Kesish jarayonidagi issiqlik xodisalari - Materialshunoslik - Referatlar

Kesish jarayonidagi issiqlik xodisalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1801.5 KB

Ko'chirib olish

Kesish jarayonidagi issiqlik xodisalari Reja: 1. Kesishdagi issiqlik manbalari. 2. Qirindi o‘rtacha haroratining maksimal qiymatlari. 3. Kesish haroratini aniqlash usullari. 4. Kesish zonasidagi harorat maydoni. 5. Issiqlik xodisalarini elektrik modellash. 6. Kesish haroratiga taosir ko‘rsatuvchi omillar.

Kesishda issiqlik hosil bo‘lish va taqsimlanish qonunlarini o‘rganish, kesish jarayoni bilan birga bir qancha xodisalarning moxiyatini ochib berishga, kesuvchi asbobning ish kobiliyatini oshirish yo‘llarini aniqlashga, ishlov berish aniqligini va unumdorligini oshirishga yordam beradi. Kesishda vaqt birligi ichida ajralib chiquvchi issiqlik miqdori(isiklik oqimi yoki issiqlik quvvati) quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi.      )t ( 0 0 0 кt С М Q dj/sek (kkal/min), (33) bu yerda:  M 0 - kalorimetrdagi barcha metallar ogirligi, kg:  S - ogirligi kg da hisobga olingan, material issiqlik si ь imining o‘rtacha qiymati ( t 0 dan t k gacha bo‘lgan harorat oraligida); t 0 , t k -kalorimetrning boshlangich va oxirgi harorati k( s);  -kesish vaqti sek(min) . Xuddi shu issiqlik miqdorini nazariy jixatdan quyidagi formula bo‘yicha aniqlash mumkin.    V 0 zP Q ккал/мин 427 V Q дж/сек 0      zP , (34) bu yerda: R z - kesish kuchi M(kgs); V - kesish tezligi m/sek (m/min) ;  - issiqlik energiyasiga aylangan mexanik ulushini hisobga oluvchi koeffitsient.  - koeffitsient turi (maolumotlar bo‘yicha 0,85 - 0,99) chegarada bo‘ladi. SHunday qilib tashqi kuchlar ishining (85-99)% issiqlikka aylanadi. Kesishdagi issiqlik manbalari. Kesish ishining umumiy miqdori F um qo‘shiluvchilar yi ь indisi ko‘rinishda ko‘rsatilgan bo‘lishi mumkin. E um = Ye def + Ye ishq + Ye elas + Ye n dj(kchs.m), (35) bu yerda: E def - kesilayotgan qatlamning qirindiga aylanishdagi plastik 2

deformatsiyaga sarf bo‘lgan ishi; Ye ishq - kesuvchi oldingi va keyingi yuzalari bo‘yicha ishqalanish kuchlarini yengishga sarf bo‘lishi; Ye elas - elastik deformatsiyani hosil qiluvchi kuchlar ishi; Ye n - dispergirlash energiyasi (yaoni yangi yuzani hosil bo‘lish ishi qirindini yulib-uzib olishga sarf bo‘ladi). Titrash yo‘q bo‘lgan taqdirda Ye p ishi nolga yaqin bo‘ladi. Dispergirlash ishi Ye n kesishga saflangan umumiy energiyaga nisbatan juda kichik bo‘ladi, u holda: E um = Ye def + Ye` ishk + Ye`` ishk bo‘ladi. Po‘latga ishlov berishda deformatsiya ishi umumiy kesish ishining o‘rtacha 46….62%ni, oldingi yuza bo‘yicha ishqalanish kuchining ishi 38-33% ni, ketingi yuza bo‘yicha ishqalanish 16… 5%ni tashqil etadi. Ishqalanish kuchining ishi va plastik defformatsiyalash ishlarining bir qismi issiqlika aylanadi. Defformatsiya ishining bir qismi buzilgan kristall panjaraning potentsial energiyasi shaklida to‘planadi. Bu defomatsiyaning yashirin yoki yutilgan energiyasi deb ataladi. Rangli metallar uchun yutilgan deformatsiya energiyasi kuchning statik taosir qilishda 10  15% ni, dinamik taosir qilishda 25% gacha tashqil etishi mumkin. Deformatsiya darajasi oshishi bilan yashirin energiya miqdori kamayadi. Deformatsiya darajasi juda katta bo‘lgan kesish vaqtida deformatsiya ishidagi yashirin energiya ulushi 0,5  5% ni tashqil etadi. Amaliy hisoblarda kesishdagi barcha mexanik ishlarni issiqlika aylanib ketadi deb hisoblash mumkin, yaoni  =1. Demak, kesishda hosil bo‘ladigan issiqlik bazalari deb quyidagilarni atash mumkin: 1) Kesilayotgan qatlamdagi siljish yuzalari (plastik deformatsiya zonasi). 2) Kesuvchi asbobning oldingi yuzasiga ishqalanib chiqayotgan qirindining kontakt maydoni. 3) Kesish yuzasi va buyumning ishlov berilgan yuzasi bilan kesuvchi asbob ketingi yuzasining kontakt maydoni. 3

