Тасаввуф - Manaviyat asoslari - Referatlar

Тасаввуф

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

93.5 KB

Ko'chirib olish

Тасаввуф Режа: 1. Тасаввуф таълимотининг вужудга келиши 2. Марказий Осиё тасаввуф мактаблари 3. Тасаввуфга оид тушунчалар: ҳол, фано, бақо, кашф, илҳом, зовия ва хонақоҳлар

Тасаввуф ислом оламидаги халқларнинг ижтимоий-фалсафий, маданий-маънавий ҳаётида кенг тарқалган, энг мураккаб ҳамда ўзаро зиддиятларга тўла ғоявий оқимлардан бири саналиб, пайдо бўлишининг биринчи асрларида (IX-X) бидъат таълимотлар қаторига қўйилган, унинг тарғиботчи ва ташвиқотчилари беаёв қувғин этилган, баъзилари шафқатсиз қатл этилган. Муаллифларнинг фикрича, тасаввуф, арабча “суф” сўзидан келиб чиққан бўлиб, “жун” маъносини англатади. Суфийлар – аксар қўй жунидан тўқилган чакмон ёки пўстин кийиб юрувчи дарвешлардир. Тасаввуф таълимотининг моҳиятини тушуниб етмоқ учун энг аввало унинг назариясини амалиётидан фарқ қилиш зарур. Мазкур таълимот қалбига чуқур жойлашган Заҳриддин Муҳаммад Бобурнинг суфийликни мутасаввуфдан ажратгани тасодифий эмас. Гап шундаки, ўзларини тасаввуф аҳлига мансуб деб биладиган тариқатнинг мухлиси бўлган ва энг муҳими, унинг амалиётини ўтаган кишиларни суфийлар деб атаганлар. Тасаввуфнинг ғоявий-назарий жиҳатларини ўзига қабул қилиб олган, лекин тариқат амалиётини ўтамаган одамларни мутасаввиф деб ҳисоблаганлар. Ана шу маънода Алишер Навоий ва ўрта асрлар мусулмон дунёсининг аксар шоирлари мутасаввуф эдилар. Чунки улар суфий-амалиётчи бўлмаганлар, лекин ғоялар ва қарашларнинг маълум назарий тизими сифатида тасаввуфнинг фалсафаси ва ахлоқий тамойилларини ўзларига қабул қилганлар. Тасаввуфий тушунча ва яшаш тарзи асосан тариқат воситасида халқ орасида кенг тарқалди. Бугунги тариқатларнинг кўпи 12 асрда юзага келди. Олдинги асрларда мавжуд бўлиб, тасаввуфий асарларда 12 та дея қабул қилинган тариқатлар, кейинги даврлардаги тариқатларда мавжуд барча унсурларга эга бўлмай, кўпроқ машҳур суфийлар атрофида шаклланган тасаввуф мактабларидир. Хужвирий “ Кашф ул-маҳжуб ” асарининг 3- бўлимини бу тариқатларга ва уларга мансуб суфийлар кўпроқ эътибор берган мавзуларга ажратилган, уларнинг кенг миқёсда ўрганган, ислом қоидаларига мувофиқ ва зид томонларини изоҳлаган. Илк давр суфий тариқатлари деб айтиш мумкин бўлган бу тариқатлар ва уларнинг аҳллари бўлган суфийлар ҳамда улар эътибор бераётган мавзулар қуйидагилардир: А. Илк давр сўфий тариқатлари:

