Алоқа ва ахборотлаштириш соҳасида стандартлаштириш бўйича ишларни халқаро ИСО 9000 2000 сериясидаги - Mehnat - Referatlar

Алоқа ва ахборотлаштириш соҳасида стандартлаштириш бўйича ишларни халқаро ИСО 9000 2000 сериясидаги

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

102 KB

Ko'chirib olish

Алоқа ва ахборотлаштириш соҳасида стандартлаштириш бўйича ишларни халқаро ИСО 9000:2000 сериясидаги стандартлар асосида ташкил этиш Режа: 1. Алоқа ва ахборотлаштириш соҳасида стандартлаштириш бўйича ишларни халқаро ИСО 9000:2000 сериясидаги стандартлар асосида ташкил этиш. 2. Маҳсулотлар тўғрисидаги маълумотларни стандартлаштириш ва кодлаш. 3. Товарларни кодлаштириш

Баъзан бирор маҳсулот харид қилганимизда унинг кўринарли жойида ёки этикеткасида хар хил қалинликдаги чизиқлар ва рақамлар билан белгиланган шаклларни кўришимиз мумкин, Уларга штрих-код номи берилган. Хўш, штрих-кодлар иима ва қачон пайдо бўлган? Штрих кодларни маҳсулотларга нисбатан татбиқ этиш ғояси илк бора 30-йилларда АҚШнинг Гарвард бизнес мактабида яратилган бўлиб, ундан амалда фойдаланиш бир неча ўн йиллардан сўнггина, яъни 60-йиллардан бошланган. Штрих кодларни дастлабки қўлловчилар темирйўлчилар бўлиб, шу усул орқали темир йўл вагонларини идентификациялашган. Микропроцессор техникасининг гуркираб ривожланиши 70-йиллардан бошлаб штрих кодлардан кенг равишда фойдаланиш имконини яратди. 1973 йил АҚШда Маҳсулотнинг Универсал Коди (IРС) кабул қилиниб, 1977 йилдан бошлаб эса Европа кодлаш тизими EAN (European Article Numbering) таъсис этилди ва хозир ундан нафақат Европада, балки бошқа минтақаларда ҳам кенг равишда фойдаланилмоқда. Штрих код кетма-кет алмашиб келувчи қора (штрих) ва оқ (пробел) рангли, турли қалинликдагк чизиқлардан иборат бўлиб, бу чизиқларнинг ўлчамлари стандартлаштирилган. Штрих-кодлар махсус оптик қурилмалар - сканерлар ёрдамида ўқишга мўлжалланган. Унинг воситасида микропроцессорлар орқали штрихлар рақамларга декодерланиб, маҳсулот ҳақидаги маълумотлар компьютерга узатилади. Кўпгина иқтисодий ривожланган давлатларда махсулотнинг ўрамида (упаковкасида) штрих коднинг бўлиши мажбурий саналади. Акс ҳолда савдо ташкилотлари маҳсулотдан воз кечишлари мумкин. Бу халқаро савдога ҳам тегишлидир. Ушбу тизимнинг иқтисодий жиҳатдан самаралилиги маҳсулотнинг 85 фоизидан кўпи кодлаштирилганида намоён бўлади. Бундан ташқари маҳсулотга бўлган талаб ва эҳтиёжларни шакллантириш, жамлаш, хисобга олиш, махсулотнинг келиш-кетишини хисоб қилиб бориш, мухосиблик хисобларида ва хужжатларни расмийлаштиришда, ҳамда махсулотларни сақлаш ва сотувидаги назоратларни амалга оширишда