Issiqlik balansi. Kesish vaqtida ajralib chiqadigan issiqlik qirindi, kesuvchi asbob, detal va atrof muxit o‘rtasida taqsimlanadi. Issiqlik balansi tenglamasini quyidagicha yozish mumkin: Q = Q def + Q o + Q k = Q kir + Q det + Q asb + Q atr , (36) bu yerda: Q - kesishda hosil bo‘luvchi umumiy issiqlik miqdori; Q def - kesilayotgan qatlamning qirindiga aylanishdagi deformatsiya-lanish ishidan ajralib chiquvchi issiqlik miqdori; Q o - kesuvchi asbobning oldingi yuzasidagi ishqalanish kuchining ishidan ajralib chiqayotgan issiqlik miqdori; Q k - kesuvchi asbobning ketingi yuzasidagi ishqalanish kuchining ishidan ajralib chiqayotgan issiqlik miqdori; Q kir - qirindi bilan chiqib ketgan issiqlik miqdori; Q det - detalga o‘tib ketuvchi issiqlik miqdori; Q asb - kesuvchi asbobga o‘tib ketuvchi issiqlik miqdori; Q atr - atrof muxitga chiqib ketuvchi issiqlik miqdori. Issiqlik manbalaridan har birining faollik darajasini bevosita o‘lchash xozircha mumkin emas.Bu masala analitik usulda hal qilinadi. Kesuvchi asbob- detal-qirindi tizimi har bir elementning issiqlik yutish miqdori tadqiqiy va nazariy aniqlanishi mumkin. Qirindi bilan chiqib ketuvchi issiqlik miqdorini va qirindining o‘rtacha haroratini kalorimetr yordamida aniqlash mumkin (shkal-31). 4

Qirindining o‘rtacha haroratini quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi.кир кир c с с см кир С М t С М t t )t ( в м   ) ( С К о о , (37) bu yerda: M s va M qir - suv va qirindi massasi, kg; S s va S kir - suv va qirindining solishtirma issiqlik si ь imi, dj/(kg.grad) [kkal/(kg.grad)]; t sm va t v - aralashma va suvning boshlan ь ich harorati, o K ( o S). Kesuvchi asbob va detalga o‘tuvchi issiqlik miqdori ham shu tarzda aniqlanadi. Kesuvchi asbob va detalga yutilgan issiqlik, atrof-muxitga tarqab ketishga ulgurmasligi uchun kesish vaqti yetarli darajada kichik bo‘lishi kerak. Bunda o‘lchash aniqligi qirindi issiqligini o‘lchashga qaraganda kichik bo‘ladi. Biroq, o‘lcham miqdorini baxolash uchun bu usul qoniqarli hisoblanadi. Xozircha bundan boshqa ishonchli usul yo‘q. Qirindi o‘rtacha haroratining maksimal qiymatlari. Qirindi haroratining chegaraviy qiymatlari nazariy usul bilan aniqlanishi mumkin.Kesish ishi to‘laligicha 531-шакл. Кесишдаги ажралган иссиылик миыдорини аниыловчи мосламани щрнатиш схемаси

issiqlika ayanadi va hamma issiqlikni qirindi olib ketadi deb faraz qilsak, u holda qirindi harorati quyidagi kattalikka ortadi:            с рХ zР с т zР кирt Lst с L L , (38 ) bu yerda: t  s  l = V - ajralib olingan qirindi xajmi; L - kesuvchi asbobning yo‘li, m: R z -kesish kuchi, N; m - qirindi massasi, kg; s - qirindining solishtirma issiqlik si ь imi dj(kg.grad); r - kesishning solishtirma kuchi, n/m 2 ;  - qirindi materialining zichligi, kg/m 3 . O‘rtacha qattiqlikdagi po‘latlar uchun R=2  10 9 n/m 2 ,  =7,8  10 3 kg/m 3 , C =520 dj/(kg.grad) deb qabul qilib quyidagi natijani olamiz. о с Р кирt 495 3 108,7 520 9 102         (39) Olingan natijalar qirindining faqat o‘rtacha harorati xaqidagi tushunchani beradi. Kesish tezligining ortishi bilan qirindi haroratini ko‘tarilishi quyidagicha tushuntiriladi.Qirindi elementlarining o‘zaro siljishi joyida va keskichning oldingi yuzasi bilan qirindining ishqalanish maydonchasida hosil bo‘lgan issiqlik, detal materialining issiqlik o‘tkazuvchanligi va issiqlik si ь imiga bo ь liq bo‘lgan tezlikda detal massasiga tarqaladi.Agar kesish tezligi issiqlikni tarqalish tezligidan kata bo‘lsa, u holda butun issiqlik, keskich va qirindiga o‘tib ketadi. Demak,issiqlikning taqsimlanishi-kesish tezligiga va issiqlik oqimini detalda,qirindida va keskichda tarqalish tezligiga bo ь liq bo‘ladi. Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek,qilingan farazlar tadqiqotlar bilan tasdiqlanadi. Mojaev maolumotlari bo‘yicha kesish tezligi ortishi bilan qirindi harorati dastlab ortadi, tezlik V =5 m/sek ga yetgandan so‘ng esa amaliy jixatdan kesish tezligiga bo ь liq bo‘lmay qoladi. 6

