Машина ва механизмларнинг типик бирикмаларини йигиш - Mashinasozlik - Referatlar

Машина ва механизмларнинг типик бирикмаларини йигиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

76.83203125 KB

Ko'chirib olish

М ашина ва механизмларнинг типик бирикмаларини йигиш Режа: 1. Подшипникли йиғма бирикмалар 2. Тишли ғилдиракли йиғма бирикмалар 3. Резбали бирикмаларни йиғиш 4. Айланувчи деталларни мувозанатлаш 5. Йиғилган маҳсулотни техник назоратдан ўтказиш ва синаш.

Подшипникли йиғма бирикмалар Шарикли подшипникларнинг ишончли иш қобилиятларини ва айланувчи ҳалқаларини айқаш бўлиб қолишдан сақлаш мақсадида таранг ўтқазиш билан йиғилади, қўзғалмас ҳалқаси эса оралиқ ўтқазиш билан йиғилади. Шарикли подшипникларнинг ички ҳалқасини валга ёки ташқи ҳалқасини тана деталига пресслаб ўтқазишда подшипникни тўғри йўналтириш учун стакан ва оправкалар қўлланилади. Бундай ҳолларга оправканинг ёки стаканнинг ишчи сирти прессланаётган ҳалқани сиртига тўғри келишига эришиш зарур (14.1-расм). Подшипникларни пресслаш учун талаб этилган куч рейкали, пневматик, гидравлик ёки фрикцион узатмали турли тузилишдаги пресслар ёрдамида яратилади. Конуссимон роликли подшипникларни йиғишда уларнинг ташқи ва ички ҳалқалари оралиқ ўтказиш билан ўрнатилади, чунки кейинчалик роликлар ва ҳалқанинг ишчи йўлакчалари орасидаги радиал йўналишдаги оралиқлик созланади. Конуссимон роликли подшипниклардаги радиал оралиқлик қўзғалмас ёки қўзғалувчан компенсаторларни қўллаб ички ёки ташқи ҳалқанинг ўқ бўйича йўналтириш ҳисобига мосланади. Конуссимон роликли подшипниклардаги радиал оралиқни проклаткалар йиғиндиси 1 ва қопқоқ 2 кўринишидаги қўшилмас конпенсатор ҳисобига таъминлаш 14.2,а – расмда кўрсатилган. Расмдаги б) ҳолатда оралиқни ҳалқасимон гайка билан мослаш кўрсатилган. Оралиқ талаб даражасига келтирилгандан сўнг гайкани шу ҳолатда маҳкамланади. Худди шу каби қурилманинг бошқа кўринишлари ҳам амалиётда кўп қўлланилади. Тузилиши бўйича сирпаниш подшипниклари бир бутун (втулка) ва ажралувчи (вкладиш) кўринишида бўлади. Подшипник – втулкалар, одатда, ташқи диаметри бўйича зўриқиш ўтказиши билан втулканинг бўртиб чиққан юзани фланец кўринишидаги тираб ўрнатилади. Подшипникни айланиб кетишидан сақлаш учун пресслангандан сўнг втулкада тешик ҳосил

қилинади ва винт билан маҳкамланади. Айрим ҳолларда оралиқлик ўтказишини ҳосил қилиш мақсадида тана детали қиздирилади ёки втулкани ўзи совитилади. Юпқа деворли втулкалар тана деталига пресслаб ўрнатилгандан сўнг унинг ички диаметрлари кичрайиш ҳоллари кузатилади. Бундай ҳолларда втулкани ички тешиги разверткаланади ёки ички юза йўниб кенгайтирилади. 14.1-расм. Шарикли подшипниқларни валларга пресслаш учун оправка ва стаканлар 14.2,а-расм. Конуссимон роликли подшипникларда радиал оралиқни мослаш усуллари: а) прокладкалар йиғмаси ёрдамида (қўзғалмас компенсатор); б) ҳалқасимон гайка ёрдамида (қўзғалувчан компенсатор) Ажралувчи подшипник-вкладишларни ўрнатиш учун тешик IT 6.. IT 7 квалитет аниқликда тайёрланади ва буралиб кетмаслиги учун сирти бўйича чиғаноқлар штампда ҳосил қилинади. Улар ўз навбатида қопқоқни ажралиш текислиги бўйича бўлади. Тишли ғилдиракли йиғма бирикмалар Тишли ғилдиракли илашмаларни тўғри йиғилганлиги валларни тана деталида тўғри ўрнатишга бевосита боғлиқ бўлади. Тишли илашманинг

