Ўзи ағдаргич автомобиллар - Mashinasozlik - Referatlar

Ўзи ағдаргич автомобиллар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

863.3779296875 KB

Ko'chirib olish

Ўзи Ағдаргич Автомобиллар Режа : 1. Вазифаси, турлари ва компоновкаси 2. Платформа ва устки рама 3. Кўтариш механизми

Вазифаси, турлари ва компоновкаси Ўзи туширувчи платформа (кузов) билан жиҳозланган ИҲТ ўзи ағдарувчи автомобил (самосвал) дейилади. Вазифасига кўра ўзи ағдарувчилар қурилиш, қишлоқ хўжалик ва карьер; фойдаланилган шасси турига кўра автомобил, тиркама ва ярим тиркама; ағдариш йўналишига кўра икки ёнбошга, уч томонга, орқага ва аввал юк кўтарувчи турларга бўлинади. Қурилиш ўзи ағдарувчиларидан саноат объектлари, турар жойлар, автомобил йўллари ва х.к. қурилишларида сочилувчан (қум, шағал, тупроқ....) ва суюқ қоришмалар (бетон, оҳак.....) ни ташишда кенг фойдаланилади. Бу ўзи ағдарувчилар 6х4, 4х2 ғилдирак формулали бўлиб 1,6 дан 10 км гача масофада шаҳар ва магистрал йўлларнинг ҳамма категорияларида карьер ёки қурилиш майдонларига кириш билан ишлайди. Бункер ёки экскаватор ёрдамида юкланади. Ҳамма ўзи ағдарувчилар оддий утағон автомобиллар базасида яратилган бўлиб, САЗ-3504, ЗИЛ-ММЗ-555, КамАЗ-5511, МАЗ-5549 ва КрАЗ-256Б1 келтириш мумкин. Қишлоқ хўжалик ўзи ағдарувчилари минерал ва маҳаллий ўғитлар, ем, ғалла ва ҳ.к. юкларни оғир йўл шароитларида ташиш учун мўлжалланган. Қурилиш самосвалларидан кузовини ҳажмини катталиги ҳамда икки ва уч томонга юкни ағдаришлиги билан фарқ қилади. Бу ўзи ағдарувчилар маневрчанлиги, ўтағонлиги ва минимал тезлигини пастлиги билан ажралиб туради. Мисол тариқасида САЗ3503, ЗИЛ-ММЗ-554М, КАЗ-4540, КамАЗ- 55102 ва Урал-5557 русумларни келтириш мумкин. Карьер ўзи ағдарувчилари тоғ жинслари ва қаттиқ фойдали қазилмаларни ҳамда очиқ турдаги тоғ ишларида тупроқ ташиш учун мўлжалланган. Одатда бундай автомобилларни йўлдан ташқари автомобиллар дейилади, чунки ўқларга тўғри келувчи юкланмаларни катталиги туфайли буларни одатдаги йўлларда ҳаракатланиши мумкин эмас. Бу турдаги ўзи ағдарувчиларга БелАЗ, ЮКЛИД, КОМАЦУ ва КАТАПИЛЛЕР оиласидаги автомобиллар мисол бўлади. Базасини қисқалиги,

гидромеханик, элетромеханик трансмиссия, гидропневматик осма, юқори қувватга эга бўлган дизель (300.....2000 кВт) ва ҳайдовчи учун барча шароитлар яратилган кабина билан жиҳозланганлиги билан фарқ қилади. Оммавий равишда ишлаб чиқарилаётган юк автомобиллар шассисига ўзи ағдарувчи қурилма ўрнатилиши натижасида ўзи ағдаргич автомобиллар яратилади. Ўзи ағдарувчи автомобиллар рамасини мустаҳкамлигини ва маневрчанлигини ошириш мақсадида рама ва автомобиль базасини узунлиги, аксарият қисқартирилади. Кўпчилик ҳолларда ўзи ағдаргич автомобилини тортиш хусусиятини яхшилаш учун асосий узатмасининг узатиш сони оширилади. Ўзи ағдарувчи қурилма платформа ва кўтариш механизмидан иборат. Ўзи ағдарувчиларни экплуатацион шароитга мослаштириш, танлаш кўп жиҳатдан уларни компоновкасига боғлиқдир. 2 расмда гидравлик кўтариш механизмли ўзи ағдарувчиларни кенг тарқалган принципиал схемалари келтирилган. Схемаларни бир-биридан фарқи платформани ағдарилиш йўналиши, асосий ижрочи орган-гидроцилиндрни жойлашуви ва кўтриш механизмининг тузилишидадир.

