Savat to’qish san’ati. Bo’yra to’qish san’ati - Mehnat - Referatlar

Savat to’qish san’ati. Bo’yra to’qish san’ati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42.5 KB

Ko'chirib olish

Savat to’qish san’ati. Bo’yra to’qish san’ati Reja: 1. Kajava savatlar 2. Guldor savat 3. Bo’yrachilik

O’zbek xaiqi qadimdan o’zining nafosatga boy,asrlar davomida shakllangan va sayqal topgan xalq amaliy san’ati bilan butun dunyoga mashhurdir. Shu san’atning noyob turlaridan biri savat to’qish san’atidir.Savat to’qish o’zbek xalqining azaliy hunari bo’lib ota- bobolarimiz qadimdan tomorqa va hovli atroflarini shoh-shabbalardan qilingan maxsus to’siq- qo’ralar bilan o’rab kelganlar.Har-hil novdalardan turli –tuman savatlar to’qishgan. Ularning har biri shakli va ishlatilish joyiga qarab turli nomlar bilan yuritilgan. Masalan , kajava savat, non savat, elama savat, qoshiqdon savat, guldor savat, dasturxon savat, to’r savat, uzum savat, bosma savat va boshqalar.Qadimdan savat to’quvchilarlarning maxsus do’koni bo’lib, u erda turli-tuman savatlar sotishgan.Savatlar har-xil shakl va hajmda, turli maqsadlarda mo’ljallangan bo’ladi. Yirik novdalardan to’qilgan savatlar qadimdan qurilishda tuproq, tosh, ganch, qum, g’isht tashishlarda ishlatilib kelingan. Nozik novdalardan to’qilganlari esa meva- cheva,non va boshqa narsalar solishda ishlatiladi, Kajava savatlar - qadimiy savat turlaridan bo’lib, o’z shakli va hajmiga ega. Bu savatlar qadimdan bo’za, yog’,sharbat kabi suyuqliklar saqlanadigan chirpit shishalar uchun to’qilgan. Guldor savat – gulga o’xshatib tut, terak,tol va boshqalarning novdalaridan to’qilgan savat. Guldor savatlar qadimdan rivojlanib kelayotgan bo’lib, uni to’qish usuli juda qiyin bo’lganligi sababli bu ish bilan juda kam odamlar shug’ullangan.Bularga non savat, kajava savat, elama savat va boshqalar kiradi.

Qadimdan savat to’qishda tut, terak,tol,turang’il, yulg’un novdalari bug’doypoya, qamish va boshqa materiallarni ishlatib kelganlar. Ayniqsa qora tolning novdasidan to’qildgan savatlar juda chidamli hisoblangan. Savatlar terak, majnuntol, turong’il, ligustrum va tolning bir yoshli tekis novdalaridan to’qiladi. Bu novdalar egiluvchan hamda chidamlidir. Savat to’qish uchun novdalarni qirqib olishning o’z muddati va o’ziga xos saqlash texnologiyasi bor. Savatchi avval sentyabr va oktyabr oylarida chiviqlarni yig’ib oladi, chunki shu oylarda chiviqlar yaxshi pishib etilgan, chidamliligi yaxshi bo’ladi. Chiviqlar qirqib kelingandan so’ng ,uni salqin joyda qishning o’ziga yarasha texnologiyasi bor. U ko’rinishda oson,lekin o’z yo’li hamda usullari bor. U kishidan yuqori did, puxta tayyorgarlik hamda mahorat talab etadi. Ashurbibi Botirova Farg’onadagi boshqa savat to’quvchi ustalardan farq qiladi. U non savat, dasturxon savat singari kattaroq, ro’zg’orbob buyumlarni yirik novdalardan siyrakroq qilib to’qib, ba’zi joylarda o’rama usullardan foydalanadi. Mayda savatlar, ya’ni gul savat,chok savat,chovli boshqalarni mustahkam nozik mayday chiviqlardan zich qilib to’qiydi. Hozirgi kunda Ashurbibi Botirovaning serjilo va sernaqsh savatlari halqqa manzur bo’lmoqda. Uning asarlari Kiev, Moskva shuningdek, jumhuriyatimizning ko’pgina shaharlarida «Badiiy salon» do’konlarida katta talab bilan xarid qilinmoqda. Usta ota- bobolarimiz an’analarini davom ettirib, ko’pgina yoshlarga savat to’qishning san’at sirlarini o’rgatmoqda. Kelajakda savat to’quvchilar ko’payib borishiga usta Ashurbibi Botirovaning ishonchi katta. Kelgusida pista , bodom, turshak, quruq meva yoki qulupnay, uzum, shaftoli, olma, gilos va boshqalarni xarid

