Eksperimental tadqiqotlar asoslari - Metrologiya - Referatlar

Eksperimental tadqiqotlar asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95 KB

Ko'chirib olish

E ksperimental tadqiqotlar asoslari Reja: 1. Eksperiment haqida asosiy tushunchalar, 2. Eksperiment bosqichlari. 3. Eksperiment vazifalarini qo‘yish.

Tayanch iboralar : Eksperiment. Eksperiment tadqiqotlarini asosiy ma q sadi. Eksperimentning tarkibiy q ismlari. Eksperiment turlari. Eksperiment uslubi yo ti. Eksperiment bos q ichlari va ularning tarkibiy q ismlari. Eksperiment vazifasini qo ‘ yish. Ma` q ullash. eksperiment dasturi. 1. Eksperiment haqida asosiy tushunchalar. Xar bir ilmiy tadqiqotlar, agar uning natijalari eksperimental tekshiruvdan o‘tmasa, tugallangan deb xisoblanmaydi. Buning asosiy sabablari q u yidagilardir: - qabul qilingan ob’ekt modelining adekvatligi to‘g‘risidagi ishonchning yo‘qligi; - vazifani qo‘yish va uni y echish bosqichidagi yo‘l qo‘yishlarga ishonchning yo‘qligi; - y echish bosqichida xatoliklarni paydo bo‘lishi mumkinligi. Eksperimental tekshirishlarning ma’suliyati va murakkabligi, xozirda aloxida ilmiy yo‘nalishni yaratilishiga olib keldi, bu yo‘nalish eksperimentlar nazariyasi deb ataladi. Eksperimental tekshirishlar ikkita o‘zaro farqlanuvchi natijalarga olib kelishi mumkin. Birinchi xolatda, eksperimental tekshirish amaliyot uchun y etarli aniqlik bilan nazariyani isbotlab beradi. Bunda tadqiqot tugallangan xisoblanib, uning natijalari foydalanish uchun beriladi. Ikkinchi xolatda qabul qilinishi mumkin bo‘lmagan farqlar kuzatiladi. Bunda tadqiqotlar siklini qaytarish zarur bo‘ladi . S h uni tushunish muximki, siklning mavjudligi (ba’zida sikldan bir necha bor o‘tishga to‘g‘ri keladi) fan imkoniyatlarining y etishmasligidan emas, balki uning moxiyatidan kelib chiqadi. Fan gipotezlarni ya’ni oldindan aniq bo‘lmagan taxminlarni tekshiradi. Eksperiment tadqiqotlar - ilmiy tadqiqotlarning eng muxim tarkibiy qismidir.

Eksperiment - ilmiy ishning ko‘rinishi bo‘lib, u ob`ektiv qonuniyatlarni o‘rganish uchun o‘tkaziladi va o‘rganilayotgan ob`ektga maqsadga muvofiqlashtirilgan ta`sirlardan iborat bo‘ladi. Eksperiment, bu maxsus o‘tkaziladigan ilmiy tajriba yoki aniq xisobga olinadigan sharoitlarda xodisalarni kuzatishdir. Eksperiment natijasida bir yoki bir necha omillarning boshqasiga yoki boshqalariga ta ` siri aniqlanadi. Kuzatishdan farqli h olda, eksperiment tajribaning qaytaruvchanligini ta ` minlaydi, turli sharoitlarda ob ` ektni tadqiq etish imkonini beradi, uni “sof holda” o‘rganish mumkin bo‘ladi. Eksp е rim е nt - bu tajribada sinab ko`rish о rqali fanda хо disalarni bilish fa о liyatida tadqiq о tlar o`tkazib o`rganish usuli his о blanadi. Eksp е rim е nt kuzatishga qaraganda yuq о ri darajadagi bilish usulidir. Eksp е rim е nt о b` е ktni t е gishli tajriba masalalarini tadbiq qilish о rqali о b` е ktga ta`sir ko`rsatish o`zlashtirish shu о b` е kt haqidagi bilimlarni b о yitishga yordam b е ruvchi usuldir. Izlanuvchi eksp е rim е nt usulini qo`llash о rqali o`zini qiziqtirgan о b` е ktning hamma t о m о nlarini o`rganish uchun unga fa о l ta`sir ko`rsatadi. Buning uchun sun`iy shar о itlar yaratadi. Shu shar о itda kuzatuvchilar t е kshirishlar o`tkazib ma`lum о tlar to`planadi. Eksp е rim е nt usuli хо disalarning mu х im b е lgilari va х ususiyatlarini, ularning b о shqa narsa va хо disalar bilan mun о sabatini al о qa va b о g`lanishlarning chuqurr о q o`rganishga imk о niyat yaratadi. Bu usul izlanuvchiga tabiiy shar о itlarda kuzatish о rqali хо sil qilish mumkin bo`lmagan bilim va ma`lum о tlarni о lish imk о niyatini b е radi. Eksp е rim е ntlar turli х il bo`lib ulardan farq qiluvchi fikriy yoki g` о yaviy eksp е rim е ntlar х am b о r. Eksperimentda, uning o‘tkazilish xolatini kuzatish, uni boshqarish, va kerak bo‘lsa uni qaytarish imkoniyati yaratiladi. Eksperimentni passiv kuzatishdan farqi, tekshiruvchining o‘rganilayotgan ob`ektga ta`sir etish imkoniyatining borligidir.

