Mashina detallarining ishchanlik qobiliyati va hisoblash mezonlari - Mashinasozlik - Referatlar

Mashina detallarining ishchanlik qobiliyati va hisoblash mezonlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

219 KB

Ko'chirib olish

Mashina detallarining ishchanlik qobiliyati va hisoblash mezonlari Reja: 1. Mashina detallariga ta’sir qiluvchi kuchlanishlar. 2. Mustahkamlik zapasi koeffisiyentlari. 3. Birikmalar haqida umumiy ma’lumotlar

Ruxsat etilgan kuchlanish deganda ma`lum nagruzka ta`siridagi detalning xavfli kesimida xosil bo`ladigan kuchlanishning yo’l qo’yilishi mumkin bo`lgan va uning yetarli darajada mustaxkam bo`lishini xamda talab etilgan vaqt ichida benuqson ishlashini ta`minlaydigan eng katta qiymati tushuniladi. Kuchlanishning bu qiymatini topish uchun chegaraviy kuchlanish xamda mustaxkamlik zapasi qiymatlari aniqlangan bo`lishi kerak . Ma`lum chegaraviy kuchlanishning qiymati materiallarning mexaniqaviy xossalariga boglik bo’lib, laboratoriya sharoitida shu materiallarning namunalarini sinash usuli bilan aniqlanadi. Masalan, plastik materiallarning statik cho`zilishini sinash natijasida 1- rasmda keltirilgan egri chiziq xosil bo`ladi. Bunda A nuqtaga to`g`ri kelgan kuchlanish proportsionallik chegarasi deb, B nuqtaga to`g`ri kelgan kuchlanish oquvchanlik chegarasi deb, D nuqtaga to`g`ri kelgan kuchlanish esa mustaxkamlik chegarasi deb ataladi. Ruxsat etilgan kuchlanishning qiymatini aniqlashda detalga ta`sir etuvchi kuchning va ishlatilgan materialning xiliga qarab, chegaraviy kuchlanish sifatida mustaxkamlik chegarasi (mo`rt materiallar uchun), oquvchanlik chegarasi (plastik materiallar uchun) yoki tolikish chegarasi (nagruzka uzgaruvchan sikl bilan ta`sir etadigan materiallar uchun) olinishi mumkin. I II IIIO B C D E pr   proportsionallik chegarasiga to`g`ri kelgan kuchlanish qo'   oquvchanlik chegarasiga to`g`ri kelgan kuchlanish .

M   mustaxkamlik chegarasiga to`g`ri kelgan kuchlanish Plastik materiallar uchun ruxsat etilgan kuchlanish quyidagicha topiladi :    = n qo'  bu erda , qo'  - oquvchanlik chegarasiga to`g`ri kelgan kuchlanish n - mustaxkamlik zapasi koeffitsienti Mo`rt materiallar uchun ruxsat etilgan kuchlanish quyidagicha topiladi :   n M    bu erda, M  - mustaxkamlik chegarasiga to`g`ri kelgan kuchlanish Demak, mustaxkamlik zapasi chegaraviy kuchlanishni ruxsat etilgan kuchlanishga nisbatini ko’rsatadi. Uning qiymati ko’pgina faktorlarga, masalan : a) qabul qilingan xisoblash metodining va xisob sxemasining aniqligiga ; b) detalga ta`sir etuvchi kuch va mo`lentlarning qanchalik to`g`ri hisobga olinganligiga ; v) ishlatiladigan materialning bir jinslilik darajasiga va xossalarining qanchalik o’rganilganligiga ; g) detalning shakli, o’lchamlari, sirtining xolati va sifatiga ; d) detalning muximlik darajasiga bogliq. Yuqorida keltirilganlar mustaxkamlik zapasining qiymatiga ta`sir qiluvchi faktorlarning asosiylari bo’lib, bundan tashqari, xisoblash yoki tajriba yo’li bilan aniqlanishi juda qiyin bo`lgan faktorlar xam bor. Mustaxkamlik zapasi koeffitsientining qiymatini mumkin kadar aniq topish uchun differentsial usuldan foydalanish ma`qul bo`ladi. Bu usulga binoan , mustaxkamlik zapasi koeffitsienti uchta xususiy koeffitsientning ko`paytmasi sifatida topiladi.