2 а – расм схемасида кўрсатилган ўзи ағдарувчилар кенг тарқалган. Платформа 1 бир томонга-орқага ағдарилади, гидроцилиндр 2 платформа остига ўрнатилган бўлиб, кучни бевосита унинг тубига узатади. Ушбу схема бўйича ЗИЛММЗ-555, ЗИЛ-ММЗ-4502, МАЗ-503А ва х.к. ўзи ағдарувчилар яратилган. 11.2 - расм. Ўзи ағдарувч иларнинг асосий принципиал схемалари

2б.-расм схемаси бўйича ишлаб чиқарилган ўзи ағдарувчи ҳам платформани 1 орқага ағдаради, лекин гидроцилиндр 2 кабина ва платформа орасига жойлаштирилган бўлиб, кучни лодинги бортга ўзатади. Бундай схемалар кабинаси двигател устига ўрнатилган, орқа ғилдираклари етакчи (4х2 ва 6х4) ўзи ағдарилувчиларда қўлланилган. Бундай ўзи ағдарувчилар тўла массасини кўприклараро тўла тақсимлаш мақсадида платформа оғирлик марказини орқароққа силжитишга тўғри келади. Бунда кабина ва платформа оралиғида ҳосил бўлган бўшлиққа гидроцилиндр ўрнатиш мумкин. Гидроцилиндрни бундай жойлашуви қўйидаги афзалликларга эга; - платформанинг кўтарувчи тизимига таъсир қилувчи тўпланган юкламани истисно қилиш натижасида, платформа массасини камайтириш; - гидроцилиндрдаги кучни камайиши, суюқликни ўрнатилган босимида, гидроцилиндр диаметитни камайтириш имконини беради; - гидроцилиндр сурилувчи звенолари сонини ва тегишли равишда зичловчи узеллар сонини қисқартириш; - хизмат кўрсатиш пайтида гидроцилиндрга бемалол киришни осонлаштириш. Бу схема бўйича КамАЗ-5511, КрАЗ-6505 русумли ўзи ағдарувчилар ишлаб чиқарилган. 2в- расм схемасида уч томонга ағдарувчи қурилма кўрсатилган. Гидроцилиндр 2 платформа 1 остига жойлаштирилган. Бундай қурилма универсал бўлиб, тортувчи автомобиль сифатида тиркама –ўзи ағдарувчи билан (ён томонга ағдариш) ёки якка ( орқага ва иккала ён томонга ) тартибда ишлаши мумкин. Бундай схема бўйича қишлоқ хўжалик ўзи ағдарувчилвр, хусусан, ЗИЛ-ММЗ-554М, ЗИЛММЗ-4502, КАЗ-4504 ишлаб чиқарилган. Бу ўзи ағдарувчилар платформаси тўғри бурчакли шаклда ва учта очиладиган бортга эга. 2г-расм схемаси бўйича ишлаб чиқарилаган ўзи ағдарувчилар платформаси 1 фақат икки ён томонга (чап ва унг) ағдарилади. Гидроцилиндр 2 платформа

остида жойлаштирилган. Бу схема мунтазам равишда тиркама-ўзи ағдарувчи билан ишлайдиган ўзи ағдарувчиларда қўлланилади. Орқага тушириш иложи йўқлиги ўзи ағдарувчини тиркамасиз якка ишлагандаги эксплуатацион имкониятини чеклаб қуяди.Бу схемани афзалликлари ҳам йўқ эмас: Олдинги борт билан унификациялаштирилган очилмайдиган бикр орқа бортли платформа конструкцияси анча содда ва массаси камроқ. Устки рама қўлланмаса ҳам бўлади, чунки ён томонларга ағдарилишда, орқага ағдарадиганга нисбатан шасси рамасига камроқ буровчи момент таъсир кўрсатади. Шунинг учун устки рама қўлланилмаслиги мумкин. 30.1д-расм схемасида икки ён томонга ағдариладиган платформа ўрнатилган, лекин олдинги схемага нисбатан, платфорани олди ва орқасига ўрнатилган, кучни тегишли равишда олдинги ва кетинги бортларга узатувчи иккити гидроцилиндрлар 2 билан таъминланган. Платформа тубига таъсир қилувчи юкламаларни камайиши бу схемани яққол афзалликларидан ҳисобланади. Шунингдек, гидроцилиндрга техник хизмат кўрсатиш қулай. Бу схемани гидроцилиндрни платформа остига ўрнатилишига шасси агрегатлари (карданли узатма , орқа кўприк, тормоз тизими аппаратлари) ҳалақит берганда қўллаш мақсадга мувофиқдир. Гидроцилиндр сонини кўпайиши, буни эса ҳаражатларни ошишидан ташқари, ишончлилигини камайишига олиб келиши камчиликларидан ҳисобланади. Платформани орқа томонга ричаглар тизими 3 ва оддий (поршенли) гидроцилиндр 2 ёрдамида ағдарувчи қурилма схемаси 2е расмда кўрсатилган. Гидроцилиндр кучи платформа тубига бевосита эмас, балки ричаглар тизими 3 орқали ўзатилади. Бу схемани афзалликлари қўйидагилардан иборат: - гидроцилиндрни горизонтал жойлашуви компоновкалаш шартшароитларини яхшилайди;

