Машина ва механизмлар ишлаб чиқаришда йиғиш жараёнларини ўрни ва ҳажми - Mashinasozlik - Referatlar

Машина ва механизмлар ишлаб чиқаришда йиғиш жараёнларини ўрни ва ҳажми

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

40.7333984375 KB

Ko'chirib olish

М ашина ва механизмлар ишлаб чиқаришда йиғиш жараёнларини ўрни ва ҳажми Режа: 1. Йиғиш технологик жараёнларни лойиҳалаш учун дастлабки маълумотлар. 2. Йиғиш даврлари. Йиғиш технологик жараёнининг таркиби. Йиғиш жараёнларини меъёрлаш. 3. Йиғиш жараёнининг технологик ҳужжатлари.

Машина ва механизмларни йиғиш жараёнлари бу деталларни турли усуллар ёрдамида бир-бирига бириктириш ва маҳсулот ҳосил қилиш демакдир. ГОСТ 2.101-68 га асосан маҳсулотни қуйидаги турларни мавжуд: деталлар, йиғма бирикмалар, комплекслар ва комплектлар. Детал (винт, болт, втулка, вал, тишли ғилдирак, шатун, тирсак, илгак ва ҳоказо) бир хил материаллардан йиғиш амалларини қўллаган ҳолда тайёрланган маҳсулотдир. Йиғма бирикма , унинг ташкил эувтчи қисмлари бир-бири билан йиғиш амаллари ёрдамида бириктириш натижасида ҳосил қилинган маҳсулот (редуктор, дастгоҳ, тезликлар қутиси ва шу кабилардир). Йиғма бирикманинг мураккаблик даражасини ифодалаш учун бирикма, бирикманинг бир қисми, механизм, агрегат, машина каби тушунчаларидан фойдаланилади. Комплекс , бу бир неча мураккаб маҳсулотлар бўлиб, улар бир-бири ишлаб чиқарувчи корхонада йиғилмайди, аммо улар биргаликда ўзаро боғлиқ бўлган хизмат вазифасини бажаради (автомобилларга техник хизмат кўрсатиш комплекслар, озуқа тайёрлаш комплекслари ва ҳоказо). Комплект , бу бир неча маҳсулотлар йиғиндиси бўлиб, улар бир-бири билан ишлаб чиқарувчи корхонада йиғилмайди, аммо умумий кўринишдашидаги ёрдамчи ҳарактердаги хизмат вазифасини бажаради (эҳтиёт қисмлар комплекти, асбоблар комплекти, бириктириш деталлари комплекти ва ҳоказо). Йиғиш ёрдамида ҳосил қилинган бирикмаларни қуйидаги турлари мавжуд: а) қўзғалмас ва ажралмас бирикмалар (пайванд, клейлаш, зўриқиш ўтказиши билан ҳосил қилинган бирикмалар ва ҳоказо); б) қўзғалмас ва ажралувчи бирикмалар (болтли ёки винтли бирикмалар, конусга ўтказилган ва ўтувчи ўтказиш билан ҳосил қилинган бирикмалар);

в) қўзғалувчан ва ажралувчи бирикмалар («винт-гайка» жуфтлиги, оралиқ ўтказиш билан ҳосил қилинган бирикмалар, шарнирли ва шу каби бирикмалар); г) қўзғалувчан ажралмас бирикмалар (титраш подшипниклари, тутқични жуваланган ўқ билан бирикмаси ва ҳоказо); Йиғиш ишлари машина ва механизмлар тайёрлашда охирги иш ҳисобланади. Йиғиш ишлари сифатли бажарилганлиги машина ва механизмларнинг ишончли ва узоқ вақт ишлашини белгиловчи омилдир. Йиғиш ишларини машина ва механизмлар тайёрлашдаги умумий ҳажми 20-30% (қишлоқ хўжалик машинасозлиги), 40-60% (самолёт созлик) ташкил этади. Йиғиш ишларининг ташкил қилиш шакллари ва ўрни ишлаб чиқариш шароити ва маҳсулот турига боғлиқ бўлади. Донали ва майда серияли ишлаб чиқариш шароитида йиғиш амаллари механика йиғув цехларининг йиғиш бўлинмаларида амалга оширилади. Сериялар ишлаб чиқариш шароитида алоҳида йиғувчи цехлари ташкил этиш мумкин. Кўп серияли ва ялпи ишлаб чиқаришда маҳсуллотнинг айрим йиғма бирикмалари тўғриоқим ли ёкиоқим ли ишлов бериш тизимларининг охирида йиғилади, тайёр маҳсулотни ҳосил қилиш эса алоҳида йиғиш конвейирида бажарилади. Механик ишлов беришга сарфланган вақт ҳажмига нисбатан белгиланган йиғиш учун сарфланган вақтнинг ҳажмини қуйидагича ифодалаш мумкин: - донали ва майда серияли ишлаб чиқариш 40-50%; - ўрта сериялида 30-35%; - кўп сериялида 20-25%; - ялпи ишлаб чиқаришда эса 20% дан кам.

