Kiyinish madaniyati - Madaniyatshunoslik - Referatlar

Kiyinish madaniyati

Yuklangan vaqt:

21.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

128.5 KB

Ko'chirib olish

Kiyinish madaniyati Reja: 1. Erkaklar va ayollar uchun zamonaviylik. 2. Oyoq kiyim qanday tanlanadi 3. Bir qancha tajribadan o’tgan maslahatlar 4. Erkaklar – tantanali kechalarda. 5. Qaddi-qomatni tutish va chiroyli yurish. 6. Tasodifiy noqulay holatlar hamda ularni bartaraf yetishning axloqiy jihatlari 7. Noqulay vaziyatlardan chiqishda uzr so’rash hamda xushomadning o’rni 8. Jamoattransportlarida

Tayanch tushunchalar: Kiyinish madaniyati, garmoniya, gardirob, aksessuar, did, rusm, bo’yinbog’, ro’molcha, ayollar, erkaklar, oyoq kiyim, qaddi–qomat, to’g’ri yurish, to’g’ri o’tirish, uzr so’rash, texnik aloqa vositalari, o’zini tutish, noqulay holatlar, xushomadlar. Inson tug’ilishidan boshlab yo’rgaklanadi. Ammo hozirda dastlabki kunlardanoq kiyina boshlaydi. Kiyim insonning suratini emas, balki uning butun ichki dunyosini siyratini ham ko’rsatadigan omildir. Madaniyatlilikning asosiy belgilaridan biri ham, bu – kiyinish etiketidir. Kimning qanday kiyinishiga qarab, uning estetik didi, farosati, oddiy va ma’naviy darajasini, hatto kasbini ham aniqlab olish mumkin. Kiyinish etiketi kiyinish odobi kishilarning o’zaro muomalasiga, bir-biriga bo’lgan munosabatiga, yurish-turishiga ham ta’sir qiladi. Lekin kiyinish haqida aniq bir andoza mavjud emas. Kiyim uchun olinadigan turli narsalarning har biri kishining didi, bo’y-basti, yoshi, moddiy imkoniyatlari hamda jamiyatda tutgan o’rniga bog’liq. Inson kerak bo’lmagan xaridlardan o’zini asrash uchun doimo o’zini boshqarib turishi lozim va yangi narsalar uyingizda mavjud bo’lgan kiyimlarning uslubiga, gazlamaning rangiga mos keladimi-yo’qmi, uni boshqa narsalar bilan kiysa bo’ladimi, va h.k. larga e’tibor berishi lozim. Kiyinish shahsning o’ziga xos xususiyati bo’lib, hamma vaqt go’zallik, uyg’unlik, noziklik, odob, xushmuomalalik haqidagi tushuncha darajasining belgisidir. Insonning tashqi go’zalligi kiyim rangining bir-biriga mosligidir, tabiiyligi va soddaligidadir. Xushbichim va chiroyli kiyinishning ma’nosi nimada? Ko’zga tashlanmaydigan hamda kishiga tabiiy go’zallik beradigan va uning ayrim kamchiliklarini bilintirmaydigan ust-bosh, chiroyli, xushbichim, gavdaga, yoshiga va faslga mos kiyim kiyishdir.

Ammo bu faqat axloqiy tarbiya bilan bog’liq emas. Balki estetik tarbiyaning qanday shakllaganligi bilan bog’liq. Rivojlangan estetik did insonni nafaqat kiyinish, yashash umuman turmush tarzini go’zallashtiradi, balki avvaldan qaysi andoza yoki qaysi ranglar rusm bo’lishini ilg’ash qobiliyatini paydo qiladi. Badiiy asarlar, san’at turlarini estetik idrok yetish, estetik anglashni shakllantirish didga juda yaxshi ta’sir qiladi. Bunda siz nafaqat boshqalar kabi chiroyli yashashingiz, balki o’z uslubingizni yaratib, ularning tanloviga ta’sir qilishingiz ham mumkin. Erkaklar va ayollar uchun zamonaviylik. Kiyim ma’lum davr va ijtimoiy sharoitda kishilarning go’zallik haqidagi qarashlari mujassamlashadigan moda – rusm bilan bog’liq. Kishilik jamiyati rivoji jarayonida bu qarashlar o’zgara boradi, Shu munosabat bilan moda ham uzluksiz o’zgarib turadi. O’zbek xalqining milliy madaniyati, urf-odatlari asrlar davomida davr va sharoitga, jamiyat taraqqiyotiga moslashib o’zgarib kelgan. Tarixga aylangan kiyim va liboslarni qanday kiyish urfi va qoidalari deyarli istisnoli jihatlardagina o’z kuchini saqlab qolgan. Ammo odamlar kiyimlarni tanlashda va ixtiro qilishdan toyganlari yo’q. Aksincha zamonaviylikka bo’lgan talablar oldingi davrdagiga nisbatan ancha ilgarilab ketdi. Yaxshi kiyinish o’ziga xos san’at. Kishi bu san’atni egallashi uchun moda talablariga rioya qilibgina qolmay, o’z didini ham taprbiyalashi kerak. Didni tarbiyalash uchun qonunlari me’yor, va o’zaro mos tushunchalarga asoslangan san’atning barcha turlari bilan tanishib borishi lozim. Zehn bilan tanlangan orasta libos uning egasinining didini yaxshiligini bildiradi. Ko’ylak javoni to’la bo’lmasdan turib ham did bilan kiyinish mumkin. Yangi chiqqan zamonaviy libos ketidan quvish emas, balki siz uchun zarur bo’lgan narsa haqida o’ylab ko’rgan ma’qul. Zamonaviy moda mato turlarining yangiligi, uning tusi bilan ham belgilanadi.

Jiddiy erkaklarga nisbatan ayollar zamonaviylik masalalarida ko’proq qayg’uradilar. Erkaklarga nisbatan ayollar modasi o’zgaruvchanroqdir. Yubka va kamzullar bir kaltalashib ketsa, bir-ikki yildan so’ng – uzunlashib ketadi. Ko’ylakda ba’zida belni ko’rsatib turadigan holatlari paydo bo’lsa, ba’zida aksi bo’ladi. Erkaklarga nisbatan matolarning rangdor tuslari va fakturasi turli-tumandir va, albatta turli xil zamonaviy ziynatlar ham ayollar uchundir. Ammo erkaklar umuman zamonaviylikdan yiroq desak noto’g’ri bo’lar edi. Kuchli jins sohiblarining zamonaviylikka bo’lgan qiziqishi – oxirgi yillar yetarli darajada salohiyatga ega. Oyoq kiyim qanday tanlanadi . Jiddiy kostyumlarga to’q jigarrang va qora rangdagi, qulay va sifatli oyoq kiyimlar mos keladi. Och jigarrang yoki jigarrang oyoq kiyimlar qora kostyumga umuman to’g’ri kelmaydi. Biroq qora oyoq kiyim jigarrang kostyumga mosdir. Qalin taglik, qo’pol sportiv botinkalar tantanali chiqish uchun mo’ljallangan kiyimlarga to’g’ri kelmaydi, faqatgina sportiv kiyimlar bilan yaxshi ko’rinadi. Ayollar kiyadigan jinsi matoli kiyimlarga baland poshnali yoki chiroyli tuflilar emas, faqat sport oyoq kiyimlar bilan yaxshi turishini bilishlari zarur. Biroq bashang shimlarga bashang oyoq kiyimlar bo’lishi kerak. Ayollar haqida. Jozibali ayol yoshi, o’z darajasi, ma’lum holatlarga nisbatan doimo mos ravishda o’zini tutadi va kiyinadi. Tashqi ko’rinishda jozibalilikka erishish zamonaviylikka nisbatan zehn bilan yondaShuvdadir. Zamonaviy kiyingan ayol deganda o’ta yorqin va qimmatbaho libos bilan o’ziga jalb qiladigan ayol nazarda tutilmaydi  Zero, bashanglik libosning qimmatbaholigidan emas, balki nafislik va yuksak diddan iboratdir. Zargarlik do’konidagi rastalarga o’xshab, o’zini qimmatbaho taqinchoqlarga ko’mib tashlash kulgulilikdir. Ayolning kostyumi, uni kiya olish qobiliyati ayol kishining botiniy madaniyatiga, badiiy didning darajasiga bog’liqdir. Bu uning iste’dodini zamonaviylikka harbiy buyruqqa kabi ko’r-ko’rona taqlid qilish qoidasi

