Тишли гилдиракларни тайёрлаш технологияси - Mashinasozlik - Referatlar

Тишли гилдиракларни тайёрлаш технологияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

222.3642578125 KB

Ko'chirib olish

Т ишли гилдиракларни тайёрлаш технологияси Режа: 1. Тишли ғилдиракларнинг турлари, тузилиши, уларни тайёрлаш бўйича техник талаблар, қўлланиладиган материаллар ва хомашё турлари 2. Механик ишлов бериш технологик жараёнининг кетма-кетлиги ва уни бажариш тартиби 3. Тишли ғилдиракларни назорат қилиш.

Тишли ғилдиракларнинг турлари, тузилиши, уларни тайёрлаш бўйича техник талаблар, қўлланиладиган материаллар ва хомашё турлари Машина ва механизмларда тишли ғилдираклар энг кўп учрайдиган деталлар ҳисобланади. Тишли ғилдираклар белгиланган узатишлар сонига асосан бир валдан иккинчисига айланма харакатни ва буровчи моментни узатиш учун хизмат қилади. Тишли ғилдираклар автомобиллар, тракторлар, металл кесиш дастгоҳларининг тезликлар ва узатишлар қутиларида, редукторлар, кўтариш тушириш қурилмалари, назорат асбоблари, соатли механизмлар ҳамда шунга ўхшаш қурилмаларда кенг қўлланилади. Тишли ғилдиракларни асосий турлари ва тузилишлари 12.1-расмда келтирилган. Биринчи тур тишли ғилдираклар булар гупчакли ва гупчаксиз цилиндрик ва конуссимон тишли ғилдираклар. Бу тишли ғилдиракларнинг марказий тешикларини тузилиши текис, шпонка уяли ва шлицали кўринишида бўлади. Тишли ғилдиракларни ўқ бўйича йўналган очиқ марказий тешикларнинг узунлиги унинг диаметрига нисбати 1/ d >1 яъни «втулка» кўринишида бўлади. Иккинчи тур кўп гардишли текис шпонка уяли ва шлицали марказий тешикка эга тишли ғилдираклар. Учинчи тур бир гардишли текис, шпонка уяли шлицали марказий тешикка эга ва 1 d <1 яъни «Диск» кўринишидаги тишли ғилдираклар. Тўртинчи тур механик ишлов берилгандан сўнг гупчак билан йиғиладиган цилиндрик, конуссимон, червякли тишли ғилдираклар ёки «гардишлар». Бешинчи тур қуйруқ қисмига эга (тишли вал кўринишидаги) цилиндрик ва конуссимон тишли ғилдираклар. Кўриб чиқилган тишли ғилдиракларнинг ҳар бир тури ўзининг типик технологик жараёнларига эга ва ҳар бири учун ўрнатиш юзалари мавжуд. Тишли ғилдиракларнинг хизмат вазифасидан келиб чиққан ҳолда уларни марказий тешиклари ва тишли юзаларини тайёрлашга алоҳида эътибор қаратилиши талаб этилади. Шундай қилиб бу юзаларни ўзаро

