Мактабгача таълим муассасининг турли ёш гуруҳларида қуриш ясашга ўргатиш методлари - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Referatlar

Мактабгача таълим муассасининг турли ёш гуруҳларида қуриш ясашга ўргатиш методлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

471.94140625 KB

Ko'chirib olish

Мактабгача таълим муассасининг турли ёш гуруҳларида қуриш ясашга ўргатиш методлари Режа: 1. Қуриш - ясаш машғулотларини бола ривожланишидаги аҳамияти. 2. Қуриш - ясаш материалларининг турлари. 3. Кичик гуруҳларда қуриш - ясашга ўргатишнинг вазифалари. 4. Ўрта гуруҳларда қуриш - ясашга ўргатишнинг вазифалари. 5. Катта гуруҳларда қуриш - ясашга ўргатишнинг вазифалари. 6. Мактабга тайёрлов гуруҳларда қуриш - ясашга ўргатишнинг вазифалари.

Қуриш - ясаш машғулотларини бола ривожланишидаги аҳамияти. Қуриш-ясаш лотин тилидан олинган бўлиб, турли предметларни, қисм ва элементларни маълум бир ҳолатга келтириш, деган маънони билдиради. Болаларни қуриш- ясашида қурилиш материалларидан, қоғоздан, картон, дарахт ва бошқа материаллардан турли хил ўйинчоқлар ясаш ўргатилади. Ўз характерига кўра болалар қуриш-ясаши кўпинча тасвирий ва ўйин фаолияти билан ўхшашдир–бу теварак атрофда акс этади. Болаларнинг ясаган нарсалари асосан амалиётда ишлатилади. Масалан: ўйинлар, арчани ясатиш учун, оналарга совға учун. Қуриш-ясаш фаолияти–амалий фаолият бўлиб, олдиндан белгиланган, бирор мақсадга қаратилган реал воқеликдир. Қуриш-ясаш фаолиятига ўргатиш жараёнида болаларда ақлий, ахлоқий, эстетик ва мехнат тарбияси янада шаклланиб боради, ҳамда уларда теварак-атрофдаги предметларни таҳлил қилиш кўникмаси, мустақил фикрлаш, бадиий дид, шахснинг иродавий сифатларидан (мақсадга интилиш, қатъийлик ва ҳоказо…) таркиб топа бошлайди, буларни барчаси болаларни мактабда ўқишга тайёрлайди. Мактабгача таълим муассасасида болаларни қурилиш материаллари ёрдамида ўйин ва машғулотлар ўтказишнинг аҳамияти катта. Ёш авлодни ҳар томонлама тарбиялашда мактабгача таълим муассасасида қурилиш материаллари ёрдамида ўтказиладиган ўйин ва машғулотлар катта ўрин эгаллайди. Болаларнинг қурилиш ўйинлари ролларга бўлиниб, ўйналадиган ўйинларнинг ажралмас бир қисми ҳисобланади. Қурилиш ўйинларида ҳам болалар теварак атрофдаги нарсаларни, катталарнинг фаолиятларини акс эттирадилар. Қурилиш ўйинларининг мазмуни болаларнинг ўзлари яратадилар. Болалар кўпинча катталарнинг қурилишдаги фаолиятларига тақлид қилиб,

«Қурувчи ишчи» ролини бажарадилар. Болаларнинг қурилиш ўйинлари қизиқарли ижодий фаолиятдир. Улар ўз ўйинларида қурилишларни транспорт ҳаракати, катталарнинг мехнати ҳақидаги таассуротларини акс эттирадилар. Бундай ўйинлар болаларда ташаббускорликни уйғотишга, уларни фикр юритиш ва ҳаракат фаолиятларини фаоллаштиришга кенг имкон яратади. Машғулот ва ўйин вақтида болалар бир–бирлари билан турлича муносабатда бўладилар. Улар ролларни ўзаро бўлишиб оладилар, ишларни бажаришда бир бирларига ёрдам берадилар ва маслаҳатлашадилар. Қурилиш ўйинларида ҳаракат элементлари кўп бўлиб, у болаларнинг ҳаракат қилишга нисбатан бўлган талабларини қондиришга ёрдам беради. Бола бирор нарсани қура бошлаганда қурилиш материалларини тегишли жойга олиб боради, уларни стол ёки пол устига жойлаштиради, энгашади, бу вақтда унинг қўллари фаол ҳаракат қилади, яъни маълум миқдорда жисмоний куч сарфлайди. Майда қурилиш материаллари билан ўйнаганда қўлнинг майда мускуллари яхши ривожланади. Қурилиш ўйинлари ўйнаш натижасида болаларнинг кузатувчанлиги ортади, техникага бўлган қизиқишлари ўсиб боради. Бундан ташқари улар ўйин жараёнида оддий геометрик шаклларнинг тузилиши билан ҳам танишадилар. Қурилиш ўйинларининг тарбиявий таъсири болалар акс эттирадиган ходиса ва нарсаларнинг ғоявий мазмуни ўз аксини топади. Мактабгача тарбия ёшдаги болаларда тафаккурнинг таҳлил ва синтез, таққослай билиш каби жараёнлари ҳали суст ривожланган бўлади. Қурилиш материалари ёрдамида ўтказиладиган ўйинлар эса болаларнинг тафаккурини, ижодий қобилиятини ўстиради. Тарбиячининг кўрсатган нарсасини эсда сақлаб қолиш ва уни қайта эсга солиш болаларни нарсаларни бир–бирига солиштиришга, таҳлил ва синтез қилишга, ўхшашини топиб қўйишга ва фарқини ажрата билишга мажбур қилади ва қурилишдаги вазифаларни пала– партиш бажармасликка, тасодифий хулоса билан қониқиб қолмай, балки мақсадга мувофиқ йўл тутишга ўргатади. Болалар билимини мавзули равишда қурилиш ўйинлари фақат теварак–атрофни билиб олиш воситасигина бўлиб қолмай, балки ахлоқий сифатларни тарбияловчи восита ҳамдир. Болалар бевосита кузатаётган қурилишдаги конкрет мисоллар болаларнинг ўзбек халқи ўз мехнатини қанчалик севишини тушунишларига ёрдам беради. Қурилиш ўйинлари орқали тарбиячи болаларда мехнатсеварлик, мустақиллик, ўз ишига жавобгарликни ҳиссини тарбиялаб боришга ҳаракат қилиди.