emas, balki xayolotni o’yiniga turtki beruvchi shunchaki ijodiylik sifatida qabul qilishiga bog’iqdir. Aqlli ayol o’z tanlovining imkoniyatlarini bir muncha kengaytirish maqsadida zamonaviylikdan bir oz qolib kyetishdan yoki undan o’zib kyetishdan qo’rqmaydi. Va oxir oqibat u barcha mavjud imkoniyatlardan ayollik fazilatini yorqin ifodalay oladigan va illatlarini berkitadigan variantlaridan birida to’xtaydi. Barcha holatlarda ayollik fahm-farosatining qobiliyatini o’stirish va uni tarbiyalash uchun modalar jurnalini doimiy ravishda kuzatib borish yetarli emas. Buning uchun badiiy ko’rgazmalar, teatr kabi san’atga bog’liq joylarda bo’lib turish, ko’chadagi turli-tuman odamlarni kuzatish, musiqa tinglash, odamlar orasida bo’lish, xullas, ichki didni boshqalar didi bilan solishtirish va rivojlantirish zarur. Bundan tashqari, ichki, ruhiy ayollik latofatini o’zida rivojlantirmoq lozim. Buning uchun esa yuksak darajadagi badiiy kitoblarni o’qishni, bolalarga hayrihohlik bilan jilmayishni, yoshlikdan uzoqlashayotgan qalbni qanday u ta’sirchan yoki qattiq bo’lmasin, yumshatishni maslahat beramiz. Ayolga xos bo’lgan nazokatni tabiatdan olishga harakat qiling: tabiatning rang  barang bo’yoqlariyu, tizmalari va uning ohangini ko’ra bilishni o’rganing. Va albatta ayol kishini muhabbat yanada go’zallashtiradi. Hayotning ikir-chikir tashvishlariyu qiyinchiliklariga qaramasdan sevishni o’rganing. Muhabbatsiz go’zallik tez so’nadi. Biz esa «Go’zallik dunyoni qutqaradi» degan naqlni unutganimiz yo’q. Dunyoni saqlab qolish uchun doimo go’zal bo’lishga intiling. Bunga esa agar istasa, har qanday ayol tinimsiz o’z ustida ishlash orqali erishishi mumkin. Agar u kunda o’zining tabiatini tarbiyalab borsa. Agar u o’ziga va qalbiga oz bo’lsa ham erinchoqlikka yo’l bermasa. Agar o’z-o’ziga nisbatan talabchan bo’lsa. Agar odamlarni hurmat qilishni, sevishni va ularga nisbatan rahm-shafqatli bo’lishga o’zini o’rgatsa. Agar o’z didini rivojlantirib, aqlini charxlasa. Agar yaqinlarini egovlab, ularni janjal bilan qiynamasa, o’ziga o’zi hadeb achinavermasa, va shikoyatchiga aylanmasa. Aynan mana shulardan keyingina ayol kishiga xos bo’lgan latofat boshlanadi. Va hech qanday bashang liboslar uning aksini berkita

olmasligini unutmang. Jizzakilik, g’azab, surbetlik, qo’pollik, hasad, xo’jayinchilikka bo’lgan ehtiros va boshqa inson gunohlarini (afsuskiy ayollarga xos bo’lgan) qimmatbaho va yaltiroq lattalar bilan berkitib bo’lmaydi. Uyda ayniqsa ayol kishi uyda chiroyli kiyinishi lozim. Bunda rangi o’chib ketgan, tor yoki osilib ketgan kiyimlar kiyish nojoizdir. O’zimizga mos tarzda kiyinishimiz to’satdan mehmonlarni kirib qolishini aytmagan holda, yaxshi kayfiyat bilan yurishga kerakdir, Ro’zg’or masalasini hisobga oladigan ayollar, eskirgan liboslarni yaxshi uyda kiyadigan kostyumga aylantirishlari mumkin. U nafaqat qulay, balki zamonaviy bo’lmog’i ham lozimdir. Ayol kishining shalviragan kiyimlarni kiyishi yoki eskirgan kiyimlarga qayta ishlov bergach, uni «uy kiyimiga ko’zi qiymay» shkafga ilib qo’yuvchilarni hech narsa bilan oqlab bo’lmaydi. Bir qancha tajribadan o’tgan maslahatlar . O’zimizga kiyim tanlar ekanmiz dugonalarni emas, o’z didimizga tayanib ish tutganimiz ma’qul. Libosning rangi nafaqat zamonaviy tusda, balki o’ziga tushadigan rang bo’lishi lozim. To’q rangdagi kiyimlarni afzal ko’rarkansiz, och rangdagilarda ham, to’qda ham kirlik bir xil hajmga ega ekanligini yodda tutish lozim. Uning farqi faqat och rangdagi yubka ko’zga tezroq tashlanishidadir. Kiyim tanlashda ansamblni ushlashga (birining ikkinchiga mosligi, monandligi) harakat qilish kerak. Kiyimni rangiga mos keluvchi jihatlar: sumka, tufli, kamar va b. ni tanlashda o’ta ideallikka erishishga harakat qilmagan ma’qul. Faqatgina bitta kiyim uchun qo’shimcha narsa olish – isrofgarchilik hisoblanadi. Libosni yanada ko’rkam qilib ko’rsatuvchi mayda narsalar: sharf, bijuteriya va boshqa narsalar muhim hisoblanadi. Aynan libos bilan bir xil tusda bo’lishi shart emas, bu bachkanalikni ham paydo qilish mumkin. Asosiy gap ranglarning uyg’unligi, andozalarning mutanosibligida. Barcha davrlarda erkaklarning kiyimidan farqli o’laroq ayollarning liboslarida odmi va jiddiylik kamroq, ularda o’z kamchiliklarini berkitgan holda hamda o’z afzallik jihatlarini alohida

ta’kidlagan holda, o’z didini yanada yorqinroq ifodalash mumkin. Va shu bilan bir qatorda ayollarga ozodalik va pardozning qoidalari erkaklarga nisbatan qat’iyroq qo’yiladi. Jozibadorlikning yana bir siri – kostyumning qulayligidir, unda u o’zini erkin va o’ziga nisbatan ishonch va tabiiylikni his qilish imkoniyatiga egadir. Libos tanlayotganingizda yoningizda sizni kuzatib yuruvchi erkakning ham kiyimini inobatga olgan yaxshi. Yodda saqlash lozim bo’lgan bazi jihatlar : Tashqi ko’rinishda mayda  chuyda narsalar bo’lmaydi. Ularning hammasi ahamiyatga ega. Ziynatlar haqida bir necha so’z. Afsuski, hamma ham kostyumini bezashda doimo taqinchoqlardan to’g’ri foydalana olmaydi. Ba’zilar haddan tashqari zeb - ziynatlarga ko’milsa, ba’zilari esa o’ta oddiylashib ketadilar. Avalambor hech qaysi ayol bu borada tejamasligi lozim, ammo ularni ko’z  ko’z qilish uchun chegaradan chiqib kyetish ham – «me’yordan chiqish» kabi didsizlikdir. Did bilan kiyinish kishining o’ziga tanqid bilan qaray olishini ham ifodalaydi. Inson o’z tabiiy nuqsonlarini sezib, uni boshqalarga sezilmaydigan qilib kiyinmog’i kerak. Kiyim tanlanayotganda yoshni ham unutmaslik kerak. Yoshlar sport kiyimi bichig’ida kiyinadilar. Ochiq rangli, guldor kiyimlar ularga ko’proq yarashadi. O’ttiz yoshdagi ayollar (shartli ravishda) didi modaga asos deb qabul qilingan. Bu yoshda ayol o’z qiyofasini yaxshi bilmog’i, husniga xusn qo’shiladigan kiyimlarni tanlay olmog’i lozim. Qirq yoshdan keyin o’tgan yillar oqibatida vujudga keladigan ayrim nuqsonlarni kiyim va pardoz bilan yashirish kerakligini unutmaslik lozim. To’liqqina yosh ayollar juda ham odmi kiyimlar bilan kifoyalanmasliklari kerak, chunki odmi kiyim semizlik bilan birga yoshlikni ham, latofatlikni ham yashirishi mumkin. Muhimi kiyimning shakli va rangi me’yorida bo’lsin. Atir bo’yi ayol kishiga alohida bir latofatni beradi, uning chiroyini qandaydir sirli qadimgi ayollik nazokati bilan o’raydi. Ammo... Hamma joyda kabi bu yerda ham oshirib yubormaslik muhim. Kerak bo’lmagan joyda atirdan foydalanmaslik maqsadga muvofiq: transportga chiqqanda (agar siz u yerda tiqilinchda uzoq