4. Йиғиш технологик жараёнларни лойиҳалаш учун дастлабки маълумотлар. Йиғиш технологик жараёнларини лойиҳалаш учун асосий дастлабки маълумотлар қуйидагилардан иборат: - маҳсулотнинг умумий кўринишини ва йиғма бирикмаларини ифодаловчи чизмалар; - маҳсулотни синаш ва қабул қилиш учун техник шарт-шароитлар; - маҳсулот ишлаб чиқаришни йиллик дастури; - маҳсулотнинг йиғма бирикмалари ва деталларнинг спецификацияси; Маҳсулотнинг ва унинг йиғма бирикмаларини, ишчи чизмаларини ўрганилганда йиғиш жараёнида амал қилиниши талаб этилаётган техник шарт-шароитларга алоҳида эътибор қаратиш керак. Булар қаторига деталларнинг ўзаро жойлашувини ифодаловчи чизиқли ва бурчак ўлчамларининг қўйимлари, деталларнинг ўзаро ўтказиш бўйича оралиқлар катталиги, тайёр механизмида бевосита иш жараёнида айрим деталларнинг силжиш каттали ва шу кабилар. Тайёр маҳсулотни қабул қилиш бўйича техник шартларда маҳсулотни сифатли эканлигини белгиловчи кўрсаткичларнинг чегаравий миқдорлари берилади. Кўп ҳолларда бу кўрсаткичларнинг катталиги синов йўли билан аниқланди. Маҳсулотнинг йиллик ишлаб чиқариш дастурида йиғилаётган маҳсулотнинг ва унинг йиғма бирикмаларини массаси келтирилган бўлиши керак. Маҳсулотнинг йиғма бирикмалари ва деталларнинг спецификацияларида уларнинг номлари битта маҳсулотда ишлатиладиган сони қайси цехдан ёки омбордан келтирилиши кўрсатилган бўлса мақсадга мувофиқ бўлади. 5. Йиғиш даврлари. Йиғиш технологик жараёнининг таркиби. Йиғиш схемаси. Маҳсулот ва унинг йиғма бирикмаларини ишчи чизмаларини ўрганиш ва таҳлил қилиш натижасида маҳсулот таркибига кирувчи алоҳида элементларнинг ўзаро боғлиқлигини, ҳамда уларни бириктириш кетма- кетлигини белгиловчи мантиқий йиғиш схемаси тузилади. Йиғиш жараёни

«оддийдан мураккабга» тамойилига асосланган ҳолда қуйидаги даврлардан иборат бўлади: а) йиғма бирикмаларни ва уларнинг айрим қисмларини йиғиш; б) агрегат ва механизмларни йиғиш; в) тайёр маҳсулотни мутлоқ йиғиш ва уни ростлаш; Донали ва майда серияли ишлаб чиқариш шароитларида қўлда мослаш (келтириш) ишлари ҳам амалга оширилади. Йиғиш жараёнларини амалга ошириш учун у қуйидаги тартибда бажариладиган амал, ўрнатиш, ўтиш ва харакатлар йиғиндисидан иборат бўлади. Амал - йиғиш технологик жараёнининг тугалланган қисми бўлиб, битта иш ўрнида бир ёки бир неча ишчилари томонидан бажарилади. Ўтиш – амалнинг тугалланган қисми бўлиб, қўлланилаётган асбобларни доимийлиги билан тавсифланади ва бошқа ўтишларга бўлиниши мумкин ҳамда бир ёки бир неча ишчилар томонидан бир вақтда бажарилади. Харакатлар йиғиндиси ўтишнинг бир қисми бўлиб, йиғиш жараёнида ишчи томонидан амалга оширилаётган оддий харакатлардан иборат. Ўрнатиш - йиғилаётган бирикмага ёки маҳсулотга маълум бир ҳолат бериш. Йиғиш жараёнининг кетма-кетлигини яққол ифодалаш учун уни график шаклда кўрсатилади, бу эса йиғишнинг технологик схемаси деб юритилади. Йиғиш схемаси бирикманинг қайси деталлардан ва қайси усул ёрдамида ҳамда кетма-кетликда ҳосил қилишни кўрсатади. КХЯТ (ЕСКД)да йиғиш схемаларини тузиш бўйича ягона талаб мавжуд эмас. Амалиётда қўлланилаётган йиғиш схемалари ичида 3.1. расмда кўрсатилган ҳолат соддалиги ва етарли маълумотларни мужассамлаштиргани билан ажралиб туради.

