Metrologiya to`g`risida Respublika qonuni. Ishlab chiqarish va uning tarmoqlarida metrologik xizmat va ta’minot - Metrologiya - Referatlar

Metrologiya to`g`risida Respublika qonuni. Ishlab chiqarish va uning tarmoqlarida metrologik xizmat va ta’minot

Yuklangan vaqt:

04.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64.5 KB

Ko'chirib olish

Metrologiya to`g`risida Respublika qonuni. Ishlab chiqarish va uning tarmoqlarida metrologik xizmat va ta’minot. Metrologiya va standartlashtirish bo`yicha xalqaro tashkilotlar Reja: 1. “Metrologiya to`g`risida” Respublika qonuni. Ishlab chiqarish va uning tarmoqlarida metrologik xizmat va ta’minot. 2. Metrologiya va standartlashtirish bo`yicha xalqaro tashkilotlar. 3. Xalqaro standartlashtirish tashkiloti /ISO/. Xalqaro elektrotexnika komissiyasi ( MEK ) Metrologiya sohasida qonunlashtiruvchi Xalqaro tashkilot (MOZM). 4. Sinov laboratoriyalarining akkreditlash bo`yicha Xalqaro konferensiyasi (ILAK).

“Metrologiya to`g`risida” Respublika qonuni Ma’lumki, 1993 yilning 28 dekabrida Prezidentimiz tomonidan ketma-ket uchta, ya’ni “Standartlashtirish to`g`risida”, “Metrologiya to`g`risida” va “Mahsulot va xizmatlarni sertifikatlashtirish” Qonunlari imzolangan edi. Bu qonunlarning hayotga tadbiq etilishi respublikamizdagi mavjud metrologiya xizmatini yangi rivojlanish bosqichiga ko`tarilishiga asos bo`ldi. Shulardan biri, ya’ni “Metrologiya to`g`risida” gi qonun ustida biroz to`xtalib o`tamiz. Bu qonun respublikamizda metrologiyaning rivojlanishiga va metrologik ta’minot masalalarini hal etishning mutlaqo yangi bosqichiga olib kirdi. “Metrologiya to`g`risida” gi qonun 5 bo`limdan iborat bo`lib, bu bo`limlar 21 moddani o`z ichiga olgan. Respublikamizda metrologiya xizmatini yo`lga qo`yish va bunda jismoniy va yuridik shaxslarning ishtiroki va funksiyalari, bu boradagi javobgarliklar bo`yicha keng ma’lumotlar berilgan. Qonunda ko`rsatilganidek, o`lchash vositalarining davlat sinovlarini o`tkazish, ularning turlarini tasdiqlash va davlat ro`yxatiga kiritish “O`zstandart” agentligi tomonidan amalga oshiriladi. Qonunda yana bir masala - davlat ro`yxati belgisini qo`yish to`g`risida ham bayon etilgan. “Metrologiya to`g`risida” gi qonunda aytilishicha, tasdiqlangan o`lchash vositalariga yoki ularning foydalanish hujjatlariga ishlab chiqaruvchi davlat ro`yxati belgisi qo`yilishi shart. Ma’lumki, ishlab chiqarishdagi o`lchash vositalarining holati va ularni vaqti- vaqti bilan qiyoslashdan o`tkazib turish har doim e’tiborda bo`lmoqligi lozim. Ular bo`yicha ro`yxatlar tuziladi va o`lchash vositalari turkumlarining ro`yxati “O`zstandart” agentligi tomonidan tasdiqlanadi. Ilmiy-tadqiqotlar bilan bog`liq o`lchash vositalari, asboblari, qurilmalari hamda o`lchovlari “Metrologiya to`g`risida”gi qonunning 17-moddasi asosida “O`zstandart” agentligining davriy ravishda qiyoslashdan o`tkazilib turilishi lozim bo`lgan o`lchash vositalari guruhining ro`yxatiga kiritilgan bo`lib, shu qonunning 7-moddasiga binoan, amaliy foydalanishda bo`lgan o`lchash vositalari belgilangan aniqlikda va foydalanish