qolishingizni bilsangiz). Ba’zi bir iforlar kattalarda, ayniqsa, bolalarda allergiyani qo’zg’atishi mumkin. Buni yoddan chiqarmaslik lozim. Aksessuarlar. Zamonaviy ayollarning kiyimlari uning hayot tarziga, yoshi va qiziqishiga mos bo’ladi. Libosni akssesuarlarlar – taqinchoqlar, sharf, bosh kiyim, sumkalar va oyoq kiyimlar «ko’rsatadi». Ularning turli-tumanligi mos variantlarning topilishi va uyg’unligini osonlashtiradi. Did bilan tanlangan jihozlar uning zamonaviy, bashang ko’rsatishga imkon berib, uning uslubini ta’kidlab turadi. Shubhasiz, tabiiylik va go’zallik doimo va bundan keyin ham eng zo’r bezak bo’lib qoladi. Ammo ayollik latofatini uning soch turmagi va oyoq kiyiming o’zi ham baholaydi. Misol uchun, yeyilib ketgan poshna – bashanglikning dushmanidir. Yirik, ko’zga tashlanadigan aksessuarlar, katta sumkalar, kostyumning yirik ziynatlari, silliq va yorqin rangdagi kalta, yirik kashtalar, katta hajmdagi bosh kiyimlar – bu faqat yirik, «qalin suyak» ayollargadir. Sarvqomat, o’rta bo’ylik ayollar bunday xunuklashtiradigan narsalardan chetlab o’tgani ma’qul. Bu uni bachkalanishtirishi mumkin. Kumushdan yasalgan ziynatlar, garchi ularda yarim-qimmatbaho toshlar bo’lsa ham, bashang zeb-ziynatlar hisoblanmaydi, agar ular zargarlik san’atining durdonasi bo’lsa, unda bu istisno. Bunday holatda ziynatni norasmiy yoki «uy» kiyimiga moslab tutish mumkin. Kumushdan yasalgan zargarlik buyumiga tog’ billurining shaffof yoki tuslisi qo’yilgan bo’lsa, unda faqat rasmiy sharoitda tutib yurish mumkin. Bu qoida oltin yoki uning suvi yugrizilgan ziynatlarga taalluqli. Kumush bilan oltin ziynatlarini baravar taqish mumkin, agar ular did va farosat bilan uyg’unlashgan bo’lsa. Masalan, oltin va kumush zanjirlar to’q rangdagi libosni go’zallashtirish mumkin, lekin kumush shodalar bilan oltin bilakuzuk taqish nojoizdir. Ziynatlar to’plami odatda sovg’a tarzida tuhfa qilinadi. Ular o’zida shodalar bilan uzukka qo’shib unga mos bo’lgan rusmdagi bilakuzuk yoki uzukni taqozo etadi. Ularni birvarakay barchasini taqib olish didsizlikdan dalolat beradi.

Muhimi ularning ko’pligi emas, balki sizni «ochishidir». Bunday ziynatlarni taqsimab ishlatgan ma’qul. Bo’yin shodasini uzuk bilan, ziraklarni bilakuzuk bilan taqing. Ular bilan siz nikoh uzugina taqib olishingiz mumkin. Agar ikki yoki uch uzukni taqib yurilsa bu didsizlik hisoblanadi. Zamonaviylik doimo o’zgarib turadi, shu sababli uning injiqlariga qaramasdan bir qoidani yodda tutish lozim – hamisha oshirib yuborishdan saqlanish. Zero, kiyim va ziynatlarda me’yorni saqlay olmaydigan odamdan ko’ra bir oz oddiyroq ko’ringan yaxshiroqdir. Ijodkor-modeler doimo sarvqomat, go’zal va yosh ayollarga mo’ljallab liboslar o’ylab topishini unutmangiz. Bunga isbot tariqasida moda jurnallarining sahifalarini keltirish mumkin. Yoshi o’tgan, to’lishgan yoki semiz ayolning o’n sakkiz yoshli qizlarga o’xshab kiyinishga harakat qilishidek ayanchli holat yo’q. Oynaga qarar ekansiz o’zingizga nisbatan ob’ektivlilik bilan, o’zingiz istagan obrazning ilk shaklini talab qilgan holda baholash joiz. Bunda o’zini har tomondan diqqat bilan kuzatib chiqib, tanqidiy jihatdan yondashishga harakat qilmoq kerak. Qarshingizda turgan «notanish ayol» sizga yoqayotgan bo’lsa, demak tayyorsiz. Aks holda, hammasini boshqatdan boshlagan ma’qul. Pardoz. Azal  azaldan ayollar o’zlarining ko’rinishlaridan ham ko’rkamroq bo’lishga intilib kelganlar, Shunda ular bu maqsad yo’lida turli xil usullardan foydalanishni boshlaganlar. Hozirgi davrda turli kosmetik mahsulotlarning butun bir aslahalariga egamiz. Ammo ularni qo’llash zamonaviy ayol uchun birdan-bir maqsadga ega bo’lib qolmasligi, aksincha, uning uslubini ta’kidlovchi hamda individuallikni namoyon qiluvchi vosita sifatida ish ko’rsatishi lozim. Kosmetikadan foydalanish yuzni o’zgartirishni emas, balki uning ba’zi bir chiroyli jihatlarini ta’kidlashni taqozo etadi. Bo’yanishni ko’paytirish hoh u o’n besh yasharlik qiz bola, hoh o’ttiz yoshlardagi ayol bo’lsin – barchaning yoshini katta qilib ko’rsatadi. Ma’lum bir yoshga etgach ayollar pardozni kamaytirib, unchalik yorqin bo’lmagan ranglarga o’tishga harakat qilishlari maqsadga muvofiq. Kunduzgi pardoz kechki pardozga nisbatan tussizroq bo’lishni yodda tutish kerak.

Qo’llarga kelsak, ular – bizinng «tashrif qog’ozimiz», desak mubolag’a bo’lmaydi Qo’llarni parvarishda nafaqat ayollar, balki erkaklar ham avvalo tozalik va ozodalik nuqtai nazardan diqqatlilik bilan munosabatda bo’lishlari kerak. Lakning rangi lab bo’yog’i bilan uyg’un bo’lmog’i lozim. Lak qoldiqlari bilan yurishga yo’l qo’ymaslik hamda tirnoq lakini tozalash vositalardan foydalanishni unutmaslik joiz. Tantanali kechalarda ayollar . Eng yaxshi tanlov – ko’ylak, kostyum, yoki yubka. U har qanday vaqtda, har qanday jamoatchilikka to’g’ri kelaveradi. Agar kostyum to’q tusda va hech bir koftasiz kiyilishi mumkin tarzda andozalangan bo’lsa, unga mos tarzda e’tiborni tortadigan zamonaviy taqinchoqlar bilan bezatilsa, unda bu libosni ko’ngilochar kechalarga ham kiysa bo’ladi. Kokteyl libosi nomli ko’ylaklarni bayram kechalarida kiyish mumkin. Uni kechqurun yoshlar kechalarida yoki restoranlar uchun kiyish mumkin. Kechki uzun ko’ylaklar faqat dabdabali vaziyatlar uchun mo’ljallangani durust. Nisbatan odmiroq bo’lgan kechki libos, o’ta diqqatni o’ziga jalb qiluvchi kiyimlardan yaxshiroqdir, ayniqsa, qiz bolalar uchun. Soch turmagi . Insonning eng go’zal va eng tabiiy ziynati bu – sochlardir. Sochimizning chiroyi hamda salomatligi doimo berib qo’yilmaganligini yoddan chiqarmasligimiz zarurdir. Sochlarni chiroyli va e’tiborga tortarlik ko’rinishga ega bo’lishi uchun biz ularni har kuni parvarish qilishimiz lozim. Ayol kishi o’ta zamonaviy kiyingan, qimmatbaho taqinchoqlarga burkangan, yuz  qo’llari go’zal ko’rinishga ega bo’lishi mumkin, ammo sochlarining ko’rinishi aytarli darajada yaxshi bo’lmasa – oxir-oqibat u istalgandek baribir hech bashanglik kasb etmaydi. Zamonaviy kosmetik ashyolar sochni sog’lom ravishda parvarishlashga ulkan va boy imkoniyatlar yaratdi. Masalan, kalta sochlar uzunga nisbatan ko’proq e’tiborni talab qiladi. Bo’yalgan sochlar ham xuddi shunga o’xshash talabga ega. Sochlarini to’liq bo’yaydigan (och rangni to’q tusga va to’q rangni och tusga) ayollar, sochlarning holatiga diqqatli bo’lish kerakligini unutmasliklari lozim, chunki tez o’sadigan sochlarning tubi ko’rinib xunuk ko’rinish kasb qiladi.

