘risida axborot qabul qilish, o‘zgartirish demakdir. Bundan maqsad izlanayotgan kattalikni son qiymatini qo‘llash, ishlatish uchun qulay shaklda aniqlashdir. O‘lchash jarayoni - solishtirish tajribani o ‘tkazish jarayonidir (solishtirish qanday usulda bo‘lmasin). O‘lchash usuli — fizik tajribaning aniq ma’lum struktura, o‘lchash vositalari va tajriba o‘tkazishning aniq yo‘li, algoritmi yordamida bajarilishi, amalga oshirilishi usulidir. O‘lchash natijasi o‘lchanayotgan kattalik son qiymatining o‘lchash birligiga ko‘paytmasi tariqasida ifodalanadi. X = n [x], bunda: X - o ‘lchanayotgan kattalik; n - o‘lchanayotgan kattalikning qabul qilingan o‘lchov birligidagi son qiymati; [x] - o‘lchash birligi. Ma’lumki, o‘lchashni biror-bir vositasiz bajarib bo‘lmaydi. O‘lchash vositasi deb, o ‘lchashlar uchun qo‘llaniladigan va me’yorlangan metrologik xossalarga ega bo‘lgan texnikaviy vositaga aytiladi. O‘lchash vositalarining turlari xilma-xil. Ular sodda yoki murakkab, aniqligi katta yoki kichik bo‘lishi mumkin. O‘lchash vositalari me’yorlangan metrologik xossalarga ega bo‘lishi lozim va bu metrologik xossalar davriy ravishda tekshirilib turiladi. O‘lchash amalida o‘lchanayotgan kattalikning qiymati to‘g‘ri aniqlanishi aynan mana shu o ‘lchash vositasining to‘g‘ri tanlanishi va ishlashiga bog‘liq. O‘lchash vositalarining namunalari sifatida quyidagilarni keltirishimiz mumkin: — o ‘lchovlar; — o ‘lchash asboblari; — o ‘lchash o ‘zgartkichlari; — o ‘lchash qurilmalari; — o ‘lchash tizimlari. O’zbekist о nnning mustaqillik davridagi riv о jlanish](/data/documents/59cb5b14-aa3b-403a-93bc-47616f3e043a/page-4.png)
![standartlashtirish va sertifikatldashtirishning qariyb 40 dan ziyod yo’nalishlari bo’yicha kadrlarni qayta tayyorlash “O’zstandart” agentligi q о shidagi “Standartlashtirish, metr о l о giya va sertifikatlashtirish” ilmiy tadqiq о t institutida fa о llik bilan о lib b о rilm о qda.H о zirda o’zbek metr о l о giya xizmatining о ldida turgan as о siy vazifalardan biri O’zbekist о nning Xalqar о savd о tashkil о tiga (XST) a`z о bo’lishi b о rasida s о haga о id barcha tadbirlarni amalga о shirishdir. O‘lchashlar birliligini ta’minlash tizimi . O‘lchashlar birliligini ta’minlash tizimiga doir ma’lumotlarni yoritishdan oldin o‘lchashlar va birlik etalonlar to‘g‘risidagi asosiy tushunchalarni qarab chiqamiz. O‘lchov bu berilgan noaniq qiymatni oldindan birlik qilib qabul qilingan etalonlardan biri bilan solishtirishdir. O‘lchov bizga berilgan o‘lchanadigan kattalikni mikdoriy tavsiflashga imkon beradi. O‘lchov muxandislik va ilmiy soxalarda muxim ro‘l o‘ynaydi.[1] O‘lchov birligining 2 ta asosiy talabi bor: 1. Taqqoslashda ishlatiladigan etalonlarning aniqligi yuqori va xalqaro miqyosda kelishilgan bo‘lishi kerak. 2. Taqqoslashda ishlatiladigan apparatura va uskunalar metrologik tasdiqlangan bo‘lishi kerak.[1] O‘lchash jarayoni quyidagi ketma-ketlikda bo’lib o’tadi: O‘lchash o’bekti => Taqqoslash => Natija => ETALON ; O‘lchash ob’ekti bu yerda o‘lchanishi lozim bo‘lgan kattalikni ifodalaydi. Qiymat oldindan mavjud bo‘lgan massa, uzunlik, vaqt va shu kabi etalon lar bilan taqqoslanib natija ni xosil qiladi. [1] Turli qiymatlarni (o‘lchov birliklarini) ifodalash uchun etalonlar ishlab chiqilgan bo‘lib, Parij yaqinidagi Sevr shahrida ”O‘lchov va Tarozilar” xalqaro byurosida saklanadi. O‘lchov birliklarining etalonlari quyidagi sinflarga bo‘linadi: - Xalqaro etalonlar;](/data/documents/59cb5b14-aa3b-403a-93bc-47616f3e043a/page-6.png)