Eksperiment tadqiqotlarining asosiy maqsadi - nazariy tushunchalarni (ishchi gipotezalarni) tekshirish. Xar qanday eksperiment uch asosiy tarkibiy qismdan iborat bo‘ladi : 1. Eksperimentator faoliyati - sub`ektiv tomon; 2. Tadqiqot ob`ekti - ob`ektiv tomon; 3. Vositalar: instrumentlar, asboblar va ji h ozlar. Eksperiment tadqiqotlar yaxshi tayyorgarlikdan so‘ng o‘tkazilib, u mumkin bo‘lgan kam vaqt sarfi va vositalarni xamda olingan natijalarning yuqori ishonchliligini ta`minlashi kerak bo‘ladi. Eksperimentator ish boshlashdan oldin quyidagi amallarni bajarishi zarur :  eksperiment maqsadini aniq ifodalashi;  eksperiment o‘tkazishning rejasini va tekshirish ob`ektini tayyorlashi, o‘lchov vositalari va asboblarni xam tayyorlashi kerak bo‘ladi; Eksperimentni qo‘yishda, ishonchli natijalarni olish uchun quyidagi vazifalar bajariladi :  o‘rganilayotgan ob`ektni xalaqit beruvchi, ikkilamchi faktorlardan ajratib olish;  o‘ta bir xil sharoitlarda tajribani ko‘p marotaba qaytarish imkoniyatiga ega bo‘lish;  kerakli diapazonda sharoitlarni o‘zgartirish imkoniyatiga ega bo‘lish kerak bo‘ladi. O‘lchov asboblarini tanlash eksperiment maqsadi va rejasi bo‘yicha amalga oshiriladi. O‘lchov vositalari kerakli aniqlik darajasini, xatoliklarni yuqori darajada yo‘q qila olishni ta`minlash kerak. Barcha eksperiment tadqiqotlarni tabiiy va sun`iylarga bo‘lish mumkin. Tabiiy eksperimentlar sotsial xolatlarni tekshirish uchun ishlatiladi (ishlab chiqarishda, turmushda va x okazo). Tabiiy eksp е rim е ntlar - bu tabiiy shar о itlarda o`tkaziladi: bi о l о gik, p е d о g о gik, psih о l о gik, s о tsial bo`lishi mumkin. Sun`iy eksperiment fanning ko‘p tarmoqlarida ishlatiladi, ayniqsa texnik fanlarda.