Kesish haroratini aniqlash usullari. Keskich yuzalaridagi haroratni o‘lchash uchun 1912 yili Ya.G.Usachev tomonidan birinchi bo‘lib sunoiy termopara qo‘llaniladi. Keskichni ishchi yuzasidan 0,2-0,4 mm masofada tugallanuvchi, diametri 1-3 mm bo‘lgan teshikka shisha trubalar bilan izolyatsiyalangan mis- konstantan termoporasi joylashtiriladi (shakl - 32,a). Termoparada paydo bo‘lgan va milli voltmetr qayd etgan termoelektr yurituvchi kuchlar qiymatlari, kesish haroratiga proportsional bo‘ladi. mV mV а) 32 - расм. Сун o ий (а) ва ярим сун o ий (б) термопаралар схемаси б) Usachev termoparasining ikkinchi varianti(yarim sunoiy termopara) quyidagicha(shakl-32, b): diametri 1 mm bo‘lgan teshik 0,3 mm ketingi yoki oldingi yuzadan masofada 0,4 mm gacha toraytiriladi. Teshikning tor qismiga teshikning keng qismidan shisha truba bilan izolyatsiyalangan konstant sim kiritilib qisib ko‘yiladi. Simning bir uchi keskich qirrasining oldingi yoki keyingi yuzasiga mahkamlanadi, ikinchi uchi esa keskich o‘rtasiga kav sharlanadi. Bu usullar kontakt yuzalarda haqiqiy haroratni aniqlashga yo‘l qo‘ymaydi, biroq turli xil omillarni keskich haroratiga taosirini taqqoslash uchun va keskichdagi harorat maydonlari sistemalarni tuzish uchun qo‘llanilishi mumkin. Metallarni kesishda issiqlik xodisalarini tekshirish uchun tabiiy termopara keng qo‘llaniladi (shakl-33). Kontaktda bo‘lgan keskich va detal bir-birlari bilan 7

termoparani hosil etishadi. Keskichni buyum va qirindi bilan kontakt maydoni termoparaning issiq kavsharlangan joyi hisoblanadi. mV 33 - шакл. Табиий термопара схемаси 3 2 1 4 5 3 6 Keskich va detal o‘lcham xatoligiga yo‘l qo‘ymaslik uchun dastgoh tanasidan izolyatsiyalanadi. Zagotovkaning o‘ng uchiga o‘rnatilgan xalqa simobli idishga botiriladi. Bu termopara 1- qizdirish pechi va 2- eritilgan metall uchun idishdan iborat bo‘lgan qurilmada teng bo‘linadi. Idishga millivoltimetr 5 bilan birlashtirilgan qirindi 3 va keskich 4 joylashtiriladi. Idish harorati nazorat termoparasi orqali qayd qilinadi. Millivoltmetr va 0- nazorat termoparasi 6 ko‘rsatkichlari bo‘yicha tarirovka grafigi quriladi. 8

0 С mV 5 4 6 1 2 3 34 - шакл. Табиий термопарани градуировка ыилиш схемаси l I II 35 - шакл . Олдинги юзадаги т емпература ни щлчаш учун йиьма кескични нг схемаси Tabiiy termopara, keskichning buyum va qirrindi bilan, kontakt zonasida harorat miqdorini o‘rtalashtirilgan qiymatlarini beradi. Bunda o‘rtalashtirish darajasi nomalumligicha qoladi. 9

36 - шакл. Югурувчи термопара билан температурани щлчаш схемаси V V c Oldingi yuzaning kengligi bir xil izolyatsiyalangan uchastkalardan tashqil topadi. Agar 1-uchastka yetarlicha kichik bo‘lsa, u holda shu uchastkada o‘lchangan termoelektr yurituvchi kuch F kesuvchi qirra haroratiga muvofiq bo‘ladi. Uchastka 1ni oshirish bilan oldingi yuzaning istalgan uchastkasining haroratini aniqlash mumkin. Tabiiy termoparaning bir turi bo‘lgan ko‘sh keskichlar usuli quyidagicha tuzilgan: zagotovkaga bir vaqtning o‘zida bir xil kesish sharoitida ikkita keskich bilan ishlov beriladi. Keskichlarni geometriyasi bir xil, lekin turli xil materiallardan tayorlangan. SHuning uchun kesish jarayonida keskichlarni qizib ketishidan termoelektr yurituvchi kuchlar hosil bo‘ladi. Uning qiymati faqat keskich materiali va kontakt yuzasi haroratiga bo ь liq bo‘ladi. Ishlov beriladigan material o‘zgarganda termoparani qaytadan tarirovka qilishning xojati yo‘q. 10