Ya`ni : 3 2 1 n n n n    bu erda,  1n detalga ta`sir qiluvchi kuch va mo`lentlarning xakikiy qiymatlari bilan xisoblash uchun q abul qilingan qiymatlar orasidagi far q ni xisobga oluvchi koeffitsient .  2n materiallarning bir jinsliligini , detal tayyorlash texnologiyasi buzilgan taqdirda material mexanikaviy xossalarining normativda ko’rsatilganidan farq qilinishini xisobiga oluvchi koeffitsient .  3n koeffitsient juda mustaxkam bo’lishni talab etiladigan muxim detallarning mustaxkamlik zapasini qo`shimcha ravishda oshirish maqsadida kiritiladi . “Mashina detallari” kursida uchraydigan kuchlanishlar turlari bilan tanishamiz . Normal kuchlanishlar: s  - siqilish kuchlanishi, ch  - cho`zilish kuchlanishi, e  - egilish kuchlanishi. O`rinma kuchlanishlar: b - buralish kuchlanishi, k - kesilish kuchlanishi. Bundan tashqari kontakt yuzalarida paydo bo`ladigan kuchlanishlar xam mavjud . эз  - ezilish kuchlanishi , н  - kontakt kuchlanishi . Masalan, эз  - shponkali brikmalarda н  , tishli uzatmalarda xosil bo`ladi. Kuchlanishlar o`zgarmas va uzgaruvchan bo`lishi mumkin. Mashina detallari asosan uch xil turdagi kuchlanishlar bo`yicha xisoblanadi . Doimiy ( o`zgarmas) kuchlanish .   t Kuchlanish pul’satsiyalanuvchi sikl bilan o’zgaradi .

Kuchlanish simmetrik sikl bilan o’zgaradi . Assimmetriya koeffitsienti K quyidagicha topiladi max min     Detal materialiga asosan quyidagi talablar qo`yiladi . Mustaxkamlik - materialning tashqi kuchlarga qarshilik ko’rsata olish xossasi . Mustaxkamlik M  bo`yicha baholanadi. Konstruktsion materilallar uchun Mpa M 150 100    Deformatsiyalanuvchanlik - materiallarning shakl o’zgarishiga qarshilik ko’rsatish xususiyati . Uni xarakterlaydigan kattaliklar elastik moduli - E va Puasson koeffitsienti -  hisoblanadi. P o’ lat material lar uchun Mna5 10 2   , 3,0  Elastiklik - materiallarning shakl va xajmini tashqi kuchlar ta`siri olingandan so`ng tiklay olish xossasi . U bo`yicha xarakterlanadi . Plastiklik - materiallarning tashqi kuchlar ta`siri olingandan so`ng sezilarli plastik (koldik) deformatsiyani saqlay olish xossasi . Energiya to’plashi - elastik energiyani to’plashi xossasi . Bu xossa dinamik kuchlar ta`sirida ishlovchi detallar uchun zarurdir .