Eksperiment tadqiqotlar laboratoriya va ishlab chiqarish eksperimentiga bo‘linadi. Laboratoriya eksperimentlari tipik asboblar, maxsus modellar, stendlar, ji h ozlar va h okazo ishlatilib, o‘tkaziladi. Bu tadqiqotlar kerakli sondagi tajribalarni o‘tkazish va oz sarf orqali yaxshi ilmiy ma`lumot olishini ta`minlaydi. Eksperimental tad q i q otning bunday natijalari xamma va q t xam jarayon yoki ob’ekt ishining borishini t oʻ li q aks ettira olmaydi. Lekin, laboratoriya sharoitida xar qachon xam real ishlab chiqarish yoki jarayon o‘tkazilayotgan shart-sharoitlar to‘la modellashtirilmaydi, shuning uchun ishlab chiqarish eksperimenti o‘tkaziladi. Ishlab chiqarish eksperimenti tadqiqot ob`ektini real sharoitlarda, real ishlab chiqarishning turli ko‘rinishdagi ta`sirlarini xisobga olgan xolda olib boriladi, faqat ishlab chiqarish sharoitlaridagi eksperimentni o‘tkazish juda katta tayyorgarlikni talab qiladi. Bunday eksperimentlar laborotoriyadagidan murakkab, tajriba naturasi (mavjud jarayon yoki ob’ekt) xajmdorligi o q ibatida puxta fikrlash va rejalashtirishni talab etadi. Ekspluatatsiya q ilinadigan ob’ektning turli dala sinovlari xam ishlab chi q arish tad q i q otlarga kiradi. Tegishli metodika va shakl b oʻ yicha tashkilotlar yoki muassasalardan, korxonalardan u yoki bu tad q i q etilayotgan masala b oʻ yicha materiallar t oʻ plash ishlab chi q arish eksperimentlarining bir turi xisoblanadi. Ba`zida, izlovchi (birlamchi) eksperimentlarni o‘tkazishga to‘g‘ri keladi. U o‘rganilayotgan xodisalarga barcha faktorlarning ta`sirlarini tasnif (klassifikatsiya) qilish uchun birlamchi qiymatlar y etishmaganda o‘tkaziladi. Bu eksperimentlar natijasida, tadqiqotning to‘la o‘tkazish dasturi yaratiladi. Eksperiment dasturi – eksperimental tad q i q otlarning uslubiy asosi b oʻ lib u q uyidagilarni oʻ z ichiga oladi: - tad q i q ot mavzulari r oʻ yxati va ishchi gipoteza mazmuni; -eksperiment uslubiyoti va uni bajarish uchun zarur materiallar, asboblar, q urilmalar va xokazolar r oʻ yxati; - bajaruvchilar r oʻ yxati va ularning kalendar ish rejasi; - eksperimentni bajarish uchun xarajatlar r oʻ yxati.

Eksperiment uslubiyoti – uslublar, eksperimental tad q i q otlarni ma q sadga muvofi q usullari majmui. Umumiy tarzda u oʻ z ichiga q uyidagilarni oladi: - eksperiment ma q sad va vazifasini; - faktorlarni tanlash va ularning oʻ zgarish darajasini; - vositalar va oʻ lchashlar zarur mi q dorini asoslashni; - eksperiment moxiyati va tartibining bayoni ni ; -eksperiment natijalarini ishlab chi q ish va taxlil q ilish usullarini asoslashni . Eksperiment tadqiqotlarni samarali (effektiv) o‘tkazish uchun oldindan tayyorgarlik ko ‘rish kerak, buning uchun : - eksperiment o‘tkazish uslubiyotini yaratish; - kerakli materiallar, asboblarni tayyorlash; - kerakli qurilmalar, stendlarni yaratish kerak bo‘ladi. Eksperiment uslubiyoti o‘z ichiga quyidagilarni oladi : - eksperimentlarni maqsadi va vazifasi; - o‘zgartiriladigan faktorlarni tanlash, o‘lchash usullari va vositalari; - eksperimentni o‘tkazish ketma-ketligini aniqlash, olingan eksperiment qiymatlarni qayta ishlash va ta h lil qilish. Eksperimentning maqsadi va vazifalari ishchi gipoteza va nazariy ishla n malar asosida chiqariladi. O‘zgaruvchi faktorlarni tanlash esa tadqiqot qilinayotgan ob`ekt yoki jarayon to‘g‘risidagi nazariy ma`lumotlar asosida amalga oshiriladi. Maqsad va vazifalardan asosiy va ikkilamchi faktorlar aniqlanadi. Eksperiment o‘tkazishda o‘lchov usullari va vositalarini to‘g‘ri tanlash kerak. O‘lchov apparatlari mumkin bo‘lgan faktorlarni o‘zgarish diapazoni va kerakli aniqlikka mos ravishda tanlanadi. Eksperimental tadqiqotlarni o ‘tkazish mexnat va ash yo viy vositalarning k o ‘plab sarflari bilan bog‘langandir. S h uning uchun tajribalarni o ‘tkazish va q tini va sarflarini sezilarli kamaytirishni ta`minlovchi eksperimental tadqiqotlarni usullarini o ‘rganish muxim. Ushbu talablarga eksperimentni rejalashtirish va uning taxlilini matematik usullaridan foydalanish t o ‘la javob beradi.