тишлар орасидаги оралиқнинг катталиги дастлаб бир-бирига нисбатан сирпантириб текшириш мумкин. Ушбу оралиқни аниқ назорат қилиш магнитли устунга ўрнатилган индикаторлар ёрдамида бажарилади. Тишли илашишнинг аниқлиги илашиш натижасида қолдирган доғлар катталиги билан аниқланади. Бунинг учун аввал тишларнинг бирини юзига бир текисда бўёқ сурилади, сўнг илашиш ҳосил қилиниб айлантирилади. Иккинчи тишдан қолдирган доғларнинг катталиги ва ҳолатига қараб тишли илашманинг йиғиш аниқлиги тўғрисида хулоса чиқарилади (14.3-расм). Йиғиш ишлари сифатли бажарилган бўлса, доғ тишни баландлиги бўйича ўрта ҳолатда бўлиб юзанинг 75% қисмини эгаллайди. 14.3-расм. Бўёқлар ёрдамида тишли илашмани назорат қилишда тиш юзасида қолган доғлар турлари: а) тўғри йиғилган; б) ўқлараро масофа катталашиб қолган; в) ўқлараро масофа камайиб қолган; г) ва д) валларнинг ўқлари айқаш ҳолда жойлашган. Конуссимон тишли ғилдиракларнинг тўғри илашишини таъминлаш учун улардан бири вал бўйлаб силжитилади ва керакли ҳолда маҳкамланади. Бундай тишли илашмалардаги тишлараро оралиқлик (ён оралиқлик) шуплар ёрдамида ва қўрғошин пластинкани тишлар орасига киритиб илашмани

айлантириш натижасида эзилган пластинканинг қалинлигини ўлчаб аниқланади. Червякли илашмалардаги червяк винтларини тишлари билан ҳосил қилган оралиқлиги ғилдиракнинг ўрта текислигининг червяк ўқига нисбатан силжиши кўринишида аниқланади. Аслида червякли илашмани тўғри йиғилганини червякли ғилдирак харакатини бошлагунга қадар бурилиши кўринишида аниқлаш мумкин, бу катталик 10 0 …15 0 дан ортмаслиги керак. Резбали бирикмаларни йиғиш Резбали бирикмаларнинг сифатли йиғилганлиги қуйидаги асосий омилларга боғлиқ бўлади:  резбали бирикмада резбани тортиш кучи;  болт ва гайкалар сиртини бириктирилаётган детал сирти билан бирлашиш сифатига;  кўп болтли бирикмада болтларни маҳкамлаш кетма-кетлигига. Болт ва гайкали бирикмаларнинг сифатсиз йиғилишини асосий сабабларидан бири улар ўқларининг ўқдошлигини бузлишида бўлади. Юқоридагиларни инобатга олиб болт ва гайканинг сирти юзаси механик ишланган бўлади. Ҳаттоки, ишлов берилмаган юзаларда ҳам болт ва гайка сирти ўрнайдиган жой цилиндрик зенкерцековка ёрдамида механик ишлов берилган бўлади. Шу мақсадларда айрим қуйма деталларда қавариқ юзалар тайёрланади ва шу юзаларга механик ишлов берилади. Болтли ва гайкали бирикмаларнинг ҳосил қилишда қўл ёки электрик, пневматик ва гидравлик узатмалар ёрдамида ишловчи гайка, болт қатиргич – калитлардан фойдаланилади. Гайка, болт қатирувчи калит дастагининг узунлиги резба диаметрига нисбатан 15 марта катта бўлиши мақсадга мувофиқ. Шу ҳолда резбанинг тортишиш кучи етарли бўлиб унинг сирпаниб кўчиши (узилиш) бўлмайди. Масъулиятли резбали бирикмаларда резбани кафолатли тортиш кучи ҳисоблаб топилади ва махсус диномометрли калитлардан фойдаланилади. Механизмлар (узатмалар) ёрдамида маҳкамлашда гайкани қотирувчи (маҳкамловчи) шпинделга пружина –