1. Мухосибия – Хорис Мухосибий (ваф. 857 й.) тасаввуфидаги Ризо мавзусига кўпроқ эътибор берган. 2. Қассория – Хамдун Қассор (ваф. 884 й.) маломат мавзусига кўпроқ аҳамият берган. Бу тариқат маломатия тариқати деб ҳам аталади. 3. Тайфурия – Абу Язид Тайфур Боязид Бистомий (ваф. 848 й.) тасаввуфида “ сакр ”, яъни илоҳий ишқ билан йўғрилган руҳ жўшқинлигига аҳамият берган, “сакр” ҳолининг “сахф” ҳолидан ҳам устун деб қабул этилган. 4. Жунайдия – Жунайд Бағдодий (ваф. 909 й.), Бистомийга муқобил равишда “ сахф ” ҳолига, яъни илоҳий ишқ мастлигидан қутулиб, тамкин ҳолини эгаллашга аҳамият берган. Шу боис Ҳалложни “ анал-ҳақ ” ва бошқа сўзлари учун танқид қилган. 5. Нурия – Абу Хусайн Нурий (ваф. 907 й.) “ исор ” (бошқаларни ўзидан афзал билмоқ: жўмардликнинг энг юқори даражаси) фароғат каби жиҳатларга ва суҳбат тарзига аҳамият берган, узлат ва инзиво ҳаётини ёқламаган. 6. Саҳлия – Саҳл ибн Абдуллоҳ Тустарий (ваф. 896 й.) асосан нафс билан мужоҳада, риёзат ва чиллага кучли эътибор берган. 7. Хакимия – Ҳаким Тирмизий (ваф. 898 й.) кўпроқ валийлик ва каромат узра тўхталган бўлиб, бу зот орқали тасаввуфга фалсафа кириб келган. 8. Харрозия – Абу Саид Харроз (ваф. 890 й.) фано ва бақо мавзуларига кўпроқ аҳамият берган. 9. Ҳафифия – Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Ҳафиф (ваф. 982 й.) ғайбат ва ҳузур мавзулари устида кўпроқ тўхталган. 0. Сайёрия – Абу Аббос Сайёрий жам ва фарқ мавзуларига аҳамият берган. Хужвирий ҳақ деб билган мазкур ўн тариқатдан бўлак яна икки ботил тариқат ҳақида ҳам сўз юритган. Уларни ва “ хулулия ” га оид деб ҳисоблаган. 11. Ҳалложия – Фориз исмли бир шахсга нисбат берилган. Ҳулул ва танассух ҳақидаги фикрларини Ҳаллождан олган, унинг ҳам ўзи каби фикрлаганини даъво қилган. Ҳужвилий эса Ҳалложнинг бу фикрларига алоқадор эмаслигини таъкидлайди. 12. Хулмония – Абу Хулмон Дамашқийга нисбат берилган. Бу шахс тавҳид эътиқодига амал қилган. Лекин унинг йўлидан борганлар тўғри йўлдан адашганлар ва ҳулул, имтизож ва

руҳларнинг танассухини қабул этганлар. Тасаввуф илмини турли тушунчалар қамраб олган даврда яшаган бу шахсиятлар ва уларнинг фикр қарашлари атрофларида йиғилган суфийлар юзага келтирган тасаввуфий мактаблар, Хужвилий ва ошқалар томонидан бир тариқат сифатида тилга олинса ҳам, булар кейинги даврларда пайдо бўлиб, мумтоз тарзда шаклланган тариқатлар каби эмасди. Шу боис тасаввуф тарихида тариқат дейилганда VI/XII асрдан кейин кенг тарқалган ва юқорида муштарак унсурлари қайд этилган тариқатлар тушунилади. Абдураҳмон Жомий (1414-1492) ўзининг “ Нафоҳат ал-унс мин ҳазарот ал-қудс ” (Муқаддас ҳузурлардан эсган дўстлик шаббодалари) асарида олти юзга яқин тасаввуф намояндалари ҳақида маълумот беради. Аммо унинг рўйхатидан жуда кўп Марказий Осиёлик тасаввуф вакиллари тушиб қолган. Уни тўлдириш мақсадида 1496 йили Алишер Навоий ўзининг “ Насойим ал- муҳаббат мин шамойил ал-футувват ” (Улуғлик хушбўйликларини таратувчи севги шаббодалари) асарини ёзади. Навоий унга туркий халқлардан чиққан шайхлар Аҳмад Яссавий, Ҳаким Ота ва бошқаларни киритган. Марказий Осиё тасаввуф мактаблари Марказий Осиёда тасаввуфий таълимотларининг пайдо бўлиши йирик мутасаввиф донишманд, шайх уш-шуйух (устозлар устози) Ҳазрати Юсуф Ҳамадоний (1048-1140) номи билан боғлиқдир. Ҳамадоний 1048 йилда Эроннинг Ҳамадон шаҳри яқинидаги Бузанжирд қишлоғида таваллуд топган. У 17 ёшлигида илм истаб Бағдодга келади ва у ердаги машҳур “ Низомия ” мадрасасида ўқийди. Ҳамадоний ҳадислар тўплаш мақсадида Исфаҳон, Балҳ, Ҳирот, Марв, Бухоро ва Самарқанд шаҳарларига бир неча бор сафар қилади. Ҳамадоний Бағдодда яшаган кезларида ас-Самъоний, Аҳмад ал-Ғаззолий (Абу Ҳомид ал-Ғаззолийнинг акаси)лардан ҳам тасаввуфга оид илмларни ўрганган. Юсуф Ҳамадоний умрининг иккинчи ярмини кўпроқ Ҳирот, Марв, Самарқанд ва Бухоро шаҳарларида ўтказади. Марв ва Бухорода хонақо ҳамда мадраса қурдиради ва кўпдан кўп