алоҳида ўрин тутади, Асосан EANнинг икки кодидан кўпроқ фойдаланилади: 13 разрядли ва 8 разрядли рақамли кодлар. Бунда энг ингичка штрих бирлик сифатида олинади. Ҳар бир рақам ёки (разряд) икки штрих ва икки пробелдан иборат. 13 разрядли коднинг таркибида қуйидаги кодлар кўрсатилади; - давлат коди («давлат байроғи»); - корхона (фирма)- тайёрловчи коди; - махсулотнинг коди; - назорат сони. EAN ассоциацияси турли давлатлар учун кодлар ишлаб чиққан бўлиб, ушбу кодлардан фойдаланиш учун марказлашган тарзда лицензиялар тавсия этади. Масалан, Франция учун давлат коди сифатида 30-37, Италия учун 80- 87 оралиқлари тавсия этилган. Баъзи давлатларнинг кодлари уч хонали сонлардан иборат. Масалан, Греция - 520, Россия - 460, Бразилия - 789. Тайёрловчи корхонанинг коди ҳ ар бир давлатда тегишли органлар томонидан тузилади. Одатда, бу код бешта рақамдан иборат бўлиб, давлат кодидан кейин келади. Маҳсулот коди тайёрловчи томонидан тузилади ва у ҳам бешта рақамдан иборат бўлади. Бу коднинг расшифровкаси стандарт эмас, у маҳсулотга таллукли бўлган муайян хусусиятларни (белгиларни) ёки фақат тайёрловчининг ўзигагина маълум бўлган ва у маҳсулотнинг қайд этиш тартиб рақамини ифодалаши ҳам мумкин. Лекин буни ихтиёрий бермаслик мақсадида штрихли кодларни белгилаш марказлаштирилган тарзда олиб борилади. Назорат сони EAN алгоритми бўйича кодни сканер воситасида тўғри ўқилганлигини текшириш учун хизмат қилади. EAN-8 коди узун кодларни белгилаб бўлмайдиган кичик ўрамлар (упаковкалар) учун мўлжалланган, ЕАN-8 коди қуйидаги кодлар тартибидан иборат: - давлат коди («давлат байроғи»);

- корхона (фирма)- тайёрловчи коди; - назорат сони. Баъзан тайёрловчи корхона кодининг ўрнига маҳсулотнинг қайд этиш тартиб раками келтирилиши ҳам мумкин. Рақамлар қатори сканер учун эмас, балки харидорлар учун мўлжалланган. Талабгор (харидор) учун маълумот фақат махсулот тайёрланган давлатни билдириш билан чегараланади, чунки давлат коди махсус нашрларда ва маълумотномаларда келтирилиб туради ёки маълумот базаларида ва банкларида сакланиши мумкин. Тўлиқ штрихли код ташки савдо ташкилотларига ёки савдо объектларига маҳсулотнинг контракт (шартнома) талабларига мое келмайдиган параметрлари ва кўрсаткичлари борасида аник манзилга раддия ёки норозилик билдириш имкониятига эга. Ў збекист о н Республикасида штрих кодлар тобора кенг татбиқ этилиб бормоқда. 1999 йили Ўзстандарт қошидаги метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш соҳасидаги мутахассисларни тайёрлаш ва малака ошириш институтида штрих кодлар масалалари билан шуғулланувчи марказ ташкил зтилди. Ушбу марказнинг таъсис этилишидан мақсад - ма ҳ сулотларни автоматлаштирилган тарзда идентификациялаш борасидаги муаммоларни ҳал этиш ва бу фаолиятни кенг равишда тарғиб этишдир, Албатта, бунда халқаро меъёрий хужжатларни ҳисобга олган холда кодлашнинг стандартлаштирилиши алоҳида ахамиятга эгадир. Ўзбекистон Республикасида штрихли кодлашнинг татбиқ этилиши энг аввало, 1996 йилнинг 26 апрелида қабул қилинган «Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини химоя қилиш тўғрисида» номли Қонунининг 4-моддасида кўрсатилган - истеъмолчининг харид қилинаёттан махсулот хақида зарур ва ишончли маълумот олиш хуқуқини амалга оширишда янги замин яратади. Штрихли кодлаш ишлаб чиқариш корхоналари учун қуйидаги имкониятларни яратади: — автоматлаштирилган бошқарув тизимларининг татбиқ этилишини осонлаштиради;

— ишлаб чиқариш, махсулотни сақлаш ва реализация қилиш каби фаолиятлардаги ҳисоб- китоб ишларининг самарадорлигини оширади; — ресур с ларни чуқур таҳлил қилиш имкониятини беради; — ҳ ужжатлар айланишини қисқартиради; — махсулотни реализация қилиш ва харакати хақидаги ишончли маълумотларни мунтазам равишда йиғишни йўлга қўйиш мумкин; — бошқарув ва назорат идораларига тезкор равишда махсулот хусусидаги маълумотларни тавсия этиш. Бироқ харидор сотиб олаётган маҳсулотининг фақат тайёрланган давлати борасидаги маълумотнигина эмас, балки тегишли барча маълумотларни ҳам билишни истайди. Бу муаммо ҳам вақти келиб стандартлаштириш йўли билан тасдиқланувчи стандартларнинг мажбурий талабларининг рўйхатини кенгайтириш лозим бўлади.