Erkaklar haqida . Erkak kishining asosiy kiyimi – kostyum. Biroq doimo unda erkak kishi bashang ko’rinavermaydi. Kostyum jussa o’lchovlariga to’g’ri kelishi lozim, harakatlarni cheklab siqmasligi, yurganda xalaqit bermasligi, odmi rangda bo’lishi kerak. Ko’ylak, bo’yinbog’ va paypoq tanlashda ham diqqatli bo’lish lozim. Bularning hammasi, oyoq kiyimni istisno qilmagan holda yoshingiz, sharoit va boshqa ma’lum bir holatga monand bo’lishi zarur. Erkaklar bashang bo’lib tug’ilmaydilar. Bu avvalambor tarbiya va o’z-o’zni tarbiyalashdir. Bu kuzatuvchanlikdir. Bashang erkaklar kerakli darajada doimo batartibdirlar. U barcha tafsilotlarda diqqatlik va o’tkir zehn egasidir. Bir qancha aniq maslahatlar: • Alohida kiyimning qismlari bir-biriga uyg’un bo’lishi kerak. • Sport kiyimlariga laklangan tufli yoki galstuklar to’g’ri kelmaydi. • Bayramda kiyiladigan ohorlik to’q qora kostyum-shimni oq ko’ylak, qora paypoq va qora tufli bilan kiyiladi. • Tashqi ko’krak cho’ntakdan oq dastro’molning uchi chiqib turishi maqsadga muvofiq. Kombinatsiyalashgan kostyum bilan (kul rang chiviq  chiviq shim, qora ustki kiyim) ikkita manjetli oq ko’ylak (manjetlar va yoqa kraxmallangan bo’lishi lozim), kul rang galstuk, qora tufli va to’q paypoqlar bilan kiyiladi. • Zamonaviy va qimmatbaho kiyimni o’ziyetarli emas – bunga qo’shimcha tarzda o’zining yurishi va gavdasini tutishini doimo kuzatib yurish zarurdir. • Yelkangizni doimo erkin tarzda, bo’yningiz va boshingizni cho’zmasdan tutganiz ma’qul. Bunda gavda va bo’yin doimo to’g’ri bo’lgani kishini yana ko’rkam ko’rsatadi. Viqorlilik bilan o’zni tutish, harakat va holatlardagi tabiiylik har bir insonga zeb beradi va albatta, bashang ko’rinishni istagan erkaklar uchun bu zarurdir. Shu sababli bunday maqsadga erishish yo’li – bu sport bilan shug’ullanishdir. Ertalabki jismoniy tarbiyaga erinchoqlik qilmaslik lozim. Ko’proq harakatda bo’lish zarur: yugurish, suzish, uzoq yo’llarga chiqish, sport o’yinlarini o’ynash.

Bunday holatda biz maxsus zo’riqishlarsiz ham to’g’ri, tabiiy va chiroyli harakatlar qila olishga erishishimiz mumkin. Biroq hattoki ideal darajadagi sportcha gavdada ham suhbat chog’ida tavsiya etilmaydigan qoidalar mavjud:  oyoqlarni chalishtirish;  qimirlatish;  tanishining tugmachalarida ushlab turish;  qo’lini kissasiga solib olish;  o’tirganda oyoqni yoyib olmoq;  o’rindiqqa cho’zilib olish;  o’rindiqni u yoqdan bu yoqqa qimirlatib o’tirish tavsiya etilmaydi. Bo’yinbog’ haqida . Bo’ynibog’ doimo egasining didini aks ettirib kelgan. Umuman olganda, sport kiyimi yoki kostyum-shim bilan kiyish uchun ipak yoki sun’iy ipakdan bo’lgan yoki sun’iy toladan hamda bir-ikkita jun matoli bo’yinbog’lar xarid qilib olish lozim. Bo’yinbog’ni tanlash kostyum fasoni va matosining rangi, rasmiga bog’liq. Jiddiy kostyumga tabiiy hamda sun’iy ipakdan bo’lgan bo’yinbog’lar to’g’ri keladi. Kapalaksifat bo’yinbog’lar alohida vaziyatlar uchun mo’ljallangan. Ular odmi va nafis tusda bo’lishlari lozim. Mayda rasmli kostyumga har qanday bo’yinbog’ bo’laveradi. Olachipor kostyumga bir tusdagi bo’yinbog’ mos tushsa yaxshiroq bo’ladi. Ammo bunda ikkita qoidaga amal qilish lozim: yo bo’yinbog’ni tanlayotganda uni kostyum rangi bilan bir tusda, ammo sal ochroq yoki sal to’qroq bo’lishiga harakat qilish kerak. Chunki bu bilan ular bir-birini to’ldirib turadi, yoki kostyum va bo’yinbog’ bir-biriga qarama-qarshi tusda (albatta, uyg’unlashgan holda) bo’lishi lozim. Lekin bundan qarama-qarshilik alohidalik kasb etmog’i joiz. Dastro’mol. Erkaklarga o’zlari bilan ikkita dastro’mol olib yurishni tavsiya etamiz: biri – ustki kiyim yoki shim cho’tagida, uni kerakli bo’lganda o’zi uchun ishlatiladi (ishlatib bo’lgandan keyin g’ijimlab tashlamang), ikkinchisi – mutlaqo tozasi – ustki kiyimning ichki cho’ntagida, maxsus holatlar uchun (ko’zoynakni artish uchun, bola yoki ayol kishiga kerak bo’lib qolgan taqdirda berish uchun va h. k.). Bu ikkinchi dastro’molni ustki kiyimning tashqi cho’ntagida, sal uchini

chiqargan holda olib yurish ham mumkin. Dastro’molni dazmollangan holda shim cho’ntagi yoki sumkada saqlash kerak. Aksirgandan so’ng uni qoqib o’tirish nojoiz, darrov olib qo’yish lozim. Erkakni kostyumini yoki ayolni nafis bezaydigan dastro’mol – boshqa narsa. Erkaklarnikidan kichikroq bo’lgan bu dastro’mol jamoatda ko’z-ko’z bo’lishga arziydi. Erkaklarning oq rangdagi dastro’moli ustki kiyimning cho’ntagida bir-ikki santimetr, yoki uchburchak shaklida chiqarib qo’yiladi. Erkaklar kiyimi . Kishining madaniyatini birinchi navbatda uning kiyimi ta’kidlab turadi. Did bilan tanlangan kiyim va orasta ko’rinish odamni o’ziga nisbatan ishonchli, batartib, tetik va oxir-oqibat atrofdagilarda yoqimli taassurot uyg’otadi. Hammasidan ham har bir erkak kishi kundalik kiyish uchun ko’zga u darjada tashlanmaydigan, kostyum-shim va yana nisbatan jiddiyroq to’q kul rang yoki to’q ko’k va qora tusdagi kostyum-shimlarni maxsus kechalar hamda mehmondorchiliklar uchun mo’ljallangan garderobga ega bo’lishi lozim. Agar bu ikki kostyumni mohirlik bilan bir-biriga uyg’un bo’lgan tusdagi ranglarda tanlab olinsa, unda ularni birini biriga moslashtirgan holda kiyib yurish mumkin. Bundan tashqari bu ikki kostyumga sportiv turdagi kombinatsiyalashgan kostyumni ham qo’shib to’ldirish mumkin. Bunday turdagi kostyumni ishga kiyish urf bo’la boshlamoqda. U bezak va ranglar bilan bir-biridan farq qiluvchi shim va ustki kiyimdan borat bu kostyum, uyg’un va mos bo’lgan holda bir-birini to’ldirishi lozim. Masalan, mayda katakli kostyumga shim, mayda katakli shimga esa bir tusdagi ustki kiyim ko’proq mos keladi. Sportiv usulni xush ko’radigan erkakalarga kiyinishda bir qancha qulaylik mavjud: oq yoki rangli ko’ylaklar bilan bir qatorda ular sportiv yoki mayda va nafis to’qilgan ko’ylaklarni ham kiyib yurishlari mumkin. Yilning issiq kunlari uchun mo’ljallangan yengil chitdan yoki sun’iy ipdan tikilgan kostyumlar erkaklarning kiyimlar javonida doimiy avtributga aylandi. Bunday turdagi kostyumlarning matosining rangi bir xil yoki turli tusdagi rasmlari bilan och va to’q tuslarda bo’lishi mumkin – bu sizda mavjud bo’lgan ko’ylaklarga va unga mos tarzda uyg’unlikni vujudga keltiradigan oyoq kiyimlarga