37 -- шакл. Кескични олдинги юзасидаги Т.Э.Д.С.ни щзгариши E mв l, мм Yugiruvchi termoparalar usuli, qirindi va detal yuzalarida haroratni taqsimlanish qonunini tekshirishga imkon beradi. Zagatovkada lentasimon rezba ochiladi.Uning cho‘qqisida o‘q va radiusga burchak ostida joylashgan, diametri 0,8 1,0mm bo‘lgan teshik parmalanadi. Har bir teshikka turli xil materiallardan tayyorlangan, masalan konstantadan va misdan, termoelement, yaoni ikkita izolyatsiyalangan o‘tkazgich kiritiladi. Tajribani o‘tqazishda keskich trubani kesib tashlaydi va termoparaning uchlarini tutashtiradi. Termoelement qirrindining keskich ustki qatlami bilan birga kesuvchi asbobning oldingi yuzasi bo‘yicha harakat qiladi. Unda kontakt yuzidagi haroratga proportsional yurituvchi kuchlar hosil bo‘ladi. Termobuyoqlar, qirrindining 150-700 0 S chegarada bo‘lgan o‘rta haroratini taqriban aniqlash uchun qo‘llaniladi. Termobuyoklar issiqlik taosiri ostida sovuganda ham o‘zgarmaydigan muayyan rangga kiradi. Tovlanish tuslari bo‘yicha kirrindi haroratini aniqlash xech kanday moslamalarni talab qilmaydi. Qizigan qirrindida yupqa oksid qatlam hosil bo‘ladi. Ularning tuslari qizish haroratiga bo ь liq bo‘ladi. Misol uchun uglerodli po‘latlar uchun tovlanish tuslari va ularga muvofiq bo‘lgan haroratlar keltirilgan. 11

jadval Tovlanish tuslari Harorat S Sarьishtir 200 Och sariq 220 To‘q sariq 240 Purpur 270 To‘q ko‘k 290 Och ko‘k 320 Ko‘qish kulrang 350 Oq qo‘lrang 400 400 Bunday termoparada o‘lchangan harorat miqdori tabiiy termopara usulida olingan ko‘rsatkichlardan yuqori bo‘ladi. Optik pirometr qirindining o‘rtacha haroratini (560-600 O S dan yuqori) aniqlash uchun qo‘llaniladi. O‘lchash qoron ь i binoda o‘tkazilishi kerak. Pirometr yordamida aniqlangan qirindining o‘rtacha harorati kalorimetr usulida aniqlangan haroratga nisbatan 6-7% miqdorida yuqori bo‘ladi. Struktura usulida kesish jarayonida hosil bo‘ladigan issiqlik natijasida asbob sirtki qatlami mikrostrukturasini va qatlamining o‘zgarishiga asoslangan. Qatlamning mikroqattiqligi hamda mikrotuzilishini o‘lchash va taqqoslash yo‘li bilan uning qizish harorati aniqlanishi mumkin. Kesish zonasidagi harorat maydoni. Qirindi va detal bilan birga kesuvchi asbobning kontakt yuzasidagi haroratni nazariy hisoblashda, shuningdek kesuvchi asbob, qirindi va detallarning harorat maydonlarini tekshirishda bir qator tadqiqotchilar usullaridan foydalanib kelinmoqda. Kesishdagi issiqlik jarayonlarining hisobiy sxemasini tuzishda uchta tekis issiqlik manbalari bor deb hisoblanadi (q f , q tp , q tz ). Deformatsiya issiqligini, O N (shakllar-38,39) siljish tekisligida joylashgan tekis manba ko‘rinishda tasvirlab ko‘rsatiladi. Bu issiqlikning bir qismi 39-shaklda ko‘rsatilgan manbani q  f hosil qilib detalga o‘tib ketadi. Boshqa qismini esa q  f qirindi olib ketadi va oldingi yuzada ishqalanish issiqligini bxC o‘lchamdagi maydonda joylashgan tekis manbasi ko‘rinishida bo‘ladi. Ketingi yuzada esa bxh o‘lchamdagi maydonda joylashgan tekis manba (q tz ) ko‘inishida bo‘ladi (shakl-39). 12

Sovituvchi muxitning tasirini issiqlik oqimlari ko‘rinishida tasvirlanadi: 1. q on miqdorida oldingi yuza maydonida (b 1 c 1 -b c ); 2. q 03 miqdorida ketingi yuza maydonida (b 2 h 2 -bh); 3. q  0s miqdorida qirindining yuqori va q  oc – rezets oldi yuzalarda; 4. Kesish yuzasining SQ uchastkasidagi miqdori. Issiqlik manbalari va oqimlari chegaralaridan tashqarida joylashgan kesuvchi asbob, qirindi va detalning hamma yuzalari adiabatik hisoblanadi, yaoni issiqlik atrof-muxitga tarqalmaydi. Hisobni juda ham murakkablashib ketganligi sababli o‘simta hosil bo‘lish xodisasi hisobga olinmaydi. Bundan tashqari issiqlik o‘tkazuvchanlik va harorat o‘tkazuvchanlik koeffitsientlari , solishtirma issiqlik si ь imi hamma nuqtalarda haroratga bo ь liq bo‘lmaydi deb hisoblanadi. Haroratning zarur diagnozi uchun issiqlikning fizik koeffitsientlari qabul qilinsa, u holda hisob xatoligini minimumgacha olib kelinadi. 1338-шакл. Кескичнинг температура майдонини аниылаш