- поршенли гидроцилиндр суриладиган штокини зичлаш кўп поғонали телескопик гидроцилиндрни зичлашга қараганда деярли содда, бу эса гидроюритмани ишончлилигини ва босимини ошириш имконини беради; - ричаглар тизими маълум даражада платформани ағдарилиш пайтида ёнга силжишига тўсқинлик қилиб кўндаланг турғунликни оширади. Камчилик сифатида ричаг тизимини меҳнат ҳажмини ва массасини ошишлигини кўрсатиш мумкин. 2 Платформа ва устки рама Ўзи ағдарувчи автомобиль платформаси (кузови) аксарият тахталанган пўлатдан пайвандлаш йўли билан нуқул металли қилиб тайёрланади ва устунчалар билан кучайтирилади. Платформа ташиладиган юк тури ва хусусиятига кўра, кураксимон, ковшсимон (чўмичсимон), ағдариш йўналишида очиладиган бортли ва очилмайдиган бортли конструкцияли бўлиши мумкин. Очиладиган бортли платформаларда шарнирлар юқорида ёки пастда ўрнатилган бўлиши мумкин. Очилмайдиган бортли ўзи ағдарувчиларни платформалари орқа бортли ёки бортсиз қилиб тайёрланиши мумкин. Орқа борт бўлмаган тақдирда платформани туби горизонтал орқа қисми эса бироз кўтарилган (ковшсимон) ёки орқа қисми олд томонга 15 0 гача қия (кураксимон) қилиб тайёрланади. Кураксимон конструкцияда ташиш жараёнида юк тўкилмайди. Платформаларни кўндаланг кесими тўғри бурчакли, ярим эллипсли ва тоғорасимон, бўйлама кесими аксарият тўғри бурчаклидир. Кўндаланг тўғри бурчакли платформани, бошқа турдаги платформаларга нисбатан, оғирлик марказини пасайиши, турғунликни яхшиланиши, бикрлигини ва сиғимини ошиишлиги каби афзалликлари бор. Лекин, юкни туширишда ўзини-ўзи тозалашлиги ёмонлашади. Одатда, қишлоқ хўжалик ўзи ағдарувчиларни платформасини бортларини баландлиги тахта ғов ёки олинувчи улама бортлар ёрдамида оширилади.