Болалар жамоасини тўғри ташкил этишда қурилиш материаллари билан ўтказиладиган ўйин ва машғулотлар катта аҳамиятга эга. Қурилиш материаллари билан ўтказиладиган ўйин ва машғулотлар болаларни мактабга тайёрлаш ишини амалга оширишда ҳам ёрдам беради. Бу ўйин ва машғулотлар жараёнида болаларда диққатни бир жойга тўплаш, олдига қўйган мақсадга чидам ва сабот билан эришиш, олган билими ва малакаси асосида ижодий ташаббускорлик кўрсатиш хусусиятлари шаклланиб боради. Қурилиш ҳақидаги асосий билимни болалар қуриш–ясаш машғулотида эгаллайдилар. Ана шу машғулотларда улар нарсаларнинг элементар кўринишларини, қурилиш қисмларидан мақсадга мувофиқ фойдалана олишни ўрганадилар ва қурилишни бадиий жиҳатдан безашнинг оддий усулларини ўзлаштириб оладилар. Мактабгача тарбия ёшидаги кичик болалар қуриш– ясашга бир неча бор уринадилар, улар фақат қурилиш тўпламларидаги материалларни япалоқ томони билан қўйиб териб чиқадилар ёки бир- бирининг устига қўядилар. Тарбиячи болаларни ҳар хил нарсалар қуришга ўргатган бўлса, кичик ёшдаги болаларнинг қурилиш ўйинларида у ўз аксини топади. Қурилиш материаллари билан ўтказиладиган ўйин ва машғулотлар учун зарурий шароитлар. Болалар қуриш техникасини яхши ўзлаштириб олишлари учун гуруҳларда зарур шарт– шароитларни яратиш лозим. Бунинг учун аввало гуруҳда етарли миқдорда қурилиш материаллари бўлиши, яъни ҳамма болалар бир вақтда ёки ҳеч бўлмаганда ярим гуруҳ болалар машғул бўла оладиган даражада материал бўлиши зарур. Намунага қараб қуриш машғулотида ҳам болаларни материалдан чеклаб қўймай, балки ҳар кимга керагини тақсимлаб бериш лозим. Материал ҳар доим зарур бўлганини олиб ишлата билишни ўргансинлар. Болалар қуриш– ясаш малакаларини эндигина эгаллай бошлаганлирида, яъни иккинчи кичик гуруҳдан бошлаб қуриш машғулотларини ўтишга рухсат берилади. Машғулотларда қуриш–ясашга ўргатиш учун стол устида ўйналадиган қурилиш тўпламидан фойдаланган маъқул, чунки бу қурилиш материаллари бир вақтнинг ўзида

кўпчилик болалар қуриб ўйнаш учун йирик қурилиш материалларидан фойдаланилади. Бу материаллар болаларни кўпчилик бўлиб қуришга, ўйнашга ўргатади. Гуруҳдаги болаларнинг ҳаммаси қуриш усулларини яхши ўзлаштириб олишлари учун машғулот вақтида столларни ҳар хил жойлаштириш мумкин. Қурилишни якка– якка бажараётганда столларни одатдаги тартибда ёки П ҳарфи шаклида териб қўйиш мумкин, агар болалар бир қурилишни гуруҳ бўлиб бажарсалар, 2-3 столни бирлаштириб қатор қилиб қўйиш керак. Машғулот вақтида болаларга қурилишнинг энг зарур усуллари кўрсатилади, шунинг учун машғулот узоқ чўзилмаслиги (10–12 минутдан ошмаслиги) керак. Қуриш–ясаш машғулотларини ўқув йилининг биринчи ярмида ўтказиш мақсадга мувофиқдир, иккинчи ярмида эса ўйинлар билан чегараланса ҳам бўлади. Болаларни қуриш–ясашнинг ҳамма усулларини кўрсатишдан иборат. Қурилишни қуришда қуриш–ясашнинг ҳамма усуллари кўрсатиш ва ҳаракат билан тушунтириш, тайёр қурилган нусҳани кўрсатиш ва унга кирган элементларни таҳлил қилиш. Намуна сифатида қурилиш материалларидан нималар ясаш мумкинлигини кўрсатувчи тайёр қурилишдан фойдаланиш. Болалар бино, иншоотни қуришни билиб олишлари учун (баланд пойдеворнинг устини қандай бекитиш, бир қисмни қандай қилиб бошқаси билан алмаштириш, текисликни қандай кенгайтириш ва шу кабилар) қурилишнинг айрим қисмларини кўрсатиш. Тарбиячи томонидан бажарилаётган қурилишнинг айрим қисмини давом эттиришни болаларга таклиф қилиш. Қуриладиган объект ҳақида тушунча бериш, масалан, қурилишнинг ҳажмини (катта–кичиклигини) аниқлаш, бунда курилишнинг ўйинчоқларга мос бўлишини айтиш. Болаларни ўзлари ижод қилиб қуришга ўргатиш учун зарур шароитлар ва ашёлар билан таъминланган бўлиши керак. Қуриш-ясаш материалларининг турлари. Мактабгача тарбия муассасаларида болаларга қуриш-ясаш фаолиятини ўргатишда қурилиш материали, конструктор, қоғоздан, табиат, ташландик материалларидан ва

бошқалардан фойдаланилади. Материални тури қуриш ясаш турини аниқлаб беради. Қурилиш материали – майда ва йирик-геометрик фигуралардан (куб, цилиндр, призма ва ҳоказо…) иборат. Машғулотларда қурилиш материалларидан турли хил майда тўпламлардан фойдаланилади. Машғулот пайтида материаллар кўп бўлиши керак. Тарбиячи қурилиш материалларидан қуриш-ясаш фаолиятини ташкил этаётган одам, ҳайвон, ўсимлик ва транспортни ифодаловчи майда ўйинчоқларни танлаши мақсадга мувофиқдир. Мактабгача тарбия ёшидаги болалар теварак атрофдаги конкрет нарсаларни, яъни қуён учун уй, машиналар ва йуловчилар учун кўприк ясайдилар. Ўйинчоқларни қуриш-ясашда ишлатиш катта аҳамиятга эга, ўйин фаолиятини ривожланишига катта таъсир кўрсатади. Қурилиш материалларни маълум бир шкафларда, тартиб билан сақланади. Конструкторлар . Катта мактабгача ёшдаги болалар машғулотдан ташқари конструкторлардан (тахтали, пластмасса, металл ва керамика) фойдаланадилар. Бу тўпламлар орқали турли конструкциялар ясаш мумкин. Тарбиячи раҳбарлигида болалар оддий бирлаштириш усулидан суратлар бўйича турли хил ҳаракатли конструкциялар ясайдилар. Асосий диққат болаларни маълум қисмларини бирлаштириш малакаларини шакллантиришга қаратилади. Бунда болаларни қўлларини мускуллари иштирок этади, бу ёшда қўл мускуллари хали яхши ривожланмаган бўлади. Тарбиячи аввал конструктор йиғишни методик кўрсатмаларини ўрганади. Тарбиячи раҳбарлигида қурилиш материали ва конструкторлар болаларга кетмакет берилади. Катта мактабгача ёшдаги болалар машғулотдан ташқари вақтда турли хил конструкторлардан:

ёғочли, платмассали ва металлдан тайёрланган конструкторлардан фойдаланадилар. Бу тўпламлар ёрдамида қисмларнинг жойлаштирилиши анча мураккаб бўлган қурилмалар ясайдилар. Тарбиячи раҳбарлиги остида болалар янги бирлаштириш йўлларини ва турли хил характердаги конструкцияларни расмга, чизмага қараб яратишга ўрганадилар. Бу ишларни болаларга таклиф этишдан олдин, тарбиячининг ўзи бу конструкторлар, уларга берилган методик кўрсатмалар билан яхшилаб танишиб, ўрганиб чиқиши зарур. Болаларга қурилиш материаллари ва конструкторлар тўплами ҳаммаси бирданига берилмайди, балки аста-секин, кетма-кет болаларнинг ўзлаштиришларига қараб берилади. Кичик гуруҳларда қуриш-ясашга ўргатишнинг вазифалари . Болаларга қурилиш материали – кубик, ғиштча, турли хил шаклдаги шакллар билан, уларнинг қандай ҳолатда жойлашганлиги (ғиштча ётибди, турибди) билан таништирилади. Бундан ташқари кубикларни горизонтал ҳолда жойлаштириш, бир-бирини устига қўйиш, дарвоза, уйча қуриш кабилар ҳам ўргатилади. Тарбиячи қурилмалар ва теварак оламдаги таниш предметлар ўртасидаги ўхшашликни топишни болалардан сўрайди. Болаларга асосий қурилиш материалларини (кубик, ғиштча, пластилин) фарклаш билан бирга уларни номини айтиш, катта, кичик, узун, қисқа, баланд, паст каби сўзларни маъносини тушуниб айтиш, ғиштчаларни орасини тенг масофада жойлаштириш кераклиги тушунтирилади. Болаларга 8-10 қурилмалар қуриш ўргатилади: мебель (стол, стул, диван, кроват), зинапоя, кўприк, уйча. Биринчи машғулотларда болалар олдинги гуруҳларда ясалган қуриш-ясаш ишларини қайтарадилар, сўнг болалар мебель кўрадилар. Аввал болалар алоҳида предметларни турли вариантларда, сўнг 2- 3 қурилмаларни бирданига қуришни ўрганадилар (стол ва стул, диван ва ҳоказолар). Кейинги машғулотда болалар катта уй қурадилар, 3-4 кубиклардан, сўнг 6 кубик ёки ғиштчадан зинапоя қурадилар. Ишнинг кейинги этапи – кўприк қуриш, 2 кичик призмадан кўприк қуриш. Дастлабки машғулотлар ғиштчаларни 1 текисда йўлакча қилиб териб

чиқиш малакаларини ривожлантириш, мустаҳкамлашга қаратилади. Болалар қисқа йўлка, кенг йўлкалар қурадилар. Кейинчалик трамвай йўли қуришни болалардан талаб қилиш мумкин. Бу машғулотларнинг асосий мақсади–болаларга ғиштчаларни бир текисликда жойлаштиришга ва узун- қисқа, тор-кенг каби тушунчаларини ўргатиш. Кейинги машғулотларда болалар ғиштчаларни вертикал ҳолда жойлаштиришни ўрганадилар. Шундан кейин болаларга тарбиячи дарвозани турли вариантда ясашга ўргатади. Ғиштчалардан, кубик, пластилиндан, буларни болалар маълум кетма- кетликка асосланган ҳолда бажарадилар. Тор- кенг, баланд-паст тушунчалари дарвоза қуриш жараёнида болаларга тушунтириб борилади: кенг дарвоза – юк машинаси учун, тори эса – енгил машина учун, баланд дарвоза – катта қўғирчоқ учун, пасти эса – кичик қўғирчоқ учун мўлжалланган. Болаларга бир неча машғулот давомида мавзули равишда уйчани янги конструкцияси бериб борилади. Тарбиячи ҳар гал янги конструкцияни олдинги конструкция билан солиштиради, улар ўртасидаги ўхшашлик ва фарқларини топади. Болаларни намунага қараб уйчани қуриш малакаси ҳосил бўлганлигини текшириш учун, намунани ўзлари мустақил тарзда қуриб беришларини тарбиячи илтимос қилади. Масалан: тарбиячи боладан худди намунада қурилган уйчани, фақат баланд қилиб қуриб беришни сўрайди. Масаланинг бу тури болаларда ақлий фаолликни янада оширади. Биринчи кичик гуруҳда тарбиячи даставвал болаларни қурилиш материаллари– куб, ғишт, билан уларнинг шакли катта-кичиклиги, текис стол юзасида турлича жойланиши (яъни, ғишт ётибди, ғишт турибди) ва унинг мустаҳкамлиги, ҳолатига боғлиқ эканлиги билан таништириб боради. Ғиштларни кетма-кет горизонтал жойлаштириб (поезд, йўлкача) бир-бири устига қўйиш орқали оддий тўсиқлар (дарвозалар, уйларни) қуришга ўргатиб борилади. Тарбиячи болаларни ўз қурилмалари билан ҳаётдаги таниш предметлар ўртасидаги ўхшашликни топишга, аниқлашга ўргатиб боради. Иккинчи кичик гуруҳда болаларни фақатгина қурилиш қисмлари (куб, ғишт, пластина) ни билишга фарқ қилишга уларни тўғри аташга ўргатиб борилади. Масалан: катта-кичик, ўзун-қисқа, паст-баланд ғиштларни бир биридан бир хил масофада дойра, тўғри

