Ўлчашлар хатоликлари ўлчаш аниқлигини баҳолаш - Metrologiya - Referatlar

Ўлчашлар хатоликлари ўлчаш аниқлигини баҳолаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

29.6474609375 KB

Ko'chirib olish

Ўлчашлар хатоликлари ўлчаш аниқлигини баҳолаш Режа: 1. Ў лчашлар хатоликларининг турлари, уларни вужудга келтирадиган манбалар 2. Ў лчаш воситаларини танлаш 3. Ў лчаш аниқлигини баҳолаш

Ў лчашлар хатоликларининг турлари, уларни вужудга келтирадиган манбалар Ўлчашлар натижаларини тахлил қилишда физик катталикларнинг ҳақиқий миқдорлари ўлчаш натижалари билан таққосланади. Ў лчаш натижаси ( Х ) билан ўлчанаётган катталикнинг ҳақиқий миқдори ( Q ) ўртасидаги фарқ  ўлчаш хатолиги дейилади. = Х - Q (5.1) Ў лчаш натижалари билан ўлчанаётган катталикнинг ҳақиқий миқдори қанчалик яқинлигини кўрсатувчи сифат белгисига ўлчашлар аниқлиги дейилади. Ў лчашлар хатоликларини ҳосил бўлиш сабабларига ва турига қараб таснифлашади. Ҳосил бўлиш сабаблари бўйича ўлчамлар хатоликлари қуйидаги таркибларга ажратилади. Услуб хатолиги - ўлчаш услубининг мукаммал эмаслиги натижаси. Услуб хатолиги ҳам таркибий бўлиб, айрим ташкил этувчилар: асбоб кўрсатиш хатолиги, ҳарорат шароитлари ўзгаришлари билан боғлиқ хатолик каби бир қатор хатолар тўпламидан таркиб топади. Саноқ хатолиги - ўлчаш натижаларидан етарлича аниқ саноқ олинмаслиги натижаси, саноқ олувчининг шахсий хусусиятларига боғлиқ. Асбоб хатолиги - қўлланилган ўлчов воситаси хатолиги. Ў лчаш воситалари хатолиги асосий ва қўшимча хатоликларга бўлинади. Асосий хатолик сифатида нормал (меъёрий) шароитда ишлатилган ўлчаш воситаларига хос хатоликлар қабул қилинади. Қўшимча хатолик эса ўлчаш алмаштиргичлари хатолигидан ва меъёрий шароитлардан четлашишлар келтириб чиқарган хатоликдан ташкил топади. Рухсат этилган хатолик чегарасини белгилаш билан ўлчаш воситаларининг хатоликлари меъёрланади.

Ў лчаш воситасининг рухсат этилган хатолик чегараси - ўлчаш воситаси яроқли ҳисобланиб, ишлатишга рухсат берилиши мумкин бўлган энг катта хатолик. Барча санаб ўтилган хатоликлар тури бўйича қуйидагиларга бўлинади. Тизимга хос хатоликлар - доимий ёки айнан бир катталикни такрор ўлчаганда маълум қонуният бўйича ўзгарадиган хатоликлар. Аниқланган тизимга хос хатоликларни тегишли тузатмалар киритиш йўли билан ўлчаш натижаларидан бартараф қилиш мумкин. Бунга мисол қилиб шкаладаги нотўғри белгилашлар эвазига вужудга келган хатоликни, асбобни нулга келтиришда ишлатилган тошлар ва бошқа турдаги андозаларга оид хатоликларни келтириш мумкин. Тасодифий хатоликлар - айнан бир катталикни такрор ўлчашда тасодифий ҳолда ўзгарадиган хатоликлар. Ў лчаш асбобининг доимо бирдай кўрсатмаслиги, ўлчаш жараёнида ҳарорат тебраниши натижасида ҳосил бўладиган хатоликлар тасодифий ҳисобланади. Тасодифий хатоликларни олдиндан белгилаб бўлмайди, лекин кўп марталаб ўлчаш маълумотларини эҳтимолий математик ишлаш натижасида ҳисобга олиш мумкин. Қўпол хатолар - муайян ўлчаш шароитида кутилган хатоликдан ортиб кетган тасодифий хатолар. Қўпол хатоларни келтириб чиқарувчи сабабларга асбоб шкаласидан нотўғри саноқ олиш, ўлчаш деталини нотўғри ўрнатиш каби вазиятларни айтиш мумкин. Ў лчаш воситаларини танлаш Ў лчаш воситаларини танлашда қуйидаги қоидаларга амал қилинади:  Ў лчаш воситасининг аниқлиги параметри ўлчанаётган буюмнинг тайёрланиш аниқлигидан етарлича юқори бўлиши керак.  Ў лчашларнинг меҳнат талаблиги ва таннархи, имкони борича юқори иш унумдорлигини ҳамда тежамкорликни таъминлайдиган даражада оз бўлиши керак.