Keyingi paytlargacha, matematik usullar xususan matematik statistika usullari, eksperimental tadqiqotlarning yakunlovchi bos q ichlarida, eksperimentda olingan natijalarga ishlov berish uchun qo‘llanilgan. Eksperimentlarni rejalashtirish esa matematik usullardan foydalanmasdan amalga oshirilgan b o ‘lib, t o ‘la rav i shda eksperimentatorning intuitsiyasiga bog‘lik b o ‘lgan. Eksperiment jara yo nini matematik statistika usullari bilan forma l lash t irilgandan s o ‘ng, eksperimental ishlarni o ‘tkazish va rejalashtirishdagi tartibsizlikni y o ‘ q otishga olib keladi. Ushbu formalashtirish quyidagilarni amalga oshirish imkonini beradi: - bir qator maqbul (optimal) xususiyatlarga ega bo‘lgan eksperimentni matematik modelini olish, misol uchun bir vaqtni o‘zida natijalarning katta aniqligini ta`minlash bilan tajribalar sonini kamaytirish; - eng yaxshi yo‘llar orqali eksperiment natijalariga ishlov berish va olingan (qayta ishlangan) natijalardan aniq formallashgan qoidalar asosida yechimlarni qabul qilish. 2. Eksperiment bosqichlari. Xar qanday eksperiment to‘rt asosiy bosqichga bo‘linishi mumkin: Birinchi bosqich - eksperiment vazifalarini qo‘ yish (uning maqsadini aniqlash), u qabul qilingan ishchi gipotezadan kelib chiqadi; Ikkinchi bosqich - eksperimentni rejalashtirish , ya`ni tajribalarni o‘tkazish ketma-ketligini va ularning sonini aniqlash; Uchinchi bosqich - eksperimentni tayyorlash va o‘ tkazish . Bu bosqichga sinov ji h ozlarini tanlash, ular ishga tayyorlash (tekshirib ko ‘rish va kalibrovka qilish), tajribalarini o‘tkazish, olingan oraliq natijalarni tekshirish; To‘rtinchi bosqich - ishlov berilgan eksperiment natijalarining ta h lili va bu ta h lil asosida qarorlarni qabul qilish . Eksperimentning bosqichlari va tarkibiy qismlari jadvalda keltirilgan. jadval.