тўртбурчак бўйлаб (панжара) уларни энсиз томони билан қўйиб чиқишга ўргатиб борилади. Биринчи кичик гуруҳда болаларни 8-10 оддий бўлган қурилмаларни барпо этишга ўргатилади, (стол, стул, диван, кроват, минорача, кўприкча, уйча, трамвай) кабиларни қуришга ўргатилади. Дастлабки машғулотларда болалар олдинги гуруҳда бажарилган қурилмаларни қайтаддан қурдилар, сўнг мебель қуришга ўрганадилар. Олдин бу предметлар алоҳида турли хил вариантларда қурилади, сўнг болаларга биратўласига 2-Зта қурилмаларни қуриш таклиф этилади. Стол, стуллар, стол ва диванлар, бу қурилмалар билан болалар ўйин ўйнашлари учун болаларга турли хил қўғирчоқлар, идишлар берилади. Кейинги машғулотларида болалар уйча, қуришлар учун 3-4 кубикдан бир-бирининг устига қўйиш 3 ёқли призма билан устини қоплаш орқали қурадилар. Сўнг кубикдан ёки ғиштдан юқорига тахлаш орқали нарвонча қурадилар. Болалар бу қурилмаларни қуриш йўлларини ўзлаштириб олишгач, улар тарбиячининг сўзи орқали қурилмаларни қуришга 2 та кубикдан пластиналар ва икки кичик уч ёқли призма ёрдамида кўприк ўрганадилар. Тарбиячи болаларни боғча участкасида ва гуруҳ ҳовлисида машғулот жараёнида ўрганган қурилмаларни кўриб, улар билан ўйинлар ўйнашга нисбатан қизиқиш уйғотиш керак. Иккинчи кичик гуруҳда дастлаб биринчи кичик гуруҳда олган билим ва малакалари мустаҳкамланади. Болалар кенг ва тор йўлкачаларни, ғиштларни қаторасига текисликда жойлаштириш орқали қурадилар. Кейинчалик поезд учун ҳар бир бола калта йўлкачани, ҳаммаси бир бўлиб поезд йўлини қурадилар. Бу машғулотлардан мақсад болаларни ғиштчаларни тартибли қилиб бир-бирига улашга ёки бирлаштиришга уларнинг фазовий белгиларини тўғри аташга узун қисқа, кенгторлигини ўрганадилар. Кейинги 2-3 та машғулотларда болаларни ғиштларни бир-бирига зич ёки маълум бир оралиқда вертикал жойлаштиришга ўрганадилар. Бунда ғиштларни узунасига ёки энсиз қисқа томони билан жойлаштиришга ўрганадилар. Масалан: шу

мақсадда болалар ўз ҳайвонлари ўрдакча, кучукча учун панжаралар қурадилар. Кейинги машғулотларда болалар дарвозаларнинг турли вариантлари билан танишадилар. Буларни куб ва пластиналардан қурадилар. Тарбиячи болаларни кенг ва тор ҳақидаги тушунчаларни эгаллашлари учун, юк машинаси учун кенг дарвоза енгил машина учун тор дарвозалар қуришни таклиф этади. Битта қурилма қисмларни ўзгартириш орқали унинг қурилиш йўлларини ўзгартириш мумкинлигини болалаларга тушунтириш мақсадида тарбиячи бир нечта машғулотлар уюштиради. Ҳар бир машғулотда қатъий сисмавзу асосида янги қуриш конструкцияси билан таништирилади ва уни эски конструкция билан солиштирилиб, улар орасидаги фарқ аниқлаштирилади. Болалар тарбиячининг намунасига қараб қуришни ўзлаштириб олишгач, тарбиячи болалар олдига худди шундай уйча аммо баландроқ ёки узунроқ қилиб қуришни таклиф этиши мумкин. Аввало, тарбиячи шу конструкцияни сақлаб қолиб, фақатгина уни узунроқ ёки баландроқ қилиб қуриш йўлларини олдиндан тушунтириб беради. Бу эса болаларни ақлий фаоллигини ўсишга олиб келади. Биринчи ва иккинчи кичик гуруҳда болаларни қуришга ўргатишда кублар, ғиштлар, пластина ва уч ёқли призмалар тўпламидан иборат қурилиш тўпламларидан фойдаланадилар. Йил давомида тарбиячи биринчи кичик гуруҳда тўртта олтитадан бўлиб машғулотларни уюштиради. Аста-секин гуруҳчалар сони кўпайтирилади, йилнинг иккинчи ярмидан бошлаб бутун гуруҳ болалари билан ўтказилади. Кичик гуруҳ болаларини қуришга ўргатишда турлича методлардан фойдаланилади. Болаларни нимани қуриш ва қандай қуриш кераклиги билан таништирилади. Шу мақсадда тарбиячининг қуриш намунасидан қуриш йўлларини кўрсатиш ва тўғри тушунтириш жараёни билан биргаликда фойдаланилади. Болаларни у ёки бу қурилмани қуришда ўргатишдан олдин тарбиячи болаларни ўша предмет, унинг қисмари билан уларнинг амалий белгилари билан таништириб борилади. Масалан: тарбиячи сайр вақтида болалар билан арғимчоқни кузатади, у икки қисмдан иборат: биринчи қисм зинапоя, яъни болаларнинг тепасига чиқишлари учун, иккинчи қисми эса тушиши учун сирғалувчи қисми. Бундай мақсад сари кўриб чиқишлар, уюштиришлар ёрдамида болалар бу нарсаларни ўз қурилмаларида ижобий ҳал қилишларига ёрдам беради. Тарбиячи болаларни қуришга ўргатишда ўз намуналарини кўриб таҳлил қилиб чиқади. Олдин намуна яхшилаб кўриб чиқилади, бутун бир ҳолда, сўнг эса уларни қисмма-қисм кўриб чиқилади. Масалан: уйча