т • • Р х 39-шакл. И ссиылик манбалари ва оыими схемаси Issiqlik hosil bo‘lish oqimlarining jadalligi, kesish kuchlarini tadqiqan tekshirish natijalari bo‘yicha aniqlanadi. Ishqalanish natijasida hosil bo‘ladigan issiqlikni ishqalanish kuchining kontakt yuzalarining o‘zaro siljish tezligiga ko‘paytmasiga teng deb olib, ishqalanish kuchi ishini hisoblash bilan topiladi. 40-shaklda keskichning hisobiy yo‘l bilan olingan oldingi yuzasidagi va asosiy kesuvchi tekislikdagi harorat maydonalari ko‘rsatilgan.Tutash chiziqlar bilan izotermalar, shtrixli strelkalar bilan issiqlik oqimining yo‘nalishi ko‘rsatilgan. Qirindida harorat maydoni notekis bo‘ladi. Qirindi keskichning oldingi yuzasiga yopishgan tomonida ko‘p qizdirilgan bo‘ladi, qarama-qarshi tomonida esa kam qizdirilgan bo‘ladi. Qizish notekisligi juda yuqori bo‘ladi, issiq likning katta qismi qirindining keskich usti qatlamida to‘planadi. SHuningdek detaldagi harorat maydoni ham notekis bo‘ladi. Detalning keskich orqa yuzasiga yaqin yuzasi ko‘proq qiziydi. Kesish tezligi qanchalik yuqori bo‘lsa, detalning pastki qatlamidagi va yuzalaridagi harorat darajasining farqi shuncha sezilarli bo‘ladi. Kesish tezligi yuqori bo‘lganda,kesuvchi asbobga yaqin bo‘lgan metallning yupqa qatlamida to‘planadi. To‘g‘ri, bu yerda tekshirilayotgan harorat kesuvchi asbobning oldingi yuzasidagi haroratga qaraganda 2-3 marta kam bo‘ladi. 14

Keskichning issiqlik maydonida uchta harakterli oblastlarini ajratib ko‘rsatish mumkin. Birinchi oblastdagi eng katta harorat kuzatiladi, izotermalar qizish markaziga nisbatan deyarli kontsentrik joylashadi. Ikkinchi oblast kesuvchi ti ь cho‘qqisida joylashgan bo‘ladi. Issiqlikning bir qismini kesuvchi asbobdagi detalga o‘tib ketishi sababli harorat ikkinchi zonada kichikroq bo‘ladi. Izotermalar kontakt maydoniga parallel ravishda joylashgan issiqlik oqimlari kesish yuzasiga yo‘nalgan bo‘ladi. Uchinchi oblast kesuvchi qirradan (1,5-2,0) 0 S (shakl-40) masofada uzoqlikda joylashgan bo‘ladi. Izotermalar aylana yoyiga yaqin bo‘ladi. Izotermalarning joylanishi va shakli, kesuvchi asbob yeyilish uchastkalarining joylashishi va shaklini eslatadi. Issiqlik oqimlari buyumdan kesuvchi qirralar tomonga yo‘naltirilgan bo‘ladi. shakl. SHX15 po‘latni kesishdagi keskichning temperatura maydoni (V=13m/sek; t=4,1 mm; S=0,5 mm/ayl), Harorat maydonlarini analitik ravishda tadqiq qilish metallarni kesishda issiqlik balansini tuzishni taqozo etadi. 41-shaklda T14K8 qattiq qotishmasidan tayyorlangan o‘tkir keskich bilan po‘lat SHX15 ni yo‘nishda kesish tezligining 15

o‘zgarishi bilan issiqlik miqdorining o‘zgarish diagrammasi ko‘rsatilgan. Bu diagramma hisobi analitik usul bilan qurilgan. shakl. Kesishdagi issiqlik miqdorining o‘zgarish diagrammasi Issiqlik xodisalarini elektrik modellash. Kesishda issiqlik xodisalarini taxlil qilish uchun issiqlik xodisalarini elektrik modellash printsipidan foydalanuvchi qurilma va mashinalar ko‘llaniladi. Bu printsip qattiq tanada issiqlikning tarqalish jarayonini matematik tasvirlash va uzatuvchi muxitda elektr tokining oqib o‘tish jarayonlari orasidagi o‘xshashlikka asoslangan. Kattaliklar orasidagi o‘xshashlikni qabul qilsak, issiqlik o‘tkazuvchanlik va elektr o‘tkazuvchanlik jarayonlari bir xil tenglamalar bilan ifodalanadi. Jadval Issiqlik jarayonlari Elektr jarayonlar Harorat -  0 ,K Oqim jadalligi –q, vm/m 2 Issiqlik miqdori -  t , dj Potentsial – U,v Oqim zichligi -  , a/ m 2 Elektr miqdori -  e , k 16