Eksperimentning bosqichlari va tarkibiy qismlari Bosqich Eksperiment bosqichlarining tarkibiy qismlari Izox 1.Vazifani qo‘yish 1. Eksperiment maqsadini ishlab chiqish. 2. Qidirilayotgan bo g ‘liq o‘zgaruvchi yoki bir necha o‘zgaruvchilarni ( F funksiya) belgilash. 3. Eksperimentda o‘zgarib turuvchi (argument) bo g ‘liqmas o‘zgaruvchilarni (faktorlarni) aniqlash. 4. Bo g ‘liqmas o‘zgaruvchilar uchun qayd qilingan darajalarini (qiymatlarini) - faktorlar darajalarini aniqlash. 5. Faktorlar darajasi birikmalarini tanlash. Oldindan q o ‘yilgan gipotezaga muvofiq m aqsad funksiyas . Baxolash. Maqbullash ko‘rsatkichi Y =F(x 1 ,x 2 ...x n ) Diapazon yoki o‘zgartirish orali g ‘i M os bo‘lmagan darajalar yo‘qotiladi 2.Rejalashtirish 1. Tajribaning kerakli sonini aniqlash. 2.Eksperimentni rejalashtirish turini tanlash. 3. Eksperiment rejasini tuzish (matematik model va rejalashtirish matritsasini). 4. Eksperimentni kalendar yoki vaqtli rejasini tuzish. Aktiv yoki passiv eksperiment Eksperiment o‘tkazishning davomiyligi 3.Eksperiment- ni tayyorlash va o‘tkazish 1.Sinov qurilmalari va o‘lchash asboblarini tanlash. 2.Qurilmalar va asboblarni ishga tayyorlash (sinab qurish va kalibrovka). 3.Tajribalarini o‘tkazish. 4.Olingan natijalarni tekshirish. O‘ta ajralib turuvchi qiymatlarni yo‘qo- tish. Tasodifiy ka t ta- liklarning sonli xarakteristikasini aniqlash . 4.Natijalarni 1.Tajriba natijalarini birlamchi qayta ishlash. 2.Tajriba natijalariga ishlov berish. 3.Gipotezalarni tekshirish uchun Matematik modellarni aniqlash

qayta ishlash statistikani xisoblash. 4.Eksperiment natijalarini interpretatsiya qilish. 5.Xulosalar va tavsiyalarni qabul qilish. 6.3. Eksperiment vazifalarini qo‘yish Eksperimentning ma q sad va vazifasi ishchi gipoteza va tegishli nazariy ishlanmani taxlil q ilish asosida ani q lanadi. Vazifa ani q b oʻ lishi, ularning soni uncha k oʻ p b oʻ lmasligi lozim:  oddiy eksperimenti uchun – 3÷4 ;  majmua eksperiment uchun esa – 8÷10 ta. Vazifani qo‘yish - bu tadqiqot qilinayotgan ob`ekt yoki jarayonning mantiqiy modelini qurish bo‘lib, u oldindan ishlab chiqilgan ishchi gipoteza asosidagi eksperiment maqsadini o‘z ichiga oladi: Eksperimentning maqsadi - eksperiment identifikatsiyalash yoki maqbullash (optimallashtirish) maqsadida olib boriladi. Identifikatsiyalash - qandaydir ta`miniy nazariy bo g ‘lanishga, eksperiment natijasida olingan ma`lumotlarni mos kelishi xaqidagi gipotezani tekshirishdir. Y a `ni, eksperiment, nazariy tadqiqotlar natijalarini xamda eksperiment davrida olingan funksional yoki statistik bo g ‘lanishlarni tekshirish va tasdiqlash maqsadida o‘tkaziladi. Texnikaviy eksperimentlarning asosiy ko‘pchiligi ushbu guruxga kiradi. Maqbullash – eng ma`qul yechimni qidirish, ya`ni, eksperimental yo‘l orqali tadqiqot qilinayotgan ko‘rsatkich yoki maqsad funksiyasini (maqbullash ko‘rsatkichini) ekstremal qiymatlarini (maksimumi yoki minimumini) topishdir. Maqsad funksiyasi va bog ‘ liqmas o‘zgaruvchilar . Eksperimentda, tadqiqot qilinadigan bo g ‘liq o‘zgaruvchi yoki bir necha o‘zgaruvchilarni to‘g‘ri tanlash juda muximdir. Bular maqsad funksiyasi deyiladi, ya`ni u bog‘liqmas o‘zgarib turadigan o‘zgaruvchilarni (faktorlarni) tadqiqot qilinayotgan bog‘liq o‘zgaruvchilar bilan bog‘lovchi funksiyadir: Y = F( x 1 , x 2 , ...., x n ) ( 6 .1)