bog’liq. Shimni xarid qilayotgan vaqtda uning qanchalik sizning kostyumingiz, ustki kiyimlaringiz va ko’ylaklaringizga mos kelishini nazardan chetda qoldirmaslik joiz. Vilvet shimga qalin yoki jun matodan ko’ylaklar mos keladi (agar uning egasi to’laroq bo’lmasa). Ammo orastalik birinchi o’rinda – har qanday zo’r bashang ko’rinishni cho’ntakdan chiqqan kir ro’molcha bir pul qiladi. Sochlar doimo toza bo’lishi va tiniq ko’rinish kasb yetishi lozim. Erkaklar kunda soqolini olib turishi, kerak bo’lsa, kechqurun mehmonga borish uchun to’q kostyum kiygan bo’lsa ham ikki martadan olishga to’g’ri keladi. Eng ahamiyatlisi, nafaqat ozoda bo’lishi, balki kuyelagi tikilgan, dazmollangan bo’lishi ham shart. Oyoq kiyimlarni hatto yomg’ir kunlari ham tozalab chiqish kerak, zero, ular gohida egasini holatini «sotib» turadi. Zamonaviylik unga asosiy xususiyatlarda individual tarzda moslaShuvni taqozo etadi. Aslida hech qanday moda xunuk yoki chiroyli bo’lmaydi, u doimiy mezonga ega emas. Kecha qabul qilinmagan narsa, bugun tabiiy ko’rinishi mumkin. Tabiatning shu xususiyati tufayli biz ba’zida ko’rinishimizni yangilab turish imkoniyatiga egamiz. Yangi chiqqan zamonaviy liboslarga moslashish odatda sal qiyinroq kechadi. Deyarli hamma vaqt ko’pchilikni hayratga soladi. Tajribadan shuni bilamizki, bir yildan so’ng yangi chiqqan rusm bizga o’z hukmini o’tkazadi, keyin esa xuddi shu uslubga moslashib olgandan so’ng, undan voz kechishdan bosh tortamiz. Zamonaviy narsalar odatda ayollar uchun uch yil, erkaklar uchun besh yil xizmat qiladi. Eski modani «ushlab» turishga intilib, yangisi bilan kurashishni to’xtatgan ma’qul. Zamonaviy narsani sotib olib, uni «ayash uchun» kamdan-kam ishlatib, shkafga qo’yib qo’ygan odam qattiq adashadi. Ba’zida bunday narsalarni eski sarqit sifatida olib tashlashga to’g’ri kelib qoladi. Rusm (moda) me’yor hisini, davr talabi, did va yoshga e’tiborni talab qiladi. Shunday odamlar borki, ular tezda zamonaviylikning ba’zi unsurlarini ilib oladi, boshqalarga esa «maxsus moslaShuv jarayoni» kerak. Bunda o’zgaruvchan davrda tezda moslashib olganlar ularning asabiga tega boshlaydi. Bundaylarga bir oz

sabrli bo’lishni maslahat beramiz. A.Navoiyning “Mahbubul qulub” asarida “O’ziga bino qo’ygan odam – aqlsizdir, o’ziga zeb bergan – beor , satangdir ...” deydi. Zamonaviy kiyinish bilan bizni g’ashimizga tekkan odam o’rnakka arziydagan oila a’zosi va yaxshi odam bo’lib chiqishi mumkin. Biz ham vaqti kelib, Shunday kiyinishimiz mumkin. Bashang zamonaviy qiyofa ko’r-ko’rona, modaning qulini qabul qilmaydi. Har qanday fasondagi ko’ylak ham odamga yarashavermasligi mumkin. Ammo zamonaviylikning doirasi kengdir. Yoshi kattalar, yoshlar, to’liqroq odamlar, ozg’in, bo’yi pastlar va balandlar uchun fasonlar mavjud. Bashang va zamonaviy kiyinish san’ati zamonaviylikning asosiy talablarini o’ziga qo’llay olish va ko’proq mos keladiganlarini tanlab olishdan iboratdir. Ammo bir narsani inobatga olish zarur. Bu moliyaviy imkoniyatni hisobga olish. To’g’ri hozirda hatto do’konlarda ham sotuvchilar kiyimizga qarab xizmat ko’rsatadi. Ammo kiyimni to’g’ri tanlash va kiyish bu muammoni hal qiladi. Estetik did bilan tanlangan u yoki bu libos nafaqat rusmga mos bo’lishi, balki yangi rusmni vujudga keltirishi ham mumkin. Sizni yuqori darajadagi didingiz odamlar yoqqani sababli, ularni siz kabi kiyinishga undashi mumkin. Kiyimingiz zamonaviymi yo’qmi, bu faqat sizni didingiz darajasini ko’rsatishini unutmaslik lozim. Buyuk olmon faylasufi Imannuel Kant qiynalgan vaqtlarida «men buyumlarni o’zimga bo’ysundirdim, o’zimni ularga emas» deb e’tirof etadi. Sport maqsadida yo’lga chiqishdan boshqa, deyarli hamma yerga ustki kiyim lozim. O’zga tabiiy matodan qilingan kostyum yaxshi. O’z yaqinlaringiz qabulida bo’lganingizda ustki kiyimingizni yechishni so’rab, olib qo’yishingiz mumkin, boshqa paytlarda uy egasini taklifini kutmoq afzal. Kostyumga bo’yinbog’ zarur. U faqat rangli va sport ko’ylaklariga nisbatan zaruriyat tug’dirmaydi. Rasmiy holatlarda ustki kiyimning tugmalari qadalgan bo’ladi . Bunday holatlarda siz tanishlaringiz kvartirasiga, restoranlarga (ayniqsa ayollar oldida), majlislar xonasiga, teatrga kirishinigiz mumkin. Bundan tashqari tugmalarni

prezidium stolida o’tirganigizda va doklad bilan chiqish qilganingizda qadalgani lozim. Raqsga tushganingizda ham xuddi Shu holat uushlab turish maqsadga muvofiq. Qadalmagan tugmalar bilan siz o’rindiqda teatr tomosha qilayotgan yoki kechki ovqat dasturxoni oldida o’tirishingiz mumkin. Ustki kiyimning eng quyi qismidagi tugma hech qachon qadalmaydi. Dissertatsiya himoyasi uchun kandidat to’q kostyum kiyishi lozim. Uyda xalat va pijama faqatgina ertalab yoki kechqurun vannaga kirish uchun kiyiladi. Boshqa paytlarda to’liq, batartib va qulay kiyinish lozim. Uyda odatga ko’ra erkaklar trikotaj mahsulotlaridan bo’lgan sport kiyimlar yoki jinsi kiyadilar. Agar kvartira bo’ylab yurgan erkakning kiyimi bir oz eskiroq, shimidagi naqshlar rangdor va ajoyib bo’lsa, buning qo’rqinchli joyi yo’q. Hatto yaxshi ko’rinadi. Asosiysi, eskirgan bo’lsa ham ularni vaqtida yuvishga tashlab, tugmalarini mustahkam va dazmollangan holda tutish lozim. Agar mehmon sizni pijamada ko’rsa, ustingizga xalat tashlab olgan ma’qul. Xuddi shu narsani o’zgalarning uyida yoki dam olish maskanida yashaganingizda qiling. Erkaklarda kabi ayollarning ham shippaklari toza va pachoqlanmagan bo’lishi lozim. Taklif qilingan mehmonlar hech qachon shippakda kutib olinmaydi, garchi uy egasi har safar yangi libosda chiqishi shart bo’lmasa ham. Ayniqsa mehmon oddiy ko’ylakda kelgan bo’lsa. Erkaklar uchun ko’ngilochar kechalarda mo’ljallangan ayollardagi kabi bunday darajada ta’sirchan kostyumni hali moda o’ylab topmagan. Ammo nima qilsa ham mayda katakli ko’ylak yoki to’qilgan sviter bilan birga jinsi shim to’g’ri kelmaydi. Bunday kiyim faqat kundalik kiyinishga mos. Mehmonlarni qabuli uchun och tusdagi shim va ko’ylak kiyib olgan ma’qul. U haddan tashqari ola-bula yoki odmi bo’lishi zarur emas. To’q rangdagi ko’ylak haddan tashqari oddiy ko’rinadi. Och rangdagi ko’ylak ozodalik va yangilik kabi yoqimli hislarni uyg’otadi.