Statsionar issiqlik almashinuvida tekis kesuvchi asbobda issiqlikning tarqalish jarayoni quyidagicha tenglama bilan ifodalanadi:0 y 2t 2 2 2         tx , (40) bu yerda:  xt ,  yt kordinatali nuqtadagi haroratlardir. Tekis elektr o‘tkazuvchi elektr tokining tenglamasi quyidagicha yoziladi. 0 т2y 2 т2 2       U x U , (41) bu yerda: U – x e , u e - koordinatali nuqtadagi elektr potentsialidir. Agar elektr o‘tkazuvchi materialdan tayyorlangan kesuvchi asbob va uning modeli geometrik o‘xshash bo‘lsa, u holda shakl bo‘yicha potentsiallarning taqsimlanishi bir biriga mos tushadi. (40)va(41) tenglamalarni bir maonoda yechish uchun keskich yuzasida va model chegarasida o‘xshashlik sharti taominlanishi kerak. shaklda, elektrointegratorda harorat maydonini modellash uchun qurilma sxemasi ko‘rsatilgan. 1-manba blokining chiqarish kontaktlariga hajmi 100 % deb qabul qilingan 27 v elektr toki berilgan. Potentsiometr 2 yordamida 0 dan 100% gacha bo‘lgan umumiy oraliqqa a,b…k bo‘lgan ulushlarga hamda kontaktlarga bo‘lingan, turli xil (10 xil) kuchlanish berish mumkin. Bo‘linish dastak yordamida amalga oshiriladi. Hisoblash disk 3 yordamida bajariladi. O‘tkazuvchanligi maolum bo‘lgan elktroo‘tkazuvchanlik qo ь ozdan kesib olingan 4-modelga 5-kontakt orqali haroratni taqsimlanish qonunini hosil qiluvchi potentsiallarning maolum qiymatlari beriladi. Agarda issiqlik oqimlarini taqsimlanish qonuni orqali berish kerak bo‘lsa, kalibrlangan qarshiliklar 6 dan foydalaniladi. Kontakt maydonidan uncha uzoq bo‘lmagan masofada kesuvchi asbobdagi birorta izotermaga muvofiq bo‘lgan tutash chambar o‘rnatiladi. Bu chambarning potentsiali hisobning boshlanishi hisoblanadi. CHambarga muvofiq bo‘lgan izoterma xolati, kesuvchi asbobning oldingi yuzasidagi birorta nuqta bo‘yicha aniqlanadi. Bu nuqta kesuvchi qirradan maolum masofada uzoqlikda bo‘ladi. 17

shakl. Keskichdagi temperatura maydonini modellashtirishni o‘rganish jixozi sxemasi Modeldagi boshqa izotermalarni aniqlash uchun 7-galpvonometr va 8- probnikdan tashqil topgan o‘lchovchi qurilma yordamida ekvipotentsial chiziqlar quriladi. Modelning u yoki bu nuqtalariga probnikni tekizib va 9-dastak orqali 10- galpvonometrni polga o‘rnatib muvofiq shkaladagi shu nuqtaning potentsiali hisoblanadi. Nuqtalarni potentsiallar bilan biriktirib kesuvchi asbob modelidagi ekvipotentsial chiziqlar olinadi. shaklda kesuvchi asbobning oldingi va ketingi yuzalarida joylashgan ikkita issiqlik manbalaridan keskichdagi harorat maydoni ko‘rsatilagan. Yupqa tutash chiziqlar bilan manba izotermasi, shtrix chiziqlar bilan issiqlik oqimining yo‘nalishi yo‘ ь on chiziqlar bilan esa yakuniy izotermalar tasvirlangan. 18

shakl. Keskichdagi temperatura maydoni Ko‘rib chiqilgan misol issiqlikning tarqalishi xaqidagi tekis masalani yechishga taoluqli bo‘ladi. Qirqib tushiruvchi keskichdagi harorat maydonini shunday modellash mumkin. Murakkabrok kesuvchi asboblar uchun esa xajmiy tok o‘tkazuvchi modellarni qurishga to‘g‘ri keladi. Elektrik modellash analitik va tadqiqiy usullar bilan birga juda ko‘p murakkab nazariy va amaliy masalalarni yechishga imkon beradi. Kesish haroratiga taosir ko‘rsatuvchi omillar. Kontaktning haroratini tadqiq qilish quyidagi qonunlarni o‘rnatishga imkon beradi. Kesuvchi asbobning kontakt yuzasidagi harorati deyarli kesish boshlangandan so‘ng muayyan darajagacha juda tez ko‘tariladi. Agarda kesuvchi asbob oldingi yuza bo‘yicha ko‘proq yeyilsa, u holda harorat kesuvchi asbob to‘la o‘tmaslanishigacha o‘zgarmay turadi (shakl –44, a). Ketingi yuza bo‘yicha yeyilganda harorat to‘xtovsiz ortib boradi va kesuvchi asbobning to‘la o‘tmaslanishi vaqtiga kelib boshlan ь ich haroratdan bir necha yuz graduslarga ortib ketishi mumkin (shakl –44, b). 19