Bunda : x n -bo g ‘liqmas o‘zgaruvchilar yoki argumentlar. Maqsad funksiyasi - bir ma`noga ega bo‘lishi va tadqiqot ob`ektini eng to‘la ravishda miqdoriy baxolashi kerak. Agar eksperiment maqsadi - identifikatsiyalash bo‘lsa , unda maqsad funksiyasi nazariy tadqiqotlar natijasida olingan formula orqali baxolanadi. Bu formula orqali bo g ‘liqmas o‘zgaruvchilar (faktorlar) topiladi, ular eksperiment jarayonida boshqariladi va o‘zgartiriladi. Agar eksperiment maqsadi - maqbullash bo‘lsa , unda maqsad funksiyasi nomalum regressiya koeffitsentlarini polinominal tenglama yordamida matematik modellashtiriladi: Y =  0 +  1 x 1 +  2 x 2 +... +  n x n ( 6 .2) Bunda :  n -regressiya koeffitsienti, x n -eksperiment jarayonida o‘zgartirish mo‘ljallangan faktorlar. Eksperiment natijasida regressiya koeffitsentlarining sonli qiymatlari topiladi va xar bir faktorni, uni maqsad funksiyasiga ta`siriga ko‘ra muximligi aniqlanadi. Jarayon yoki ob’ektga ta’sir etuvchi faktorlarni tanlash q abul q ilingan ishchi gipotezaga muvofi q nazariy ishlanmalarni taxlil q ilish asosida amalga oshiriladi. Barcha faktorlar mazkur eksperiment uchun avval muximlik darajasiga k oʻ ra saralanadi, s oʻ ngra ulardan asosiylari va yordamchilari ajratiladi. Faktorlar soni uncha k oʻ p b oʻ lmaganda ularning muximlik darajasi bir faktorli eksperiment b oʻ yicha ani q lanadi. Agar faktorlar soni katta b oʻ lsa, k oʻ p faktorlik taxlil qoʻ llaniladi. Oʻ lchash vositalari eksperimentning ma q sad va vazifasidan, oʻ lchanadigan parametrlar tavsifi va talab etilayotgan ani q likdan kelib chi q ib tanlanadi. Q oidaga k oʻ ra, standart, yalpi ishlab chi q iladigan oʻ lchash vositalaridan foydalaniladi. Ayrim xollarda kamyob oʻ lchovlar asbob va uskunalari bunyod etiladi. Eksperiment oʻ tkazishning mazmun va tartibi – uslubiyotning markaziy q ismi b oʻ lib, unda eksperiment oʻ tkazish jarayoni t oʻ la q uyidagicha loyixalanadi: - kuzatish va oʻ lchash operatsiyalar i ni oʻ tkazish ketma - ketlikda tuziladi;