1-жадвал. Маҳсулотнинг штрихли кодланиши учун айрим давлатларнинг EAN коди Давлат коди Давлат номи Давлат коди Давлат номи Давл ат коди Давлат номи 93 90-91 779 54 380 789 50 599 759 400-440 489 520 57 729 Австралия Австрия Аргентина Бельгия ва Люксембург Болгария Бразилия Б. Британия Венгрия Венесуэла Германия Гонконг Греция Дания Исроил 539 569 84 80-83 529 690 850 750 87 94 70 590 560 460-469 888 Ирландия Исландия Испания Италия Кипр Хитой Куба Мексика Нидерландия Я.Зеландия Норвегия Польша Португалия Россия Сингапур 383 00-09 869 64 30-37 859 780 73 76 860 880 45-49 478 Словения А Қ Ш ва Канада Туркия Финляндия Франция Чехия Чили Швеция Швейцария Югославия Жанубий Кореа Япония Узбекистан

1-расм. 13 разрядли EAN коди. 2- расм . 8 разрядли EAN коди . ЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳкамасининг қарори ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ИШЛАБ ЧИҚАРИЛАДИГАН ТОВАРЛАРГА ШТРИХЛИ КОДЛАШНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ТЎҒРИСИДА ( ЎзбекистонРеспубликасиҲукуматинингқарорларитўплами , 1999 й ., 9- сон , 56- модда ; ЎзбекистонРеспубликасиқонунҳужжатларитўплами , 2003 й ., 1-2- сон , 9- модда ; ЎзбекистонРеспубликасиқонунҳужжатларитўплами , 2006 й ., 37-38- сон , 378- модда )

Ўзбекистонтоварларинингичкивахорижийбозорлардарақобатбардошлилигин иошириш , товар ишлабчиқарувчинитоварларнирақамлашнингхалқаротизимларидоирасидаиде нтификатлаштириш , истеъмолчиҳуқуқлариниҳимояқилиш , товарларишлабчиқаришнингавтоматлаштирилганҳисобиниюритишнитаъмин лашмақсадидаВазирларМаҳкамасиқарорқилади : 1. Қуйидагилар : «EAN International» товарларнирақамлашХалқароУюшмаси ( Бельгия ) томониданЎзбекистонРеспубликасига 478 рақамлиидентификатлаштиришкодиберилганлиги ; Ўзбекистон Товар ишлабчиқарувчиларватадбиркорларпалатаситомониданхалқароталабларгаму вофиқ , товарлари EAN штрихликодларибилантамғаланадигантадбиркорликфаолиятисубъектларинир ўйхатданўтказишҳамдатоварларниидентификатлаштириштизимиданфойдала нувчиларфаолиятигауслубийраҳбарликқилишучун «EAN Uzbekistan» товарларвахизматларни автоматик идентификатлаштиришмарказиташкилэтилганлиги ; « Ўздавстандарт » марказитомониданштрихликодларнинг оригинал - макетларинитайёрлашмарказиташкилэтилганлигимаълумотучунқабулқилинс ин . 2. ЎзбекистонРеспубликасидаишлабчиқариладигантоварларништрихликодлашт ўғрисидаги Низом иловагамувофиқтасдиқлансин . 3. « Ўзстандарт » агентлигига : (3- банднинг биринчихатбошиЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳкамасининг 2003 йил 13 январдаги 14- сонли қарори таҳририда — ЎР ҚҲТ , 2003 й ., 1-2- сон , 9- модда )