![- Birlamchi etalonlar; - Ikkilamchi etalonlar; - Ishchi etalonlar. Xalqaro etalonlar- xalqaro o‘zaro kelishuvni ifodalaydi.Ular doimiy ravishda rivojlanib boradi va absolyut fizik o‘lchov birliklari orqali tekshirilib turiladi. Ushbu xalqaro etalonlar o‘lchash va kalibrlash kabi oddiy metrologik tadbirlarni bajarilishda ishlatilmaydi.[1] Birlamchi etalonlarning asosiy funktsiyasi ikkilamchi etalonlarni kalibrlash va tekshirib turishdir. Birlamchi etalonlar turli davlatlarning Milliy Standart Labaratoriyalarida saqlanadi. Birlamchi etalonlar Milliy Labaratoriyalardan tashkarida foydalanish mumkin emas.[1] Ikkilamchi etalonlar sanoat labaratoriyalarida o‘lchash va kalibrlash uchun asosiy etalon xisoblanadi. Ikkilamchi etalonlar kaysi sanoat yo‘nalishiga tegishliligidan kelib chiqgan xolda tasdiklanadi. Xar bir ikkilamchi etalonlar kalibrlash va birlamchi etalonlar bilan taqqoslash uchun Milliy Standartlash Labaratoriyalariga yuboriladi. [3] O‘lchashlar birliligiga erishish mahsulotlar, xizmatlar, texnologiyalarning sifatini, xavfsizligi va raqobatbardoshligini ta’minlash bo‘yicha bajaradigan ishlarning asosidir. O‘lchashlar birliligini ta’minlash dunyodagi har bir mamlakat uchun davlat ahamiyatidagi masaladir. Ma’lumki, o‘lchashlar birliligi O‘zbekistonda o‘lchashlar birliligini ta’minlash tizimi asosida amalga oshiriladi. O‘lchashlar birliligi hozirgi zamon metrologiya faoliyatidagi asosiy tushunchasi bo‘lib hisoblanadi va o‘lchashning shunday holatini tavsiflaydiki, unda o‘lchash natijalari kattaliklarni qonunlashtirilgan birliklarida ifodalangan ularning xatoliklari esa berilgan ehtimollik bilan o‘rnatilgan chegarada bo‘ladi. O‘lchashlar birliligini ta’minlashning ilmiy asosi bo‘lib o‘lchashlar to‘g‘risidagi “Metrologiya” fani hisoblanadi. Hozirgi zamon metrologiya 3 bo‘limdan iborat: − nazariy metrologiya; − qonuniy metrologiya;](/data/documents/59cb5b14-aa3b-403a-93bc-47616f3e043a/page-7.png)
![●Respublika sinov va sertifikatlashtirish markazi hamda uning hududiy sinov va sertifikatlashtirish markazlari; ●Metrologiya xizmatlari ko‘rsatish markazi; ●Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish ilmiy-tadqiqot instituti; ●Milliy etalonlar markazi; ●Shtrixli kodlashtirish markazi ; ●Axborot-ma’lumotlar markazi ; Yuridik shaxslarning metrologiya xizmati Davlat boshqaruv organlari, birlashmalar va tashkilotlar tomonidan zaruriy hollarda “Bosh metrologiya xizmati” yoki “Asos metrologiya xizmati” shaklida ochilishi mumkin. O‘lchashlar birliligini ta’minlash tizimining normativ-huquqiy asosi bo‘lib O‘zbekistonda o‘lchovlar birliligini ta’minlash Davlat sistemasining hujjatlar kompleksi hisoblanadi. Bu kompleks tarkibiga xalqaro, davlatlararo va milliy normativ va uslubiy hujjatlar kiradi. Bu