Илашишнинг асосий теоремаси. Тишларнинг асосий қийматлари. Илашиш турлари - Mashinasozlik - Referatlar

Илашишнинг асосий теоремаси. Тишларнинг асосий қийматлари. Илашиш турлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1083 KB

Ko'chirib olish

Илашишнинг асосий теоремаси. Тишларнинг асосий қийматлари. Илашиш турлари Reja: 1. Илашишнинг асосий теоремаси 2. Тишларнинг асосий қийматлари, илашиш турлари ва тишли узатма турлари 3. Станокда тишли ғилдирак тайёрлаш

Тишли механизмлар ва уларни турлари. Тишли механизмлар техникада кенг қўлланадиган механизмлардан ҳисобланади. Бундай механизмлар машинада қўлланадиган ҳамма узатиш механизми конструкциясида ишлатилади. Бу механизмнинг умумий таҳрифи: тишли механизмда ҳаракат иш процессида бир-бирини алмаштирувчи звенодаги махсус қабариқ ёрдамида узатилади; бу қабариқларни тишлар, звенони эса– тишли ғилдирак дейилади. Тишли-рейкали механизмда звенолардан бирини тишли рейка дейилади. Тишли механизмнинг кўпчилик звеноси тишли ғилдираклар, думалоқ кўринишида бўлади. Баъзида думалоқ бўлмаган ғилдиракли тишли механизмлар учрайди. Тишли механизм икки хилга ажратилади: ғилдирак ўқлари қўзғалмас ва баъзи бир ғилдирак ўқлари қўзғалувчан. Биринчи кўринишидаги механизмда стойкага нисбатан ғилдирак ўқи қўзғалмас; юк кў тариш кранларнинг редуктори, автомобилларнинг узатмалар қутиси , металл кесувчи станокларнинг тезлик лар қутиси ва ҳ.к. Иккинчи кўринишдаги тишли механизмларда баъзи бир ғилдиракларнинг ўқи стойкага нисбатан қўзғалувчан. Бундай механизмларни планетар дейилади, улар планетар редуктор конструкциясининг асосини ташкил этиб, асосан транспорт машиналарида хусусан самолёт ва вертолётда ҳаракатни двигателдан винтга узатишда ва бошқариш системаларида фо й даланилади. Исталган мураккаб тишли механизм конструкциясининг асосини оддий тишли механизмлар ташкил этади, уларни узатмалар дейилади (аниқроғи тишли узатмалар). Узатма уч звеноли механизм бўлиб, у иккита тишли ғилдрак ва қўзғалмас ўқдан иборат. Узатмалар ўқларини жойлашишига қараб уч турга бўлинади: -ғилдирак ўқлари параллел; -ғилдирак ўқлари кесувчи; -ғилдирак ўқлари айқаш. Уларни тўла кўриб чиқамиз.

Тишли узатмаларнинг турлари Ғилдирак ўқлари параллел узатмалар Бундай узатмаларда тишли ғилдирак тишлари цилиндр ясовчиси бўйича жойлашади. Шунинг учун уларни цилиндрик узатмалар дейилади. Цилиндрик узатма схемаси 14.1-расм, а да кўрсатилган. Машинанинг кинематик схемасида бундай узатмаларни 14.1-расм б да кўрсатилганидек тўғри бурчак кўринишида тасвирланади. Тўғри бурчак ичидаги “х” икс шаклдаги белгилар тишли ғилдиракни валга қаттиқ маҳкамланганлигини билдиради. Цилиндрик узатмалар тўғри тишли, қия тишли ва шевронли тишларга бўлинади. Тўғри тишли ғилдиракнинг тишлари унинг ўқига параллел. Қия тишли ғилдиракнинг тишлари цилиндрдаги винт чизиқлари буйича жойлашади. Ғилдиракнинг ўқига нисбатан тишнинг оғма бурчаги β = (10 ¸ 15) 0 (14.1- расм, б ). Оғма тишли узатмаларда тишлар оғма1 4 .1-расм