жойлашишининг хатолиги 0,01-0,1 мм чегарасида бўлиши керак. Тишли ғилдиракларни гардиш қисмининг сиртини марказий тешик ўқига нисбатан перпендикулярлиги 0,05-0,1 мм бўлиши талаб этилади. Маркази тешик IT 6.. IT 8 квалитет аниқлигида ва юза тозалиги Ra 1,25… Ra 2,5 бўлади. 12.1-расм. Тишли қилдиракларнинг турлари. Тишли ғилдиракларни тайёрлаш бўйича талаблар уларнинг аниқлик даражаси билан белгиланади. Машинасозликда 5 дан 10 гача аниқлик даражасига эга бўлган тишли ғилдираклар қўлланилади. 9 дан 10 аниқлик даражасидагилари очиқ тишли узатмаларда қўлланилса 5-6 аниқлик даражасидагилар эса юқори аниқликдаги механизмларда қўлланилади. Бу тишли ғилдиракларнинг тишларини ишчи юзалари Ra 0,63…. Ra 2,5 бўйича бўлади. Тишли ғилдираклар тайёрлаш учун материал узатиладиган буровчи моментнинг ва айланма тезликнинг миқдорига боғлиқ равишда танланади. Кичик кучлар остида ва кичик тезликларда ишловчи ғилдираклар, пластмаввалар, кул ранг ёки болғаланган чўянлардан тобланмаган конструкцион пўлатлар 30, 35 ёки 45 лардан тайёрланади. Катта кучлар таъсирида ва юқори тезликларда ишловчи тишли илашмалар ғилдираклари термик ишлов берилган пўлат 45 ёки легирланган пўлатлар 40Х, 12ХН3А, 18ХГТ ва шу кабилардан тайёрланади. Тишли ғилдираклар хомашёларнинг тури ва тайёрлаш усуллари уларнинг материалларининг турига ва ишлаб чиқариш дастурига боғлиқ

бўлади. Чўяндан тайёрланадиган хомашёлар қуйма бўлади. Тишли ғилдиракларнинг ўлчамлари кичик бўлган ҳолда (50 мм гача) барча турдаги ишлаб чиқариш шароитида хомашё прокатдан керакли ўлчамларда қирқиб олиш усули билан тайёрланади. Донали ва кичик серияли ишлаб чиқариш шароитида ўлчамлари катта бўлган тишли ғилдирак хомашёлари болғалаш машиналарида эркин болғалаш йўли билан тайёрланади. Кичик партиядаги ўртача ўлчамларга эга бўлган тишли ғилдираклар учун хомашё штамплаш усуллари билан тайёрланади. Кўп серияли ва ялпи ишлаб чиқариш шароитида хомашё ёпиқ штампларда болғалаш машиналарида, прессларда ва горизонтал болғалаш машиналарида тайёрланиб бирданига марказий тешик ҳосил қилинади. Механик ишлов бериш технологик жараёнининг кетма-кетлиги ва уни бажариш тартиби Тишли ғилдиракларга механик ишлов бериш технологик жараёнининг амалларини бажариш кетма-кетлиги ва тартиби уларни юқорида кўриб чиқилган турларнинг қайси бирига мослигига боғлиқ. Бир ва иккинчи турдаги «втулка» кўринишидаги бир ва бир неча гардишли тишли ғилдиракларни тайёрлаш технологик жараёнининг кетма- кетлиги қуйидагича: - сирт юзаларини қирқиб ишлаш ва марказий тешикка қора ва тоза ишлов бериш; - марказий тешик бўйича ўрнатилган ҳолда тиш очиладиган юзаларга ва бошқа юзаларга қора, ярим тоза ишлов бериш; - тишларни очиш (дастлабки ва охирги марта тишларни қирқиш, агарда аниқлик даражаси талаб этса шевер ёрдамида ишлов бериш); - термик ишлов бериш; - қирқилган тишларга ўрнатилган ҳолда марказий тешикка тоза ишлов бериш; - тишларга якунловчи ишлов бериш (бу ҳолда тишли ғилдирак марказий тешик бўйича ўрнатилади).