Kiyim tanlash etiketi talablarida dam olish maskanlari va dala hovlilarda o’tkaziladigan mehnat ta’tili, qishki yoki yozgi ta’tilda kiyiladigan kiyimlarni kiyishda katta erkinlik beriladi. Bunda uydagi iliqlikni hamda shinamlik hissini uyg’otadigan to’qilgan, yumshoq, issiq va momiq kiyimlar kiyish mumkin. So’nggi yilning so’nggi kunidagi yuqori kayfiyat sizning kiyimingizda aks ko’rinadi. Yangi yilni siz yaqin do’stlaringiz bilan nishonlaysizmi, yoki ularning uylarida, restoranda yo kafeda – yangi yil ziynatlari kundalik pardozlardan o’zini yorqinligi bilan ajralib turishi lozim. Yangi yil kechasining o’zgacha tarovatini faqatgina shu kun uchun mo’ljallangan libosingizga yana yorqinlik ato eta oladigan ajabtovur ziynatlar va detallar bilan bezatish evaziga yanada kuchaytirishingiz mumkin. Kiyimning o’zi shunchaki chiroyli bo’la olmaydi. Uning nafosati qayerga – ishxonaga, uyga, bayramga, shahardan tashqariga sayr uchun mo’ljallanganiga bog’liq. Bashang kiyim faqat qaddi-qomati kelishgan, yaxshi fazilatlarga va chiroyli nutqqa ega odam bilan «chiqishadi». Erkaklar – tantanali kechalarda . To’q tusdagi kostyumni – bir bortlik yoki ikki bortlik kiygan yaxshiroq. Rasmiy dabdabali uchrashuvlar yoki davlat miqyosidagi qabullarga odatda aynan shunday tusdagi kostyum kiyiladi. Faqatgina kechki chiqishlar uchun xizmat qiladigan frak va smoking hali bizda rusm bo’lgani yo’q. Diplomat qabullarida yokitantanali kechalarda kombinatsiyalashgan kostyum yoki fraklar kiygan odamlarni hali ham uchratish mumkin. Shunga qaramasdan, bunday kostyum va uning atributiga qo’yilgan qat’iy talablar ham mavjudiligini unutmaslik lozim. Diplomatlar, savdo uyushmalarining xodimlari hamda madaniy, iqtisodiy va ilmiy xususiyat kasb etgan xalqaro yirik uchrashuv qatnashchilari bunday turdagi kiyinishlarni farqiga borishlari bilan birga ayni paytdagi talablarga oson ko’nikishlari lozim. Tashrif kostyumi ila nomlanadigan kiyimni kunduzgi qabullar uchun, universitetdagi va ilmiy muassasalardagi dabdabali majlislar uchun xizmat

qiladi. Frak hamda smoking agar taklifnomada kechki kostyum deb ko’rsatilgan bo’lsa, kiyiladi. Bunday vaziyatlarda doimo frak yoki smoking nazarda tutiladi. Etiket bo’yicha agar «kichik kechki libos » deb ko’rsatilgan bo’lsa, unda smokingda, agar smoking bo’lmasa, kombinatsiyalashgan kostyum kiyib borish ma’qul, ammo zinxor frakda bormagan ma’qul. Bugungi kunda bu bizda hali urf bo’lmagan. Qaddi-qomatni tutish va chiroyli yurish . Kiyimning orastaligi va ko’rkamligi faqatgina kiyimning o’ziga bog’liq emas. Bunda qaddi-qomat katta ahamiyat kasb etadi. Insonning turishi, yurishi, o’tirishidan qo’l va oyoqlarining vaziyatidan uning atrofdagilarga bo’lgan izzat- hurmatini yoki hurmatsizligini bilish mumkin. Gavdaning har bir vaziyatida baodoblik, tabiiy erkinlik ko’rinib turishi va bu vaziyat Shu sharoitga zid bo’lmasligi lozim. Hech kim yo’qligida o’zingizga yo’l qo’yishingiz mumkin bo’lgan harakatlar boshqalar oldida joiz bo’lmaydi. Eng go’zal chehra, kelishgan qaddi-qomat yoki chiroyli, nafis kiyim ham, agar yurish-turishga mos tushmasa, kishida hech qanday taassurot qoldirmaydi. Inson hamma vaqt go’zallikka va tartibga intilgan, shuning uchun ham avloddan-avlodga o’tib kelgan va odatga aylanib qolgan udumlar hamda har bir xalqning an’analarida ajoyib tarzda o’z ifodasini topgan. Yaxshilikka, go’zallikka intilish insonga xos xislatdir, insonning xushmuomala va odobli bo’lishga intilganligi bu oddiy holdir. Insonda hamma narsa go’zal bo’lishi kerak. Uning tashqi ko’rinishi, ichki qiyofasi, yurish-turishi ham go’zal bo’lishi lozim. Kishining samimiy va sof bo’lishi bilan birga chiroyli yurishi, qaddi-qomatini adl tutishi, chiroyli gapira olishi, erkin hatti-harakat qilishi yaxshi odat natijasidir. Atrofingizga qarang, siz odamlarning qanday yurishini ko’rasiz: biri bukchayib, boshqasining qo’llari osilib yuribdi, narigisini oyog’i qiyshayib qadab bosadi, yana biri maneken ayollarga o’xshab yoniga tashlab yuribdi. Ba’zilar, cho’ntaklarga qo’lini solib, olomonni

yorib o’tishga harakat qiladi. Har biri – «o’zicha olam». Agar har bir kishi oynaga qarab o’zini boshqalar oldida qanday yurishini ko’rganda edi! Har bir odamning yurishi uning xususiyatini keltirib chiqaradi: ba’zida esa bu kostyumga ham bog’liqdir. Bo’yi past to’liq odamning yurishi boshqa, ozg’in va uzun bo’ylik – boshqa. Agar qiz bolaning oyog’ida baland poshnali tufli-yu, kalta yubka bo’lsa unda bir yurish uslubi, krossovka va djinsida esa – boshqacha ko’rinadi. Yurish o’ta tabiiy bo’lishi lozim. Ko’chada boshni ko’tarib yurish mumkin. Ammo bunda qo’llarni harakati tashlanayotgan qadamning ritmiga mos bo’lishi kerak: qo’li osilib turishi va ularni u yoqdan buyoqqa marsh harakatiga o’xshab tashlab yurish kerak emas. Yurayotganda oyoqni shunday qo’yish kerakki, unda oyoqning uchi va tovoni bir tekis harakatga mos ravishda yo’naltirilgan: oyoqni uchini sal ichkariga qiyshaytiribroq qo’yish lozim. Oyoqlari qiyshiq odam qadamni to’g’ri qo’yishga doimo e’tibor berishi kerak. Agar siz sherigingiz bilan ayniqsa, qo’l ushlashib ketayotgan bo’lsangiz, yoningizdagi odamning qadam tashlashiga moslashib yurishga intiling. Agar ayol kishining yubkasi torroq bo’lsa, unda qadamni maydalashtirib yuradi, erkak kishi esa, katta qadam tashlashiga qaramasdan, u bilan baravar yurishga harakat qilishi lozim. Har bir odamning qo’llari bor, ammo ba’zida ularni qayerga berkitishni bilmay qolamiz! Axir har doimo qo’limizda sigaret yoki boshqa narsalarni ushlab turolmaymiz, qo’lni kissaga solib turish esa odobsizlik sanaladi. Qo’llarni har zamonda faqat paltoning cho’ntagiga solish mumkin. Suhbatda esa fikringizni tasdiqlash uchun qo’llanadigan harakatlardan tashqari, umuman, qo’l ishlatilmaydi. Turib gaplashish ko’pchilik uchun azobni o’zginasi. Ayniqsa, agar qo’llarida hech narsa bo’lmasa. Ba’zilar qo’llarini bellariga qo’yadilar yoki chalishtiradilar, axir ularni bir nima qilish kerak-ku! Turgan bo’lsangiz imkon qadar o’zingizni to’g’ri tuting, bukchayib olmang. Bunda stul yoki o’rindiqqa tayangan yohud o’ziga tayanch uchun biron narsa topgan ma’qul.