деворлари, тўсиқлари ва томи. Сўнг уларнинг шакллари ва бирбирига нисбатан жойланишлари кўриб чиқилади. Сўнг ҳар бир қисмнинг қайси қисмлардан қурилганликлари кўриб чиқилади. Масалан: уйчанинг томи, қаторма-қатор қуйилган призмалардан иборат ва ҳ.з. Намунанинг бундай тартибда кўриб чиқиш, қурилмани бундай бунёд этишда кетма-кетликка риоя қилишга ёрдам бериб, болалар учун ҳам қуриш ясаш жараёнини анча осонлаштиради. Тарбиячи болаларни қуриш ясашнинг техник усулларига ўргатишда, болаларни ўзлари мустақил равишда ҳаракат қилишлари учун қуриш ясашнинг хилма-хил вариантларидан ва уни қуришнинг турли йўлларидан фойдаланишга ўргатиб борилади. Бу вақтда тарбиячи репродуктив ва эвристик методлардан биргаликда фойдаланади ёки қўллайди. Ҳар бир машғулот охирида тарбиячи болаларни ўзи қурган ишларини ёки қурилмалари билан ўйин ўйнашлари учун икки-уч минут ажратиб берилади бу эса болаларда ўйин жараёнига нисбатан қизиқишни уйғотади, унда фойдаланадиган ўйинчоқлар эса болаларни қуриш-ясашга чалғитмай, балки қуриш ясашга нисбатан қизиқиш ҳавас пайдо қилади. Тарбиячи болаларни қурилиш материаллари қисмлари номини фақатгина машғулотларда эмас, балки машғулотдан кейин уларни йиғиб қўйиш жараёнида ҳам бу нарсани ҳам амалга оширади. Масалан: қурилмаларни йиғиб терганда, олдин кублар, сўнг пластиналарни ва болалар қуриш-ясаш жараёнида шеър, қўшиқлардан, эртаклар мазмунидан эртагида улар мебель қуришда фойдаланиш болалар қурилиш ишларини яна ҳам қизиқарли бўлишига олиб келади. Шунингдек, қуриш- ясаш жараёнида баъзи болаларга саволларни амалий ҳаракат орқали бериш мумкин. Агарда кўнгилли болалар вазифани бажаришга қийналсалар ёки билмаса унда

тарбиячи қайтатдан тушунтириб беради. Болалар ишларини таҳлил қилишда фақатгина болалар ишларидан тоза ва туғрилиги кўрсатиб ўтилмай балки барча жараён, яъни, намунани қандай кўриб чиқишлиги материал қандай танланганлиги айрим ҳаракатлар қандай бажарилганлиги ҳақида тарбиячи гапириб ўтади. Ҳар бир машғулотдан сўнг тарбиячи болаларга қурилмани қандай жой-жойига тахлашни, қандай иш қўйишни мавзули равишда кўрсатиб беради. Қуриш-ясашнинг оддий қурилмаларини ясашда болалар техник малакаларга эга бўладилар; Йилнинг бошида кичик гуруҳда ўтилган мавзуларни такрорловчи машғулотлар ўтказилади. Масалан: Дарбоза қуриш (кенг-тор, баланд), мебель, ўйинчоқларни катталигига қараб гараж қуриш. Тарбиячи гараж қуриб кўрсатишдан аввал болаларга машинани катта-кичиклигига эътибор беришни илтимос қилади. Юк машинаси учун катта гараж, енгил машина учун кичик гараж қуриш керак. Кейинги машғулотларда болалар тарбиячини кўрсатмаси ва намунаси асосида кўприк, автобус, юк машинасини кўра бошлайдилар. Шунда болалар цилиндр билан, ундан қурилмада қандай фойдаланиш кераклиги билан танишадилар. Ҳар бир қурилмани ўрганиш учун бир нечта машғулотлар ўтказилади. Дастлабки машғулотларда болалар намуна бўйича, кейингиларида эса мустақил қуришни ўрганадилар. Масалан: Болалар намуна бўйича кўприк қуришни ўрганиб бўлганларидан сўнг, уларга мустақил тарзда баланд, кенг кўприк қуриш таклиф этилади. Бунда болалар ўзлари қурилиш материали танлаб, кўприкни конструкциясини ўйлаб топадилар. Ҳар бир мавзу, конструкция борган сари мураккаблашиб боради. Ҳар бир машғулот тарбиячи раҳбарлигида олиб борилади, баъзи бир вариантларни болалар ўзлари мустақил бажарадилар, шу орқали болаларда мустақил фикрлаш малакаси ривожланади. Йилнинг иккинчи ярмида болалар ўз ўйлаган, истаган нарсаларини ясашлари мумкин. Бундан мақсад ҳосил бўлган малакаларни мустаҳкамлаш, мустақил фикрлашга ўргатиш ва ўйлаган нарсаларини ижодларида қўллашга ўргатиш. Биринчи ва иккинчи кичик гуруҳларда қуриш-ясашга ўргатишнинг метод ва усуллари. Биринчи ва иккинчи кичик гуруҳларда кубиклар, ғиштчалар, пластилин, призмалардан фойдаланилади. Йил бошида тарбиячи 4-6 нафар болалар гуруҳи ташкил қилади. Секин-аста гуруҳлар сони кўпайиб боради, йилнинг 2 яримида эса машғулотлар бутун гуруҳ билан биргаликда олиб борилади. Кичик гуруҳда қуриш-ясашга ўргатишда тарбиячи турли методлардан фойдаланади. Асосий методлар иннавацион-рецептив ва

репродуктив методлардир. Болаларга нимани, қандай ясаш кераклигини тушунтирилади, тарбиячи болаларга намуна кўрсатиб, тўла тушунча беради. Ўргатишдан аввал тарбиячи тасвирланадиган предметни яхлит ўзини, унинг қисмларини болаларга тўлалигича кўрсатиб тушунтирилади. Болалар предметни кузатишлари асосида ўз қурилмаларини кўрадилар. Масалан: Тарбиячи сайр вақтида болаларга аввал зинапоядан тепаликка кўтарилиб, сўнг сирпаниб тушиш кераклигини айтади. Машғулотни бошида намуна яхлитлигича кўрсатилади. Сўнг намунани қисмлари, унинг шакли қандай, жойлашганлиги тушунтирилади. (Уйнинг– девори, томонлари, томи ва ҳоказо) Тарбиячининг бундай тушунтириши болалар ишини анча осонлаштиради. Болалар олган билимлари асосида ўз қурилмаларини мустақил тарзда ясай олишлари керак. Шунинг учун бирор бир қурилмани турли хил вариантларда кўриб кўрсатиш лозим. Ҳар бир машғулот якунида тарбиячи болаларга бу қурилма билан қандай ўйнаш мумкинлигини кўрсатади. (2-3 мин) Бу пайтда болаларда ўйин фаолиятига қизиқиш уйғонади. Бу ўйин фаолияти болаларни қуриш-ясаш жараёнидан чалғитади, лекин кичик гуруҳда бу янада қизиқарли ўтиши учун тарбиячи болалар билан ишлаганда эртак парчалари, топишмоқ шеърлардан кенг фойдаланиши лозим. Бу тарбиячининг маҳоратига боғлиқ. Тарбиячи қуриш-ясаш жараёнида болаларни ишларини тўғри бажаришларини, материалдан тўғри фойдаланишларини кузатиб боради. Агар тарбиячи болаларни бирон бир хатоларини кўрса, у пайтда қайтадан тушунтириб, кўрсатиб бериши мумкин. Болаларни иш фаолиятини таҳлил қилганда тарбиячи фақатгина натижаларнигина эмас, балки болалар намунани қандай кўзатганликлари, материални танлаб, бажара олишларини ҳам ҳисобга олади. Машғулот якунида педагог болаларга қурилиш материалларини йиғиб жойига жойлашни ҳам кўрсатиб беради.