Ў лчашларни етарли даражада аниқ бўлмаслиги яроқли маҳсулотнинг бир қисмини нуқсонга чиқаришга, худди шу пайтда нуқсонни яроқли маҳсулот сифатида қабул қилишга олиб келади. Ў лчашларнинг ортиқча аниқлиги, одатда, меҳнат талаблик ва маҳсулот сифатини назорат қилиш нархининг ҳаддан зиёд ортиб кетишига сабаб бўлади. Ў лчаш воситаларини танлашда назорат ёки ўлчаш жараёнининг амалга оширишнинг ташкилий, техник шароитлари, назорат қилинувчи деталларнинг тизимдаги ўзига хос жиҳатлари, тайёрланиш аниқлиги шунингдек, ўлчаш воситаларидан фойдаланиш самарадорлиги ва метрологик кўрсаткичларига таoсир этувчи бошқа бир қатор омиллар эътиборга олинади. Ў лчаш воситаларини танлашда риоя қилинадиган асосий омиллар :  Ишлаб чиқариш тури;  Назорат қилинадиган деталларнинг тузилмавий хусусиятлари ва ўлчамлари;  Ў лчашларнинг стандартлар билан тайинланган хатолиги. Ў лчаш воситаларини танлашда энг асосий омил бўлиб ўлчашнинг рухсат этилган хатолиги  мет ҳизмат қилади.  мет миқдори деталнинг тайёрлаш қўйими Т га боғлиқ, у ўз навбатида номинал ўлчам ва квалитет билан боғлиқдир. Рухсат этилган ўлчаш хатолиги  мет буюмнинг назорат қилинадиган қўйими Т га қараганда кичик бўлиши керак. Ў лчаш воситаларини танлаш тамойили ўлчамнинг чегаравий (энг катта эҳтимолий) хатолиги  lim билан рухсат этилган ўлчаш хатолиги  мет таққослашга асосланган. Кўпинча мет = (0,2 - 0,35)Т. (5.2) деб олинади. Шундай қилиб, ўлчаш воситаси (асбоби) ни танлашда унинг чегаравий хатолиги (  lim ) рухсат этилган ўлчаш хатолиги  мет дан ортиб кетмаслигига эoтибор бериш керак, яъни  lim   мет бўлиши зарур.

Ў лчаш аниқлигини баҳолаш Ў лчаш хатоликлари эвазига алоҳида ўлчанган х ўлчам умумий ҳолда мазкур катталикнинг ҳақиқий миқдори ҳисобланмайди. Ў лчаш аниқлигини баҳолаш ва ўлчанаётган катталикнинг муайян эҳтимолликдаги миқдорини аниқлаш учун бир неча марта ўлчашлар ўтказиш зарур. Бунда ўлчанаётган х катталикнинг ҳақиқий миқдори ўрнига унинг ўртача арифметик миқдори  х қабул қилинади. х=  1 1 N xi i N  (5.3) бу ерда N - ўлчашлар сони; х i - алоҳида ўлчаш натижаси: Шундай қилиб х  х тақрибий тенгликка эга бўламиз, унинг аниқлигини баҳолаш учун эҳтимолий хатолиги   ни билишимиз керак, яъни  х-   <x<  х+   Стpюдент тақсимотидан фойдаланиб, берилган эҳтимолий хатолик миқдори   орқали ишончлиликни баҳолаш мумкин ёки аксинча, натижанинг берилган ишончлигини  орқали эҳтимолий хатолик   ни топиш мумкин:  = tg  S/ N (5.4) бу ерда tg  - Стpюдент коэффициенти, ишончлилик эҳтимоллиги  ва эркинлик даражаси К=N-1 га боғлиқ; S - ўлчанаётган катталик х нинг ўртача арифметик четлашиши қиймати: S= √∑ i=1 N (xi− x)2/(N−1) (5.5) Эркинлик даражаси К сифатида кузатишлар сонининг аниқланаётган тафсилотлар (номаълумлар) сонига тенг миқдорга камайтирилган миқдори қабул қилинади. Муайян эркинлик даражасида К да, ишончлилик  орқали Стpюдент коэффициентини топилади: tg  =  /  х =  N / (5.6)

бу ерда  х - N та ўртача  хi миқдорлардан иборат тўплам учун ўртача квадрат хатолик (  х =  /N ). Агар tg  ва  х қийматлари маълум бўлса,   = tg  x ни, шунингдек, х катталик учун ишончилилик оралиғини аниқлаш мумкин. У ҳолда ўлчаш натижасини қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин: x=  х   (5.7)

А дабиётлар: 1. А.Г.Сергеев, В.В.Крохин. Метрология. Учебное пособие. М.: Логос, 2001. - 408 с.: ил. 2. В.П.Коротков. Основ метрологии и теории точности измерителнх устройств. М.: Изд. Стандартов, 1978. - 352 с. 3. Б.Э.Мухамедов. Метрология, технологик параметрларни ўлчаш усуллари ва асбоблари. Т.: Уқитувчи. 1991. – 320 б. 4. Р.Ж. Тожиев, А. Йўлдошев, Ш.Д. Султонов. Аҳмад ал-Фарғоний ҳаёти ва ижоди. Т.: Фан. 1998.

O'xshashlar

«ЎЛЧАШ ХАТОЛИКЛАРИ»

Хатоликларнинг тақсимланиши ва уларнинг эҳтимолий баҳоланиши.

ХАТОЛИКЛАРНИНГ ТАҚСИМЛАНИШИ ВА УЛАРНИНГ ЭҲТИМОЛИЙ БАҲОЛАНИШИ

Ўлчаш воситаларининг турлари метрологик характеристикалари ўлчаш усуллари ва хатоликларининг классификацияси

Ўлчаш воситалари хатоликларини меъёрлаш