Инклюзив таълимнинг мазмун ва моҳияти - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Referatlar

Инклюзив таълимнинг мазмун ва моҳияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

232 KB

Ko'chirib olish

Инклюзив таълимнинг мазмун ва моҳияти Режа: 1.Инклюзив таълимнинг мазмун-моҳияти. 2. Инклюзив таълимда амалга ошириладиган вазифалар 3. Инклюзив таълимнинг ҳуқуқуқий-меъёрий асослари.

Инклюзив таълимнинг мазмун-моҳияти. Алоҳида ёрдамга муҳтож болалар ва ўсмирларга нисбатан ғамхўрлик, уларнинг ҳуқуқларини ижтимоий қўллаб-қувватлаш, таълим-тарбия жараёнини бу болаларнинг эҳтиёжи ва қобилиятига мос равишда ташкил этиш, соғлом жамиятга тенглаштириш ишлари бугунги куннинг ўта долзарб масалалардан биридир. Ҳозирги кунда Республикамизда махсус мактабгача таълим муасасалари ва мактаб-интернатлар мавжуд бўлиб, ушбу таълим муасасаларида имконияти чекланган болалар учун барча шарт-шароитлар мавжуд. Аммо кўплаб сабабларга кўра айрим имконияти чекланган болалар уйда якка тартибда ўқишмоқда ёки айримлари эса батамом таълимдан четда қолиб кетмоқдалар. Бундан ташқари махсус мактабгача таълим ва тарбиянинг коррекцион-педагогик иш сифати юқори даражада бўлсада, бироқ айнан алоҳида эҳтиёжли болаларнинг соғлом муҳитда таълим-тарбия олмаётганликлари сабабли ижтимоий ҳаётимизга мослашишларида кўплаб қийинчиликлар ва муаммоларга дуч келмоқдалар. Шунинг учун ҳам имконияти чекланган болаларнинг ёпиқ-сегрегацион таълим тизимида ўқитилишининг кўплаб салбий оқибатларни юзага келтириши жаҳон ҳамжамияти томонидан ҳам тан олинди. Зеро, БМТ томонидан 1949 йилда қабул қилинган “Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон Декларацияси”да “Таълим олиш ҳар бир инсонинг асосий ва ажралмас ҳуқуқи” эканлиги алоҳида эътироф этилган. Шунингдек, БМТ 1975 йилда “Ногирон шахслар ҳуқуқлари тўғрисида”ги Декларацияни қабил қилди. Мазкур Декларацияда таъкидланишича: “Ногиронлар шахсиятини ҳурмат қилиш ҳуқуқи уларда туғилиши билан мавжуд бўлади. Ногиронликнинг келиб чиқиши, табиати ва жиддийлик даражасидан қатъий назар, фуқаро ўз ёшидаги тенгдошлари билан бир хил ҳуқуқларга эгадирларким, шу билан бирга улар мумкин қадар тўлақонли яхши ҳаёт кечириш ҳуқуқига ҳам эга” (“Ногирон шахслар ҳуқуқлари тўғрисида”ги Декларация (3-модда).