Lapanglab, bo’shashib, chayqalib va bedana yurishdan saqlaning. Zarurat bo’lmasa, zinapoyalarni tashlab – tashlab sakrab chiqmang. Qo’llarni haddan tashqari siltab, yelkalarni tebratib yuradigan ayollar ham, erkaklar ham juda xunuk ko’rinadi. Yurganda va bir joyda turganda boshni ichga olish yaxshi emas. Gavdani to’g’ri tutib, yengil va ravon qadam tashlab yurish chiroyli ko’rinadi. Qo’llar oyoqlar bilan bir maromda harakatlanishi lozim. Ularni bo’shgina osiltirib qo’yish ham, haddan tashqari siltash ham yaramaydi. Yurganda oyoqlarning kafti birbiriga paralel, panjalar esa salgina tashqariga kerilgan bo’lishi lozim. Sport poyafzali va sport kiyimidagi ayollarga qaraganda baland poshnali poyafzal va yubka kiygan ayollar yengilroq va rovonroq yuradi. Ba’zi qizlar, shim kiyib olib har qanday yurish va turish mumkin, deb o’ylashadi. Ammo shalpayib yurish hech qachon va hech kimga go’zallik bag’ishlagan emas. Qo’llar. Ko’pchilik o’z qo’llarini qanday tutishni bilishmaydi. Biror narsani yulish, barmoqlar bilan stol yoki stulni taqillatish, bosh yoki quloqni qashish, qo’lni qarsillatish, jag’ni, peshonani yoki burunni ishqalash, tirnoqlarga hadeb qarayverish kabi odatlarni tashlab, bo’sh qo’llarni o’z joyida tutish kerak. Ovqatlanish vaqtida qo’l kaftlari stolda turadi. Boshqa inson bilan muloqotga kirishganda mumkin qadar qo’l bilan turli imo-ishoralar qilmaslik kerak. Kundalik turmishimizda so’zlar va tushunchalarni ta’kidlash uchun ba’zidagina qo’lni harakatlantirish mumkin. Masalan, “Marhamat o’tiring”, “marhamat tanishing”, “Siz bilan tanishtirsam maylimi?” kabi tushunchalarni qo’llash mumkin. Rus xalqida shunday maqol bor: “O’ng qo’l – o’ng qo’l, chap qo’l - yurak”. Ayrim xalqlarda, masalan tojiklarda qo’l berib so’rashganda ikki qo’li bilan so’rashadi. Chunki bitta qo’l berganida hurmatsizlik belgisi hisoblanadi. Shuning uchun hurmat yuzasidan ikki qo’l bilan so’rashishadi. Suhbat vaqtida og’izni qo’l bilan berkitish, suhbatdoshning yelkasini qoqib qo’yish, uning kiyim tugmasiga tegaverish, yengidan ushlab turish, qo’l yoki tirsak bilan turtish odobsizlik hisoblanadi. Biror tanish kishining qiyshaygan yoqasini

tuzatib qo’yishda, kiyimiga yopishgan ip yoki qilni olib tashlashda ham undan ijozat so’raladi. Biror narsani qo’lni nayza qilib ko’rsatish odobdan emas. Yo’talganingizni, aksirganingizni, burun qoqqaningizni mumkin qadar kishiga sezdirmang, buning uchun albatta dastro’mol tuting. Aksirgan kishiga “sog’ bo’ling” deb aytiladi. Suhbatdoshingiz oldida aslo esnamang va xo’rsinmang, chunki bular zerikish alomatidir. Og’izni katta ochib kulish yaramaydi. Qahqaha urib kulish ham yaxshi emas, chunki har qanday shovqin atrofdagilarni o’ziga jalb qiladi. Eng yaxshisi samimiyat bilan kulishdir. Ko’rkam yurish, qaddi-qomat, nazokatli ishoralar ham ayolni, ham erkakni yanada ko’rkam ko’rsatadi. Juda ham kam holatlardagina biz nazokat bilan qaddiqomatni tutish hamda yurishni tabiat ehsoni sifatida qaraymiz. Ko’proq bu sifatlar qiyinchilik bilan kasb qilinadi. Ularni o’zida tarbiyalash uchun sport, ritmika bilan shug’ullanish lozim. Bu qiz bolalar uchun juda foydalidir, buni ota- onalar yodda tutsinlar. Chiroyli yurish, qaddi-qomatni tutish, yengil va go’zal ravishda zinapoyalarda chiqish yoki tushish hamda nafosat bilan o’tirishni o’rganish lozimdir. Ayniqsa ayol oynada qanday qilib divan, stul yoki o’rindiqda o’tirganini kuzatishi kerak. Ba’zi holatlarda juda bunga pastlik qiladigan o’rindiqlarda o’tirgan ayollar oyoqlarini chalishtirib oladilar. Bunday vaziyatda ularni chalishtirmasdan, birlashtirib, tizzalarini bir tomonga sal og’dirib o’tirgan ma’qul. Mashinaga o’tirayotgan ayol unga to’g’ri kirib ketmaydi, balki o’rindiqni uchiga omonat o’tirib, keyin oyoqlarini yig’ib oladi, chiqayotganda esa aksincha, avval oyoqlarini yerga qo’yib, so’ng ko’tariladi. Boshni haddan tashqari baland ko’tarmaslik, yoki aksincha egib o’tirmaslik lozim – hamma joylarga zimdan alanglash-ku undan ham yomon. Yoshlar qo’lini qaerga qo’yishni bilmaydi. Qizlar sumkalariga tayanishadi, o’g’il bolalar esa bu masalada bir muncha qiynalishadi. Yang yaxshisi – qo’lni cho’ntakda saqlash, lekin bu odobga to’g’ri

kelarmikan? Juda bo’lmaganda, bir qo’lni ustki kiyim cho’ntagiga solib, ba’ziba’zida uni chiqarib turmoq mumkin. Shimning cho’ntaklariga esa qo’lni faqat, zarur bo’lgan narsani olish uchun kirgiziladi. Ikkala qo’lni ham shimning cho’ntagida saqlash umuman mumkin emas. Buni hatto tengdoshlari o’rtasida ham bajarish nojoiz – bu ko’nikadigan yaxshi odat emas! Qiz bolani ham qo’llarini shim cho’ntaklariga solib yurish, ayniqsa, suhbat chog’ida odobsizlikdir. Yo’lda qo’lni har yoqqa tashlab yurish yoki suhbat vaqtida qo’lni paxsa qilib so’zlashish xunuk ko’rinadi. Stolga musht urib gapirish so’zlaringiz nafaqat asos bo’lib xizmat qila olmaydi, balki qo’pol ko’rinish kasb etadi ham. Barcha imo-ishoralar bosiq hamda maqsadga muvofiq bo’lishi lozim. O’rindiqning qo’l qo’yadigan ushlagichiga faqat eng yaqin do’stlar uyida bir oz o’tirish mumkin. Ammo bu o’rindiqda sizga yaxshi tanish bo’lmagan ayol yoki kishi o’tirgan bo’lsa nojoizdir. O’tirish. Azaldan bu narsaga katta e’tibor bilan qaralgan. Masalan, o’tirish qoidalari to’g’risida XVIII asrda Iogann Zulser tomonidan nashr etilgan ("Qiz bolaning baxti va taxti nimada") . Bu tajriba hozirgi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan. «To’g’ri o’tirish – bu san’at». Bu quyidagini anglatadi: «Boshni o’ta tikka yoki u yoqdan bu yoqqa osiltirib alanglayvergan holda tutmaslik lozim». So’ng: "Qo’llarni chalkashtirib ko’krakka olib borish, belga qo’lni qo’yish, qo’lini osiltirib o’tirish, yelpig’ichni o’ynab o’tirish, barmoqlarini o’ynash, piyolani aylantirib o’tirish, sochini yoki kiyimini to’g’rilab o’tirish mumkin emas". Undan keyinggi ko’rsatma: "Qaddini tik tutish, o’rindiqda yalpayib yotib olish, uchiga o’tirib olish, likillab o’tirish va oyoqlarni chalishtirib o’tirish nojoizdir!" Stulda bukchaymasdan, kerilmasdan, tirsak bilan tayanmasdan to’g’ri va erkin o’tirish tavsiya etiladi. Stulda o’tirgan holda silkinish, stulning chetigagina ilinib o’tirish, unga minib olish mumkin emas. Stulga o’tirganda ham, undan turganda ham ovoz chiqmasligi kerak. Stulni taraqlatib surmaslik, balki orqa suyanchig’idan ushlab joyidan joyga ko’chirish lozim. O’tirgan stulni oyoq bilan taqqillatish insonning g’ashiga tegadi.