Нам тупроқ ва қоришмаларни музлаб қолишлигини олдини олиш мақсадида баъзи бир платформалар иситилувчан қилиб тайёрланади. Бунинг учун платформани туби ва бортларида ишлатилган газларни ўтказувчи махсус каналлар қилинган. Қурилиш ва карьер ўзи ағдаргичлар платформасининг олдинги қисмида ҳимояловчи бўғот (козўрёк) ишланган. Бу эса экскаватор ёрдамида юкланганда кабинани шикастланишдан сақлайди, кабина ва платформа оралиғига юк тўкилишига йўл қўймайди. Бортли юк автомобиллари шассисидан ўзи ағдаргичлар учун фойдаланилганда рамани қўшимча оралиқ рама – устки рама билан кучайтирилади. Рама билан устки рама болтлар билан бирлаштирилади. Рамани кучайтириш эҳтиёжи қуйидаги сабаблар билан изоҳланади. Қурилиши ўзи ағдаргичлар бортли юк автомобилларига нисбатан анча оғир йўл шароитларда ишлайди. Ўзи ағдаргич рамаси катта динамик юкланмага дучор бўлади ва қайирилади. Юқорида таъкидланганидек рамани орқа қисми қисқартирилади, натижада юкли платформани оғирлиги рамани кабина ва орқа кўприк оралиғига тушади. Баъзи бир ўзи ағдаргичларнинг рамаси лонжеронни бу қисмига ички ямоқ ўрнатиш билан кучайтирилади. Ўзи ағдаргичларнинг платформаси устки рамага шарнир равишда маҳкамланади. Орқага ағдарувчиларда платформани олдинги қисми транспорт ҳолатида маҳкам ўрнатилмайди (қайд қилинмайди). Нотекис йўлларда ҳаракатланганда вертикал тезланиш таъсирида, платформани ажралиш ва сўнгра устки рамага қулаш ҳоллари содир бўлади. Натижада, рама зарбли юкланмага дучор бўлади. Бу ҳолларда устки рама нафақат кучайтиргич, балки буфер вазифасини ҳам бажаради. Айни бир вақтда устки рама платформа, гидроцилиндр, мой баки, найчилар ва ҳ.к. қисмларни маҳкамлаш учун базавий элемент ҳисобланади. КамАЗ автомобиль-ўзи ағдаргич платформасининг тузилиши 3-расмда келтирилган.

3-расм. КамАЗ ўзи ағдаргичнинг платформаси (а) ва устки рамаси (б).

1-ён қисм; 2-бўғот (козўрек); 3,6-бортлар; 4,7,14,15-кучайтиргичлар; 5- устунча; 8остки қисм (туб);9,11-таянчлар; 10,13,16,19-тўсинчалар; 12- лонжерон; 17кронштейн; 18-рама; Платформа – пайвандланган, нуқулметалли, очилмайдиган бортли, ковшсимон турли, тўғри бурчак кесимли. Юкни туширишни яхшилаш мақсадида платформа олд қисмидан орқагача бир текис кенгайтирилган. Платформа бўйлама кучайтиргичли 7 остки қисм 8, устунлар 5 ва кучайтиргичли 4 ён бортлар 6, бўғот 2 ва ён қисмлар 1 билан олдинги бортдан 3 иборатдир. Платформани олдинги қисмига гидроцилиндр юқори таянчини маҳкамловчи кронштейн пайванланган. Кетинги қисмига платформани ағдариш ўқи шарнирларини кронштейни пайвандланган. КамАЗ ўзи ағдарувчи автомобили (3 расм) устки рамаси бир-бири билан тўсинчалар 10,13,16,19 билан уланган иккита лонжеронлардан 12 ташкил топган пайвандлаб ясалган конструкциядир. Энг катта юкланмага дуч келувчи орқа қисми Х-симон кучайтиргич 14, уни лонжерони эса кучайтиргичлар 15 билан таъминланган бўлиб, биргаликда коробкасимон (қутисимон) кесимни ташкил қилади. Лонжеронлар, тўсинчалар (10 ва 19 ташқари) ва Х-симон кучайтиргич швеллер кесимли бўлиб, тахталанган пўлатдан штамплаб ясалган. 10 ва 19 тўсинчалар кесими тоғорасимон. Лонжеронга, устки рамани асосий рамага маҳкамлаш кронштейнлари, устки рамани ёнга силжишини чеклагичи, платформани нометалли таянчи 9 кронштейнлари ва платформани ағдарилиш ўқини кронштейнлари 17 пайвандланган. Тўсинчага 19 кўтариш механизми гидроцилиндрини пастки таянчи, бошқариш крани ва платформани кўтарилишини чеклагичини клапани маҳкамланади. Тўсинчага 10 платформани кўндаланг йўналишда қайд қилишга хизмат қилувчи резинаметалли таянч 11 (тутгич) ўрнатилган. Тўсинчага 13 платформани ағдарилишини чеклагичини страховкаловчи (эҳтиёт) тросини кронштейни қотирилган. Устки рамага болтлар ёрдамида ғилдиракларни сачранди тўсқичи қотирилган.