Йиғилаётган бирикма ёки маҳсулот таркибига кирувчи ҳар бир элемент учун алоҳида тўғри тўртбурчак ажратилган бўлиб унда қуйидаги маълумотлар келтирилади: 1) Деталнингнг номи (стандарт деталлар учун уларни белгиланиши стандартнинг ГОСТ) ёки техник талабнинг (ТУ) тартиб рақами келтирилади; 2) Деталнингнг йиғма чизмадаги ва ишлаб чиқариш корхонасидаги тартиб рақами белгиланиши; 3) битта маҳсулотдаги Деталнингнг сони. Йиғиш схемаси асосий (базавий) деталдан бошланади, қайсики бу детал бошқа деталларни маҳсулодаги ўрнини белгилайди (13.1,а-расмга қаранг). Базавий Деталнинг тўртбурчагидан тўғри чизиқ ўтказилади ва чизиққа йиғиш кетма-кетлигига мос равишда бошқа деталларни тўртбурчагининг чизиқлари туташтирилади. Агар йиғма бирикмага унинг айрим қисмлари йиғилса бирикма чизиқлари ҳам асосий йиғиш чизиғи билан туташтирилади. Деталларни йиғиш чизиқларига уларни йиғиш жараёнидаги амал қилинадиган айрим шартлар ёзилади, масалан: мойлаш, пресслаш, елимлаш ва ҳ.к. 1 2 3 Шарча ыутиси 2 1 Ш арча0,5 ГОСТ3722 -82 6 1 Стержен p трубка 3 1 Т ана 1 1 Рез pбали ыопыоыча 4 1 Ыопыоыча 5 1 Й иьилган ручка Жувалансин Сиёх билантщлдирилсин Бураб маъкамлансин а) б)

13.1,а-расм. Йиғишнинг технологик схемаси.а) ҳар бир детал учун тўртбурчак: 1 – детал номи; 2 – Деталнингнг йиғма чизмадаги тартиб рақами; 3 – деталлар сони. б) шарикли ручкани йиғиш технологик схемаси. Йиғиш технологик схемаси йиғма бирикма ёки маҳсулотни йиғилган ҳолатини ифодаловчи тўртбурчак билан якунланади. Мураккаб тузилишга эга маҳсулотлар учун ва уларни ташкил этувчи йиғма бирикмалар учун алоҳида йиғиш схемалари тузилиб, сўнгра маҳсулотни йиғишнинг умумий схемаси тузилади. Бундай кўринишда йиғиш жараёнини ташкил қилиш ўрта серияли ишлаб чиқариш шароитида бошланади. Маҳсулотни алоҳида йиғма бирикмаларга, агрегатларга, механизмларга ажратиш ҳар бир маҳсулотни тузилишига боғлиқ бўлиб хусусий кўринишга эга бўлади. Бу ишни амалга оширишда қуйидаги умумий тартиб қоидаларга риоя қилган маъқул:  маҳсулотни алоҳида бирикмаларга ажратишда унинг тузилиш ва йиғиш жараёнини амалга оширишни технологик нуқтаи назаридан мақсадга мувофиқ эканлигига эътибор берилади;  алоҳида бирикма сифатида ажратилган ҳар бир бирикма умумий йиғиш жараёнига технологик кетма-кетликда узатилади;  умумий йиғиш жараёнига имконияти борича кўпроқ йиғма бирикмалар агрегатлар ва механизмлар узатиш ҳамда алоҳида йиғувчи деталлар миқдорини узайтиришга эришиш қулай ҳисобланади;  умумий йиғиш жараёни имконияти боричи кичик йиғма бирикмаларни ҳосил қилиш ва ёрдамчи ишлардан ҳолис бўлиши керак. Ушбу тартиб қоидаларга риоя қилиш йиғиш жараёнини самарали ва кам меҳнат сарфлаб амалга ошириш имкониятини беради. 6. Йиғиш жараёнларини меъёрлаш. Йиғиш технологик жараёнларини меъёрлаш механик ишлов бериш технологик жараёнларини меъёрлаш билан ўхшаш бўлади. Меъёрлашни