Ўрта гуруҳларда қуриш-ясашга ўргатишнинг вазифалари. Ўрта гуруҳда болаларга таниш бўлган қисмларни (кубик, ғиштча, пластилин) номлаш билан бирга, уни бир- биридан фарқлашга ҳам ўргатилади. Болалар қурилмаларни мустақил таҳлил қилишни ўрганадилар: унинг асосий қисмларини ажратиш, уни катта кичиклиги, тузилишини фарқлаш, нарсаларни қандай жойлашганлигини ўрганадилар. Болалар кичик гуруҳда тарбиячини намунаси асосида кўрган бўлсалар, ўрта гуруҳда эса, мавзуни номланиши, ўзлари ўйлаганлари бўйича қурадилар. Шунинг учун болалар диққати қурилмани олдиндан режалаштириб, унга керакли бўлган шаклларни танлашга қаратилади. Ўрта гуруҳда қуриш ясаш предметларини фарқлаш, уларни хусусияти билан танишиш, шу хусусиятига асосланиб предметларни гуруҳларга ажратишни ўрганадилар. Қурилмаларни қуриш ишнинг кетма-кетлигини режалаштиришга болаларни олдиндан қисмларни шаклига, катта-кичиклигига ва мустаҳкамлигига қараб танлашга ўргатилиб борилади. Буларни қуриш жараёнида болалар цилиндр номини тўғри айтишга уни ўз ўрнида тўғри фойдаланишга ўрганадилар. Болаларнинг ҳар бир конструкциясини ўзлаштириб олишлари учун бир неча машғулот ўтказилади. Биринчисида болалар намунага қараб қуришга ўрганадилар, кейинги машғулотларда эса, бу намунани ўзлари мустақил хал қилишга яъни конструктив масалани хал қилишга ўрганадилар. Масалан: болалар намуна асосида кўпроқ, қуришни ўрганиб олишгач, масалан, кўприкнинг таянч қисмини, кўприк қуриламларини ва машиналар учун пластик қисми, яъни тушувчи қисмини билиб олишгач, уни қуриш учун қандай қисмлардан фойдаланиш кераклигиниўргатиш орқали болаларга шу усулда кўприк, аммо баланд ёки кенг кўприк қуриш тавсия этилади. Кейинчалик, болалар ўзларида бор бўлган қурилиш материалларидан кенг фойдаланиб, ўзлари янги кўприк конструкциясини ўйлаб топадилар. Тарбиячининг раҳбарлигида болалар битта конструкцияни бир неча

мураккаблашган кўринишларда қуришга ўрганадилар. Бу эса болаларда қуришнинг турли йўллари ҳақидаги тасаввурларини шакллантиради, фикрлаш қобилиятларини ўстиради. Йилнинг иккинчи ярмидан бошлаб болаларга юқоридаги вазифалардан ташқари, болаларга ўз ихтиёрлари бўйича қуриш ясашлар берилади. Бу ихтиёрий қуриш машғулотлари давомида болалар қуриш бўйича олган билим малакалари ривожланади, мустақиллик ва ташаббускорликлар ўсади. Ўз мақсадларини ва қуриш ясаш ишларида амалга ошириш ўқувлари шаклланади. Машғулотларини уюштирганда турли-туман майда ўйинчоқлардан (одамлар, ҳайвонлар, ўсимликлар, транспорт) фойдаланадилар. Бу эса болалар қурилиш ўйинларини янада бойитади, уни мақсад сари йўналтиради ва ўйин фаолиятларини янада ривожланишига олиб келади. Қурилиш материаллари алоҳида-алоҳида бўлакчаларга ёки бўлимларга ажратилган шкафларда сақланиши мумкин. Ҳар бир қурилиш материалларининг тури бир-биридан алоҳида сақланади, тузилишига, яъни шаклига қараб, чунки болалар ўзлари тезда ва осонликча керак қурилиш материалларини ажратиб оладилар ва ҳар бир шаклни тезроқ, ўзлаштириб олишларига ёрдам беради. Йилнинг иккинчи ярмидан “Шаҳарча” мазмунли тўпламидан фойдаланилади, бу набор призма, кубик ва дарахт силуэтларидан иборат. Тарбиячи болаларга янги билим бераётганда, болаларга иллюстрацияни кўрсатиб, унинг асосий қисмларини ажратиб кўрсатади. Намунани кузатиш пайтида тарбиячи болаларга улар ўртасидаги фарқ, ўхшашликни тушунтириб беради. Болаларни таҳлил қилишга жалб қилиш лозим, қурилма нимадан иборат, унинг қисмлари қайси қисмлардан иборатлиги сўралади. Тарбиячи агар болалар хато қилса тўғрилайди, қийналса йўлланма беради. Тарбиячи болаларга кўприк конструкциясини ўйлаб топиш вазифасини бераётганда болалар билан қисқа суҳбат ўтказади: кўприкни асосий қисмлари