кулачокли муфта ўрнатилади. У буровчи момент берилган қийматдан ортиши билан айланиб кета бошлайди. Тортишиш кучини назорат қилиш усулларидан бири бу гайка ёки болтни белгиланган таянчга бураб бориш. Тортиш кучини аниқ назорат остида таъминлашнинг илғор усули бу болт стерженини унинг даиметри ва материалини ҳисобга олиб берилган узунликгача маҳкамлаб бориш. Бу усул тортишиш кучини автоматик равишда кенг қўлланилади. Масалан, ички ёнув двигателларида шатун билан шатун қопқоғини маҳкамлашда. Кўп болтли бирикмаларда болтларни маҳкамлаш тартиби қуйидагича:  болтлар ихтиёрий кетма-кетликда фақат таянчгача маҳкамланади;  ўрнатиш четки болтгача бўлган тартибда қарама-қарши йўналишларда маҳкамланади. Ишлаб турган машина ва механизмларда туртиш, урилиш ва титрашлар натижасида резбали бирикмалар бўшаб қолиши мумкин. Буни олдини олиш мақсадида турли хил тўхтаткичлардан фойдаланилади: а) контргайкадан фойдаланиш; б) шплинтлар қўллаш; в) пружина ёки қулф шайбаларини қўллаш; г) гайкада махсус белбоқ ҳосил қилиш; д) болтларни симлар билан каллак қисмидаги тешикдан ўтказиб ўраб қўйиш ва ҳ.к. Айланувчи деталларни мувозанатлаш Машина ва механизмларнинг бирга айланувчи деталлари номувозанатликка эга бўлиши мумкин, қайсики улар иш жараёнида титрашларни ҳосил қилади. Номувозанатликнинг уч хил кўриниши мавжуд: статик, динамик ва аралашган. Агарда Деталнинг оғирлик маркази Р унинг симметрия ўқи билан мос келмаса у ҳолда статик номувозанатлик ҳосил бўлади (14.4,а-расм). Бу кўринишдаги номувозанатлик «диск», «шкиф», «маховик» кўринишдаги деталларда кўп учрайди. Динамик номувозанатлик деталларнинг иш жараёнида айланиш ҳолатида кучлар жуфтлиги ҳосил бўлганда пайдо бўлади (14,4,в-расм).

Кучлар жуфтлиги L масофада таъсир этиб таянчларда тебранишлар ҳосил қилади. Аралаш номувозанатлик статик ва динамик номувозанатликка эга деталларга тааллуқли. Дастгоҳ шпинделлари, тирсакли валлар, насосларнинг ишчи ғилдираклари ва шу кабилар динамик мувозанатланади. 14,4-расм. Статик ва динамик мувозанатлаш схемалари: а) статик номувозанатдаги детал p ; б) статик мувозанатдаги детал p ; в) динамик номувозанатдаги детал p ; г) динамик мувозанатдаги детал p Статик мувозанатлаш ишқаланиш коэффициенти энг кичик бўлган таянчларда (роликлар, призматик таянчлар) деталлни оправкаларга ўрнатган ҳолда олиб борилади (14,5-расм). Номувозанатлик натижасида детал оправка билан биргаликда айланиб энг оғир қисми пастда бўлган ҳолда тўхтайди. Мувозанатлаш учун Деталнинг пастки қисмидан ортиқча метал олиб ташланади ёки енгил томонига керакли вазнда юк маҳкамланади. Юкнинг оғирлиги ҳисоблаб ёки кетма-кетлиги юкланиш вазни ва ҳолатини ўзгартириш йўли билан аниқланади. Детал ихтиёрий ҳолатга келтирилганда (қўл билан) тўхтаб қолса, у мувозанатланган ҳисобланади. 14.5-расм. Деталларни статик мувозанатлаш учун қурилма: а) призматик таянчларда; б) роликларда