БМТ томонидан 1989 йилда қабул қилинган “Болалар ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвениция” барча болаларнинг ҳуқуларини ҳамма жойда амалга ошириш мақсадида ишлаб чиқарилган инсон ҳуқуқлари борасидаги ҳаларо шартнома ҳисобланади. “Болалар ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенция” барча болаларнинг ҳуқуларини ҳимоя қилади. Мазкур Конвенциянинг 2-моддасида “Болалар уларнинг ота-оналари, боқувчиларининг ирқлари, терисининг ранги, жинси, тили, дини, сиёсий ва бошқа эътиқоди, миллий, этник ёки ижтимоий келиб чиқиши, моддий аҳволи, соғлиғи, қандай ҳолатда туғилганликлари ва бошқа ҳолатларидан қатъий назар камситишларга маҳкум этилмасилиги керак” – деб қатъий белгиланган. Конвенциядаги барча ҳуқуқлар махсус ёрдамга муҳтож болалар учун ҳам тегишли бўлиб, уларга барча болалар қатори тенг муносабатда бўлиш кафолатланади. Имконияти чекланган болалар таълимини ташкил этиш масаласи энг долзарб масалалар қаторида қарала бошлади. Натижада, 1990 йилда Таиландда ўта муҳим Умумжаҳон Конференцияси бўлиб ўтди. Бу конференцияда “Таълим ҳамма учун” Умумжаҳон Декларацияси қабул қилинди. “Таълим ҳамма учун” Умумжаҳон Декларациясини дунёнинг 155та давлат ҳукуматлари ва 150 дан ортиқ нодавлат ташкилотлари қабул қилдилар. “Таълим ҳамма учун ” Умумжаҳон Декларацияси ҳар бир боланинг тўлақонли ва мукаммал таълим олишини кафолатлади. Ушбу Декларацияда қуйидагича баёнот қилинган: “Мактаблар болаларнинг имкониятига қараб эмас иш сифати ва мактаб таълимига жавоб бериши билан характерланади. Улар қуйидагилардан иборат: -ҳар бир боланинг ҳуқуқи оммавий мактабда таълим тарбия олишни талаб этади; -ўқитишнинг метод ва методикалари боланинг нуқсонига қараб танланади; -мактабда тўлалигича коррекцион педагогик ёрдам ташкил этилади; -болалар тўғрисидаги қарор комплекс тарзда қабул қилинади;

-боланинг ҳар бир шахсий ҳуқуқи кафолатланади; -мактабда интеграция тамойилига ўқув режанинг асоси сифатида қаралади; -инклюзив мактабларнинг моддий таъминоти яхшиланади”. 1994 йилнинг 7-10 июнь кунларида Испаниянинг Саламанка шаҳрида 2- йирик Умумжаҳон Конференцияси бўлиб ўтди. Мазкур Конференция “Саламанка Декларацияси ва алоҳида ёрдамга муҳтож болалар таълимининг келгусида ижросини таъминлаш Рамкаси” деб аталиб, шу йили “Саламанка баёноти ва Иш фаолият Режаси” ном билан унинг иш мазуни нашр этилди. Саламанка баёноти ва Иш фаолияти Режасининг асосий етакчи тамойили шундан иборатки, мактаблар барча болаларни, уларнинг жисмоний, ақлий, ижтимоий, ҳиссий, тили ва бошқа хусусиятларидан қатъий назар ўқишга қабул қилишлари лозим. Мазкур ҳужжатда таъкидланишича: “Ҳар бир бола таълим олиш ва ўзига мувофиқ даражада билимга эришиш ҳуқуқига эга: Маъориф тизими ва таълимий дастурлар турли хил хусусият ва эҳтиёжларни ҳисобга олган ҳолда тузилиб, шу ишга йўналтирилсин. Махсус ёрдамга муҳтож болалар учун оддий мактабларга бориш имконияти яратилсин; Махсус ёрдамга муҳтож болалар билан ишлаш оддий мактабларнинг иш фаолияти доирасига кирар экан, бу жараён қуйидаги мақсадларга эришишнинг энг самарали воситаси бўла олади:  Ажратиб қўйиш иллатига қарши кураш;  Дўстона инсонпарвар жамоаларни яратиш, ўз таркибига махсус эҳтиёжлари бўлган шахсларни олган жамиятни қуриш;  Барча болаларнинг таълим олишига эришиш” (Саламанка баёноти 2-банд); Саламанка Баёноти ва Иш фаолият Режасининг ишлаб чиқилиши жаҳон миқиёсида “Таълим ҳамма учун” мазмунидаги таълим сиёсати илгари сурилиб, махсус эҳтиёжли болаларни умумтаълим тизими шароитида