3 Кўтариш механизми Кўтариш механизми платформани қиялатиб юкни тушириш истаган ҳолатда ушлаб туриш ва транспорт ҳолатига қайтариш учун хизмат қилади. Кўтариш механизмлари механик, гиравлик ва пневматик турларга бўлинади. Компактлиги, ишончлилиги, кўтариш ва тушириш муддатини қисқалиги (10- 25 сек) туфайли гидравлик кўтариш механизми кенг тарқалган. Гидравлик кўтариш механизми қувват олиш қутиси, мой насоси, мой фильтри, бошқариш тизими, гироцилндр ва найчалардан иборат. Гидравлик кўтариш механизми қуйидаги белгилари (аломатлари) бўйича таснифланади: гидроцилиндрлар сонига кўра – битта ёки иккита; гидроцилндрларни маҳкамланиш жойига кўра – платформа остида, платформа олдида, платформани икки томонида (чап ва ўнг; олдида ва орқасида); гидроцилндрларни дастлабки ўрнатилиш ҳолатига кўра – горизонтал, вертикал, қия; гидроцилиндрларни конструкциясига кўра – оддий (поршенли ёки плунжерли), телескопик (ўзгарувчан ҳажмли); платформага таъсир кўрсатиш тизимига кўра – платформага штоки шарнир маҳкамланган ва тебранувчи цилиндрли; ричаг – балансир механизмли ва тебранувчи цилиндрли; таянч- ролик тизимли ва қўзғалмас цилиндрли; насос конструкциясига кўра – шестрняли ёки аксиал – плунжерли; бошқа гидравлик тизимлар билан ўзаро боғлиқлигига кўра – мустақил (автоном), гирокучайтиргич билан бирлаштирилган;. насос юритмасига кўра – узатмалар қутиси картерига ўрнатилган қувват олиш қутисидан; қувват олиш қутисидан карданли узатма орқали; бевосита узатмалар қутисининг етакланувчи валидан; электродвигателдан ёки махсус (автоном) ички ёнув двигателидан.

11. 4-расм КамАЗ ўзи ағдарувчи автомобили кўтариш механизмининг схемаси 1-гидроцилиндр; 2-кран;3,4,12-пневмокамералар; 5,6,7,15,17-клапанлар; 8сигнализатор; 9-узгич; 10-алмашлаб улагич; 11-сақлагич; 13-қувват олиш қутиси; 14-насос; 16-бак. 4 расмда Камаз ўзи ағдарувчи автомобилининг кўтариш механизмини схемаси келтирилган. Транспорт ҳолатида узгич 9 ва алмашлаб улагич 10 ўчирилган, электроклапанлар 5,6,7 ёпиқ, қувват олиш қутиси 13 узилган, мой насоси 14 ишга тушмаган ҳолатда туради. Платформани кўтариш учун аввал узгич 9 «включен» (уланган) ҳолатига, сўнг алмашлаб улагич 10 «подъем» ( кўтариш) ҳолатига уланади. Бу ҳолатда клапанлар 5,6,7 кетма-кет ишга тушиб, сиқилган ҳавони тегишли равишда қувват олиш қутиси пневмокамераси 12, сақлагич клапанли 15 бошқариш крани 2 пневмокамераларига 3,4 сиқилган ҳавони йўналтиради. Насосдан 14 мой бакига 16 мой ўтишини таъминловчи клапан беркитилади, бошқариш кранидан гидроцилндрга 1 олиб борувчи магистрал клапани очилади.

Мойни тегишли босимига мувофиқ равишда платформа кўтарила бошлайди. Платформа 60 0 бурчакка кўтарилганда, платформа кўтарилишини чекловчи клапан 17 очилади ва тизимда босим камаяди. Платформа пастга қараб тушабошлайди, клапан 17 ёпилиб, босим яна ошабошлайди ва платформа қайта кўтарилади. Платформани кўтарилишини охирида бу жараённи галма-гал содир бўлиши натижасида силкиниш туфайли юкни тез тўкилиши таъминланади. Платформани оралиқ ҳолатда қайд (тўхтатиш) қилиш алмашлаб улагични 10 «подъем» ҳолатидан «вўключено» (ўчириш) ҳолатга ўтказиш билан амалга оширилади. Бу ҳолда клапанлар 5,6 пневмокамераларга 3,4 ҳаво ўтказишни тўхтатади, мойни гидроцилиндрдан чиқиши бошқариш кранининг магистраль клапани билан тўсиб қўйилади ва насос мойни мой бакига хайдайди. Платформани тушишида «опускание» (тушириш) алмашлаб улагичи «включено» (уланди) ҳолатига қўйилади, клапан 5 ишга тушади, бошқариш кранини гидроцилиндр билан туташтирувчи клапан очилади. Мой бакка қуйилади ва платформа пасаяди. Платформа тўла тушгандан сўнг, алмашлаб улагични «вўключено» (ўчириш) холатига ўтказилади. Кўтариш механизимини электр схемасига сақлагич 11 ва сигнализатор 8 (назорат лампаси) киритилган. Қувват олиш қутиси узатмалар қутиси ёки тақсимлаш қутисидан махсус механизмларга (лебёдка, кўтаргичлар ва ҳ.к.) буровчи момент узатиш учун хизмат қилади. Ўзи ағдарувчи автомобилларда қувват олиш қутиси мой насосини харакатга келтиради. У механик ёки пневматик юритмали тишли бир поғонали редуктордир. Қувват олиш қутиси (ҚОҚ), одатда узатмалар қутиси ёки тақсимлаш қутисига ўрнатилади. КамАЗ ўзи ағдарувчи автомобилининг қуввати олиш қутиси (5-расм) пневматик юритмали бир поғонали редуктор. У узатамалар қутисига ўрнатилган ва унга мой насоси бириктирилган.