Динамик мувозанатлаш деталларни махсус дастгоҳларда айланма харакатга келтирилган ҳолда амалга оширилади. Махсус асбоблар ёрдамида номувозанатлик йўқотиш учун юк миқдори ва уни қўйилиш жойи аниқланади. Замонавий мувозанатлаш дастгоҳлари электрон қурилмалар билан жиҳозланган. Аввал детал дастгоҳни ўқига маҳкамланади, кейин эса харакатга келтирилади, электрон қурилмадаги рақам кўрсаткич мувозанатлаш юкининг миқдори ва жойлашиш ўрнини кўрсатади. Юкнинг ўрни деталнинг дастлабки маҳкамланган ҳолатига нисбатан қандай бурчак остида бўлиши рақамли кўрсаткичда ифодаланади. Бундай дастгоҳларнинг бажарувчи механизмлари кесувчи асбоблар билан (парма, фреза) таъминланади. Улар ёрдамида ортиқча юк олиб ташланилади ва натижада динамик мувозанатланади. Йиғилган маҳсулотни техник назоратдан ўтказиш ва синаш. Йиғиш технологик жараёнини бажаришда амалга оширилган назоратлар тайёр маҳсулотларга қўйилган техник талабларни бажарилишини таъминловчи омилдир. Бу мақсадда йиғиш тизимларида назорат учун алоҳида ўринлар кўзда тутилади. Технологик назорат барча маъсулиятли бирикмалар учун бажарилади. Бошқа бирикмалар эса даврий равишда назоратдан ўтказилади. Йиғиш жараёнлари маҳсулот сифатини назорат қилишда махсус шаблонлар , мосламалар ва қурилмалар кенг қўлланилади. Улар назорат ишларини осонлаштириш ва назорат аниқлигини оширишга қаратилган. Йиғиш жараёнида қуйидаги асосий кўрсаткичлар техник назорат қилинади: - талаб этилган оралиқлар катталиги; - бирикмада деталларнинг ўзаро жойлашиши; - деталлар ўқларини йиғиш жараёнида тўғри ҳолатда бўлиши (айқаш бўлмаслиги); - деталларни ташиш ва ички кучланишлар натижасида ҳосил бўладиган хатоликлар.

Техник назорат ўтказиш тартиби амал карталарида ёки махсус назорат карталарида ўз ифодасини топади. Техник назоратдан ўтган бирикмалар машиналар ва механизмлар, албатта, созланади ҳамда синовдан ўтказилади. Созлаш – машина ва механизмлар қисмларининг биргаликда ўзаро келишилган харакатларини таъминлаш. Бу мақсадда машина ва механизмларнинг таркибида махсус созлаш қурилмалари мавжуд. Масалан, оралиқлиқни созлаш қурилмалари. Йиғилган ва созланган маҳсулот, албатта, синовдан ўтказилади. Сериялаб ишлаб чиқарилган маҳсулотлар қуйидаги синов турлари ёрдамида синалади: 1. Салт юришда синовдан ўтказиш, бунда иш ҳолатида бўлмаган (ишламаётган) маҳсулотнинг барча қисмларининг бир-бирига ўзаро таъсири текширилади; 2. Ишқаланишга ишловчи детал юзаларини чиниқтириш (обкатка); 3. Юк остида синаш, бу ҳолда маҳсулотнинг асосий кўрсаткичларининг техник талабларга мос келиши текширилади (қувват, айланишлар сони, тезлик ва ҳ.к.); 4. Иш унумдорлигини синаш (тажриба учун тайёрланган махсус машиналарида); 5. Бикирликка синаш (металл кесиш дастгоҳларда); 6. Аниқликка синаш (металл кесиш дастгоҳлари, назорат гуруҳларига ажратиш машиналарида); 7. Ишончлилигини ва иш ресурсини синаш (ҳарбий ва янги техника, инсон ҳаёти билан боғлиқ машиналар учун); 8. Юк кўтаришга синаш (юк кўтариш машина ва механизмлари ҳар йилда бир марта).

Тайёр маҳсулотни бўяш, қуритиш ва консервация қилиш. Тайёр маҳсулотни коррозиядан сақлаш ва эстетик кўринишини таъминлаш мақсадида бўялади. Бўяшнинг қуйидаги усуллари мавжуд: 1) донали ва майда серияли ишлаб чиқариш шароитида бўёқ асбоблари бу қўлда бўяш, бу усул меҳнат сарфини юқоридаги лекин яқин сифати билан ажралиб туради; 2) кўп серияли ва ялпи ишлаб чиқариш шароитида ботириб олиш усулда бўлади. Бу усул шакли деталлар учун қўлланилади. Бу усул бўёқни кўп сарфланиши ва меҳнат сарфини камлигини ҳамда яхши сифати билан тавсифланади. 3) катта ўлчамдаги деталлар учун устидан бўяш усули. Бу усулда ортиқча бўёқ ортиқча бўёқ маҳсулот остида алоҳида ўрнатилган идишга йиғиниб қайта ишлатилади. 4) ялпи ишлаб чиқариш шароитида кичик, лекин мураккаб шаклли деталларни бўлишда барабанлар, автоматлар ва махсус қурилмалар қўлланилади. 5) бўёқ пуркаб бўяш - бу усул бўёқ ҳаво босими остида пуркалиб деталлар бўялади. 6) электростатик майдон ҳосил қилган ҳолда пуркаб бўяш. Пуркалган бўёқ ҳавода харакатланаётган манфий ишорали электростатик заряд олади ва бўялаётган маҳсулотга мусбат потенциал берилади. Бу ҳолда бўёқ маҳсулот юзасига тортилиб қатлам ҳосил қилади. Маҳсулот юзасига етиб бормаган бўёқ сув юзасига йиғилади ва кейинчалик регератив қилиниб ажратиб олинади ва қайта ишланади. Кейинги йилларда берилган траектория бўйича харакатланиб бўяйдиган пуркагичлар қўлланилмоқда. Бўяш ишлари учун қўл меҳнати сарфини камайтириш мақсадида роботлар қўлланилади. Бўялган маҳсулот табиий, сунъий равишда қуритилади . Табиий қуритиш ёпиқ бинода олиб борилади. Сунъий қуритиш учун қуйидаги қурилмалар қўлланилади:

 қиздирилган ҳаво ёпиқ камераларга ҳайдалади. Ҳаво, газ, пар, электр токи ёрдамида 55…220 0 С га қиздирилади;  рефлекторли қуритиш. Махсус электр ва газ ёрдамида вашу кабилар ёрдамида иссиқлик энергияси массасини нури билан қуритиш. Бу усулда қуритиш қизитилган ҳаво қуритишга нисбатан 3-5 марта тез бўлади.  юқори частотали ток ёрдамида қуритиш. Бу усул ялпи ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бу усул билан бир хил турдаги деталлар бир вақтда қуритилади, чунки ҳар бир тур учун ўзининг юқори частотали ток индуктори керак бўлади. У ёки бу қуритиш усулини танлашда бўёқ тури, маҳсулотнинг шакли, ишлаб чиқариш дастури ҳисобга олинади, чунки шу асосга кўра қуритиш маъромлари ўрнатилади. Бўяшдан аввал маҳсулот юзалари тозаланиб (механик ёки кимёвий усул билан) кейин ювилади. Механик усул билан тозалашда пневматик болғалар электр ва пневматик жилвирлаш машиналари қўлланилади. Кимёвий усул билан тозалашда махсус аралашмалар қўлланиб улар электр токи ёки пар ёрдамида қиздирилади. Маҳсулот шу аралашмали ванналарда тозаланади. Деталларни ювиш махсус ювиш машиналарида олиб борилади. Бу жараёнда ювиш воситаларидан (парошок, совун ва ҳ.к) фойдаланилади. Оқимли ишлаб чиқариш шароитида ювиш, бўяш постлари умумий йиғиш конвейери таркибида бўлади. Бу ишлар учун сарфланган вақт ишлаб чиқариш вақти билан мослаштирилади. Сақлаш ёки узоқ масофага узатиладиган маҳсулотларни коррозиядан ҳимоя қилиш чора-тадбирлари ишлаб чиқилади. Шу мақсадда уларнинг юзларига юпқа коррозиябардош мой суртилади (консервация). Консервант сифатида мойлар техник вазелин ва уларнинг аралашмалари, коррозиябардош лаклар қўлланилади. Улар детал юзаларига қўлда ёки пуркаб, ботириб олиш каби усулларда суртилади. Иш жараёнини

бошлашдан аввал деталлар коррозиябардош мойлардан тозаланади, бунинг учун улар артиб ташланади ёки ювиб юборилади. Адабиётлар рўйхати : 1. Технология машиностроения: в 2 т. Т.1. Основ технологии машиностроения: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. А.М. Дал ь ского-М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-564 с. 2. Технология машиностроения: в 2 т. Т.2. Производство машин: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. Г.Н. Мелникова -М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-640 с. 3. Егоров М.Е., Демент p ев В.И., Дмитриев В.А. Технология машиностроения. М.: В у сшая школа, 1976-534 с. 4. Каратаев С.А. Технология машиностроения (специал ь ная част p ). Киев: В у сшая школа, 1984-272с. 5. Основ технологии машиностроения. Под ред. Корсакова. М.: Машиностроение,1977-416с.

O'xshashlar

Механизмларнинг структуравий таҳлили ва классификацияси

Муштумчали механизмларнинг синтези

Машина ва механизмларнинг механик фойдали иш коэффициенти (фик). Кетма-кет, параллел улашдаги фик. Тишли ғилдиракларнинг фик

Кинематик занжирлар ва уларнинг классификацияси механизмларнинг эркинлик даражаси

Машина деталларининг бирикмалари