қуйидаги усуллардан фойдаланилади: тажриба-статистика, хронометрлаш ёрдамида маълумотларни асосан йиғиш жараёнининг шарт-шароитларини инобатга олиб аналитик усулдан фойдаланиш. Тажриба статистика усули билан йиғиш учун сарфланган вақтни хронометрлашда энг тажрибали йиғувчи – чилангарни хатти-харакатлари кузатилади. Меҳнатга қараб иш хаққи белгилашда бу вақт меъёри кейинчалик қайта кўриб чиқилади. Бунинг ишларнинг кўп қисми вақт меъёрини 120 % бажаришлари лозим. Техник жиҳатдан асосланган донавий вақт нинг t д таркиби қуйидагича асосий (технологик) вақт t ас ; ёрдамчи вақт t ёрд ; иш ўрнини тартибга солиш учун сарфланган вақт t хиз; ишчини табиий эҳтиёжларини қондириш ва дам олиши сарфланган вақт t эхт ; оператив вақт, асосий ва ёрдамчи вақтларнинг йиғиндиси t он = t ас + t ёрд ; донали ва майда серияли ишлаб чиқариш шароитида ишчи томонидан йиғма чизма ва технологик жараённи ўрганиш учун сарфланган вақт t тай . Ялпи ишлаб чиқариш шароитида доимий равишда ҳар хил иш бажарилганлигин ва қайта созлашларни йўқлиги туфайли донали вақт меъёрига t тай киритилмайди. Демак, t д = t ас + t ёрд + t хиз + t эхт ,мин (13.1) Сериялаб ишлаб чиқариш шароитида йиғиш жараёнини партиялаб амалга оширилиши туфайли иш жойини қайта ташкил этиш лозим. Шунинг учун партиядаги битта маҳсулотни йиғиш учун сарфланган вақт донавий – калкуляция вақти t д.к. деб юритилиб унинг таркиби: t д.к. = t ас + t ёрд + t хиз + t эхт + t тай , /п , мин, (13.2) бу ерда n - ишлаб чиқариш партиясидаги маҳсулотлар сони. (13.1) ва (13.2) формулалар ёрдамида вақт меъёрини белгилашда асосий маҳсулотнинг катталиги, оғирлиги, ишлаб чиқариш тури, йиғиш жараёнини механизациялаштирилганли, автоматлаштирилганлиги ва шу кабиларни инобатга олиб, маълумотномалар ёрдамида аналитик усулда ҳисобланади. Ёрдамчи вақт ҳам ишчи томонидан бажариладиган ёки бу харакатларни инобатга олиб маълумотномаларда келтирилгант техник меъёрлар асосида

ҳисобланади. Ишчи ўрнини ташкил қилиш унга хизмат кўрсатиш вақти оператив вақтга нисбатана фоизларда аниқланади. Ба 2…3% атрофида бўлади. ишчининг Табиий эҳтиёжларини қондириш ва ёрдам олиш сарфланган вақт ҳам оператив вақтга нисбатан фоизларда ҳисобланиб 2% ни ташкил этади. Йиғиш жараёнида қўлланиладиган мослама ва бажариладиган ишнинг мураккаблигига қараб тайёрлаш вақти ҳам шу тартибда аниқланади. Техник жиҳатдан асосланган вақт меъёри фақатгина мавжуд технологик жараённи ўзгартирилган ҳолда қайта кўриб чиқилади, масалан: қўлда бажариладиган иш механизациялаштирилса ва ҳ.к. 7. Йиғиш жараёнининг технологик ҳужжатлари. Йиғиш технологик регламенти қуйидаги ҳужжатлар кўринишида бўлади (ГОСТ 3.1407-71): маршрут картаси (харитаси), амаллар картаси, йиғишнинг технологик схемаси, йиғилаётган бирикманинг эскизлар картаси, йиғиш жадвали, йиғиш комплектларининг қайдномаси, мосламалар қайдномаси, назорат ва созлаш картаси. Маршрут картасида маҳсулот ва унинг алоҳида бирикмаларининг йиғиш кетма-кетлиги тўғрисидаги маълумотлар мужассамлаштирилади. Амал картасида йиғиш амалсининг бажариш мазмуни ёритилади. Бундан ташқари, бу карталарда қуйидаги маълумотлар келтирилди: а) маҳсулотнинг номи; б) маҳсулот ишлаб чиқаришнинг йиллик дастури; в) партиядаги маҳсулотлар сони; г) бажариладиган барча ишғорни йиғиш деталлари бўйича бўлиниши; д) амалнинг номи, йиғишнинг ҳар бир даври бўйича бажарадиган ишлар; е) амал учун йиғиш комплекти – деталлар, бирикмалар керакли асбоблар, мосламалар ва шу кабилар рўйхати; ж) йиғиш такти ва ҳар бир амал вақт меъёрлари; з) амалнинг бажарувчи барча ишлар учун вақт меъёри; и) ишчи малакаси; к) йиғиш амалсининг бажаришда риоя қилиниши керак бўлган техник шартлар; л) йиғилаётган бирикманинг тузилиш ва уни мосламадаги ҳолатини, маҳсулотни кўтариш-тушириш, бураш учун занжирларни маҳкамлаш жойларини кўрсатувчи керакли эскизлар.