Учинчи турга хос бўлган «Диск» кўринишидаги тишли ғилдир,акларга механик ишлов бериш кетма-кетлиги юқорида келтирилган ҳолда сақланиб қолсада, марказий тешик узунлигининг қисқалигини эътиборга олиб асосий технологик юза вазифасини тишли ғилдирак гардишининг сирти бажаради. «Гардиш» туридаги тишли ғилдиракларда йиғиш базаси вазифасини поғонали марказий тешикнинг сирти ва гардишни гупчак билан бириктириш учун хизмат қиладиган тешиклар бажарганлиги учун уларга ва шу каби юзаларга ишлов бериш кетма-кетлиги қуйидагича бўлиши мақсадга мувофиқ: - ички юза сиртини қирқиб ишлаш ва шу ўрнатишда мумкин бўлган барча юзаларга ишлов бериш; - марказий тешик ва ички сирт юза бўйича ўрнатилган ҳолда маҳкамлаш тешикларига ишлов бериш; - тишли ғилдиракни сирт юзаси ва иккита маҳкамлаш тешиклари билан ўрнатилган ҳолда тиш қирқиладиган гардишга қора ва тоза ишлов бериш: - тишларга дастлабки ва охирги кесиб ишлов бериш: - ички сирт юзага тоза кесиб ишлов бериш (тишлар бўйича ўрнатилган ҳолда); - тишларга якунловчи ишлов бериш, бу ҳолда тишли ғилдирак сирт юзаси ва иккита маҳкамлаш тешиклари бўйича ўрнатилади; - «Тишли вал» кўринишидаги тишли ғилдиракларга махник ишлов бериш жараёни валлар тайёрлаш технологиясига мос келади ва қуйидаги тартибда бўлади; - сирт юзаларига кесиб ишлов бериш ва марказий тешикларни очиш; - ташқи айланиш юзаларига қора ва тоза ишлов бериш; - тишли ғилдиракларда мавжуд тешиклар, шлицали юзалар, шпонка уялари, резбали юзаларга ишлов бериш; - тишларни очиш; - термик ишлов бериш; - юқори аниқликка эга бўлган поғоналар якунловчи ишлов бериш: - тиш юзаларига ишлов бериш.

Цилиндрик юзаларга механик ишлов бериш жараёнлари токарлик гуруҳидаги дастгоҳларда олиб борилади. Ишлаб чиқариш турига мос ҳолда универсал токарлик – винт қирқиш (донали ва майда серияли ишлаб чиқариш), токарлик револвер ва кўп кескичли дастгоҳлар (серияли ишлаб чиқариш), кўп шпинделли токарли ярим автоматлар (кўп серияли ва ялпи ишлаб чиқариш), шароити қўлланилади. Тишли ғилдиракларга токарлик-револвер дастгоҳларида ишлов бериш ишлов бериш жараёнининг технологик созлаш эскизлари 12.2-расмда кўрсатилган. Расмлар рақамлар билан револвер каллагининг холатлари бўйича керакли ўлчамга бўйлама йўналишида харакатланувчи кесувчи асбобларни созлаш кўрсатилган. Кўндаланг йўналишдаги А ва Б созлашлар сирт юзаларини қирқиш ва фаска очиш учун ишлатилади. Ариқларни очиш учун кўндаланг суппортга қўлда харакат берилади (поз.4). 12.2-расмда тишли ғилдиракга механик ишлов беришнинг биринчи амалси келтирилган. Бу амалда марказий тешикга қора ва тоза (поз.3,5,6) ҳамда мумкин бўлган бошқа юзаларга механик ишлов берилади. 12.2-расм. Токарлик револвер дастгоҳида тишли ғилдиракка механик ишлов бериш

Бир шпинделли кўп кескичли токарлик ярим автоматида тишли ғилдиракка йўниб ишлов бериш технологик созлашлари 12.3-расмда кўрсатилган. Бу технологик жараённинг иккинчи босқич амалси, чунки тишли ғилдирак ишлов берилган марказий тешик бўйича ўрнатилади. Кескичли токарлик ярим автомати олдинги бўйлама ва кетинги кўндаланг суппортларга эга. Бўйлама ва кўндаланг суппортларда кескичларни ўзаро биргаликда харакат қилиш ғилдиракни барча ташқи юзаларига ишлов бериш имкониятини яратади. 12.3-расм. Бир шпинделли кўп кескичли токарлик ярим автоматида тишли ғилдиракка механик ишлов бериш Тишли ғилдиракларга токарлик ишлов бериш иш унумдорлигини ошириш мақсадида кўп шпинделли ярим автоматлардан фойдаланилади. Бу дастгоҳларда ҳар бир холат учун ўзининг кесувчи асбоблари технологик созланган бўлади. Холатлардан бири хомашёни ўрнатиш (тайёр Деталнинг олиш) учун хизмат қилади. Ҳар бир холатда механик ишлов беришни бир вақтда олиб борилиши ва холатлардан фақат ўрнатиш учун хизмат қилиши ёрдамчи вақтни асосий ишлов бериш вақти билан қоплаш имкониятини беради. Дастгоҳ столининг айланма харакати туфайли хомашё холатлари бирин-кетин ўтади.