жойлашганлиги сабабли ўқлар бўйича йўналган юклама ҳосил бўлади. Оғир юкланган узатмаларда қўшимча юкланишдан қочиш мақсадида иккиланган оғма тишли узатмалардан фойдаланилади, уларни шеврон тишли узатма дейилади (14.1-расм, в ). Бундай тишли ғилдиракларни тайёрлаш қийин бўлганлиги сабабли кам ишлатилади (масалан, прокат станларида). Ғилдиракнинг ўқлари кесишувчи узатмалар Бундай узатмаларда тишли ғилдирак тишлари кесик конус ясовчилари бўйича жойлашади, шунинг учун уларни конусли узатмалар дейилади. Конусли узатма схемаси 14.1-расм г да келтирилган. Ғилдирак ўқларнинг кесишиш бурчаги ҳар хил бўлиши мумкин, кўпинча бу бурчак 90° га тенг бўлади. 14.1-расм д да кўрсатилганидек конусли узатмаларни кўпинча кесик конус кўринишида тасвирлайдилар. Олдинги ҳолатдагидек икс шаклидаги белгилар ғилдиракни валга қаттиқ маҳкамланганини билдиради. Конусли узатмалар тўғри тишли, оғма тишли ва юмалоқ тишли узатмаларга бўлинади. Тўғри тишли ғилдирак тишлари кесик конус ясовчилари бўйича жойлашади, оғма тишли эса конусда винт чизиғи бўйича, юмалоқ тишлар планда айлана бўйича чизилади (тиш ясашдаги технологик жараённи қисқартириш мақсадида, бундай тишлар юмалоқ кесувчи асбобда ясалади). Ғилдирак ўқлари айқаш узатмалар Бундай узатмаларда ғилдирак тишлари гипербола айланишидаги ясовчи буйича жойлашади. Гипербола айланиш қуйидагига ясалади. Агар подшипникда жойлашган ўққа (14.2 -расм а ) бошқа текисликда жойлашган рейкани қаттиқ маҳкамланса ва бу қаттиқ системани ўқ атрофида айлантирилса, рейка фазода из қолдиради, шу изда гипербола ғилдирак тишлари жойлашади. Мос равишда, бундай узатмаларни гиперболоидли узатма дейилади. Тишли ғилдирак ясаш учун гиперболанинг алоҳида қисмларидан фойдаланилади. Агар 1 4 . 2 -расм

тишли ғилдирак учун гипербола айланишининг ўрта қисми олинса (14.2- расм, а), у ҳолда бу ғилдираклар винтли узатмани хосил килади (14.2-расм, б). Кўпинча бундай узатмаларда валнинг айқаш бурчаги 90° га тенг бўлиб, кўтариш бурчаги – 45° га тенг тишлар винт чизиқларида жойлашади. Бу ғилдираклар қия тишли оғиш бурчаги катта цилиндрик ғилдиракларга ўхшаш бўлади. Ғилдиракнинг кичик энидан гипербола юзасининг эгрилиги билинмайди. Агар тишли ғилдирак учун гиперболанинг четки қисми олинса (14.2- расм, а ), у ҳолда бу ғилдираклар гипоидли узатма ҳосил қилади (14.2-расм, в ). Кўпинча, бундай узатмада, олдинги ҳолатдагидек, айқаш бурчаклар 90° га тенг бўлади. Гипоидли узатманинг ғилдираклари қия тишли конусимон бўлиб, тишнинг оғиш бурчаги катта бўлади. Гипербола юзасининг эгрилиги билинмайди. Гипоидли узатмалар автомобилғ ва тракторларда бошланғич ғилдиракларга бош узатма сифатида юқори ўтишликни ва турғунликни таъминлаш учун фойдаланилади. Ғилдирак ўқлари айқаш узатмаларга червякли узатмалар ҳам киради (14.2-расм, г ). 1 – червяк – бу бир кирувчи винт. Червякли ғилдирак 2 нинг тишлари маълум бурчак оралиғида червякни қамраб олади. Червякли узатмалар катта узатиш нисбатига эга бўлиши мумкин, лекин ишқаланиш кучи катта бўлганлиги сабабли катта қувватларни узатишда фойдаланиш чегараланган. Эвольвента бўйича илашиш ва унинг хоссалари. Эвольвентанинг ясалишини қуйидагича тасаввур қилиш мумкин. Барабанга (1 4 . 3 -расм) соат стрелкаси ҳаракатида ип ўралган. Бу ипни унинг таранглигини сақлаган ҳолатда бўшатамиз. 1 4 . 3 -расмда ипни ғалтакдан б ў шатиш процессининг 8 ҳолати кўрсатилган. Ип охири эгрилик ясайди, уни эвольвента дейилади. Бошқача қилиб қаралганда : т ў ғри чизиқни айланада сирпантирмасдан ҳаракатлантирилганда унинг бирон бир нуқтаси эвольвента эгри чизиғини чизади.