Майда серияли ишлаб чиқариш шароитида йиғиш схемаси маҳсулот учун умумий қилиб тузилса, серияли ва ялпи ишлаб чиқариш шароитларида эса йиғма бирикмалар ҳамда маҳсулотни умумий йиғиш схемалари алоҳида- алоҳида тузилади. Йиғиш схемалари йиғилаётган бирикма тузилишин кўрсатувчи эскизлар билан ёритилади. Мураккаб тузилишга эга бўлган маҳсулотларни турли цехларда йиғилганда уларни ўз вақтида умумий йиғиш жараёнига етказиб бериш мақсадида йиғиш жадвали тузилди, масалан самолётсозликда. Корхонанинг таъминот хизмати ва ишлаб чиқаришни тайёрлаш ҳужжатлари учун йиғиш комплектлари ҳамда мосламаларнинг қайдномлари алоҳида тузилади. Назорат ва созлашлар карталарида йиғиш жараёни натижасида таъминланиши зарур бўлган сифат кўрсаткичлари кўрсатилади. Зарур ҳолларда ушбу картада маҳсулотни қабул қилиш учун синовлар рўйҳати берилади, қайсики уларнинг натижалари маҳсулотни сифатли эканлигини тасдиқлайди. 8. Йиғиш ишларининг ташкил қилиш шакллари ва йиғиш тамойиллари. Йиғиш жараёнида бирикмаларни тайёрлашни қуйидаги тамойиллари мавжуд: - деталларни алоҳида мослаш йўли билан бирикма ҳосил қилиш тамойили; - тўла ўрин алмаштириш тамойили; - тўла бўлмаган ўрин алмаштириш тамойили; - гуруҳларга ажратиб олиш тамойили;(селектив йиғиш). Донали ва майда серияли ишлаб-чиқариш шароитида деталларини бир- бирига алоҳида мослаб бирикма ҳосил қилинади. Бу ҳолда талаб этилган бирикмани ҳосил қилувчи иккита Деталнинг бири иккинчисига қўлда ишлов бериш усуллари ёрдамида(эговлаш, шаберлаш, притирлаш, жилвирлаш, разверткалаш ва ҳ.к.) мосланади. Чизмаларда бундай биркмаларга «ўрни бўйича мослансин» деган ёзув кўрсатилади.

Кўп серияли ва ялпи ишлаб чиқариш шароитида ҳам стандарт бирикмаларни (подшипникларни) ҳосил қилиш тўла ўрни алмашиш тамойили асосида олиб борилади. Бу ҳолда механик ишлов бериш цехларида деталлари қўйим майдони чегарасида тайёрланади ва ўз навбатида бирикма жуфтлигини ташкил этувчи ихтиёрий Деталнинг иккинчисига мослаш ёки танлаб олишсиз, бириктириш имкониятини беради, яъни тўла ўрин алмаштириш имкониятини беради. Тўла ўрин алмаштириш тамойили қулай бўлишига қарамай, деталларни қўйим майдонида тайёрланиш борасидаги талаб қўшимча сарф-харажатларни юзага келтиради. Тўла бўлмаган ўрин алмаштириш тамойилини қўллаган ҳолда деталларни механик ишлов бериш натижасида ҳосил бўлган қўйимлар майдони бир оз катталашади. Бу ўз навбатида механик ишлов бериш учун сарф-харажатларни камайтиришга олиб келади. Маълумки деталларни тайёрлашдаги ишлаб чиқариш хатоликлари нормал тарқалиш қонунига бўйсунади. Шунга кўра, деталларни қўйим майдони чегарасини орттириш, чегаравий ўлчамларни мос келмаслиги натижасида бир-бири билан йиғилмайдиган деталлар сонига пропорционал бўлмайди. Аксинча бир-бири билан йиғилмайдиган деталлар сони кўп бўлади. Ишлаб чиқаришда йиғма бирикма ҳосил қилмаган деталлар яшикларга солиб қўйилади ва бир-бирига алоҳида мослаш йўли билан йиғилади. Тўла бўлмаган ўрин алмаштириш усули серияли ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Тўла бўлмаган ўрин алмаштириш тамойили асосида йиғиш жараёнини амалга оширишда мослагичлар (компенсаторлар) кенг қўлланилади. Улар қўзғалмас ва қўзғалувчан бўлиши мумкин. Бу ҳолда йиғма бирикманинг бирор бир четида оралиқ қолдирилади. Оралиқнинг (зазор) катталиги йиғиш жараёнида ҳосил бўлган хатоликларнинг қийматидан катта бўлади. Йиғиш жараёнининг ниҳоясида ҳосил бўлган оралиқнинг катталиги аниқланиб, бу оралиқ ҳалқа – мослагичлар ёки қўзғалувчан қопқоқ ёрдамида тўлдирилади. Гуруҳлар ажратиш тамойили кўп миқдорда бирикмалар ҳосил қилишда қўйимлар чегарасига жуда аниқ талабалар қўйилган ҳолда қўлланилади.