shartlariga mos holda, qonuniy birliklardagi o`lchash natijalari bilan ta’minlashlari lozimligi alohida ko`rsatib o`tilgan. Ishlab chiqarish va uning tarmoqlarida metrologik xizmat va ta’minot O`lchash informasiyasiga nafaqat miqdor bo`yicha talablar, balki sifat bo`yicha ham talablar qo`yiladi. Bunga uning (o`lchashning) aniqligi, ishonchliligi, tan narxi va samaradorligi kabi tavsiflar kiradi. Bu sifat tavsiflarining barchasining asosida metrologik ta’minot yotadi. Metrologik ta’minotni shunday ta’riflash mumkin: - o`lchashlar birliligini ta’minlash va talab etilgan aniqlikka erishish uchun zarur bo`lgan texnikaviy vositalar, tartib va qoidalarning, me’yorlarning, ilmiy va tashkiliy asoslarning belgilanishi va tadbiq etilishi. Ushbu tavsifdan kelib chiqib aytish mumkinki, metrologik ta’minotning vazifasiga quyidagilar yuklatilgan: • o`lchash vositalarining ishga yaroqliligini tashkil etish, ta’minlash va tadbiq etish; • o`lchashlarni amalga oshirish, uning natijalarini qayta ishlash va tavsiya etish borasidagi me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish va tadbiq etish; • hujjatlarni ekspertizadan o`tkazish; • o`lchash vositalarining davlat sinovlari; • o`lchash vositalarining va uslublarining metrologik attestasiyasi va hokazolar. Metrologik ta’minotning to`rtta tashkil etuvchisi mavjuddir: 1. Ilmiy asosi: metrologiya - o`lchashlar haqidagi fandir; 2. Texnikaviy asoslari - kattaliklar birligining davlat etalonlari, kataliklar birligini etalonlardan ishchi vositalarga uzatish, o`lchash vositalarini yaratish va ishlab chiqishni yo`lga qo`yish, o`lchash vositalarining majburiy davlat sinovlari va ularni bajarish uslublarining metrologik attestasiyasi, o`lchash vositalarini ishlab chiqishda, ta’mirlashda va ishlatishda majburiy davlat qiyoslashidan o`tkazish, modda va materiallarning tarkibi va xossalari bo`yicha standart namunalarni yaratish, standart ma’lumotnomalar, mahsulotning majburiy davlat

sinovlari. 3. Tashkiliy asosi - davlat va mahkamalardagi metrologik xizmatdan tashkil topgan O`zbekiston Respublikasi metrologiya xizmati; 4. Me’yoriy-qonuniy asoslari - tegishli respublika qonunlari, davlat standartlari, davlat va tarmoqlarning me’yoriy hujjatlari. Metrologik ta’minotning o`z oldiga qo`ygan asosiy maqsadlari: - mahsulot sifatini, ishlab chiqarish va uni avtomatlashtirishning samaradorligini oshirish; - detallar va agregatlarning o`zaro almashuvchanligini ta’minlash; - moddiy boyliklarning va energetik resurslarining hisobini olib borish ishonchliligini ta’minlash; - atrof-muhitni himoya qilish; - salomatlikni saqlash va hokazolar. Metrologik ta’minot darajasi mahsulotning sifatiga bevosita ta’sir qiladi. Bu ta’sir samaradorligini yanada oshirish maqsadida metrologik profilaktika ishlariga va ishlab chiqarishni tayyorlashdagi metrologik ta’minot masalalariga alohida ahamiyat beriladi. Bu esa o`z vaqtida respublikamizda bozor munosabatlarini yanada chuqurroq shakllanishiga va ishlab chiqarilgan mahsulotlarning eskport imkoniyatini oshirilishiga munosib zamin yaratadi. Metrologiya va standartlashtirish bo`yicha xalqaro tashkilotlar Turli xalqaro tashkilotlar standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish sohalarida me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish, dunyo mamlakatlarini shu sohalardagi ilg`or yutuqlarini umumlashtirish va bu sohalar bo`yicha har xil yordam ko`rsatish bilan Xalqaro standartlashtirish tashkiloti, Xalqaro elektrotexnika komissiyasi, metrologiya sohasida qonunlashti-ruvchi Xalqaro tashkilot, sifat bo`yicha Evropa tashkiloti, sinov laboratoriyalarini akkreditlash bo`yicha Xalqaro konferensiya, G`arbiy Evropa mintaqaviy va iqtisodiy tashkilotlari, standartlashtirish va metrologiya bo`yicha Arab tashkiloti va boshqalar faol ishlab turibdi.