Тўғри чизиқни думалаш чизиғи, айланани эса асосий айлана дейилади. Эвольвентани қуйидаги хоссаларидан илашмаларни лойиҳалаш жараёнида фойдаланиш мумкин: 1.Эвольвентага ўтказилган нормал асосий айланага урунма бўлади. 2. Эвольвента эгрилик маркази асосий айланада ётади 3. Аниқ нуқтадаги эвольвентанинг эгрилик радиуси асосий айланага ўралган ёй узунлигига тенг. Соат стрелкасига тескари барабандан ип бўшатилганда, унда ўнг эвольвента ҳосил бўлади, бунда бўлажак ғилдиракнинг ўнг тиши лойиҳаланади. Агар ип соат стрелкасига тескари ўралганда, соат стрелкаси бўйича бўшатилади, унда чап эвольвента ясалади, тишни чап томони лойиҳаланади. Эвольвента ўзига хос эгри чизиқ бўлиб, маълум тартибда ясалади. Эвольвента, оддий қилиб айтганда, айлананинг ёйилмасидир; айлананинг маълум нуқтаси шу айланага ўтказилган уринмаларга чиқариб борилса, бу нуқта эвольвента деб аталувчи эгри чизиқ чизади (14.3-шакл). Бунда: ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' 80 88; 70 77; 60 66; 50 55; 40 44; 30 33; 20 22; 10 11                 Ёйилган айланага (еволютага) уринма бўлган чизиқлар эвольвентанинг тегишли нуқталарининг эгрилик радиусларидир. Биз қуйида тишнинг эвольвента профилини қандай ҳосил қилиш билан танишиб ўтамиз (14.4-расм). Тишнинг эвольвента профилини ҳосил қилишда О марказдан Р бошланғич айлана радиуси билан1 4 . 3 -расм

ёй чизиб оламиз. ОР вертикал чизиқ ўтказиб Р нуқтадан Р га тик қилиб t-t – уринма чизиқни ўтказамиз. Шу уринма чизиққа 0 20  бурчак остида NN нормал чизиқни (ёки ташкил этувчи чизиқни) ўтказамиз. Сўнгра О марказдан NN га тик чизиқ ўтказиб, унинг NN билан кесишган нуқтасини А билан белгилаймиз. Сўнгра ОА = Р 0 , яъни асосий айлана радиуси билан ёй чизамиз. Энди АР ни тенг бўлакларга бўлиб оламиз (1`,2`,3`,4`,5`,6`,7`,...), А нуқтадан бошлаб асосий айланани ҳам ҳудди шундай бўлакларга бўлиб чиқамиз (1``,2``,3``,4``,5``,6``,7``,...). Эвольвентанинг хоссасига асосан эвольвентанинг исталган нуқтасига ўтказилган эгрилик радиуси эвольвентага уринма эканлигидан фойдаланиб, эвольвента қисмини қурамиз. NN нормал чизиқ эвольвента устига сирғанмасдан фақат юмаланиши натижасида, яъни 1ъ нуқта 1`` устига тушганда ' ' '' 2,11 11   нуқта 2`` нуқта устига тушганда ' ' '' 3,12 12   нуқта 3`` устига тушганда ' ' '' 4,33 13   нуқта 4`` устида бўлганда ' ' '' 5,44 14  нуқта 5`` устида бўлганда ' ' '' 6,15 15   нуқта 6`` устида бўлганда 16 16 ' ' ва ниҳоят 7` нуқта 7`` устида бўлганда 77 17 ' ''   бўлади. Шундай қилиб, 1,2,3,4,5,6,7 нуқталарни бирлаштирсак 14.4-шакл, a даги эвольвента эгри чизиғини ҳосил қилган бўламиз. Эвольвентанинг 1 нуқтаси эвольвентада (асосий айланада) бўлади. Шу нуқтани О марказ билан бирлаштирамиз. Шаклдаги эвольвентани тиш шаклига келтириш учун тиш параметрларидан фойдаланиб симметрия йўли билан қолган ярмини қуриш қийин эмас. Тишларнинг барча ўлчамлари бошланғич цилиндрдан ёки унинг ортогонал проекцияси бошланғич айланадан ҳисобланади. Тишли ғилдираклар ўнгга ва чапга айланиши мумкин. Эвольвента профилли тишли ғилдираклар ҳозирги кунга қадар жаҳон машинасозлигида катта ўрин олиб келмоқда. Эвольвента профилли тишли ғилдираклар ишлатилмаган машинасозлик соҳасини учратиш қийин. Шунинг учун биз ҳам нормал эвольвента профилли тишли ғилдираклар геометрияси 1 4 . 4 -расм