ўқитишнинг йўллари белгилаб берилди. Аммо бу таълим тизимининг мазмун-моҳиятини янада аниқроқ ва мустаҳкамроқ ҳуқуқий жиҳатдан асослаш, қатъий белгилаб бериш лозим эди. Шунинг учун 2000 йилнинг 26- 28 апрел кунлари Дакарда таълим тўғрисида халқаро Форум қатнашчилари томонидан “Дакар ҳаракат дастури” қабул қилинди. Улар 10 йил олдин қабул қилинган “Таълим ҳамма учун” Халқаро Декларация (Джомтьен- Таиланд-1990 йил) ни қайта тасдиқлаб, радификация қилдилар. Дакар ҳаракат дастури “2000 йилга қадар жаҳон миқиёсида таълим ҳамма учун амалий фаолиятининг даражасини баҳолаш” мақсадига асосланилди. Бу баҳолашда ҳар бир давлат ўзининг таълимни барча болалар учун таминланганлик даражасини таҳлил қилиб чиқиш вазифаси топширилди. Дакар ҳаракат Рамкасига кирган барча давлатлар 2002 йилга қадар “Таълим ҳамма учун” режасини мукаммал тузиб, 2015 йилга қадар бу таълим тизимини аматиётга тўлиқ жорий этишлари лозим деб топилди. Ушбу ҳаракат Рамкаси таркибига кирувчи давлатларнинг барчаси “Ҳар бир инсонга ва ҳар бир жамиятга” шиори остида барча инсонлар ва болалар таълимини тўлақонли таъминлаш мажбуриятини оладилар. Бу ҳаракат дастурида “Таълим хавсиз, сифатли, боланинг соғлиғини ҳимоя қилиб, мустаҳкамлайдиган, ҳамма учун бирдек, инклюзив тарзда ва барча зарурий ресурслар билан таъминланган бўлиши лозим. Ўқитувчилар савияси ва ўқув режалар “Таълим ҳамма учун” мақсадларига жавоб бериши керак”-деб белгиланган («Дакарские рамки дейстий»-Франция 2000 йил, 20-21 бетлар). Шундай қилиб, махсус эҳтиёжли болалар ҳам жамиятнинг тўлақонли ва тенгҳуқуқли аъзоси эканлиги эътироф этилиб, улар таълимида алоҳида янгича ёндашув майдонга келди. Бу таълим тизимлари барча болаларнинг тили, дини, миллати, ижтимоий келиб чиқиши, ирқи, жисмоний ва руҳий ҳолатларидан қатъий назар талимга жалб этишни кўзлавчи “инклюзив” таълим номи билан аталди. Инклюзив таълим (инглиз тилидан олинган бўлиб, inclusive, inclusion– уйғунлашмоқ, уйғунлаштириш, қамраб олмоқ, қамраб олиш маъноларини

билдиради) бу давлат сиёсати бўлиб, нормал ривожланишдаги ва махсус эҳтиёжли болалар ўртасидаги тўсиқларни бартараф этиш, махсус таълимга муҳтож болалар ва ўсмирларни ривожланишидаги нуқсонлар ёки иқтисодий қийинчиликлардан қатъий назар оиланинг фаол иштирокида умумтаълим тизимига тўлиқ қўшишни ва ижтимоий ҳаётга мослаштиришни ифодаловчи таълим тизмидир. Юқорида келтирлган меъёрий ҳужжатлар асосида имконияти чекланган болалар ва ўсмирларни ҳам умумтаълим муассасаларида тенгҳуқуқлилик асосида ўқитиш ва тарбиялаш масаласи ҳуқуқий жиҳатдан кафолатланди. Чунки алоҳида эҳтиёжли болалар инклюзив таълимининг самарали ташкил этилиши натижасида • имконияти чекланган фарзандлари мавжуд бўлган оилаларнинг моддий ва маънавий муаммоларига барҳам берилади ва маҳалларда ажратиш исканжасидан қутулишга имкон яратилади; • имкнонияти чекланган болаларни мактаблар ва жамоатчилик орасида камситишларнинг олди олинади, болалар ўртасида тенгҳуқуқлилик таъминланади, дўстона муносабатлар шаклланади; • махсус эҳтиёжли боланинг ўз оиласи ва жамият даврасида бўлишдек улкан имконият яратилади; • жамиятнинг янада инклюзивлашувига олиб келади; • барча учун таълим сифати янада яхшиланади; • имконияти чекланган болалар соғлом тенгдошлари орасида табиий шароитларда яшаш ва меҳнат қилишга мослашадилар; • имконияти чекланган болаларнинг ижтимоий жамиятга эрта ва самарали мослашишлари таъминланади, яъни жамиятда бошқалар кўмагига қарамлар сони камаяди.