Xalqaro standartlashtirish tashkiloti /ISO/ Birinchi standartlashtirish milliy tashkiloti - Britaniya Assosiasiyasi /Britich Enginezing Standards Accociation/ 1901 yilda tashkil etilgan bo`lib, biroz keyinroq, birinchi jahon urushi davrida Daniya byurosi, Germaniya qo`mitasi (1918 y), Amerika qo`mitasi (1918 y) va boshqalar tashkil topdi. Standartlashtirish sohasidagi ishlar xalqaro markaz kerakligini taqozo qildi. Shu maqsadda 1926 yili standartlashtirish milliy tashkilotlarning Xalqaro Assosiasiyasi (ISA) paydo bo`ldi. ISA ning tarkibiga 20 ta mamlakat vakillari kirdi. 1938 yili Berlin shahrida standartlashtirish bo`yicha Xalqaro s’ezd ochildi. Unda texnikaning turli sohalari bo`yicha 32 ta qo`mita va kichik qo`mitalar tuzildi. 1939 yili boshlangan ikkinchi jahon urushi ISA ning faoliyatini to`xtatib qo`ydi. Hozirgi Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (International Standards Organization) 1946-1947 yillari tashkil topdi, uni qisqacha ISO deb yuritiladi. Bu nufuzli tashkilot Birlashgan Millatlar Bosh Assambleyasi tarkibida faoliyat ko`rsatib, rivoj topmoqda. ISO ning tuzilishidan ko`zda tutilgan asosiy maqsad - xalqaro miqyosdagi mol almashinuvida va o`zaro yordamni engillashtirish uchun dunyo ko`lamida standartlashtirishni rivojlantirishga ko`maklashish hamda aqliy, ilmiy, texnikaviy va iqtisodiy faoliyatlar sohasida hamdo`stlikni rivojlantirish-dir. Bu maqsadlarni amalga oshirish uchun: - dunyo ko`lamida standartlarni va ular bilan bog`liq bo`lgan sohalarda uyg`unlashtirishni engillashtirish uchun choralar ko`rish; - xalqaro standartlarni ishlab chiqish va chop etish (agar har bir standart uchun uning faol tashkiliy va kichik qo`mitalarining ikkidan uch qismi ma’qullab ovoz bersa va umumiy ovoz beruvchilarning to`rtdan uch qismi yoqlab chiqsa, standart ma’qullanishi mumkin); - o`z qo`mita a’zolarining va texnikaviy qo`mitalarning ishlari haqida axborotlar almashinuvini tashkil qilish;

- sohaviy masalalar bo`yicha manfaatdor bo`lgan boshqa xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish ko`zda tutiladi. ISO rahbar va ishchi qo`mita idoralaridan tashkil topgan. Rahbar idoralari tarkibiga Kengashning yuqori idorasi - Bosh Assambleya, Kengash, ijroiya byurosi, texnikaviy byuro, kengashning texnikaviy qo`mitalari va markaziy sekretariati kiradi. ISO da prezident, vise-prezident, g`aznachi va bosh sekretar’ lavozimlari mavjud. Bosh Assambleya - ISO ning Oliy Rahbari bo`lib, ISO ning yig`ilishi uch yilda bir marta bo`ladi. Uning sessiyasida prezident uch yil muddat bilan saylanadi. Bosh Assambleya o`tkazish vaqtida sanoat sohasida etakchi mutaxassislar ishtirokida xalqaro standartlashtirishning muhim muammolari va yo`nalishlari muhokama qilinadi. ISO kengashi yiliga bir marta o`tkazilib, unda tashkilotning faoliyati, xususan, texnikaviy idoralarning tuzilishi, xalqaro standartlarning chop etilishi, kengash idoralarining a’zolarini hamda texnikaviy qo`mitalarning raislarini tayinlaydi va boshqa masalalar ko`riladi. Sobiq Ittifoq parchalangunga qadar Xalqaro standartlash-tirish tashkilotining tarkibi 91 mamlakatning vakillaridan iborat edi. Respublikamizning dastlabki mustaqillik yillaridagi (1992 yil) muhim voqealardan biri ushbu nufuzli xalqaro tashkilotga O`zbekiston Respublikasi 92- davlat sifatida qabul qilinishi bo`ldi. Endilikda O`zbekiston Respublikasi ISO ning teng xuquqli a’zolaridan biri hisoblanadi. Mahsulot sifatini yaxshilash, boshqarish va ta’minlash bo`yicha oxirgi vaqtda qilingan ishlarni mujassamlab, ISO o`zining bir qator me’yoriy hujjatlarini ishlab chiqdi, bu hujjatlarga ISO 9000, 10011 va 10012 raqamli standartlarni ko`rsatish mumkin.