Худди шундай дастгоҳларда тишли ғилдиракка механик ишлов бериш технологик жараённинг дастлабки даври 12.4-расмда келтирилган. ????? Юклаш 12.4-расм. Олти шпинделли токарлик ярим автомат дастгоҳида тишли ғилдиракка механик ишлов бериш Технологик жараённинг биринчи ва иккинчи даврларини бирлаштириш учун саккиз шпинделли токарлик ярим автоматларидан фойдаланилади (12.5- расм). Бундай дастгоҳ столининг жуфт рақамли холатларида тишли ғилдирак хомашёсини ишлов берилмаган юзаси бўйича ўрнатиш мақсадида уч муштчали патронлар қўлланилади. Дастгоҳнинг тоқ рақамли холатларида эса кенгаювчи оправка ўрнатилган бўлиб у ишлов берилган марказий тешик бўйича Деталнинг ўрнатишга хизмат қилади. Бундан кўриниб турибдики, дастгоҳ столи бирданига иккита холатга бурилади. Тоқ рақамли холатдаги кесувчи асбоблар тишли ғилдирак хомашёсининг сирт юзаларига ва марказий тешикка механик ишлов бериш учун технологик созланади.

12.5-расм. Саккиз шпинделли токарлик ярим автомат дастгоҳида тишли ғилдиракка механик ишлов бериш Тоқ рақамли холатларни ўтиб бўлгандан сўнг хомашё жуфт рақамли холатлар учун қайта ўрнатилади. Бу ҳолда ўрнатиш юзалари алмашади. Жуфт рақамли холатларидаги кесувчи асбоблар тишли ғилдиракларнинг қолган ташқи юзаларига механик ишлов бериш учун технологик созланган бўлади. Тишли ғилдиракларга тиш очиш усули тишнинг шаклига (тўғри тишли, қийшиқ тишли, винтсимон ва ҳоказо) ишлаб чиқариш дастурига ва тишни аниқлик даражасига боғлиқ ҳолда танланади. Донали ишлаб чиқариш ва таъмирлаш шароитида цилиндрсимон тўғри ва қийшиқ тишли ғилдиракларга тиш очиш учун горизонтал – фрезерлаш дастгоҳлари қўлланилади. Дастгоҳ столига бўлувчи механизм ўрнатилади. Бу ҳолда тиш очиш учун дисксимон модулли фрезерлар ишлатилади. Ишлов берилаётган тишли ғилдиракларни тишлари сонидан келиб чиқиб бир модулли фрезалар йиғмаси қўлланилади. Серияли ва ялпи ишлаб чиқариш шароитида махсус тиш фрезерлаш дастгоҳларидан фойдаланилади. Тиш фрезерлаш дастгоҳларида модулли червякли фрезерлар ишлатилади. Бу фрезерлар сирпаниб-думалаш харакати