 , сек  , 0 С  , сек  , 0 С 44 - шакл. Кесиш температурасини кескичнинг ишлаш ваытига боьлиылиги. Олдинги (а) ва орыанги (б) юзаларнинг емирилиши а) б) Kesish tezligi , kesim qalinligi va eni oshishi bilan harorat o ‘ sib boradi shakl Lekin bu o ‘ sish o ‘ lchamlarning kichik qiymatlarida ayniqsa tezlashadi va katta qiymatlarda sekinlashadi . Kesish tezligi yuqori bo‘lganda bu aniq ko‘zga tashlanadi. shakl. Kesish temperaturasini kesish elementlariga bo ь liqligi Kontaktning maksimal harorati po‘latlar uchun – 1400-1500 o S, cho‘yanlar uchun 1100 o S, ko‘r ь oshin uchun - 32 o S ni tashqil etadi. Harorat ishlov berilayotgan materialning erish nuqtasiga yaqinlashganda, kesish maromining oshishi kontakt haroratining ortishiga olib kelmaydi. Extimol kontaktning chegaraviy harorati erish haroratiga tengdir. Kesish tezligi kesish haroratiga eng ko‘p taosir qiladi, kesish chuqurligi esa eng kam taosir qiladi. 20

Lekin haroratning oshishi, kesish tezligini o‘sishidan orqada qoladi. Bu qirindining kirishuvi va tezlik ortishi bilan plastik deformatsiyaning solishtirma issiqligini kamayishi bilan tushuntiriladi. Haroratni surish qiymatidan qolib ketishini quyidagicha tushuntirish mumkin: surish qiymati ortishi bilan qirindining bosim markazi, keskichning cho‘qqisidan ortga siljib ketadi va issiqlik keskich tanasiga yaxshi yuboriladi. Bundan tashqari kesishning solishtirma kuchi va solishtirma ishi kamayadi. Haroratga surishning kesish chuqurligiga nisbatan katta taosirini solishtirish quyidagicha tushuntiriladi: kesish chuqurligi ortishi bilan kesuvchi qirraning aktiv uzunligi kattalashadi va issiqlik keskich tanasiga yaxshi yuboriladi. Haroratning kesish maromi elementlariga bo ь liqligi quyidagi empirik formula bilan ifodalanadi: 0 = C   V z  S u  t x , bu yerda: C  - doimiy koeffitsient; V – kesish tezligi; S – uzatishlar qiymati; t – kesish chuqurligi. 19-jadvalda bir qator tadqiqot ma o lumotlari bo‘yicha daraja ko‘rsatkichlari ko‘rsatilgan. jadval Ishlov beriladigan material Daraja ko‘rsatkichlari qiymatlari Z Y x Po‘lat 0,40 – 0,50 0,15 – 0,30 0,07 – 0,11 CHo‘yan 0,35 – 0,50 0,13 – 0,22 0,04 – 0,09 Bunday formula bo‘yicha haroratni faqat formula asosiga qo‘yilgan kesish tezligi, surish va kesish chuqurligi oraligida hisoblash mumkin. Kesish harorati ishlov beriladigan va asbob materialiga katta darajada bo ь liq bo‘ladi. Mo‘rt materiallarga ishlov berishda (masalan cho‘yan) plastik deformatsiya ishi kam bo‘ladi, solishtirma kesish kuchi kichik bo‘ladi va kesish harorati po‘latlarga ishlov bergandagiga nisbatan ancha kam bo‘ladi. 21

Kontakt yuzalarning qizishi zagotovka va kesuvchi asbob materialining issiqlik harakteristikalariga bo ь liq bo‘ladi. Detal va kesuvchi asbob materialining issiqlik o‘tkazuvchanligi qanchalik katta bo‘lsa, kontakt maydonlardagi harorat shunchalik kichik bo‘ladi. Rangli metall qotishmalariga ishlov berishda yuklanish kichik bo‘lishi ularning yaxshi issiqlik o‘tkazuvchanligiga bo ь liq bo‘ladi. SHuning uchun kesish harorati kichik bo‘ladi. Issiqlikni yomon o‘tkazuvchi issiqbardosh materiallarni kesishda kontakt harorati uglerodli po‘latlarnikiga qaraganda 2 – 3 marta yuqori bo‘ladi. Issiqlik o‘tkazuvchanlikdagi farqlar shunga olib keladiki, qattiq qotishmali kesuvchi asboblarning yuzasi mineralokeramikaliklarga nisbatan kamroq qiziydi. Kesuvchi asbobning geometrik elementlaridan kesish haroratiga eng ko‘p taosir etadigani plandagi asosiy burchak hisoblanadi. Bu burchak ortishi bilan kesuvchi qirraning uzunlik birligida yuklanishi ortadi, issiqlikni olib ketish yomonlashadi va kesish harorati oshib ketadi. Haroratning kesish jarayoniga va kesuvchi asbobning yeyilishiga taosiri. Issiqlik xodisalarini o‘rganish, kesish jarayoniga haroratning taosir etish sxemasini quyidagicha belgilashga imkon beradi. Sxemadan (shakl-46) ko‘rinib turibdiki kesish tezligi ortishi bilan keskichdagi, qirindidagi va deformatsiya zonasidagi harorat to‘xtovsiz o‘sib boradi (shakl – 46, a). SHu bilan birga keskich yuzasidagi ishqalanish koeffitsienti ortib borib keskichda maksimum haroratga (500-600 0 S) erishadi, shundan so‘ng bir tekis pasayadi (shakl – 46, b). SHunday qonun bo‘yicha ishqalanish (t ishq ) kuchi ham o‘zgaradi. Haroratning oshib ketishi po‘latlarda «sinelomkost» xodisasiga sabab bo‘ladi. Bunda mustahkamlik va qattiqlik ortadi va plastiklik kamayadi. Mustahkamlikning maksimumi t sin - «sinilomkost» temperaturasiga to‘g‘ri keladi (shakl – 46, v). 22