Chidamlilik - materialning «charchash»ga qarshilik ko’rsata olish qobiliyati . Qattiqlik - materialning indentor kirishiga qarshilik ko’rsata olish qobiliyati . Qattiqlikning aniqlashni bir necha usullari mavjud bo’lib, bu usullar Rokvell, Brinel’ va Vikkers presslarida amalga oshiriladi. Abraziv ishqalanishga chidamlilik - materialning abraziv yemirilishiga karshi qarshilik ko’rsata olish qobiliyati Birikmalar haqida umumiy ma’lumotlar. Ma`lumki, xar bir mashina uzellardan, uzellar esa, o’z navbatida detallardan tuzilgan. O’z navbatida detallardan uzellar, uzellardan esa mashina birikmalar vositasida yig`iladi. Birikmalar ajralmaydigan va ajraladigan turlarga bo’linadi. Agar uzellarni yoki mashinani ayrim qismlarga ajratish uchun birikma elementlarini sindirish shart bo’lsa , bunday birikma ajralmaydigan , aks xolda esa ajraladigan birikma deb ataladi . Parchin mixli va payvand birikmalar ajralmaydigan birikmalar bo’lsa, shponkali, shlitsali va rez’bali birikmalar ajraladigan birikma turiga kiradi. Ajraladigan birikmalarning yaxshi xususiyati shundaki, ular vositasida mashinani zarur vaqtda bo’laklarga ajratib zarur vaqda yana qayta yig`ish mumkin. Payvand birikmalar ajralmaydigan birikmalar safiga kiradi. Sanoatning turli sohalarida ishlatiladigan konstruksiyalar, suyuqlik saqlanadigan idishlar, fermalar. metall minoralar, korpuslar va ayrim detallar shu usulda olinadi. Payvand birikmalarning keng ko'lamda turli mexanizm. mashina va metall konstruksiyalarda ishlatilishiga sabab. bunday birikmalarning afzalliklarining mavjudligidir.Payvand birikmalarning afzalliklariga quyidagilar kiradi: metalining tejalishi. amalda turli shakl va o`lchamdagi detallarni olish imkoniyati, statikaviy va zarbiy yuklanishlarda payvand birikmaning mustahkamligi asosiy detaining mustahkamligiga deyarli vaqinligi. payvandlash jarayonini avto`latlashtirish imkoniyatining yuqoriligi, payvand chokning jips zichligi va gaz hamda suyuqlikni o'tkazmasligi. Payvand birikmalarning bir qancha kamchiliklari ham bor: chunonchi, payvand chok sifatini aniqlashning

bir muncha qiyinligi. payvandlanayotgan detalning haroratdan deformatsiyalanishi, kuchlanishlar jamlanishining mavjudligi, asosiysi. ba'zi materiallarni payvand usulida biriktirishning mumkin emasligi. Hozirda qo'llanilayotgan payvand usullari turli-tumandir. Metall elektrod bilan elektr-yoy payvandlash (N. Benardos, 1882-yil va N. Slavyanov, 1888- yillarda kashf etishgan), elektr shlak payvandlash (detallar qalinligi 30 mm dan 1 ...2 m gacha bo'lishi mumkin), kontaktlab payvandlash va ishqalab payvandlash keng tarqalgan. Payvandlashning qayd etilgan turlaridan tashqari uning maxsus turlari ham ishlatiladi. Payvandlashning maxsus turlariga diffuziyali, elektron-nur, lazerli, radiochastotali, ultratovushli, portlatish asosidagi, plazmali, detal siitiga yupqa qatlam qoplash usuli kabilar kiradi. Ko'rsatib o'tilgan payvandlash usidlarining o'z ishlatish sohalari, afzalliklari bor. Bundan tashqari plastmassa detallarni payvandlashda ularni gaz issiqlik tashuvchilar. yuqori chastotali elektr toklari yordamida qizdiriladigan elementlar, ultratovush, ishqalash va kimyoviy reaksiyalar yordamida payvandlash mumkin. Payvandlash usullarining joriy etilishi, ayniqsa bu jarayonni to'liq avto`latlashtirish. chok sifatini hamda ish unumdorligini 20-30 barobar oshirish, metallni 15-20% gacha tejash imkonini beradi. Payvandlash usulida olingan po'lat tuzilma (konstruksiya)lar quyma usulida olingan cho'yan tuzilmalardan 50%. po'lat tuzilmalardan esa 30% yengildir. Kavsharli birikmalar biriktiriladigan detallar bilan kavshar o‘rtasidagi molekulyar ta’sir kuchlari orqali vujudga keladigan ajralmaydigan birikmadir. Biriktiriladigan detallar orasiga eritilgan holda kiritiladigan qotishma yoki metall kavshar deyiladi va odatda, uning erish harorati detallarning erish haroratidan ancha kichik bo`ladi. Kavsharlash jarayoni payvandlash jarayonidan shu bilan farq qiladiki, unda biriktirilayotgan detallar eritilmaydi yoki yuqori haroratda qizdirilmaydi. Parchin mixli birikmalar samolyotlarning ustki qobig’ini yasashda, yuk ko`tarish kranlarining fermalari, xamda ko’priklar qurishda keng ko’lamda