Xalqaro elektrotexnika komissiyasi (MEK) Elektrotexnika sohasidagi xalqaro hamkorlik bo`yicha ishlar 1881 yildan boshlangan, chunki bu yili elektr bo`yicha birinchi Xalqaro kongress bo`lib o`tgan edi. Keyinroq 1906 yili Londonda 13 mamlakat vakillarining konferensiyasida maxsus idora - xalqaro elektrotexnika komissiyasi tuzish to`g`risida bir fikrga kelindi. Bu idora elektr mashinalari sohasi bo`yicha atamalar va parametrlarni standartlashtirish masalalari bilan shug`ullana boshladi. MEK nizomiga ko`ra, bu tashkilotning maqsadlari elektrotexnika va radiotexnika va ularga qo`shni tarmoqlardagi muammolar sohalaridagi standartlashtirish masalalarini xal qilishdir. ISO va MEK faoliyatlari bo`yicha farqlanadi, MEK elektrotexnika, elektronika, radioaloqa, asbobsozlik sohalari bo`yicha shug`ullansa, ISO esa qolgan boshqa hamma sohalar bo`yicha standartlashtirish bilan shug`ullanadi. Hozirgi vaqtda 41 ta milliy qo`mitalar MEKning a’zolari hisoblanadi. Bu mamlakatlarda Er qurrasining 80% aholisi yashab, 95% dunyodagi ishlab chiqarilayotgan elektr quvvatining iste’molchisi hisoblanadi. Bu asosan sanoati rivojlangan hamda rivojlanayotgan mamlakatlardir. MEK ingliz, fransuz va rus tillarida ish olib boradi. MEKning Oliy rahbar idorasi MEK kengashidir, u erda mamlakatlarning hamma milliy qo`mitalari taqdim etilgan. Unda eng yuqori lavozim prezident bo`lib, u har 3 yil muddatiga saylanadi. Bundan tashqari vise-prezident, g`azinachi, bosh kotib lavozimlari ham bor. MEK har yili bir marta o`z kengashiga yig`iladi va o`z faoliyati doirasidagi masalalarni hal qiladi. 1972 yilga qadar MEK va ISO lar tomonidan yaratilayotgan hujjatlar tavsiya sifatida faoliyat ko`rsatar edi. 1972 yili esa MEK, ISO larning tavsiyalari xalqaro standartlarga aylantirilishi haqida qaror qabul qilindi. Metrologiya sohasida qonunlashtiruvchi Xalqaro tashkilot (MOZM) Xalqaro miqyosda metrologiya sohasida qonunlashtiruvchi xalqaro tashkilot ham mavjuddir. Uni qisqartirilgan holda MOZM (Mejdunarodnaya organizasiya zakonodatel’noy metrologii) deb ataladi. Bu tashkilotning asosiy maqsadi - davlat