Ishqalanish koeffitsientini va ishlov beriladigan materialning dastlabki xususiyatlarining o‘zgarishi o‘simta balandligi h va haqiqiy kesish burchagining o‘zgarishiga olib keladi (shakl – 46, g). Qirindi kirituvi (shakl – 46, d) V 2 kesish tezligida va t 2 haroratda minimumgacha kichiklashadi. So‘ngra ishqalanish koeffitsienti ortishi va haqiqiy kesish burchagining oshishi taosiri ostida kirishuv uch qiymatgacha oshib boradi. Kirishuvning keyingi ishqalanishi Max gacha oshishi bilan hosil qilinadi. 23шакл. Кесиш тезлигининг температурага (а), ишыаланиш коэффициентига (б), ишланаётган материални мустаъкамлик чегарасига (в), щсиш баландлиги ва кесиш бурчагига (г), ыириндини чщкишига (д), кесиш кучига

SHundan so‘ng kirishuv ishqalanish min gacha kamayadi, natijada ishqalanish koeffitsientining kamayishi va ishlov beriladigan materialning qattiqligi va mustahkamligini ortishi keyinchalik o‘zgarmasdan qoladi. Kesish kuchi qirindini kirituviga o‘xshab o‘zgaradi (shakl-46,g). SHunday tarzda kesish harorati ishlov beriladigan material xususiyatiga hal qiluvchi taosir o‘tkazadi. Harorat kesuvchi asbobning ishlash qobiliyati va xizmat muddatiga katta taosir o‘tkazadi. Qatlam yuzalarining qizishi kesuvchi asbobning dastlab fizik-mexanik harakteristikalarining o‘zgarishiga olib keladi va oqibatda uning o‘tmaslanishini tezlashtiradi. SHuning uchun kontakt yuzalardagi haroratni kamaytirish choralarini ko‘rish zarur. Odatda moylovchi-sovituvchi moddalarni ko‘llash eng yaxshi natijalarni beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Avagimov V.D. Mashinasozlik materiallarini kesib ishlash. «O‘qituvchi» nashriyoti, Toshkent, 1971. 2. Avakov A.A. Fizicheskie osnovq teorii stoykosti rejuo‘ix instrumentov. M. «Mashgiz», 1960. 3.Bobrov V.F.i dr. Razvitie nauki o rezanii metallov. Pod redaktsiey. Zoreva N.N. M. «Mashinostroenie», 1967. 4. Vul ь f A.M. Rezanie metallov. M. «Mashgiz», 1963. 5. Granovskiy G.I., Granovskiy V.G.Rezanie metallov. M. «Vqsshaya shkola», 1985. 6. Geller Yu.A. Instrumental ь nqe stali. M. «Metallurgiya», 1968. 7. Danilenko B.D., Fayzimatov.B.N, Irgashev O.S. Konspekt lektsiy po predmetam. «osnovq obrabotki materialov rezaniem», «proizvodstvennaya texnologiya». CHast ь I, II, III. Tip. FerPI, 2000. 8. Zorev N.N. Vopros ы mexaniki protsessa rezaniya metallov. M. «Mashgiz», 1956. 9. Klushin M.I. Rezanie metallov. M «Mashgiz», 1957 10. Krivouxov V.A. i dr. Rezanie konstruktsionnqx materiallov, rejuo‘ie instrumentq i stanki. M. «Mashinostroenie», 1967. 11. Loladze G.N Iznos rejuo‘ego instrumenta. M. «Mashgiz», 1958. 12. Makarov A.D. Iznosostoykost ь rejuo‘ix instrumentov. M. «Mashinostroenie», 1966. 13. Poduraev V.N. Obrabotka rezaniem anoroprochnqx i nerjaveyuo‘ix materialov. M. «Vqsshaya shkola», 1965

O'xshashlar

Kesish jarayonidagi issiqlik hodisalari

Kesish kuchlari va kesish quvvati

Rezba kesish stanoklari

Metallarni kesish va kavsharlash

Tish va rezba kesish stanoklari