натижасида тишларни ҳосил қилади. Бундан ташкари долбяк билан таъминланган илгариланма-қайтма харакат қилувчи тишни долбяклаш (ўйиб ишлаш) дастгоҳлари кенг қўлланилади. Бу дастгоҳларда кесувчи асбоб- долбяк айланма харакат ҳам қилади. Бу усул иккинчи турга оид бўлган кўп гардишли тишли ғилдиракларга тиш очиш учун ягона усул ҳисобланади. Бўлувчи диаметрига мос равишда ва унинг ортиши билан тишлар орасидаги чуқурликлари кенгайиб борувчи конуссимон тишли ғилдиракларни тишлари икки марта ишлов бериш йўли тайёрланади. Биринчи ўтишда тиш шаклига қараб шаклли дисксимон фреза ёрдамида тишлар орасидаги чуқурлик ҳосил қилинади ва иккинчи ўтиш тишни рандалаш дастгоҳларида бажарилади. Бу дастгоҳларда модулли (тиш модулига мос) иккита рандалаш кескичини бир-бирига нисбатан маълум бурчак остида ўрнатиб сирпаниб-думалаш харакати қўшиб олиб борилади ва натижада тишлар орасидаги чуқурлик ҳосил қилинади. Эгри тишли конуссимон тишли ғилдиракларни тишлари кескичлар каллаги ёрдамида махсус дастгоҳларда ҳосил қилинади. Тишнинг ишчи юзаларига якунловчи ишлов бериш тишларини шеверлаш дастгоҳларида олиб борилади. Бундан мақсад тишни юза тозалигини аниқлик даражасини орттириш ва тишни шаклини тўғрилашдан иборат. Термик ишлов берилгандан сўнг мембранали роликли патронларда тишни юзаси бўйича ўрнатилган ҳолда тишли ғилдиракларни марказий тешиги ички юзалари жилвирланади. Кейин эса марказий тешик бўйича ўрнатилган ҳолда тишни ишчи юзалари турли хил усуллар ёрдамида жилвирланади. Тишларни шевинглаш 2 хил усулда бажарилади, биринчи усул шевер деб номланган махсус шеверлар ва иккинчи усулда махсус шевер рейка ёрдамида ишлов берилади. Шеверлар ёнларида 0,8 мм чуқурликдаги чуқурчалари бўлган кесувчи тишли ғилдиракдан иборат бўлади.

Шевенглашни умумий схемаси 12,6 расмда келтирилган. 12,6-расм Дискли шевер билан цилиндрик тишли ғилдиракни шевинглаш. а) умумий кўриниш б) ва в) бир ўтишли шевинглаш схемаси Бунда ишлов бериладиган тишли ғилдирак оправкада (12,6 а- расм) дастгох столи марказларига жойлаштирилади. Шевер тишли ғилдиракни устида 15  бурчак остида ғилдирак билан винтли жуфт хосил қилгандай ҳолда жойлашади. Айлантириладиган шевер ишлов бериладиган тишли ғилдиракни айлантиради. Бунда у ўқ бўйича илгариланма - қайтма харакат қилади. Бу вақтда шевер тишни бутун узунлиги бўйича қиринди қириб олади. Шевер столни хар бир харакатига мос ҳолда вертикал харакат ҳам

қилади. Столни хар бир харакати охирида шевер тескари айланиб тишни тескари (орқа) томонига ишлов беради. 11.1-жадвалда мисол тариқасида ҳар хил кўринишга эга бўлган конусли тишли ғилдиракларни технологик маршрутларини келтирамиз. 11.1-жадвал Ҳар хил кўринишга эга бўлган конусли тишли ғилдиракларни технологик маршрутлари Конусли тишли ғилдиракларнинг кўриниши Гардишли Гупчакли ВаликлиА мал № Амал таркиби Амал № Амал таркиби Амал № Амал таркиби 00 5 Тешикларни кенгайтириш, торецларни йўниш ва орқа ёнини йўниш 00 5 Гупчакдаги тешикни пармалаш ва торецларни йўниш 00 5 Торецларни фрезерлаш ва марказлаш 01 0 Маҳкамлаш тешикларини пармалаш 01 0 Тешикни ва шлицаларни сидириш 01 0 Валик томонидан бошланғич ишлов бериш 01 5 Олд томонидан конусли юзаларни ва торецларни бошланғич йўниш 01 5 Ьилдиракни ташқи юзаси бўйича бошланғич йўниш 01 5 Ьилдирак томонидан бошланғич йўниш 02 0 Орқа торецни жилвирлаш 02 0 Ьилдиракни якуний йўниш 02 0 Валик томонидан якуний йўниш 02 5 Тешикни сидириш 02 5 Тишларни бошланғич кесиш 02 5 Ьилдирак томонидан якуний йўниш 03 0 Олд томонидан конусли юзаларни ва торецларни 03 0 Тишларни якуний кесиш 03 0 Валик учидаги резбаларни кесиш