нимадан иборатлиги эслатиб ўтилади. Мавжуд материалдан қурилма учун керакли бўлган қисмларни танлаб олиш таклиф этилади. Қуриш-ясаш машғулотида болаларга таниш бўлган материаллар стол устига қўйилади, уни ёнига турли хил майда ўйинчоқлар: қўғирчоқ, ҳайвон, транспорт териб қўйилади. Машғулотни бошида тарбиячи болаларни нима ясамоқчи эканликларини, ким учун, қандай материалдан фойдаланишларини билиб олади. Бунинг учун болалар керакли материални танлаб олиб, кейин қуришни бошлашлари лозим. Тарбиячи болалар ишини кузатиб, уларга ёрдам беради, рағбатлантиради. Болаларни ўзлари ўйлаб топган қурилмаларни асосан таҳлил қилинади. Болаларни қуриш-ясашга ўргатишда тарбиячи ҳар бир болага берилган вазифани мустақил бажаришга имконият берилади. Катта гуруҳларда қуриш-ясашга ўргатишнинг вазифалари. Катта гуруҳда предметни таҳлил қилиш уларни характерли, белгиларини солиштиришга ўргатиб борилади. Бу гуруҳда ўргатиш фаолиятининг оддий элементлари катта аҳамиятга эга; яъни вазифанинг тушуниши уларни мустақил бажариши. Болаларга сўзлаб бериш орқали қуриш-ясашга ўргатади. Тарбиячи болаларга ўз сўзлари орқали мавзуни расм, иллюстрациялар кўрсатиб тушунтириб беради. Асосий диққат болаларни ўз ўйлаганлари бўйича ишлашга қаратилади. Болаларда қурилмаларни мустаҳкам қуриш ғишчаларндан устунча қуриш каби янги малакалар шаклланади. Жамоа қурилмаларни қуришда (ҳайвонот боғи, кўча, болалар боғчаси) болалар бир бирлари билан бирга бажаради. Юқоридаги малакаларни болалар турли қурилмаларни ясашда эгаллаб борадилар. Баъзи қисмларни алмаштириб ясаш учун турли мавзулар танланади: уйлар, транспорт, кўприк. Бу пайтда тарбиячи мавзуни номлашни болаларга айтади. Шундан сўнг тарбиячи тайёр қурилмани болаларга кўрсатиб, худди шундай бажаришлари кераклигини айтади. Бундай машғулотларда болалар бор бўлган материаллардан мустақил равишда конструктив вазифаларни бажаришни ўрганадилар. Болаларда олдиндан, қуриладиган материални ориентирлаш малакасини шакллантириш унинг деворчалар қуришясаш машғулотларини ўтказиш мумкин. Дастлабки машғулотларда болаларга оддий вазифа, яъни деворни наъмуна орқали қуриш вазифаси берилади. Тарбиячи устунчаларни қуриш, сўнг ғиштчаларни тўғри жойлаштиришни кўрсатади. Кейинги машғулотда эса болалар 2 уй қурадилар. Бу вазифа наъмунасиз бажаради. Вазифани шу тариқа берилиши ва унинг аста-секин мураккаблаштириб бориш болаларни кейинги бўладиган

фаолиятга тайёрлаб беради. «Тепалик қуриш» машғулотларда болалар аввал тарбиячини наъмунасини кўриб, тепаликни баландлигини белгилаб оладилар. Шундан сўнг бу тепаликдан каптокчани думалатиб кўрадилар. Тарбиячи болаларга тепаликни баланд, пастликка кўра коптокчаларни тезва секин думалатишни тушунтириб беради. Болаларга топшириқ берилади, яъни баланд тепалик ва паст тепалик қуриш. Бу машғулотдан болалар коптокчани тез ёки секин думалатиш тепаликни баланд пастликга боғликлигини аниқлайдилар, яъни баланд тепаликдан копток тез думалайди, паст тепаликдан эса секин думалайди. Бундай машғулотлар болаларни мустақил фикрлаш қобилятини ўстиради. Катта гуруҳларда қурилиш материалларидан, наборларидан фойдаланиш мумкин. Болалар намуна орқали тасвирлайдилар, тарбиячи тушунтиради, сайрда мақсадга қаратилган кузатишлар олиб боришади. Тарбиячи бу методлар ёрдамида болаларда мустақилликни ривожлантиради. Сўзлашув усули ҳам болаларда фаоллик, мустақилликни ўстиради. Тарбиячи мавзу номини айтиб намунани кўрсатади (кема). Болалар моделни кузатиб топшириқни бажарадилар. Тарбиячи эса олдиндан бир қанча қисмларни тўплайди ва уларни болалар олдинга қўяди. Топшириқни бажараётганда тарбиячи болаларга саволлар бериб, болаларни мустақил фаолиятга ундайди. Тарбиячи болаларга гапириб беришини ўргатгандагина улар ўзлари ўйлаганлари бўйича қурилмаларни қуришлари мумкин. Қурилмаларни таҳлил қилаётганда шуни кўрсатиб ўтиш керакки, бир предметни турлича қилиб қуриш мумкин. Мактабга тайёрлов гуруҳларда қуриш-ясашга ўргатишнинг вазифалари. Тайёрлов гуруҳда болаларга предметни умумий ва индивидуал хусусиятларини ажратишга ўрнатилади. Болалар нарсаларнинг қисмларини пропорциясини, симметриясини аниқ чамалашга, нарсаларни чиройли безашни ўрганадилар. Бу ёшдаги болалар олдиндан кўрмоқчи бўлган нарсаларини тасаввур қилиб, уни қандай тузилишини гапириб бера олишлари керак, бунинг учун қандай материални танлаб, ишни қандай бажарилишини билишлари лозим. Тарбиячи болаларга комплекс нарсаларни коллектив бўлиб қуришни, гуруҳ билан қуришни ўргатиб боради. Болалар бундан ташқари мавзуни аниқлаб, керакли материаллар танлаш, бир-бирлари билан маслаҳатлашиб бирга фикрлаб қуришни ўрганадилар. Тайёрлов гуруҳ тарбияланувчилари берилган топшириқ бўйича, расмлар орқали мураккаб бўлган турли нарсаларни ясайдилар. Қуриш - ясаш жараёнида предметлар

шакли орасида боғлиқликни ўрганиш, уларни қўлланилиши алоҳида қисмларни катта-кичиклиги, конструкциясини болалар эгаллаб борадилар. Тайёрлов гуруҳда болалар транспортнинг турлари билан, бинолар билан танишиш катта аҳамиятга эга. Педагог асосий диққатини бинокорларни нима учун қўлланилишга (айтилади) қаратилади. Болалар олган билимларини ўз ишларида қўллайдилар. Тайёрлов гуруҳда болалар предмет шакли ўртасидаги боғлиқликни ўрганадилар. Тарбиячи машғулот ўтишдан аввал болаларни транспортни тури билан таништиради. Бундан ташқари болалар кемаларни турлари билан ҳам танишадилар: катта ва кичик, юк, ҳарбий, пассажир кемалари. Тарбиячи кемаларни турларина солиштириб болаларга тушунтиради; тез юрар кемалар, узун ингичга асосга эга, юк кемаси-кенг асосли, пассажир кемаси ҳарбий кемага қараганда кенг бўлади. Биринчи машғулотда болалар ҳарбий кема, кейингисида пассажир кемасини ясайдилар. Шу чизма асосида “шаҳар транспорти” мавзусида машғулот ўтказилади. Кузатиш пайтида болаларда шаҳар транспортининг турли- туманлиги ҳақида тасаввури ривожланади. Тарбиячи транспортнинг ҳар бир турини нима учун қўлланилиши такидлаб ўтади. Кейинчалик болаларда предметнинг қўлланишига кўра конструкциясини ажратиш, конструкцияни ва предметнинг алоҳида қисмларининг катта кичиклигини аниқлаш малакаси шаклланади. Бу вазифани кўприк қуриш жараёнида ҳал қилиш мумкин. Болалар бир нечта конструкцияси билан танишадилар ва қуйидаги фикрга келадилар: Қурилмаларнинг ўлчами, уларнинг қўлланилиши бўйича аниқланади. Кемалар қатнайдиган кенг ва чуқур дарёга баланд ва кенг кўприк қурилади. Кўприкнинг тепа қисмида транспорт ва йўловчилар учун йўлаклар қурилади. Биринчи машғулотда тарбиячи болаларга йўловчилар учун ва транспорт учун кўприк қуришни таклиф қилади. Иккинчи машғулотда болалар, ҳам йўловчи ҳам транспорт учун умумий кўприк қурадилар. Учинчи машғулотда эса болаларни ўзлари мустақил конструкция ўйлаб, уни нима учун қўлланилишини тушунтириб берадилар. Тайёрлов гуруҳда болаларда турли бинолар ҳақида тушунча бўлади: кўп қаватли бино, театр, вокзал, эртак-уйчалар. Педагог асосан болалар диққатини фазовий жойлаштириш, қурилмаларини фазовий жойлаштиришга қаратади.