hujjatlar o‘lchashlar birliligini ta’minlash bo‘yicha qancha, normativ va ishlarni bajarish tartibini aniqlaydi, bu esa Davlatning ishlab chiqarish va iqtisodiy integratsiyasiga va savdodagi to‘siqlarni bartaraf qilinishga imkon beradi. O‘lchashlar birliligini ta’minlash bo‘yicha xalqaro tashkilotlar ILAC – International Laboratory Accreditation – Akkreditatsiya labaratoriyalarini rivojlantirish bo‘yicha xalqaro printsipial forum. ILAC shuningdek davlatlarga o‘zlarining shaxsiy akkreditatsiya laboratoriyalarini rivojlantirishi jarayonida maslaxatlar va yordam beradi. Ushbu davlatlar esa ILAC ga a’zo sifatida kirish xuquqiga ega bo‘ladi. [2] OIML- The International Organisation of Legal Metrology- Xalqaro legal metrologiya tashkiloti. Butun dunyo texnik strukturasini rivojlantirish tashkiloti bo‘lib, u o‘z a’zolariga milliy va regional ishlab chiqarishda talablar qo‘yish va legal metrologiya ilovalari uchun o‘lchov uskunalaridan foydalanishda metrologik yo‘l boshlovchilik qiladi. [2]](/data/documents/59cb5b14-aa3b-403a-93bc-47616f3e043a/page-9.png)
![IUPAP- The International Union of Pure and Applied Physics – Xalqaro oddiy va amaliy fizika birlashmasi. 1923-yilda tashkil topgan. 2008-yildan uning tarkibida 48 ta fizik birlashmalar mavjud. U o‘z ishini 20 ta komissiyaga bo‘lgan xolda tashkil kiladi. Ulardan biri Standartlar, Birliklar, Nomen-klatura, Atom va Asosiy konstantalar komissiyasidir. [2] IUPAC – The International Union of Pure and Applied Chemistry – Xalqaro oddiy va amaliy kimyo birlashmasi. Butun dunyo bo‘yicha kimyo ilmini rivojlantirishga maslaxatlar beradigan xalkaro nodavlat tashkilot. IUPAC 1919- yilda tashkil topgan. Unda 8 ta bo‘lim(division) mavjud. [2] METROLOGY – EURAMET – Yevropa O‘LCHOV STANDARTLARI xamkorlik tashkiloti. Bu tashkilot Yevropa metrologiyasi uchun metrologiya soxasidagi izlanishlar va rivojlanishlarning o‘sishiga yo‘l boshchilik qiladi.2008- yildan ushbu tashkilot tarkibida 32 ta Yevropa Milliy Metrologiya Institutlari MMI va 4 ta davogar MMI mavjud. [2] ACCREDITATION – EA – Yevropa Akkreditsiya xamkorlik tashkiloti. Yevropa Akkreditlash va Sertifikatlash tashkiloti va Yevropa Akkreditlash labaratoriyalari tashkilotlarnining birlashishi natijasida tashkil topgan. METROLOGY – SIM The Inter-American Metrology System, Amerika Metrologiya Tizimi.34 millat metrologiya tashkilotlari o‘zaro roziligi asosida tashkil topgan. SIM Amerika uchun CIMP MRA ga bo‘ysunuvchi mintaqaviy metrologiya tashkiloti. SIM 5 mintakalarga bo‘lingan : NORAMET, CARIM Е T, CAM Е T, ANDIMET va SURAMET.[2] ACCREDITATION – IAAC – The InterAmerican Accreditation Coorperation – Amerika akkreditatsiyalash asossatsiyasi. Asosiy vazifasi Amerika davlatlari akkreditatsiya guruxlaridan xalkaro akkreditatsiya uyushmasini qurish. [2] METROLOGY – APMP – The Asia Pacific Metrology Programme.Osiyo Tich okeani Metrologiya Dasturi. Ushbu tashkilot Developing Economies Committee (DEC) ni tashkil qilgan bo‘lib, u orqali Milliy Metrologiya Institutlarini rivojlantirishi lozim bo‘lgan davlatlarga yordam beradi.[2]](/data/documents/59cb5b14-aa3b-403a-93bc-47616f3e043a/page-10.png)