якуний йўниш 03 5 Тишларни бошланғич кесиш 03 5 Ьилдиракни чиниқтириш (обкатка) 03 5 Тишларни бошланғич кесиш 04 0 Тишларни якуний кесиш 04 0 Термик ишлов бериш 04 0 Тишларни якуний кесиш 04 5 Ьилдиракни чиниқтириш (обкатка) 04 5 Тешикларни жилвирлаш 04 5 Ьилдиракни чиниқтириш (обкатка) 05 0 Термик ишлов бериш 05 0 Шлицаларн и калибрлаш 05 0 Термик ишлов бериш 05 5 Ўрнатиш тешигини ва орқа торецни жилвирлаш 05 5 Тишларни жилвирлаш 05 5 Валикни жилвирлаш 06 0 Тишларни жилвирлаш 06 0 Ьилдиракни жуфтини танлаш 06 0 Тишларни жилвирлаш 06 5 Ьилиракни жуфтини танлаш 06 5 Ьилиракни жуфтини танлаш Тишли ғилдиракларни назорат қилиш. Тишли ғилдиракларни назорат қилиш амаллараро ва барча механик ишлов бериш амалларидан сўнг олиб борилади. Чизиқли ўлчамлар, ташқи ва ички цилиндрик юзаларнинг диаметрлари ўлчов аниқлиги даражасини инобатга олиб турли ўлчов асбоблари ёрдамида текширилади ёки чегаравий ўлчаш калибрларидан фойдаланилади. Тишларни тайёрлаш сифати қадам ўлчагичлар, тиш ўлчагичлар, шабронлар ёки эволвенталли юзаларни ўлчагичлари ёрдамида назорат қилинади. Тишли ғилдирак юазаларнинг ўзаро жойлашувчи уларнинг сиртқи ва радиал уринишлари ҳамда ўзаро перпендикулярлик талаблари махсус индикаторлик, қайта созланувчи устунларга эга бўлган мосламада марказларга ўрнатилан ҳолда назорат қилинади. Бу ҳолда тишли ғилдирак ҳар икки сирт томонидан марказий тешикка эга бўлган оправкага ўрнатилади.

Адабиётлар рўйхати : 1. Технология машиностроения: в 2 т. Т.1. Основ технологии машиностроения: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. А.М. Дальского-М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-564 с. 2. Технология машиностроения: в 2 т. Т.2. Производство машин: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. Г.Н. Мелникова -М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-640 с. 3. Егоров М.Е., Демент p ев В.И., Дмитриев В.А. Технология машиностроения. М.: В у сшая школа, 1976-534 с. 4. Каратаев С.А. Технология машиностроения (специал ь ная част p ). Киев: В у сшая школа, 1984-272с. 5. Основ технологии машиностроения. Под ред. Корсакова. М.: Машиностроение,1977-416с.

O'xshashlar

Илгакларни тайёрлаш технологияси

Илгакларни тайёрлаш технологияси

Қутисимон деталларни тайёрлаш технологияси

Дастгоҳ шпинделларини тайёрлаш технологияси

Тишли гилдиракли узатмалар кинематикаси