ЎзбекистонРеспубликасидаишлабчиқариладигантоварларништрихликодлашт изиминижорийэтишбўйичаягонасиёсатниамалгаошириш ; ЎзбекистонРеспубликасидаишлабчиқариладигантоварларштрихликодларини нгдавлатреестриниюритиш ; ЎзбекистонРеспубликасиқонунҳужжатларигамувофиқштрихликодлаштизими ниқўллаштартибинитартибгасолувчимеъёрийҳужжатларнивауслубийматериа лларниишлабчиқиш ; тадбиркорликфаолиятибиланшуғулланувчисубъектларнитурлиманбалардаги штрихликодлар оригинал - макетларибилантаъминлашфункциялариюклансин . 4. ЎзбекистонРеспубликасиТашқииқтисодийалоқаларвазирлигиЎзбекистон Товар ишлабчиқарувчиларватадбиркорларпалатасиҳамда « Ўзстандарт » агентлигибиланбиргаликда 1999 йил сентябрь ойидаТошкентшаҳридасаноат , қишлоқхўжалигивасавдокорхоналаривакиллариникўрсатибўтилгантизимниқ ўллашхусусиятларибилантаништиришучун « ЎзбекистонРеспубликасидатоварнирақамлаш ( штрихликодлаш )» мавзуида республика семинариўтказсин . (4- банд ЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳкамасининг 2003 йил 13 январдаги 14- сонли қарори таҳририда — ЎР ҚҲТ , 2003 й ., 1-2- сон , 9- модда ) 5. Мулкчиликнингбарчашаклларидагиюридикшахсларгатоварларништрихликод лашни : экспорт қилинаётганмаҳсулотларни , янгитоварларнива улар учунянгиэтикеткаларёкиўраш - жойлашбуюмларибуюртмақилинаётгантоварларнитамғалашни — 2000 йил 1 мартгача ; бошқабарчатоварларнитамғалашни — 2000 йилохиригачажорийэтиштавсияқилинсин . Белгилабқўйилсинки , ўзмаҳсулотига «EAN International» штрихликодиниучинчимамлакатлардаолгантадбиркорликфаолиятисубъектла

риунданушбуқарорқабулқилинганвақтданбошлаббирйилмобайнидафойдалан ишларимумкин . 6. « Ўзтелерадио » компанияси , ЎзбекистонМиллийахборотагентлиги , оммавийахборотвоситалариаҳолинива товар ишлабчиқарувчиларниЎзбекистонРеспубликасидатоварларништрихликодла шнижорийэтиштартиби , қоидаларивамуддатларитўғрисидакенгхабардорқилишнитаъминласинлар . 7. азкурқарорнингбажарилишининазоратқилишЎзбекистонРеспубликасининг Бош вазирива Бош вазирнингтегишлиўринбосарларизиммасигаюклансин . ВазирларМаҳкамасинингРаиси И. КАРИМОВ Тошкент ш., 1999 йил 21 сентябрь, 438-сон Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 21 сентябрдаги 438-сон қарорига ИЛОВА Ўзбекистон Республикасида ишлаб чиқариладиган товарларни штрихли кодлаш тўғрисида НИЗОМ Мазкур Низомда фойдаланиладигана сосий тушунчалар: товар —бевосита ёки улгуржи ва чакана савдо тармоқлари орқали сотиш учун тадбиркорлик фаолияти субъектлари томонидан ишлаб чиқарилган ва /ёки етказиб бериладиган (истеъмол қилиш ва ишлаб чиқариш мақсадидаги) меҳнат маҳсулоти; тадбиркорлик фаолияти субъектлари — Ўзбекистон Республикаси ҳудудида белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилган ва ишлаб чиқариш, савдо фаолиятини амалга оширувчи ёхуд хизматлар кўрсатувчи юридик, шунингдек, жисмоний шахслар — яккатар тибдаги тадбиркорлар; штрихли код билан тамғалаш — штрихли кодни товар бирлиги юзасига қўйиш;