шогирдларни тарбиялайди. Улар орасида кўплаб туркий ва форсий миллатга мансуб шахслар бор эди, жумладан, Ҳасан Андоқий, Абдулло Бараққий, Аҳмад Яссавий ва Абдуҳолиқ Ғиждувонийлар алоҳида ажралиб турар эдилар. Юсуф Ҳамадоний даставвал “ илм-ан-назар ” (рационализм) соҳасида катта мутахассис бўлиб етишса-да, тез орада ўша илмдан воз кечиб, ҳақиқий художўйлик йўлига киради. 90 ёшдан ошган донишманд Бомиён шаҳрида (ҳозирги Афғонистон) оламдан кўз юмади. Васиятига кўра, унинг жасадини шогирдларидан Ибн Анжар Марвга олиб келиб дафн этади. XII асрда Марказий Осиёда пайдо бўлган илк тасаввуфий тариқатнинг асосчиси Хожа Аҳмад Яссавийдир. У 1041 йилда Сайрамда шайх Иброҳим оиласида дунёга келган. Унинг вафоти кўпгина қўлёзма манбаларда мелодий 1166-1167 йил, деб аниқ ёзилган. Аҳмад Яссавийнинг ўзи 23 ёшида “устоз Юсуф Ҳамадонийнинг ҳузурига борганини ва ул Ҳазратнинг тарбиясига ноил бўлганлигини” ёзади. XII асрдан сўнг “ яссавия ” тариқатидан кейин унинг давоми сифатида Марказий Осиёда икки йирик тариқат пайдо бўлади. Улар “ нақшбандия ” (Хожагон) ва “ бектошия ” (иқония) деб ном олган учинчи тариқат ҳам “яссавия”дан тарқалган бўлса- да, унинг таъсир доираси фақат ўша даврдаги Шош (Тошкент) вилояти ҳудуди билан чегараланиб қолган. “ Яссавия ”тариқатининг барча ақидалари Хожа Аҳмад Яссавийнинг асосий асари бўлмиш “ Ҳикмат ”да муфассал баён этилган. XII асрда Марказий Осиёда вужудга келган яна бир йирик тасаввуфий тариқат – “кубравия” мусулмон оламидаги энг забардаст мутасаввуф донишмандлардан бири шайх Нажмиддин Кубро номи билан боғлиқдир. У 1145-1146 йилларда Хоразмдаги Хивак шаҳрида дунёга келган. У Мисрда Рузбеҳон Ваззон ал-Мисрий (ваф. 1188 й.) дан, кейинчалик Табризга келиб, шайх Исмоил Касрийдан таълим олади. Сўнгра у Хоразмга қайтиб келиб, хонақоҳ қуради ва кўплаб шогирдлар тарбиясига киришади, ҳамда “ кубравия ” ёки “ заҳобия ” тариқатига асос солади. Мазкур тариқат соликлари (аъзолари) орасида зикрнинг овоз чиқармасдан “ ҳуфия ” ижро қилиш усули кенг қўлланган. 1221 йилнинг июлида Чингизхоннинг лашкарбошиларидан бири