qilganda oddiy daraxt novdalaridan to’qilgan savatlarga solib kelish juda qulay. O’zbekistonda savat to’qish san’atini rivojlantirishda imkoniyatlar bor. Tajribali savatchilarning faoliyatiga e’tibor berish hamda ijodiy yo’nalishlarini targ’ib qilish o’sib bormoqda. Klub ,maktablarda, maxsus bilim yurtlarida savatchilik san’ati sirlarini o’rgatuvchi to’garaklar tashkil etish badiiy buyumlarni yanada ko’paytirish, ularni sotishni yo’lga qo’yish va shu sohaga e’tibor berish kuchayib bormoqda. Bo’yra to’qish san’ati. Bo’yrachilik - bo’yra to’qish kasbi, tojikcha –bo’yrobofi O’rta Osiyoda qadindan rivijlanib kelayotgan xalq amaliy san’ati turi. Bo’yra bu yaxshi pishgan qamishni pachaqlab po’stini tozalab to’qilgan buyum ,uni gilam ,namat ( kigiz) palos tagidan solishgan. Bo’yra to’qiydigan mutaxassislar bo’yrachilar deb yuritiladi. Bo’yra palos, gilam va namatlarni tuproq va zaxdan saqlagan, undan to’y va marosimlarda, mevalarni qishda saqlashda, quritishda foydalanilgan. U qop o’rnida ham ishlatilgan. Derazalarni qorong’ilatishda parda o’rnida, musulmonlar urf odati bo’yicha dafn marosimida ham bo’yradan foydalanishgan. Qadimda qurilishda bo’yra juda ko’p ishlatilgan, imorat tomini yopishda ham ishlatilgan. Buxorada X asrda qamishdan juda keng foydalanilgan. Qadimda bo’yrachi mahallalar ( tojikcha- bo’yrobofon deb yuritiladi) bo’lgan. Bunday mahallalardagi har bir oila bo’yra to’qish bilan shug’ullangan va bo’yra to’qish bilan shug’ullangan va bo’yralarni bozorlarda maxsus rastalarda

sotishgan. « Buxoradagi Olimxo’ja mahallasida 120 ta oiladan 70 tasi bo’yra to’qish bilan shug’ullangan». Shaharlarda qamish kam bo’lganligi uchun bo’yrachilar shahar tashqarisidagi to’qaylardan qamishni o’rib olib kelishgan. Qamish kech kuzda to’qaylardan o’roqda o’rilgan. Chunki qamish pishgan vaqtida tanasi qattiq bo’lganda o’riladi va bog’ qilib boylanadi. Boylangan qamishlarni uo’ga olib kelib qo’lda yaxshilab tozalanadi. Tekis erga qamichni tashlab belkurak tayoqchasi uchiga og’ir o’rnatilgan asbobda yrib pachaqlanadi. Keyin qamich orasi yorib ajratiladi. Yni bo’yra to’qishga tayyorlanadi. Yorib ajratishda ishchi qo’lqop kiyib ishlaydi. Aks holda qo’lni kesib yuborishi mumkin. Bo’yrani asosan ayollar to’qishgan. Erga qamishlarni ko’ndalang tashlab soch o’rgandek qilib to’qiladi. Bo’ra to’qib bo’lingandan so’ng uni qirqib tekislanadi va qamish boshlarini bir- biriga kiygazilib to’qiladi. Bo’ra sochilib ketmasligi uchun chetlarini mahkam qilib bukib to’qiladi. Bo’yralar turli hil nomlar bilan yuritiladi. Qurilishda uo’ tomini yopishda «bordon» ishlatiladi. Bordon –bu bo’yraning bir turi bo’lib qamishni tozalamasdan to’qilgan u faqat tomni yopishda ishlatiladi. Qazo bo’ra- musulmonlarning urf- odati bo’yicha dafn marosimida ishlatiladi, odam bo’yi uzunligida bo’ladi. O’lchamiga ko’ra « chor gaz » 5-6 m2 va 1,6 m2 lisi «se gaz» bo’ladi. Har yili erkaklar qamishni o’rib kelgandan «o’ryonpayg’ambar » ga atab, keyin qo’y so’yib, qur’on o’qiganlar. Shundan so’nggina ishni boshlab yuborganlar. Bo’yrachilar bu an’anani asrlar davom ettirib

kelganlar. Hozirda bo’yraga ehtiyoj kam bolganligi sababli bu kasb asta- sekin yo’qolib ketyapti.

Foydanilgan adabiyotlar: 1. I. Jabborov «o`zbek xalq etnografiyasi» T-1994-52-82-b. 2. T. Xo`jayev. K.Abdullayev «Ajdodlar qiyofasi» Turkiston gaz. 92.26.IX. 3. M.Rustomov«O`zbekiston etnografiyasi»Tosh;1991I-IV jild. 4. Ostraumov. N.P. Sartu T. 1908. 5. Tolstov. S.P. «qadimiy Xorazm mad. izlab»T. Fan 1957. 6. I. Jabborov «o`zbek xalq etnografiyasi». Tosh.199487-99 б. U. qaroboyev «o`zbek bayramlari» Т . 1991. 7. www.e-tarix.uz

O'xshashlar

Gilam to’qish san’ati, tarixi va uslublari

Kashtachilik san’ati tarixi

Gаnchkоrlik san’ati haqida. Gаnch materiallari, moslamalari, tasvir hosil qilish ishlari

Xalq hunаrmаndchiligi, uning turlari va ahamiyati

Kashtashilik sаn’аti haqida. rаnglar, ularning turlari, ta’siri, tasvirlarni asosga tushirish usullari