5-расм. КамАЗ ўзи ағдарувчи автомобили қувват олиш қутиси 1,13- ўқлар; 2-картер; 3-диафрагма; 4-пружина;5-винт; 6,8,14-подшипниклар; 7,15-шестернялар; 9-ярим муфта; 10-призма; 11-муфта; 12-вал. Картердаги 2 қўзғалмас ўққа 1 роликли подшипникда 14 оралиқ шестерня 15 ўрнатилган. Бу шестерня узатмалар қутисининг оралиқ валидаги шестерня ва етакчи шестернянинг 7 катта тишли гардиши билан доимий илашган. Етакчи шестерня 7 кичик тишли гардишга ҳам эга. Шестерня 7 роликли подшипникда 6 ўқнинг 13 учки қисмига ўрнатилган. Ўқнинг иккинчи учи пружина 4 ёрдамида сиқиб турилувчи диафрагма 3 билан уланган. Ўқ 13 эркин бўйлама ҳаракатланади, айланиб кетишлигидан эса, винт 5 ушлаб туради. Қутини ишга тушириш ва тўхтатиш пневмокамера ёрдамида сиқилган ҳаво билан амалга оширилади. Сиқилган ҳаво камерага ўтиб диафрагмани 3 пастга силжитади ва етакчи шестерня билан ўқни суради. Бунда шестерня 7 кичик тишли гардиши шарикли подшипникда 8

картерда ўрнатилган тишли яриммуфта 9 билан илашади. Шестерняни 7 катта тишли гардиши оралиқ шестерня 15 билан илашган бўйича қолади. Тишли яриммуфта призма 10 ва муфта 11 орқали шлицли учи муфта билан уланган мой насосининг етакчи валини 12 айлантиради. Сиқилган ҳавони пневмокамерадан чиқарилганда диафрагма дастлабки ҳолатига қайтади, шестерня 7 яриммуфтадан ажралиб вални 12 айланишини тўхтатади. Қувват олиш қутисини фақат илашиш муфтасини ажратиб ишга тушириш мумкин. МОЙ НАСОСИ платформани керакли режимда кўтарилишини таъминлаш учун гидроцилиндрга босим остида мой ҳайдаш учун хизмат қилади. Ўзи ағдарувчиларда юқори босимли, шестерня туридаги мой насослари қўлланилади. Булар юқори ишончлилиги, кичик ўлчамлиги ва массаси билан ажралиб туради. Уларнинг қуввати 40  170 л  мин, иш босими эса 3  14 МПа ташкил қилади. Аксарият, мой насоси қувват олиш қутиси билан бир блокда жойлаштирилган. БОШҚАРИШ ТИЗИМИ кўтариш механизмининг узатма ва ижрочи қурилмаларини бошқариш учун хизмат қилади. У механик, гидравлик, пневматик, электр, аралаш бўлиши мумкин ва битта бошқариш крани ёки бир нечта қурилмалардан (кран, клапанлар, цилиндр ва ҳ.к.) ташкил топади. КамАЗ ўзи ағдарувчи автомобилларида дистанцион (кнопкали) электропневматик бошқариш тизими қўлланилган. КамАЗ автомобилининг кабинаси қайтарма бўлгани сабабли, кўтариш механизмини механик бошқариш тизимини қўллаш ноқулай. Кнопкали бошқариш ҳайдовчи ишини енгиллаштиради, лекин конструкциясини мураккаблиги мавжуд. Тизимга (6 - расм) бошқариш крани 2, чеклагич клапан 17 ва электропневматик клапанлар 5,6,7 киради. БОШҚАРИШ КРАНИ кўтариш механизми гидравлик тизимидаги иш суюқлиги (мой) оқимини бошқариш учун хизмат қилади.