Хулагухонга қарши 76 ёшлик Шайх Нажмиддин Кубро халқ орасидан лашкар тўплайди ва Урганч қалъасини бир неча кун душмандан сақлаб туради. Мазкур жанг пайтида шайх Нажмиддин Кубро мўғул босқинчилари томонидан ваҳшиёна ўлдирилади. XIV асрда Марказий Осиёда пайдо бўлган яна бир йирик тасаввуфий тариқат “ нақшбандия ”дир. Бу тариқат “ хожагон ” номи билан ҳам машҳур. Мазкур ном Хожа Абдуҳолиқ Ғиждувоний исми ва таълимоти билан боғлиқдир. Ғиждувоний Бухоро вилоятидаги Ғиждувон қишлоғида туғилиб, шу ерда (1220 й.) вафот этган. Абдуҳолиқ Ғиждувоний Бухорода Хожагон (кейинроқ “ нақшбандия ”) таълимотига асос солиб, ўз муридлари учун бир неча қонун-қоидалар, ҳозирги замон тили билан айтганда, одоб- ахлоқ мезонларини ишлаб чиқади. Бундай ахлоқ мезонларини “ Рашаҳот айн ул-ҳаёт ” асарининг муаллифи Фахриддин Али ас-Сафий “ Рашаҳа ” (томчи, қатра) деб атаб, бевосита Ғиждувонийнинг ўз ўғлига қарата айтилган панд-насиҳатлари тариқасида муфассал баён этган. Тасаввуфга оид тушунчалар: ҳол, фано, бақо, кашф, илҳом, зовия ва хонақоҳлар Тасаввуф назарий бўлиши билан бирга, тажрибада кўринадиган амалий илм ҳамдир. У фақатгина назариёт билан чекланиб қолган тушунча эмас. Чунки тасаввуфда мақсадларга фақатгина тушунча ва ўрганиш билан эмас, балки амал қилиш орқали эришмоқ мумкин. Бу ерда амал дейишдан мақсад, фақатгина ибодат эмас, ҳаётиинг ҳар бир дақиқасида маълум бир ният ва мақсадга кўра қилинган ҳир бир фаолиятдир. Ҳол (кўплиги аҳвол; ёхуд ҳолат, кўплиги ҳолат) – буюм, инсон ва ҳолати. Қуръонда ушбу маънода қўлланилмаган. Суфийлик “психология”сида ҳол – Аллоҳга интилиш “йўлида” суфий, унинг иродасидан ташқари ва мукаммалликка эришганлик даражасидан қатъи назар тушадиган ҳолати. Бақо ва фано (араб. бақо – боқийлик, барқарорлик; фано – фонийлик, йўқолиш, ўткинчилик) – исломдаги тасаввуф билан боғлиқ тушунча. Ислом динида бақо – Аллоҳ сифатларидан бири.