ishlatiladi . Bu birikmalarda asosiy element parchin mixdir . Parchin mix yasash uchun , asosan , diametri 20 mm dan ortiq bo’lmagan po’lat , mis , alyuminiy simlardan foydalaniladi. Agar bunday simning bir uchidan ozginasi qirqib olinsa va uning bir uchi parchinlanib , ma`lum shakldagi kallakka aylantirilsa , parchin mix xosil bo`ladi . O`rnatish qulay bo`lishi Agar ikkita list ustma-ust qo’yilib, zarur diametrli teshik ochilgach , bu teshikka parchin mix kiritilgandan keyin uning ikkinchi uchi xam parchinlansa , parchin mixli birikma hosil bo`ladi. Bir necha parchin mixlar qatori parchin mixli chok deb ataladi. Parchin mixli chok xosil qilishda qo’l kuchidan xam mashinalardan xam foydalaniladi. Parchin mixlar katta-kichikligiga qarab sovuq holda yoki qizdirib tayyorlanadi. Ulanadigan qismlarda teshiklar hosil qilish uchun parma yoki pressdan foydalanilganda ulanadigan qismlar katta bosim ta`sirida deformatsiyalanadi, teshikning ikkinchi to`lonida esa o’tkir qirralar xosil bo`ladi. Ular parchin mix tanasining kesilishiga sabab bo`lishi mumkin. Rangli metaldan yasalgan barcha parchin mixlar xamda diametri 12 mm gacha bo`lgan po’lat parchin mixlar sovuqlayin, diametri 12 mm dan katta bo’lganlari esa ma’lum temperaturagacha qizdirilgandan keyingina parchinlanadi, chunki ular qizdirilmasa, birinchidan parchinlash qiyin bo`ladi, ikkinchidan, sifati yaxshi chiqmaydi. Xozirgi vaqtda mashinasozlikda parchin mixli birikmalar, payvandlash qiyin bo`lgan detallarnigina biriktirish uchun ishlatilmoqda. Rezbali birikmalar juda keng tarqalgan ajraladigan birikmalardir. Ularni rezba bilan ta’minlangan boltlar, vintlar, shpilkalar, gaykalar, prujinalovchi shaybalar vositasida hosil qilinadi. Rezbali birikmalarning asosiy elementi rezbadir. Agar silindrik yoki konussimon sirtda uchburchak, trapetsiya, to'g'ri to ‘rtburchak va shunga o'xshash yassi shaklni vint chizig'i bo'ylab har doim vintning o'qidan o'tadigan holatda siljitsak, bu shakl shaklga mos rezbani tashkil qiladi.

Shponkali birikmalar val, shponka va g ‘ildirak gupchagi (shkiv yoki boshqa detal gupchagi)dan iboratdir. Shuning uchun ham birikmani tarkibiy qismlarga ajratish nisbatan oson. Ular asosan aylanuvchi detallarni (shkiv, g ‘ildirak, mufta, yulduzcha kabi) val yoki o ‘qqa o‘rnatish uchun ishlatiladi. Ularning yana bir boshqa vazifasi, aylantiruvchi mo`lentni val va detallar orasida uzatishdir. Shponkalarning asosiy turlari standartlashtirilgan.

Foyfalanilgan adabiyotlar: 1. Shoobidov Sh . A . Mashina detallari . Texnika oily o`quv yurtlari uchun darslik. То ш кент : “ O`zbekiston ensiklopediyasi ”, 2014. -444 b. 2. Kurganbekov M.M., Moydinov A. Mashina detallari: O`quv qo`llanma. I va II qismlar. -Toshkent: “ O`zbekiston ensiklopediyasi ”, 2014. -384 b. 3. Ш . А . Ш ообидов Ма ш ина деталлари . Ўқув қўлланма. То ш кент 2004-120 б . 4. Ш.А.Шообидов, С.У.Мусаев. «Юритмалар», Тасмали ва занжирли узатмаларни лойи х ала ш . То ш кент 2000-82 б.

O'xshashlar

Mashina detallarining umumiy tasnifi

Mashinasozlik detallarining eskizlari va ish chizmalarini bajarish

Shlitsali birikmalar

Mashina detallari sirtining sifati yuzaning geometrik tuzilishi va fizik

Shponkali birikmalar