Масалан, дизелли двигателларнинг ёнилғи насосининг плунжер жуфтлигида оралиқ (зазор) 1, 5-2 мкм чегарасида бўлиши керак. Тўла ўрин алмаштириш тамойилини қўллаш учун деталларни механик ишлов беришда бундай юқори аниқликка эришиш мураккаб. Шунинг учун деталларни механик ишлов беришдаги қўйимлар майдонининг чегараси бир мунча катталаштирилади. Ишлов берилган деталларнинг ўлчамлари назорат қилиниб гуруҳларга ажратилади ва гуруҳлардан мос ўлчамлар танлаб олиниб бирикма жуфтликлари ҳосил қилинади. Натижада, бирикманинг талаб этилган қўйимлар чегараси таъминланади. Бу тартибда йиғиш селектив йиғиш деб ҳам юритилади. Йиғиш ишларини ташкил қилиш шакллари асосан икки кўринишда бўлади: стационар (қўзғалмас) ва қўзғалувчан йиғиш. Стационар йиғишда маҳсулот бир иш ўрнига бир ёки бир неча ишчи томонидан амалга оширилади. Маҳсулот таркибига кирувчи барча деталлар шу иш ўрнига келтирилади. Қўзғалувчан йиғишда маҳсулот бир иш ўрнидан иккинчи ва кейингиларига харакатлантирилган ҳолда йиғилади. Ҳар бир иш ўрнидаги жараён бир ёки бир неча ишчи томонидан амалга оширилиши мумкин. Ҳар бир иш ўрнига бириктирилган амални бажариш учун керакли бўлган комплектлар (бирикмалар, деталлар) доимий равишда келтирилади. Стационар йиғиш донали ва майда серияли ишлаб чиқариш шароитида кенг қўлланилади. Ялпи ишлаб чиқариш шароитида айрим йиғма бирикмаларни тайёрлашда ҳам стационар усул қўлланилади. Қўзғалувчан йиғиш серияли ва ялпи ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Маҳсулотни қўзғалмас умумий йиғишни уч усул ёрдамида амалга ошириш мумкин: амалларни концентрациялаш амалларни қисман ва тўла дифференциаллаш. Амалларни концентрациялаш усули бу йиғиш жараёнида иштирок этаётган бир гуруҳ ишчиларни ёки алоҳида бир ишчини ихтисослаштирмаган ҳолда маҳсулотни йиғишдан иборат. Бу усул донали ишлаб чиқаришда қўлланилади, чунки ишлаб чиқариш ишчиларнинг

малкасини юқорилиги, мослаш-созлаш ишларининг кўплиги, йиғиш жараёнининг узоқ давом этиши ва паст меҳнат унумдорлиги ва юқори таннархи билан ажралиб туради. Амалларни қисман дифференциялашда гуруҳ ишчилари ўз ихтисосликларига эга бўлади (чилангарлар, электриклар, созловчилар). Бундан ташқари, маҳсулотнинг айрим бирикмалари умумий йиғиш жойидан ташқарида бошқа ишчилар томонидан йиғилади ва кейинчалик умумий йиғиш жараёнига узатилади. Бу йиғиш учун сарфланган вақтни камайтиради. Бу усул сериялаб ишлаб чиқариш шароитида кенг қўлланилади. Амалларни тўла дифференциялаш усули бу йиғиш жараёни айрим амалларга бўлиниши, ҳар бир амални бир ёки бир неча ишчи томонидан бажарилиши ва уларни бир йиғиш стендларидан иккинчисига кетма-кет ўтиши билан характерланади. Агарда амаллар учун сарфланган вақтни мослаштирилса ва ишлаб чиқариш тактига мувофиқлантирмаса у ҳолдаоқим ли йиғиш жараёнини ташкил этиш мумкин. Масалан, самолётларни йиғиш. Маҳсулотларни қўзғалмас йиғиш жараёнини уларнинг ўлчамлари тузилишига қараб қуйидаги тартибларда амалга оширилади: а) бевосита цех ёки бўлинма майдониннг бир қисмида (майдончада йиғиш); б) махсус йиғиш стентларида; в) фундаментда; г) йиғиш дастгоҳларида; д) чилангарлик столларида. Ишчиларнинг иш ўрни теварагида штифтларни қоқиш учун, тешиклар очиш, резба қирқиш каби ишларни бажариш мақсадида вертикал-радиал- пармалаш дастгоҳлари ва қўзғалмас бирикмалар ҳосил қилиш учун пресслар бўлиши керак. Қўзғалувчан йиғиш шаклида транспорт воситаларининг харакатланиши икки хил бўлади: узлуксиз ва даврий; конвер узлуксиз ҳолда харакатланганда ишчи томонидан бажариладиган амал маҳсулот иш ўрнининг майдонига