metrologik xizmatlarni va boshqa milliy muassasalarning faoliyatlarini xalqaro miqyosda muvofiqlashtirishdir. MOZM faoliyatining asosiy yo`nalishlari quyidagilardan iborat: - MOZMga a’zo bo`lgan mamlakatlar uchun o`lchash vositalarining uslubiy me’yoriy metrologik tavsiflarining birliligini belgilash; - qiyoslash uskunalarini, solishtirish usullarini, etalonlarni tekshirish va attestatlashini, namunaviy va ishchi o`lchash asboblarini uyg`unlashtirish; - xalqaro ko`lamda birxillashtirilgan o`lchash birliklarini mamlakatlarda qo`llanishini ta’minlash; - metrologik xizmatlarning eng qulay shakllarini ishlab chiqish va ularni joriy etish bo`yicha davlat ko`rsatmalarining birliligini ta’minlash; - rivojlanayotgan mamlakatlarda metrologik ishlarni ta’min etish va ularni zarur texnik vositalari bilan ta’minlashda ilmiy-texnikaviy yordamlashish; - metrologiya sohasida turli darajalarda kadrlar tayyorlashning yagona qonun- qoidalarini belgilash. MOZM ning Oliy rahbar idorasi metrologiyadan qonun chiqaruvchi Xalqaro konferensiyasi hisoblanib, u har to`rt yilda bir marta chaqiriladi. Konferensiya tashkilotning maqsad va vazifalarini belgilaydi, ishchi idoralarining ma’ruzalarini tasdiqlaydi, byudjet masalalarini muhokama qiladi. MOZM ning rasmiy tili - fransuz tilidir. Sifat bo`yicha Evropa tashkiloti (EOKK) Sifatni nazorat qilish Evropa tashkiloti EOKK (Evropeyskaya organizasiya po kontrolyu kachestva) bo`lib, uning birinchi konferensiyasi 1957 yilda chaqirilgan va shu yilning o`zida uni nizomi ham tasdiqlandi. Sinov laboratoriyalarining akkreditlash bo`yicha Xalqaro konferensiyasi (ILAK) ISO va MEK ishlab chiqqan xalqaro qoidalarga asosan laboratoriyalarni akkreditlashdan maqsad sinov laboratoriyalarni aniq sinovlar yoki aniq tur sinovlari (ISO/MEK Rukovodstvo 2.86) o`tkazishga huquq berishdan iborat.

Аdаbiyotlаr : 1. Kаrimоv I.А. O`zbеkistоn - bоzоr munоsаbаtlаrigа o`tishning o`zigа xоs yo`li. T. O`zbеkistоn, 1994 y. 2. Kаrimоv I.А. O`zbеkistоn iqtisоdiy islоhоtlаrni chuqurlаshtirish yo`lidа. T. O`zbеkistоn, 1996 y. 3. Mеtrоlоgiya hаqidа. O`zbеkistоn Rеspublikаsi qоnuni. 1993 yil. 4. Stаndаrtlаshtirish hаqidа. O`zbеkistоn Rеspublikаsi qоnuni. 1993 yil. 5. Mаhsulоt vа xizmаtlаrni sеrtifikаtlаsh hаqidа. O`zbеkistоn Rеspublikаsi qоnuni. 1993 yil. 6. Ismаtullаеv P.R., Mа`rufоv E.А., Аbdullаеv А.X. Mеtrоlоgiya bo`yichа izоhli lug`аt. Tоshkеnt, 1993 y. 7. Ismаtullаеv P.R., To`xtаmurоdоv Z.T. Sifаt vа sеrtifikаt. Kоnstruktоr IChB. 1994 y. 8. Ismаtullаеv P.R., To`xtаmurоdоv Z.T., Аbdullаеv А.X. Stаndаrtlаshtirish, mеtrоlоgiya vа sеrtifikаtlаshtirishgа muqаddimа. Kоnstruktоr IChB. 1995 y. 9. Крылова А.Н. Осnовы метролоgии, стаnдартиzаsии и сертифиkаsии. М. : Аuдит, 1998 g, ЮНИТИ. 10. O`zРСТ 8.010-93. Метролоgия. Атамалар ва таърифлар.

O'xshashlar

Metrologik xizmat va metrologik ta’minot

“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish” fanining maqsad va vazifalari

Metrologiya bo`yicha asosiy atamalar. O`lchashlarning usullari va turlari. Kattaliklar

Standartlashtirish bo‘yicha Davlat nazorati

O’lchashlar birliligini taminlash boyicha davlat tizimi