Тасаввуфда бақо Аллоҳнинг боқий дўсти бўлиб қолиш учун ўзидан воз кечиш, барча яхши сифатларни ўзида мужассам қилиш, деб ҳам тушунилади. Фано – ўзидаги барча ёмон сифатларни йўқ қилиш йўли билан Аллоҳга яқинлик ҳосил қилишдир. Тасаввуфда солик фано мақомига етгач, Аллоҳнинг ҳақлиги ва улуғлиги тўғрисидаги фикру зикрга ғарқ бўлиб, бу фоний дунёдаги жамики нарсаларни унутиб юборади. Бу мақом “фано филлоҳ” деб аталади. Илҳом – кўнгилга солиш; тасаввуфда солик қалбида Аллоҳ томонидан пайдо этилган фикр. Шариат уламолари фикрича, илҳом қатъий маълумот манбаи бўла олмайди. Тасаввуф аҳли, аксинча, илҳомни илоҳий файз деб қабул қилиб ҳамда унга асосланиб иш юритади. Илҳом ўз моҳиятига биноан “ақлий илм”дан ҳам фарқланади, чунки илҳом фикр-мулоҳаза юритиш ва хулоса чиқариш йўли билан вужудга келмайди. Тасаввуфга кўра, илҳом мўъмин дилини ёритувчи илоҳий нурдир, қуръоннинг ботиний маъносини ҳам илҳом орқали англаб етиш мумкин. Зовия – (араб. бурчак, ҳужра.) суфийлар, дарвешлар, мусофирлар, фақирлар тўхтайдиган ва яшайдиган маскан. Зовия хонақоҳ ва риботлардан ҳажмининг кичикроқ бўлиши ва аксар ҳолларда узлатни ихтиёр қилган шайхлар ҳузурида бўлиши билан фарқланиб турган. Аммо баъзи манбаларда “зовия” ва “хонақоҳ” сўзлари синоним сифатида хам қўлланилган. Зовия жомеъ бўлмаган, яъни минбарсиз кичик масжид. Қадимда зовиялар кўп бўлиб, улар ислом оламида тасаввуфнинг кенг тарқалишига хизмат қилган. Зовия маълум бир шайхнинг тасарруфида бўлиб, аксар ҳолларда муайян бир тариқатнинг таълим, тарғибот ва ташвиқот маркази вазифасини ҳам ўтаган. Ўрта асрларда зовиялар Мовароуннаҳрда жуда кенг тарқалган бўлиб, улар мусофирхона вазифасини ҳам бажарган. Жумладан, ўрта асрлар машҳур араб сайёҳи ибн Баттута (1304-1377) ўзининг “Сафарнома” номи билан таниқли “Туҳфат ан-нуззор” асарида Мовароуннаҳрга қилган саёҳати давомида элликдан ортиқ зовияга тушгани, уларнинг ҳар бирида мусофирлар учун барча шарт-шароитлар муҳайё қилингани, буларнинг эвазига эса ҳеч нарса талаб қилинмаслиги ҳақида тўлқинланиб ёзади. Ибн Баттута Бухарода авлиё шайх Сайфиддин Бохартзм мақбараси ёнида жойлашган зовияга тушгани ҳақида ҳикоя қилиб, бу зовиянинг вақф зурриётларидан экани, мазкур шайх