келганда бошланади. Бундай ҳолларда транспорт воситасининг тўхташ вақти амал учун сарфланган вақт тенг бўлади. Конвейерни узлуксиз ёки даврий равишда харакатлантиришни аниқлашда ишлаб чиқариш дастури, такти, йиғилаётган маҳсулот тури, йиғиш ишларининг мураккаблиги улар учун сарфланадиган вақт ва шу каби технологик омиллар ҳисобга олинади. Қўзғалувчан йиғиш тўғри патокли ва патокли бўлиши мумкин. Тўғри патокли йиғишда маҳсулотни у амал бу амалга узатиш транспорт воситалари ёрдамида олиб борилади ва ҳар бир амалда алоҳида иш бажарилиб улар учун сарфланган вақт ишлаб чиқариш вақтига мослаштирилмаган бўлади. Технологик жараённинг энг катта вақт сарфланадиган амалсини вақтидан кам бўлган амаллар, бошқа бирикмаларни ҳосил қилиш, йиғиш комлектларини шакллантириш каби ишлар билан қўшимча равишда юкланади. Ушбу кўринишда йиғиш ишларини ташкил қилиш сериялаб ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Патокли йиғиш жараёнида ҳар бир амални бажариш учун сарфланган вақт ишлаб чиқариш тактига мослаштирилган бўлиб унга тенг бўлиши ёки қолдиқсиз бўлиниши мумкин бўлади. Ишлаб чиқариш такти қуйидагича аниқланади:Ти.ч=60 F0KтКзm N =60 Fxm N ,мин , (13.3) бу ерда: Ь n – бир сменали иш тартибида йиғиш конвейерининг йиллик номинал ишчи соатлари миқдори, К т – конвейерни таъминлаш билан боғлиқ бўлган ишлар учун сарфланган вақтни ҳисобга олувчи коэффициент; К э – иш ўрнини ташкил қилиш (унга хизмат кўрсатиш), ишчининг жисмоний эҳтиёжлари ва дам олиш вақтида конвейерни тўхтаганлигини ҳисобга олувчи коэффициент, К з =0,95 …. 0,97; m – иш сменалари сони; N -йиллик ишлаб чиқариш дастури; Ь х – бир сменали иш тартибида, конвейерли йиғиш шароитида ишчи соатларнинг ҳақиқий (ҳисобий) миқдори, соат. Оқимли йиғиш шароитида бажариладиган амаллар ишлаб чиқариш тактига мос равишда (тенг ёки бўлинадиган) амалларга бўлинади. Йиғиш

амаллари учун сарфланган вақтни ишлаб чиқариш тактига мослаш учун қуйидаги технологик ва ташкилий ишларни бажариш мумкин:  амалларни бажариш учун ишчилар сонини орттириш;  махсус мосламалар ва асбоблардан фойдаланиш;  йиғилаётган деталларни аввалдан йиғма бирикмаларга йиғиб олиш:  технологик жараён амалларини бирлаштириш ёки бир ёки бир неча амалга бўлиб юбориш;  йиғишоқим ида ишни параллел равишда бошқариш ишчи ўринлари ёки тизимларида олиб бориш. Йиғиш конвейерининг асосий кўрсаткичлари харакат турига боғлиқ равишда ҳисобланади. Агар маҳсулот узлуксиз харакатланувчи конвейерда йиғилса, унинг такти t к ишлаб чиқариш тактига  и.ч тенг бўлади и.ч = t к , (мин) (13.4) Йиғиш ишлари даврий харакатланувчи конвейерда бажарилса у ҳолда ишлаб чиқариш такти  и.ч конвейер такти t к билан маҳсулотни ташиш учун сарфланган вақтнинг t к йиғиндисига тенг бўлади:  и.ч. = t  к = t т , (мин) (13.5) Узлуксиз харакатланувчи конвейернинг тезлиги: V = l /  и.ч = l / t к , (м/мин), (13.6) бу ерда l - икки иш ўрни орасидаги масофа, м. Даврий равишда харакатланувчи конвейернинг тезлиги бир иш ўрнидан иккинчи иш ўрнига маҳсулотни ташиш вақти t к ни ҳисобга олган ҳолда V = l / t к , (м/мин), (13.7) Даврий харакатланувчи конвейерида икки иш ўрни орасидаги масофа L маҳсулотни ўлчамларига боғлиқ ҳолда тенг бўлинувчи қилиб қабул қилинади. Узлуксиз харакатланувчи конвейерда L амални бажариш учун сарфланган вақтни инобатга олиб аниқланади ва амалларда бир-биридан фарқли бўлади.