GSI штрихликоди — товар бирликларини идентификатлаштириш ва уларни тамғалаш учун «GSI» товарларни рақамлаш Халқаро Уюшмаси қоидаларида белгиланган ўлчамлар билан ва жойлаштирилган ҳолда изчил жойлаштирилган параллел штрихлар ва улар ўртасидаги оралиқдаги комбинациялар билан ифодаланган рақамли код; (киришқисминингбешинчихатбошиЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳка масининг 2006 йил 14 сентябрдаги 194-сонли қарори таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2006 й., 37-38-сон, 378-модда) I. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР 1. Товарларни GSI штрихликодларибилантамғалаш «Ўзстандарт» агентлиги, «GSI» — товарларнирақамлашХалқароУюшмасинингстандартларивамеъёрийҳужжатл аригамувофиқамалгаоширилади. (1-банд ЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳкамасининг 2006 йил 14 сентябрдаги 194-сонли қарори таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2006 й., 37-38-сон, 378- модда) 2. Ўзтоварлари GSI штрих кодларибилантамғаланишиистагинибилдирганЎзбекистонРеспубликасининг тадбиркорликфаолиятибиланшуғулланувчисубъектлариташкилотнингваЎзбе кистонРеспубликасидавлатстандартларигамувофиқишлабчиқариладиганмаҳс улотнингштрихликодидафойдаланиладиган товар кодиниолишучун «GSI Uzbekistan» уюшмасидарўйхатданўтадилар» товарларвахизматларни автоматик идентификатлаштиришмарказидарўйхатданўтадилар. (2-банд ЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳкамасининг 2006 йил 14 сентябрдаги 194-сонли қарори таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2006 й., 37-38-сон, 378- модда) 3. Тадбиркорликфаолиятисубъектлари — ўзтоварлари GSI штрихликодларибилантамғаланишиистагинибилдирганмаҳсулотлар (товарлар)ни тайёрловчилар «Ўзстандарт» агентлигигаЎзбекистонРеспубликасидаишлабчиқариладиганмаҳсулотларниД

авлатреестригакиритишваштрихликодларнинг оригинал- макетлариниолишучундавлатстандартлариталабларигамувофиқмаҳсулотларҳ ақидагиахборотнитақдимэтадилар. (3-банд ЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳкамасининг 2006 йил 14 сентябрдаги 194-сонли қарори таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2006 й., 37-38-сон, 378- модда) 4. Тадбиркорликфаолиятисубъекти — штрихли код қўйилганмаҳсулотлар (товарлар)ни тайёрловчибуюртмачинингталабигакўрауниетказибберишбошлангунгақадар маълумотларбазасинишакллантиришучунбуюртмачигамаҳсулотлар (товарлар)нингасосийистеъмолтавсифномаларитўғрисидаахборотберади. 5. «GSI Uzbekistan» уюшмасидарўйхатданўтказилмагантадбиркорликфаолиятисубъектлариишлаб чиқариладиганваёкисотиладиганмаҳсулотлар (товарлар)ни GSI штрихликодларибилантамғалашҳуқуқигаэгаэмаслар. (5-банд ЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳкамасининг 2006 йил 14 сентябрдаги 194-сонли қарори таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2006 й., 37-38-сон, 378- модда) 6. Тадбиркорликфаолиятисубъектлариштрихликодлашбўйичастандартларвамаз кур Низом талабларинибузганликучунЎзбекистонРеспубликасинингамалдагиқонунҳуж жатларигамувофиқжавобберадилар. II. ТОВАРЛАРНИ GSI ШТРИХЛИ КОДЛАРИ БИЛАН ТАМҒАЛАШ 7. Ўзбекистондаишлабчиқариладиганёкисотиладиганмаҳсулотлар (товарлар)ни GSI штрихликодларибилантамғалаштадбиркорликфаолиятисубъектларитомонида нушбу Низом қоидаларигамувофиқамалгаоширилади.