ва кинематикаси билан батафсал танишиб ўтамиз. Эвольвента математик тенгламаси бўлган эгри чизиқ бўлиб, уни техникавий чизиқ деб ҳам атайдилар. Эвольвентали тишли ғилдиракнинг асосий геометрик параметрлари. Эвольвентали тишли ғилдиракнинг геометрик параметрлари стандартлаш - тирилган. Бу параметрларни нормал тишли ғилдираклар учун кўриб чиқамиз. Тишли ғилдирак ҳақиқий параметрларига қуйидагилар киради: з-тишлар сони, р а -ғилдиракни каллаги буйича айлана радиуси; r f -ғилдирак оёқ айлана радиуси (14.5-расм). Қолган параметрлар ҳисоблаб чиқилади. Тиш баландлиги шартли равишда икки қисмга бўлинади: r-бўлувчи айлана радиуси ёрдамида бош ва оёқ қисмга. Тиш баландлиги яъни бош ва оёқ айланалари орасидаги масофа h ҳарфи билан белгиланади, h а – тиш бош баландлиги, h f – тиш оёқ баландлиги стандартга асосан, a f h h 25,1  (1) 0 R – эвольвента ясаладиган асосий айлана радиуси. Бу айлана тишли ғилдирак тишларига қараб тиш оёқ ғ и айланасидан катта ёки кичик бўлиши мумкин. Тишнинг эвольвентаси бош айланада ўткир қирра ясайди, тиш асосида эса эвольвента силлиқ тиш оёқғи айланасига ёрдамчи эгрилик орқали ўтади, уни галтел дейилади. Тишли ғилдирак асосий параметрларидан бири бўлувчи айлана бўйича олинган Р тиш қадами ҳисобланади – бу икки силжийдиган бир хил тиш профиллари айланада ўлчанадиган масофа (14.5-расм). Қадамнинг ярмиси бўлувчи айланада С – тиш қалинлигини ташкил этади, яъни s = 0,5. Тиш профилини ясовчи учун фойдаланадиган эвольвента, асосий айланадан бошланиб, бош айланади кесилади. Эвольвентанинг бу қисми а 1 4 . 5 -расм