«Кўча, шаҳар майдонларни қуриш» мавзуни ўтишдан аввал педагог болаларни шаҳар бўйлаб экскурсияга олиб боради ва болалар диққатини шаҳарни қурилиши ва эстетик тузилишига қаратади. Машғулотда болаларни гуруҳчаларга бўлиб, ҳар бир гуруҳга бирор бир майдон, кўчалари қуриш топширилади. Болалар турли биноларни қураётганларида уларда предметнинг асосий қисмларини ва таниш бўлган геометрик шаклларни ажратиш малакаси шаклланиб боради. Кинотеатрга экскурсиядан сўнг болалар томошабинлар зали, фойега кириш қисмини куб, призма, ярим доира шаклига эга эканлигини кўрадилар ва ўзлари кинотеатр қурганларида шу нарсаларга эътибор берадилар. Тарбиячи томошабинлар зали ва фойени қурилиш усулини кўрсатиб беради. Болалар жамоа бўлиб бирга турли мавзуларда нарсалар қурадилар (кўчалар, темир йўллар, вокзал, ҳайвонот боғлари, кинотеатрлар ва ҳоказо). Тайёрлов гуруҳ болалари асосан қуриш-ясашнинг қуйидаги усулидан фойдаланадилар, яъни тарбиячининг топшириғи бўйича бола ўз тасаввурига таянган ҳолда расм, фото расмлардан фойдаланади. Кўпгина қурилма мавзуси берилади. Катта гуруҳга қараганда бу гуруҳга бериладиган шартлар мураккабдир. Намуналар кўпинча расм, фото расм бўлиб, бу расмда болалар ишлатилмайдиган қурилиш материалидан қурилган қурилмалар акс этган бўлади. Баъзида тарбиячини ўзи ясаган нарсани намуна сифатида кўрсатиш мумкин. Лекин бу усул бу ёшдаги болаларга тўғри келмайди. Тарбиячи топшириқни тушунтираётганда қуриш-ясашни янги усулини қисман кўрсатиб ўтади. Тайёрлов гуруҳида экскурсия ва суҳбатлар болаларни қуриш-ясаш обьектларини тасаввурларини қилишларига ёрдам беради. Ҳар бир экскурсия болаларни кейинги машғулотга тайёргарлигини оширишга қаратади. Фотогалерея бўйлаб сайрда тарбиячи асосий диққатни майдон, кўчаларни тузилишини, биноларни чиройли қурилганлигига қаратади. Бирор бир майдонни тарбиячи болалар билан фазовий жойланишини, биноларни таҳлил қилади. Машғулотда эса топшириқни тушунтириб, болалар билимини фаоллаштиради. Машғулотни бошида ўтказиладиган суҳбатлар - болалар билимини фаоллаштиради. Тарбиячи кўприк қураётганида болаларга эслатиб ўтилади: кўприклар ҳар хил бўлади. Йўловчилар учун ва траспорт учун ҳам кўприклар. Машғулотни бошида, кинотеатр қуришда тарбиячи суҳбатида

бинонинг асосий қисми томошабинлар зали, фойени ажратади, унинг асосий шакли, фазовий жойланишини аниқлайди. Агар машғулот бошқа бўлсатарбиячи болалардан ўйлаган қурилмаларини, унинг нима учун қўлланиши танланган материаллар ҳақида гапириб беришни илтимос қилади.

Адабиётлар рўйхати: 1. Такомиллаштирилган “Болажон” таянч дастури. Т.: 2016. 2.Мактабгача таълимга қўйиладиган давлат талаблари. Т.: 2017 “Билимдон” дастури. Т.: 2014 3.Амирова. Г.А., Сулаймонов А.П., Джураева Б .Р. Мактабгача таълим муассасаларда аппликация машғулотлари. Т., 2014. 4.Д.Т Сабирова. Мактабгача ёшдаги болаларда тасвирий саводхонлик элементларини шакллантириш. (13.00.01.-Педагогика назарияси ва тарихи ихтисослиги бўйича ёзилган диссертациянинг автореферати). Т.2007 5.“Бола шахсини ривожланишининг долзарб муаммолари”. Халқаро илмий- амалий анжуманининг тезис ва мақолалар тўплами. 2008 йил. 6.Джалалова Д.Х. Основные тенденции развития современной японской школы. Автореферат дис.к.п.н. 2004. 7.Титов В.А.Педагогика зарубежных стран (сравнительная педагогика). АПриор, 2010. 8.Ишмуҳамедов Р., ва бошқ. Таълимда инновацион технологиялар (таълим муассасалари педагог-ўқитувчилари учун амалий тавсиялар). – Т.:

O'xshashlar

Мактабгача таълим муассасаларида турли ёш гуруҳларида қуриш ясашга ўргатиш

Мактабгача тарбия ёшидаги болаларга таълим тарбия бериш методлари

Мактабгача ёшдаги болаларни расм чизиш фаолиятига ўргатиш (4-амалий машғулот)

Турли ёш босқичларида нутқ устиришнинг вазифалари

Мактабгача ёшдаги болаларни расм чизишга ўргатиш