6-Бошқариш крани 1-корпус; 2,15-штуцерлар; 3,13- эгарлар 4,14,16-клапанлар; 5,10 - диафрагмалар; 6,11-штоклар; 7,9 –пружиналар; 8,12- гайкалар. Кран корпусига 1 (6-расм) клапанларнинг 4,14 эгарлари 3,13 пресслаб ўрнатилган ва штоклар 6, 11 учун йўналтирувчи бўлган гайкалар 8,12 бураб қотирилган. Штокларнинг учига пневмокамераларнинг диафрагмалари 5,10 қотирилган. Пружина 7 таъсирида клапан 4 ёпиқ ҳолатда туради, пружина 9 эса клапанни 14 очиқ ҳолатда ушлаб туради. Нейтраль ҳолатда мой насосдан бошқариш кранига штуцер 15 орқали ўтиб, очиқ клапандан 14 оқиб мой бакига тўкилади. Сиқилган ҳаво диафрагма 10 бўшлиғига кирганда, пружина 9 қаршилигини енгади ва диафрагма пастга силжийди, клапан 14 бекилади. Айни бир пайтда кран корпусига кирган сиқилган ҳаво диафрагма 5 остки бўшлиғига кириб, пружина 7 қаршилигини енгиб, диафрагмани 5 чапга суради ва клапан 4

очилади. Мой очиқ клапан 4 ва штуцер 2 орқали гидроцилиндрга ўтади. Сиқилган ҳаво бошқариш крани пневмокамераларидан чиқариб юборилганда диафрагмалар 5,10 сиқилган пружиналар таъсирида дастлабки ҳолатига қайтади. Бунда клапан 4 ёпилади, клапан 14 эса очилади. Клапанни 4 ёпиқлигида гидроцилндр магистрали тўсилади (платформа кўтарилган ҳолатида қайд қилинади), насос ишлаётганда мой очиқ клапан 14 орқали мой бакига ўтади. Агарда сиқилган ҳаво фақат диафрага 5 ости бўшлиғига киритилса, фақат клапан 4 очилади, клапанни 14 эса очиқ ҳолатда туришлиги давом этади. Бу ҳолда мой гидроцилиндрдан очиқ клапанлар орқали мой бакига қайтади. Бошқариш кранида сақлагич клапан 16 мавжуд. Бу клапан тизимда босим рухсат этилгандан ошиб кетганда (платформа ортиқча юкланиш билан кўтарилаётганда) мойни мой бакига ўтказади ва платформани кейинги кўтарилишини истисно қилади. Чеклагич клапан (7-расм) юкни туширишда платформани кўтарилишини чеклаш учун хизмат қилади. 7-расм. Чеклагич клапани. 1-корпус; 2-пружина; 3-клапан; 4-втулка; 5-ростловчи винт; 6-контргайка; 7-шток; 8-зичловчи ҳалқа.

Чеклагич клапан корпус 1 ва унга бураб ўрнатилган втулкадан 4 иборат. Втулкани тешигидан бир чеккасида ростловчи винтли 5 шток 7 ўтади. Штокнинг иккинчи учи корпусда силжувчи клапанга 3 қаратилган. Ростловчи винт сферик каллакли бўлиб, контргайка 6 билан қайд қилинган. Ёпиқ ҳолатда клапан 3 пружина 2 билан корпусга тақалган. Ростловчи винтни сферик каллаги туртилганда шток силжийди ва клапанни очади. Бу ҳолда босим магистрали тўкиш магистрали билан уланади. Электропневматик клапан (8-расм) қуват олиш қутиси ва бошқариш крани пневматик ижрочи камераларига сиқилган ҳавони тақсимлаш учун ҳизмат қилади. 8-расм. КамАЗ ўзи ағдарувчи автомобилининг электропневпатик клапани. 1-қопқоқ; 2-штуцер; 3-корпус; 4-электромагнит; 5-шток; 6-пружина; 7- халқа; 8қўшалоқ клапан; 9-қистирма. Электропневматик клапан қуйидагича ишлайди. Щаво ресивердан чиқиш жойига А узатилиб клапан қопқоғи бўшлиғини тўлдиради. Электромагнит 4 уланганда, шток 5 силжиб клапанни 8 юқори қисмини корпус 3 эгарига тақайди. Бунга клапанни 8 пастки қисми эгардан нари кетади, ҳаво қопқоқ