уни зовиядаги меҳмондорчиликка чақиргани, зовияларда қуръон тиловати ва маърузалар қилгани, шунингдек, туркий ва форсий тилларда қўшиқлар ижро этилганини баён этади. Хоноқоҳ (форс.-уй) – дарвешлар, қаландарлар, шунингдек, ғариб ва мискинлар тўхтайдиган, истиқомат қиладиган уй – қаландархона, дарвешхона. Мусулмон мамлакатларида зовия, такъя, работ номлари билан ҳам юритилади. XII аср бошларида тасаввуфга қизиқиш ошиб бориши, муридларнинг сони ўсиб бориши, ихлосмандларнинг тобора кўпайиб бориши натижасида – хонақоҳлар пайдо бўлди. Хонақоҳ биноларикўпинча алоҳида мустақил бино сифатида аҳоли яшаш ҳудудларидан холироқ жойларда ёки баъзан масжидга туташган ҳолда барпо тилган. Одатда хонақох мажмуа сифатида фаолият олиб бориб, ошхона ҳамда мурид ва ихлосманд тингловчилар учун меҳмонхона, зикр тушиш хоналари, чиллахона баъзан эса мактабларни ҳам ўз ичига олган. Аксар ҳолларда мажмуа ҳовлисида тариқатга асос c олган шайх, ёки бирон - бир авлиё мақбараси ҳам бўлган. Маълумотларга қараганда энг биринчи хонақоҳ Фаластиндаги Рамла шаҳрида VIII аср охирларида бунёд этилган. Ҳамма суфийлар томонидан ҳам хонақоҳ тизимини маъқулланмаган бўлса-да у ўз даври учун ўзига хос маърифий маскан ролини ўтаган. Хонақоҳлар фақатгина зоҳидлар, дарвеш ва қаландарлар тўхтайдиган жой эмас, балки аксар ҳолларда диний таълим мактаблари вазифасини ҳам бажарган. Хонақоҳлар ҳузурида кутубхона, ўқув хоналар бўлиб, у ерда ўқитувчилар ҳам фаолият олиб борган. Хонақоҳлар давр ўтиши билан мукаммалашиб бориб, муайян кўринишдаги тизимли мажмуага айланган. Кейинги давр хонақоҳларида ўзига хос маъмурий тизимни ҳам кўриш мумкин. Ҳар бир хонақоҳда шайх ва имом билан бир қаторда вақф ишлари нозири, муаззин, кутубхоначи, келувчиларни қайд қилувчи мирза, ҳаммом масъули, ҳажжож (қон олувчи), сувчи, гўлах, фаррош, шайх хизматкори каби ходимлар фаолият олиб борган. Бундай хонақоҳлар сахий ходимларнинг эҳсонлари, вақф қилинган мулклардан тушадиган даромадларга таянган. Самарқанддаги Қусам ибн Аббос мақбараси ёнидаги хонақоҳ ҳам тахминан ана шундай тизимга эга бўлган. Ҳукумдорлар ҳам ҳонақоҳ барпо этишга алоҳида эътибор билан қараганлар. XV-XVII асрларда суфийлар хукумрон табақалар билан

яқинлашиб, улардан катта миқдорда молиявий ёрдам ола бошладилар. Бу жараён хонақоҳларнинг биносида ҳам ўз аксини топди. Хуросон ва Мовароуннаҳрда хонақоҳларнинг пайдо бўлиши ибн Карром (806-869) ва у асос солган карромийлар фаолияти билан боғлиқ. Мазкур минтақада карромийлар биринчилардан бўлиб ўз таълимотларини тарғиб ва ташвиқ қилиш учун хонақоҳ тизимидан нумли фойдаландилар. Мазкур тизим туфайли ўз ғояларини омма ўртасида кенг тарқалишига ва маълум бир муддат издошлари сони кескин равишда ортиб кетишига эришдилар. Мовароуннаҳр хонақоҳларида турли даврлар учун хос бўлган меъморий ечимларини кўриш мумкин. XVII асрга келиб эса пекштоқли, гумбазли, ўртада зикрхона ва атрофида ҳужралар бино қилинган шаклдаги хонақоҳлар кенг тарқалди. Мовароуннаҳрдаги машҳур хонақоҳлар: Самарқанддаги Абду Дарун, Улуғбек хонақолари (XV аср), Бухародаги Лаби Ҳовуз ансамбилидаги Нодир Девонбеги хонақоҳи (XVII аср), Термиздаги Кокилдор ота, ал-Ҳаким ат-Термизий мақбараси олдидаги хонақоҳ, Бухородаги Хожа Порсо (XV аср), Бухородаги Хожа Зайниддин, Чор Бакр (XVI аср), Ёрмуҳаммад Оталиқ (XVII аср), Шайх Худойдод, Баҳоуддин Нақшбанд хонақоҳлари, Ғиждувондаги Деҳкон Бобо, Тошкентдаги Ҳазрати Имом хонақоҳлари. Такъяхона, Такя (турк.) – форсларнинг хонақоҳига муқобил равишда туркийлар томонидан барпо этилган. Хонақоҳ таълим бериш вазифасини ҳам ўтган бўлса, такъяхона асосан дарвеш, қаландар ва мусофирлар учун яшаш жойи сифатида қурилган. Бажарадиган вазифасига кўра ҳам хонақоҳ ҳам такъянинг қурилиш меъморчилиги бир-биридан фарқланган. Одатда такъяхоналар боғчали ва ўртасида ҳовуз ёки фаввора бўлган ҳовлини ўраб турувчи кичик қуббали очиқ айвонлар, масжид ва дарвешлар яшайдиган ҳужралардан иборат бўлган. Салжуқий ва усмонийлар султонлиги давридаги такъялар атрофида кўпинча қабристон, ҳаммом, масжид, молхона, баъзан тегирмон жойлашган. Агар дарвеш такъяхонада вафот этса, у шуернинг ўзида дафн этилган. Мавлавийлар тариқати такъялари усмонийларнинг барча жойларида тарқалган эди. Такъяларнинг иқтисодий таъминоти султонлар, сахий амалдорларнинг ажратган вақфлари ҳисобига амалга оширилган. Натижада