профил бурчагидан аниқланади. Бу бўлувчи айлананинг битта нуқтасидан бўлувчи ва асосий айланаларга ўтқазилган урунмалар орасидаги бурчак. Стандарт тишли ғилдирак учун а= 20. Юқорида санаб ўтилган ўлчамлардан биттасини стандартдан танлаш керак. У қолган ўлчамлар билан боғланган бўлиши керак. Бу параметр шундай бўлиши керакки, унинг қиймати тишни қандай бўлишлигини аниқлаши керак. Бунга кўпинча тиш қадами тўғри келади. z r p 2  (2) Бироқ қадам қиймати ифодасига π иррационал сон киради, у ўнли касрда чексизликка эга. Шунинг учун қадамни стандартлаштириб бўлмайди. π сонини қатнаштирмасдан бу ифодани бир қисмини стандартлаштириш мумкин. Бу қ ийматни m тиш модули дейилади: z r m 2  (3) Модул тиш қиймати билан боғланган, яъни модуль сон қиймати бўйича тиш каллаги баландлигига тенг, ah m  (4) Модуль стандарт қиймат ҳисобланиб, мм да ўлчанади, шунинг учун тишли ғилдиракнинг ҳамма ўлчамлари “ мм ” да ўлчанади. Стандартга асосан қатор мавжуд модуллар миллиметрнинг ярмидан 100 мм гача қийматни қабул қилади. Модулнинг баъзи бир қийматлари: m=0,5; 1; 1,5; 2; 2,5; 3; 4; 5 ... 100 мм. Тишли ғилдирак геометрик параметрлари унинг тишлар сони, стандарт модул ва стандарт профил бурчаги а=20 ларни боғловчи формулалар қуйидагича бўлади:(3) ни ҳисобга олиб, бўлувчи айлана радиуси 2 z m r (5) 3 ифодани ҳисобга олиб, тиш каллаги бўйича айланаси радиуси

m r ra   (6) Тиш оёқғи бўйича айлана радиуси m r rf 25,1  (7) Асосий айлана радиуси  cos rr b (8) Тишни умумий баландлиги m h   25,2 (9) Бўлувчи айлана бўйича тиш қадами m p   (10) Бўлувчи айлана бўйича тиш қалинлиги 2 p S  (11) Бу формулалардан кўриниб турибдики, стандарт нормал тишли ғилдиракнинг ҳамма геометрик ўлчамларини аниқлаш учун иккита қийматни билиш кифоя – z тишлар сони ва m модули. Эвольвентали тишли ғилдиракларни тайёрлаш усуллари. Тишли ғилдиракларни тайёрлашни икки хил усули бор: нусхалаш ва қамрама усули. Нусхалаш усулида қадами тенг бўлинган тишли ғилдираклар тайёрланади, бунда инструмент формасидан нусха қилинади, унинг ёрдамида ғилдирак заготовкасида тишлар оралиғидаги бўшлиқлар кесилади. Кўпгина ҳолатларда кесувчи асбоб сифатида модул дискали ёки бармоқли фрезалар қўлланилади (14.6-расм). Фрезаларни модулли дейилади, чунки ҳар бир фреза ғилдирак заготовкасидан аниқ модулли икки тиш оралиғидаги бўшлиқ олиб ташланади. Бироқ бир хил модулли тиш формаси ҳар хил бўлиши мумкин, у ғилдиракдаги тишлар сонига боғлиқ. Бундан кўринадики, эвольвента эгрилиги асосий айлана радиусига боғлиқ. 14 . 6 -расм

Ҳар хил модулли тишларда тиш оралиғидаги форма ҳам мос равишда ҳар хил бўлади. Шундай қилиб, бир хил модулли фрезалар сони мос равишда шу модулли ҳар хил тишлар сонига мос келади. Фрезалар сонини камайтириш мақсадида, тиш формасига ва 20, 21, 22 тишлар сонига яқин тишли ғилдиракларни бир хил модулли фрезада ясашда баъзи-бир хатоликка йўл қўйиш мумкин. Шунинг учун, модулли фрезаларда модул ва фреза билан кесилиши мумкин бўлган тишли ғилдирак тишлар сони белгилаб олинади. Биро қ , нусхалаш методининг бу битта камчилиги эмас. Битта чу қ урлик кесилгандан сўнг, тишли ғ илдирак заготовкасини бир бурчак қ адамга буриш керак, унда кейинги чу қ урлик кесилади ва ҳ. к. Ҳамма тишлар кесилиб бўлгунча қ адар давом эттирилади. Бу методнинг ани қ лик даражаси ю қ ори бўлгани билан иш унумдорлиги паст. Шу сабали, ҳозирги пайтда нусхалаш методи бўйича тишли ғ илдиракларни кесиб тайёрлаш амалда кам қ ўлланилмайди. Қамрама усулда тишли ғилдирак ясаладиган хом-ашё ҳамда тиш шаклига эга бўлган қирқувчи асбоб дастгоҳда бир-бирига илашадиган қилиб ҳаракатлантирилади, бунда илашиш жараёни юзага келади. Асбобга илашиш ҳаракатидан ташқари, яна технологик қирқиш ҳаракати ҳам берилади. Бунда асбобнинг қирқувчи қирралари ҳаракат чоғида тишли сирт шаклини чизади, бу сирт ясовчи сирт деб аталади. Ясовчи сирт ясалувчи тишнинг ён юзасини қамраган ҳолда ҳаракатланганлиги учун бу усул қамрама усул дейилади. Новиков тишли узатмаси. Новиков илашиши билан ишлайдиган узатмаларда температура 65° гача боради. Бу эса эвольвентали илашишга қараганда 10°-20° камдир. Бир жуфт тиш