бўшлиғидан корпус канали ва чиқиш жойи Б орқали қувват олиш қутиси ёки бошқариш кранида ўрнатилган пневматик ижрочи камераларига ўтади. Электромагнит узилганда клапанни 8 пастки қисми пружина ёрдамида корпус эгарига жипслашади, бу клапанни юқори қисми эса эгардан узоқлашади. Пневмокамерадан чиқиш жойи В орқали ҳаво атмосферага чиқиб кетади. ГИДРОЦИЛИНДРЛАР - кўтариш механизмининг асосий ижрочи куч қурилмасидир. Одатда, уларни кўпзвеноли телескопик қилиб тайёрлайдилар. Телескопик гидроцилиндрлар ўта ихчамлиги, массасини кичиклиги, куч самарадорлиги ва катта иш йўли билан ажралиб туради. Бундан ташқари, алоҳида ўрнатилиши ва кўтариш механизмининг бошқа элементларидан катта масофада ишлаши мумкин. Буларнинг ҳаммаси уни ўзи ағдарувчи шассисида қулай жойлаштириш, платформани энг катта бурчакка кўтариш ва тиркама, яримтиркамаларда қўллаш имконини беради. Телескопик гидроцилиндрлар бир-бирига кирувчи бир нечта звенолардан (қувурлардан) иборат. Звенолар сони учтадан, олтитагача бўлиши мумкин. Ташқи звено, одатда, силжимайдиган қолган звенолари эса, силжийдиган қилиб тайёрланади. Силжийдиган звенолари, уларнинг ички бўшлиғига босим остида мой узатилганда, энг ката диаметрлигидан бошлаб бирин- кетин сурилади. 9- расмда КамАЗ ўзи ағдарувчи автомобили кўтариш механизмининг гидроцлиндри кўрсатилган.

9-расм. КамАЗ ўзи ағдарувчи автомобили кўтариш механизмининг гидроцилиндри. 1-таянч; 2-вкладўш; 3-гайка; 4-туб қисми; 5.8-ярим ҳалқалар; 6-хомут (қисқич); 7.12-ҳалқалар; 9-қисқа қувур; 10-корпус; 11-звенолар; 13- каллак; 14- втулка; 15- манжеталар; 16- тозалагичлар. Гидроцилндр – телескопик, уч звеноли. Уччала сурилувчи звеноларнинг умумий иш йўли 3, 4 метрни ташкил қилади. Цилиндр корпусида 10 ташқи юзаси хром билан қопланган ва сайқалланган сурилувчи звенолар 11 жойлаштирилган. Звенолар йўналтирувчи жез (мис ва руҳ қотишмаси) ярим ҳалқалар 8 ва втулкаларда 14 сурилади. Звеноларни юқорига ва пастга юриши (силжиши) стопор

(тўхтатгич) ҳалқалар 7, 12 билан чекланади, зичлаш эса резинали манжеталар 15 билан таъминланади. Тозалагичлар 16 гидроцилиндр ички бўшлиғига ташқаридан чанг ва кир киришидан сақлайди. Цилиндрни пастки қисмига ярим ҳалқа 5 ва хомут 6 ёрдамида туб қисм 4 қотирилган. Цилиндр иккита шарсимон каллакга 13 эга ва улар таянчда 1 гайка 3 ёрдамида маҳкамланган. Металлкерамик вкладўшлар 2 шарнирли бирикмани мойламасдан ишлашини таъминлайди. Қисқа қувур 9 гидроцилндрни ички бўшлиғини платформани кўтариш механизмини ҳайдаш магистрали билан туташтиради.

Адабиётлар 1.Автомобили. Специализированнўй пожвижной состав. Под ред. 2.М.С.Вўсоцкого, А.И.Гришкевича. Минск.: Вўш.шк.1989.-240с. 3.Вахламов В.К. Техника автомобильного транспорта. Подвижной состав и эксплуатационнўе свойства: М.:2004. -528с. 4.www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Цистернали автомобиллар

Тортувчи автомобиллар. Лебёдка

Автомобил – ўзи юклагичлар

Юк автомобиллари

Иҳтисослаштирилган ҳаракатланувчи таркиб