- ekperim e nt oʻ tkazishning tanlangan vositalarini xisobga olgan xolda xar bir operatsiya ayrim- ayrim mufassal tavsiflanadi; - operatsiyalar sifatini nazorat q ilishda qoʻ llaniladigan usullar tasvirlanadi; - kuzatish va oʻ lchash natijalarini yozish uchun daftar tutiladi. Eksperimental ma’lumotlarni ishlab chi q ish va taxlil q ilish usullarini asoslash uslubiyotining muxim b oʻ limi xisoblanadi. Eksperimentlarning natijalarini namoyish etish k oʻ rgazma shakliga keltirilishi lozim (jadvallar, grafik, nomogrammalar va x. k.). Toki ularni q iyoslash va taxlil q ilish mumkin b oʻ lsin. Aloxida e’tibor ishlab chi q ish matematik usuli – empirik bog ’ li q lik, faktorlar va chi q ish parametrlari oʻ rtasidagi alo q a approksimatsiyasi, mezonlar, ishonchli intervallar oʻ rnatish va bosh q alarga q aratiladi. Eksperiment uslubiyoti ishlab chi q ilgandan s oʻ ng eksperimental tad q i q ot xajmi va mexnat talabligi ani q lanadi. Ular nazorat ishlanmalar chu q urligi va q abul q ilingan oʻ lchash vositalari tavsifiga bog ’ li q . Tad q i q otning nazariy q ismi q anchalik ani q ifodalangan b oʻ lsa, eksperiment xajmi va mexnat talabligi shuncha kam b oʻ ladi. Eksperiment ishlari tasdi q langan dastur va eksperiment uslubiyotiga muvofi q oʻ tkaziladi. Eksperimentni boshlashdan oldin sinovlarni oʻ tkazish uslubiyoti va ketma - ketligi tugal ani q lanadi. Eksperimental tad q i q otlar oʻ tkazish jarayonida q uyidagi q ator asosiy q oidalarga rioya q ilish lozim: - eksperimentchi oʻ lchash natijalariga sub’ektiv ta’sirga y oʻ l qoʻ ymay tad q i q etilayotgan jarayon yoki ob’ekt parametrlarining barcha tavsifini t oʻ g ’ ri q ayd etishi lozim; - eksperimentchi extiyotsizlikka y oʻ l koʻyishi mumkin emas, chunki bu xol k oʻ pincha katta xatolik va soxtalashtirish o q ibatida eksperimentlarni takrorlashga olib keladi; - eksperimentchi kuzatish va oʻ lchash daftarini albatta yuritishi kerak, uni taritibli va xech q anday tuzatishlarsiz t oʻ ldirib borishi lozim;

- eksperiment jarayonida bosh q aruvchi oʻ lchash vositalari ishini, ular t oʻ g ʻ ri k oʻ rsatayotganligini va q urilma, jixoz, stend va xokazolar ishi bar q arorligini, atrof muxit xolatini muntazam kuzatishi, ish zonasiga begonalarini kiritmasligi shart; - eksperimentchi o‘lchov vositalarini, ular to‘g ʻ riligini nazorat qilgan xolda ishchi tekshiruvini muntazam o‘tkazishi kerak; - o‘lchashlar u o‘tkazish bilan bir va q tda bajaruvchi natijalarni dastlabki ishlab chi q ish va taxlil q ilishni u o‘tkazishi lozim. Bu tad q i q etilayotgan jarayonni nazorat qilish, eksperimentni to‘g‘rilash, uslubiyotni yaxshilash va eksperiment samaradorligini oshirishga imkon beradi; - eksperim e ntchi texnika xavfsizligi, sanoat sanitariyasi va yong‘inni oldini olish bo‘yicha yo‘ri q nomalar talabiga amal q ilishi lozim. Y uq orida q ayd etilgan barcha q oidalarga ishlab chi q arish eksperimentini o‘tkazayotganda amal q ilish shart.

Adabiyotlar: 1. Peregudov L.V., Saidov M.X ., Aliqulov D.Е. Ilmiy ijod metodologiyasi. – Toshkent: «Moliya» nashriyoti, 2002. 2. Г.А.Гореликова Основы научных исследований: Учебное пособие/ Кемеровский технологический институт пище-вой промышленности.– Кемерово, 2003. 3. Перегудов Л.. Методология научных исследований. – Ташкент, 2002. 4. Сабитов Р . А., Основы научных исследований: Учеб. пособие/ Челяб. гос. ун-т. Челябинск, 2002. 5. 1 . Y u sufbekov N.R., Muhamedov B.E., G‘ulomov S h .M. Texnologik jarayonlarni boshqarish sistemalari.-T.: “O‘qituvchi”, 1997 . 6. Горохов Б.Г. Методологический анализ научно-технических дисциплин. 7. Шокамолов К.Патентоведению.Ташкент: 2001.-175 с. 8. Е.Г.Баранов. Основы научных исследований. Киев.1984

O'xshashlar

Mahsulot va xizmatlarni boshqarish asoslari. Sifat tizimlarining me`yoriy asoslari

Sertifikatlashtirishning me’yoriy va qonuniy asoslari

Iqtisodiy psixologiya va iqtisodiy xulq-atvor modellari

Sifat, mahsulot sifatini boshqarish

Sifat menejmenti tizimini hujjatlashtirish