илашишига тўғри келган ишқаланишга йўқолиш —1%, эвольвентали тишли узатмада 2—3% ни ташкил қиларди. Тиш профилини ўзгартириш соҳасида кўпгина олимлар ишла дилар. Бу олимларнинг фикрлари иш профиллари қабариқ-ботиқ бўлганда контактдаги кучланишлар энг қулай бўлган тишли ғил диракларни ишлаб чиқиш эди. Бундай уринишлар ҳамон амалий е чимга эга бўлмади; Техника фанлари доктори Михаил Леонтғевич Новиков (1915- 1957 йиллар) 1954 йилда тишлари нуқтали контактга эга бўлган тишли илашиш назариясини ишлаб чиқди. М. Л. Новиков илаши шида ясалган тиш профиллари айлана ёйидан иборат бўлиб, узат малар эса эвольвента профилли узатмаларга нисбатан 2-3 марта кўп кучланишга чидамлидир. Новиков узатмалари катта кучлар талаб қиладиган узатмаларда қўлланади. Бунда контакт зонасининг каттали ги қувват узатишни оширса, ҳаракат узатилишидаги тиш профилларининг нисбий юмалаши ишқаланишни камайт ирарди. Эвольвента профилли тишли меха низмдаги туташма профилғ контакти даги нисбий пухталик етарли даражада э мас. Бундай механизм габаритлари ўқ лараро масофа билан характерланади. Контактнинг пухталиги юза бўйича контактнинг эзилишидаги кучланишига б оғлиқ (14.7-расм). 1 -биринчи ғилдирак тиши профилининг эгрилик ра диуси; 2 - иккинчи ғилдирак тиши профилининг эгрилик ра диуси; 1R - шестерня бошланғич айланасининг радиуси; 2R - ғилдирак бошланғич айланасининг радиуси;  - илашиш бурчаги; L - ўқлараро масофа. Чизиқли контактнинг камчилиги яна шундан иборатки, тишлар аниқ тайёрланмайди, баъзан валларда деформация бўлади. Булар э са тиш чизиғи бўйича тушадиган кучни бир текисда тарқалишини бузади.14.7 -расм

Новиков илашишида туташ профилларнинг контакт нуқтаси цилиндрик ўқларга параллел чизиқ бўйлаб бўлади. Эвольвентали илашишда эса бу нуқта нормал чизиқ бўйлаб боришини кўрган э дик. Шунинг учун Новиков илашишидаги ён кесимидаги илашиш коеффициенти нолга тенгдир, чунки илашиш чизиғи бу ҳолат учун нолга тенг. Новиков узатмасидаги тишлар оғма тишлар бўлганли гидан илашиш коеффициентининг бўлиши шартдир. Чунки оғма тишли ғилдираклар учун илашиш коеффициенти қуйидаги формула билан топилар эди: S k t btg      (12) Бу ерда S t - оғма тишли илашишдаги ён қадам; b - тишнинг кенглиги;  - эволғвент тишли илашишдаги илашиш коеффициенти;  - оғма тишнинг бошланғич цилиндрга оғиш бурчаги. Агар 0  бўлса, Новиков илашиши учун илашиш коеффициен ти қуйидагича топилади: S H t btg    (13) Ўқ бўйича қадам tg t t S 0 ни ҳисобга олганда Новиков ила шиши учун  , b , ва S t ларни танлаш йўли билан ҳам м а вақт 1H ни олиш мумкин. Кўпинча 2,1 05,1 ¸ H оралиғида бў лади. Тишларнинг қирқими айлана бўлган ва ғилдирак ўқларига тик бўлган Новиков илашмасида тишини профил лойиҳалаш билан тани шиб ўтамиз (14.8-расм). Агар узатиш сони 21i ва икки ғилдирак марказларининг оралиғи ) (L берилган бўлса, у ҳолда О 1 ва О 2 марказлардан чиқарилган бош ланғич айланалар радиуслари қуйидагича топилади:

1 21 21 1    i i L R ; 1 1 21 1    i L R (14) Ҳудди эвольвентали илашмаганидек илашиш қутби L P чи зиғи устида ва икки айлананинг уринган нуқтасида бўлади. Босим бурчаги (умумий уринма билан умумий нормалнинг ён қирқимга проекцияси орасидаги бурчак) 0 0 30 20    оралиғида қабул эти лади. Тишларнинг бошланғич цилиндрга оғиш бурчаги 0 0 30 10    оралиғида олинади. Тиш қабариқ профилининг радиусини топиб, у билан қутбни марказ қилиб ёй чизамиз. Бу радиус тахминан қуйидагича топилади: 11 )2,005,0(25,1 Rm б ¸  (15) Ботиқ профилғ радиуси қуйидагича топилади: 1 2 ) 10,1 03,1(   ¸  (16) Умуман Новиков илашмасида чиқиқлик айлана радиуслари қуйидагича топилади:         h R R l R R R b b 2 1 2 1 ) 1( Бу ерда l - силжиш;  ¸  2,0 1,0 K тиш боши билан тиш бағри орасидаги оралиқни билдирувчи коеффициент; h - тиш бошланғич айлана билан чиқиқлик айлана орасидаги масофа; Қабариқ ва ботиқ тишларнинг кенглиги бошланғич айлана бўйича ўлчаналаниб, икки туташ тишлар орасидаги муносабат қуйидагича бўлади: 5,1 3,1 2 1 ¸  a a бунда а 1 - қабариқ тиш кенглиги; а 2 - ботиқ тиш кенглиги,14.8 -расм

Бундан бошқа а 1 билан а 2 нинг ён қирқим қадами билан ён оралиқ орасидаги боғланишда кўрсатиш мумкин: q t a a s   2 1 (17) бунда s s m t  - ён томон илашиш қадами, мм q 4,0 2,0 ¸  - ён оралиқ.

Адабиётлар: 1.Артоболевский И.И. “Теория механизмов и машин”. М.: “Наука”, 1988 г. 2.Усманходжаев Х.Х. “Механизм ва машиналар назарияси”.Т.:“Ўқитувчи”, 1981 й. 3. Фролов К.В. ва бош. “Машина ва механизмлар назарияси” . Т . : “Ўқитувчи” , 1987 й. (таржима). 4. Иззатов З.Х. “ Механизм в а машиналар назариясидан курсавий лойихалаш ” . Т. : “Ўқитувчи” , 1979 й . 5. Мухамедов Ж. “Механизм ва машиналар назарияси”. Ўқув қўлланма. Наманган – 2003 й. 6. Юдин В.А., Петрокас Л.В. “ Теория механизмов и машин ” . М. : “ Высшая школа ” , 1977 г. 7 . Попов С. А. “ Курсовое проектирование по теории механизмов и машин ” . М. : “Машинасторение” , 1986 г . 8. Левицкая О. Н., Левицкий Н. И. “ Курс теории механизмов машин ”. М. : “Наука” , 1985 г . 9. Фарберман Л. Б., Мусина Р. Г. ва бош. “Олий ўқув юртларида ўқитишнинг замонавий усуллари”. Ўқув – услубий қўлланма. Т.: ОЎМММИ, 2002 й., 192 б. 10. Ишматов Қ. “Педагогик технология”. Ўқув қўлланма. НамМПИ,2004й.,95б.

O'xshashlar

Тишли механизмларнинг классификацияси илашишнинг асосий қонуни тишли илашишнинг асосий элементлари илашишнинг сифат кўрсаткичлари

Узатмалар

Тишли узатмаларнинг геометрияси ва кинематикаси

Эргономиканинг асосий тушунчалари

Машина ва механизмларнинг типик бирикмаларини йигиш