Юқорида самарадорликка эришиш учун инклюзив таълимда қуйидаги вазифалар амалга оширилади: - барча таълим муассасаларида имконияти чекланган ўқувчиларнинг таълим олишлари учун зарур моддий-техник, психолого-педагогик ва коррекцион йўналтирувчи шароитларни яратиш; - ўқувчилар ўртасидаги таълимдаги тенглик ҳуқуқини кафолатлаш; - имконияти чекланган болалар ва ўсмирларни оилалардан ажрамаган ҳолда яшаш ҳуқуқини таъминлаш; - жамиятда имконияти чекланган болалар ва ўсмирларга нисбатан дўстона ва меҳр-муҳаббатли муносабатни шакллантириш; - жамиятнинг ва оиланинг фаол иштирокида ногирон ва соғлом болалар ўртасидаги тўсиқларни бартараф этиш, ижтимоий ҳаётга эрта мослаштириш; - жамият ривожининг фаол иштирокчиларини кўпайтириш, ишсизлар сонини янада камайтириш; - барча учун таълим сифатини ошириш асосида давлат иқтисодини ўстириш ва ҳалқ маънавиятини юксалтириш. Имконияти чекланган болалар инклюзив таълими асосан умумий, махсус эҳтиёжли болаларнинг яшаш жойига яқин бўлган муассасаларда ташкил этилади. Бундай муассасалар барча болаларнинг турли жисмоний эҳтиёжлари, якка хусусиятлари, уларнинг қобилиятлари, ўқитиш усуллари ва таълим босқичларидаги фарқларни аниқлайди ҳамда уларнинг имкониятлари, ўзлаштириш даражаларини инобатга олган ҳолда, табақалаштирилган таълим-тарбия тизимини ташкил этади.

Дакар Декларацияси (2000 йил) “ Таълим ҳамма учун” Миллий дастур Режаси (1993 йил) Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги Декларация ) йил(1975 “ Имконияти чекланган болалар ва ўсмирлар учун инклюзив таълим муваққат Низоми” (2005 йил) “ Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” (1997 йил) “ Таълим тўғрисида”ги Қонун ) йил(1997 Инклюзив таълимнинг ҳуқуқий асослари Жаҳон миқиёсида Ўзбекистонда Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон Декларацияси (1949 йил) “ Ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш тўғрисида”ги Қонун (1991 йил) “ Болалар ҳуқуқлари тўғрисида”ги Конвеция (1989 йил) Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси (1992 йил) “ Таълим ҳам ма учун” Умумжаҳон Декларацияси (1990 йил ) Саламанка Баёноти (1994 йил) Ижтимоий ҳимоя” йили Давлат дастури (2007 йил ) “ Бола ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида”ги Қонун (2008 йил )

Адабиётлар рўйхати: 1. Выгоцкий Л.С. Вопросы детской психологии. – М.: СПБ. 1999. 2. Белтюков В.И. Взаимодействие анализаторов в процессе восприятия и усвоения устной речи (в норме и потологии) – М.: Педагогика. 1997. 3. Богданова Т.Г. Сурдопсихология. –М., 2002. 4. Л.Мўминова, Ш.Амирсаидова ва бошқалар Махсус психология -Т.: Фан ва технологиялар ,2013. 5. П.Пўлатова, Л.Нурмухамедова, Ш. Амирсаидова Махсус педагогика -Т.: Фан ва технологиялар, 2014.

O'xshashlar

Ривожланган мамлакатларда мактабгача таълим тизими

Мактабгача таълимни янги босқичга кўтариш ва тубдан ислоҳ қилиш

Мактабгача таълим тизимини ривожлантиришнинг концептуал йўналишлари

Касбий маҳорат психологияси

Конституция ва қонуннинг устунлиги принципи