(7-банд ЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳкамасининг 2006 йил 14 сентябрдаги 194-сонли қарори таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2006 й., 37-38-сон, 378- модда) 8. Маҳсулот (товар)ларни GSI штрих кодларибилантамғалаштадбиркорликфаолиятисубъектитомонидан GS1 таснифлашвакодлашсоҳасидарўйхатданўтказиштартибрақами, ишлабчиқарилаётгантоварнинграқамликодиваштрихликоднинг оригинал- макетиолинганданкейинихтиёрийравишдаамалгаоширилади (8-банд ЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳкамасининг 2006 йил 14 сентябрдаги 194-сонли қарори таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2006 й., 37-38-сон, 378- модда) 9. Маҳсулотларга (товарларга) қўшимчаишловберадиган (қадоқлаш, идишгақайтажойлашвабошқалар) тадбиркорликфаолиятисубъектлариуларнишунингдек GSI штрихликодибилантамғалашларимумкин. (9-банд ЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳкамасининг 2006 йил 14 сентябрдаги 194-сонли қарори таҳририда — ЎР ҚҲТ, 2006 й., 37-38-сон, 378- модда) (III ва IV бўлимларЎзбекистонРеспубликасиВазирларМаҳкамасининг 2006 йил 14 сентябрдаги 194-сонли қарори биланўзкучинийўқотган — ЎР ҚҲТ, 2006 й., 37-38-сон, 378-модда) Товарларни кодлаштириш Ноозиқ-овқат товарларини кодлаш.Товарларга бир неча рақамдан иборат бўлган шартли белги бериш жараёнига кодлаш деб айтилади. Келгусида ҳамма товарларга артикуллар ўрнига ўн рақамли кодлар берилади. Товарларнинг туркумланиш тартибига асосан кодлаш 9 босқичдан иборат. Биринчи босқич иккита рақам билан, қолганлари биттадан рақам билан

ифодаланади. Кодлашнинг дастлабки бешта босқичи туркумлаш қисми ва қолганлари эса ассортимент қисми дейилади. Товарнинг барча сифат ва морфологик (конструктив) кўрсаткичларини ўз ичига қамраб олган кодлар ишлаб чиқарилгач электрон ҳисоблаш машиналари ёрдамида қандай хусусиятга эга товарлар тез ёки секин сотилишини йил давомида ўрганишга имконият яратилади. Бу маълумотлар саноатга шартномаларни илмий равишда тузишга шароит яратиб беради. Электр ҳисоблаш машиналари ёрдамида товарларнинг сотилиш тезлигини ўрганиш учун уларнинг ёрлиқларига коддаги рақамлар майда чизиқ (штрих) шаклида кўчирилади. Ёрлиқда коддан ташқари товарнинг дўконга келган куни ва сотилган куни кўрсатилади. Товарларни штрихли кодлаштириш фикри дастлаб 1930 йили АКШнинг Гарвард бизнес мактабида вужудга келган бўлиб, амалга 60- йиллардан бошлаб қўлланила бошланди. АКШ темир йулчилари штрих кодлар ёрдамида вагонларни идентификация қилар эдилар. Штрихли кодларни товарларда кенг кўламда қўллаш 70-йиллардан бошланди бунга микропроцессорли техникани ривожланиши кучли туртки берди. Универсал товар кодиАКШда 1973 йилда кабул килинди. Кодлаштиришни Европа системаси 1977 йилда қабул қилинган бўлиб, ҳозирги пайтда Европадан ташқаридаги мамлакатларда хам қўлланилади. EAN системасини 2 хил коди кенг ишлатилади. Булар 13 разрядли ва 8 разрядли кодлардир. Энг ингичка штрих код бирлиги деб кабул килинган. Коддаги хар бир рақам ( еки разряд) иккита штрихдан ташкил топган булади. Ишлаб чикариш соҳасида, омбор операцияларида ва сотишда хисобга олиш операцияларини самарадорлигини оширади. Истеъмол ресурсларини таҳлил килиш имкониятини яратади. Товар харакати ва махсулот айрибошлаш хакида тўлиқ ахборот олишни системалаштиради.

Бошқарув ва назорат органларига тезлик билан ахборот бериш имкониятини яратади.

O'xshashlar

Savat to’qish san’ati. Bo’yra to’qish san’ati

Kashtachilik san’ati tarixi

Gilam to’qish san’ati, tarixi va uslublari

Kashtashilik sаn’аti haqida. rаnglar, ularning turlari, ta’siri, tasvirlarni asosga tushirish usullari

Milliy kiyimlar - chopon, yaktak, qiyiq va b. ularning tuz’ilishi va ulardаn foydalаnish. Tikish usullari