Оқимли йиғиш жараёнида конвейерни узунлиги t ишчи ўринлар сони i ва улар орасидаги масофа L ни кўпайтмасидан иборат. L = i t , (м). (13.8) Узлуксиз харакатланувчи конвейерда йиғиш учун сарфланган умумий вақт Т й = i и.ч = it к , мин. (13.9) Даврий равишда харакатланувчи конвейерда йиғиш учун сарфланган вақт амаллар учун сарфланган вақт билан маҳсулотни конвейерда харакатланиши учун сарфланган вақтлар йиғиндисига тенг бўлади: Т й =it к +t т (i-1), мин (13.10) Ўтказилган ҳисоблар шуни кўрсатадики конвейерни асосий кўрсаткичларини ҳисоблашда ишлаб чиқариш такти алоҳида аҳамиятга эга . Бундан ташқари , конвейерни узунлиги ишлаб чиқариш биносининг катталиги билан чекланиш ва ишчи ўринлар сонини амаллар сонига тенг бўлиши каби омилларни ҳисобга олиш керак . Бевосита йиғиш учун сарфланган вақтни тавсифлаш коэффициенти К й аниқланади : Кй= Тй.оп Тй.оп+Тп+Ту , (13.11) бу ерда : Т й . оп – йиғиш амалларидаги бевосита йиғиш учун сарфланган вақт , мин ; Т т – бирикмаларни йиғиш учун сарфланган вақтни умумий йиғиш такти билан етарли мос келмаслиги сабабли технологик жараённинг бажаришдаги тўхташлар учун сарфланган вақтнинг Т т . т – бошқа цехлар иш унумдорлигини умумий йиғиш тактига етарли мос келмаслиги туфайли тўхташлар учун сарфланган вақт , мин . Оқимли йиғиш жараёнларини лойиҳалашда технологик жараённинг тўхташга олиб келувчи барча омилларини йўқ қилишга эришиши зарур . Бу ҳолда узлуксиз харакатланувчи конвейер учун К й =1. Конвейер даврий равишда харакатланса К й  0,95 бўлиши мақсадга мувофиқ . Йиғиш ишларини механизациялаш ва автоматлаштириш.

Сериялаб ишлаб чиқариш шароитида қўлда бажариладиган чилангарлик ишларини имконияти борича турли механизмлар зиммасига юклаш зарур. Масалан, электр ва ҳаво ёрдамида ишловчи бураш ва тешик, резба очиш, притирлаш машиналари, пресслаб ва шу кабилардан кенг фойдаланиш керак. Бундан ташқари, йиғиш жараёни унумдорлигини ошириш учун деталларни ўрнатиш ва бириктириш, базавий деталларни маҳкамлаш учун махсус мосламалар, кескичлар, буриш мосламалари, назорат ва созлаш мосламаларини қўллаш мумкин. Кўп серияли ва ялпи ишлаб чиқариш шароитида автоматлаштирилган йиғиш қурилмалари ва автоматик тизимлар кенг қўлланилади. Масалан, автоматлаштирилган йиғиш иш ўрнига деталларни етказиб бериш учун бункерли юклаш-тушириш қурилмалари, ташиш учун турли сирпантириш механизмлари, деталларни ҳолатини созлаш учун механик манипуляторлар кенг қўлланилади. Йиғиш учун автоматик қурилмалар асосан Деталнинг узатиш ва йиғиш ишини амалга оширувчи механизмлардан иборат бўлади. Масалан, винтларни автоматик маҳкамлаш қурилмалари. Йиғишни автоматлаштирилган тизимлар қатор ишларни автоматик равишда бажарувчи қурилмалар, мосламалардан иборат бўлиб ишчи ёрдамида харакатга келтирилади ва унинг иштирокида бажарилган. Бундай ҳолларда ишчи автоматлаштириш қийин бўлган мураккаб ишларни бажаради. Автоматик йиғиш тизимларида барча йиғиш ишлари ишчининг иштирокисиз бажарилади. Масалан сирпаниш подшипникларининг йиғиш тизимлари ва ҳ.к. Кейинги йилларда сериялаб ишлаб чиқариш учун мосланувчан автоматлаштирилган тизимлар қўлланилмоқда. Бундай тизимлар маҳсулотни даврий харакатланиш ҳолларида мосланувчан қурилмалар билан жиҳозланади, уларни бошқариш дастурлари маҳсулот турини ўзгаришига боғлиқ равишда қайта кўриб чиқилади.

Адабиётлар рўйхати : 1. Технология машиностроения: в 2 т. Т.1. Основ технологии машиностроения: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. А.М. Дальского-М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-564 с. 2. Технология машиностроения: в 2 т. Т.2. Производство машин: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. Г.Н. Мелникова -М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-640 с. 3. Егоров М.Е., Демент p ев В.И., Дмитриев В.А. Технология машиностроения. М.: Вусшая школа, 1976-534 с. 4. Каратаев С.А. Технология машиностроения (специальная част p ). Киев: Вусшая школа, 1984-272с. 5. Основ технологии машиностроения. Под ред. Корсакова. М.: Машиностроение,1977- 416с.

O'xshashlar

Назорат ва йиғиш мосламалари

Машина ва ускуналарни таъмирлашдаги ишлаб чиқариш ва технологик жараёнлар тўғрисидаги тушунча

Эпициклик механизмлар

Механизмлар турлари

Механизмлар синтези