таъкялар хукмрон доиралар олдиди бирқадар тобе ҳам бўлиб қолган. Аксарият такъяларда шайхлик отадан ўғилга ўтиш анъанаси вужудга келган. Рибот – VII-X -асрларда Кичик ва Ўрта Осиё ҳамда ШимолийАфрикада мусулмонларнинг христианлар (ёки бутпарастлар) билан чегарадош бўлган ҳудудларида барпо этилган ҳарбий истеҳкомларёки қалъалар. Риботларда истеқомат қилган мусулмонлар “муробит” деб аталиб, одатда кўнгилли суфийлардан бўлганлар ҳамда ғайридинлардан ҳимоя урушларида қатнашганлар. Риботлар ғайридинлар билан чегарадош ҳудудларда ислом динини тарғиб ва ташвиқ қилиш марказлари сифатида ҳам тарихда машҳур бўлганлар. Муробитлар энг олийжаноб хулқ намунасини намоён қилганлари ҳақида кўплаб афсоналар ҳам тарқалган. Ислом динида шаҳидлик энг юксак мартабалардан деб ҳисоблангани учун ҳам кўпчилик суфийлар риботларда хизмат қилишни хонақоҳ, зовия ва такъяларда ўтириб ибодат қилишдан устун кўрганлар. Ҳатто машҳур саҳобий Абу Ҳурайра ҳам “Аллоҳ йўлида бир кеча муробит бўлиш, лайлатул қадр кечаси қора тош олдида бедор бўлишдан афзал” эканини таъкидлаган. XI-XII асрларда Марокашда пайдо бўлган ал- Муробитун ҳаракати ва давлати ўз номини рибот атамасидан олган. Тахминан XI аср бошларида риботлар Шош, Хуросон, Ироқ ва Мисрда ўзининг ҳарбий аҳамиятини йўқота бошлади ва дарвеш қаландарларнинг қароргоҳи – хонақоҳларга айланди. Чунончи, XVI аср олими Ибн Марзуқ сўфийлар наздида рибот “Ҳою ҳаволадга қарши жиҳодда нафсни қўлга олиш ва зулмга нисбатан доимо огоҳ бўлиш” деб тавсиялаган эди. Яъни рибот энди ғайридинларга қаршилик кўрсатиш истеҳкоми эмас, балки шахсдаги нафс, ҳою ҳавасларга қарши курашиш марказига айланди. Кейинчалик риботларнинг айнан шу маъноси бугун мусулмон дунёсига ёйилди. Шошдаги Асқалон, Тартус, Акка риботлари, Мисрдаги Искандария риботи, Ироқдаги Аббадон ваш у каби бошқа риботлар ўзининг ғайридинлар билан чегара ҳудудидаги истеҳком вазифасини ўтаб бўлганидан сўнг оммавий зиёратгоҳга айланиб қолган.

O'xshashlar

Тасаввуф

Тасаввуф ва махаллий суфий тарикатлар

Ислом динида инсон маънавияти масаласи тасаввуф таълимотида шахснинг маънавий киёфаси

Норасмий уламолар

Маънавият ва маърифат