O’tirganigizda tizzalaringiz juftlashtirilgan, oyoq kaftlaringiz bir-biriga mumkin qadar yaqin qo’yilgan bo’lishi lozim, bir oyoqni salgina oldinga chiqarib qo’yish ham mumkin. Oyoqlarni chalishtirib o’tirish erkak va ayolga ham yarashmaydi hamda o’ta madaniyatsizlik hisoblanadi. Erkaklarning oyoqlarini kerib, tizzasiga qo’li bilan tayanib o’tirishi ularning beso’naqayligini va tarbiya ko’rmaganligidan dalolat beradi. Tarbiya ko’rgan odam hech qachon va hech kimga orqa o’girib o’tirmaydi. Davrada hamma vaqt boshqalarga yuz o’girib o’tirishga, buning iloji bo’lmasa, aqalli, yonni o’girishga harakat qilish kerak. Katta yoshdagi kishilar xonaga kirayotganida yoki chiqib ketayotganda yoshlar joyidan turishi shart. Oyoqlar ko’p e’tiborni talab qiladi. Jamoat transportida yo’lovchilarning oyoqlarini tutish holatiga e’tibor bering. Biri yalpayib oyoqlarini cho’zib, ikkinchisi oyoqlarini o’rindiq ichkarisiga berkitib olgan. Qo’shni oyoqlarini chalishtirib, yana kimdir oyoqlari bilan o’rindiqni oyog’iga ilashtirib olgan. Albatta bu individual, biroq maqtovga arzimaydigan xususiyatlardir. Uyda o’zingiznikilar oldida eng qulay vaziyatni tanlang. Biroq ko’pchilik oldida to’rt tomonga qarab oyoq-qo’llarni cho’zib o’tirish yaxshi emas. To’g’risi – oyoqlarni to’g’ri va berkitganroq holda tutish kerak. O’zbek udumlarida uyda imkon qadar erkaklar uchun keng shalvar, ayol-qizlar esa oyoqlariga lozim kiyishlari oyoqlarni imkon qadar berkitishga intilishdan dalolat beradi. «Zamonaviylik» ko’proq ko’chakuyda bo’lgani yaxshi. Chunki tashqarida barcha u darajadagi e’tiborsiz narsalar – hoh u tartibsizlik, hoh kiyinish bo’lsin – uyda ravshan ko’rinishni unutmaslik lozim. Har qanday reflektiv harakatlarni nazoratda tutmoq lozim. Esnayveradigan odamlar nafaqat notanish davrada, balki ishxona va uyda ham odamning g’ashini keltiradi. Madaniyatliroq kishi umuman odamlar oldida esnamaslikka harakat qiladi. Agar buni bildirmasangiz, ichingizga yutsangiz, unda esnash mumkin. Yo’taldan tiyilish mumkin emas. Yo’talayotganda boshni boshqa tomonga burib og’izni qo’l bilan yopiladi, qattiq yo’talda esa og’izga dastro’mol tutgan ma’qul.

Sekinroq, ro’molchaga aksirish mumkin, bunda boshni chekkaga burmasa ham bo’ladi. Butun xonani «to’ldirib» aksirishga yo’l qo’ymang. Ammo aksirish sizdan kuchliroq kelsa, yuzingizni chetga burib aksiravering. Hiqichoq – yoqimsiz hamda qiyinchilik tug’diruvchi holatdir. Agar bu boshlansa, unda oshxona yoki vannaxonaga kirib, quyidagi usulni qo’llaymiz: chap qo’l bilan burunni qisib, o’ng qo’ldagi suv idishidan mayda xo’plamlar bilan, tanaffussiz nafas olmay ichamiz. Qiynalsak, bu jarayonni to’xtatishimiz mumkin. Bu paytga kelib hiqichoq to’xtashi kerak. Agar u yana davom etsa, yuqoridagi jarayonni faqat uzaytirib, takrorlaymiz. Bunga qo’shimcha ravishda bir osh qoshiq qand upasini yutib borishni tavsiya etamiz. Ammo birinchi usul – kuchliroq ta’sirga ega. Biroq, hiqichoq mast qiluvchi ichimliklarni ichish oqibatidan ham paydo bo’lishi mumkinligini e’tibordan soqit qilmang. Agar aynan mana shu holatdan so’ng hiqichoq paydo bo’lishiga ishonchingiz komil bo’lsa, unda ichishni tashlang. Ko’p hollarda biz aynan Shahsiy illatlarimiz tufayli jamoat bilan muloqot qilishdan o’zimizni mahrum qilamiz. Bu borada bir necha maslahatlar bor: • Ayol kishi uzuklari, taqinchoqlari, sumkasining zamogi bilan «o’ynamagani», sochini barmog’iga o’ramagani ma’qul; suhbatdoshning buyumlarini olib o’ynab turish ham yaxshi emas; • Dasturxonni burama sochga aylantirmang, idishlarni o’ziga qo’ying, ularni jaranglatmang. Ammo agar siz o’zingizni tuta olmasangiz, cho’ntagingizda maxsus barmoqlar mashqi uchun mo’ljallangan rezinali kichik buyumlarni olib yurgan ma’qul. Qadimda bunda tasbehdan foydalanganlar. • Qorinni qo’l bilan ushlab urish yoki suhbatdosh yoki yaqinda turgan odamga orqa qilib o’girish, garchi xusumatingiz bo’lsa ham – odobsizlikdir; • Jamoada sochini qashlashga yo’l qo’yish mumkin emas (hatto barmoq uchida ham); • Barmoqlarni qarsillatish yaxshi odat emas. Bu musulmon odobida qat’iy ta’qiqlangan edi. Keyingi yillarda esa shifokorlar barmoqlarni qarsillatishni odat

qilgan insonlarning barmoq suyaklarida suv yig’ilish natijasida saraton kasalini paydo bo’lishni aniqlaganlar. • Ming’irlash, g’o’ng’illash nafaqat hamkasabalarga, balki oila a’zolariga ham xush kelmaydi; • So’zlashayotganda elkani qisish ba’zida suhbatdoshiga bunday harakat qanchalik yomon ta’sir qilishini hatto tasavvur ham qila olmaydilar; • Izhorlaringizni qattiq kulgu bilan tugatmang. Bu nevroz holati aksil ta’sirga ega, mutoyiba yoki xanda haqida gapirmasa ham bo’ladi. Shunday kishilar borki, har bir gapdan so’ng xiringlab qo’yishni odat qilib olganlar. O’zingizni kuzatib, agar shunday holat sizda ham bo’lsa, undan voz kechishga harakat qilgan ma’qul. Tasodifiy noqulay holatlar hamda ularni bartaraf yetishning axloqiy jihatlari Jamoatdagi har bir Shahs tasodifiy holatlar – ixtiyorsiz xatolardan xoliligidan kafolatlanmagan. Mana bir qancha bunday tanish vaziyatlar: kimdir bilan qayta ko’rishish, qo’lingizdagi qadahni to’kib yuborish, yoningizda, stol atrofida o’tirgan kishidan: “Mana bu ketvorgan ayol kim?» degan savolingizga qo’shningiz: «Mening ayolim» deb javob berishi, tanishingizdan «Rafiqangiz yaxshi bo’lib qoldimi?» deb hol so’raganigizda, u sizga: «O’lganiga bir yil bo’ldi» yoki «Ajrashdik» deb javob bersa. Eng yoqimsizi: adashib sochiq bilan burunni, terni artib yuborish yoki ehtiros kulgili bo’lmagan anekdotni aytishdir. Bunday vaziyatlardan qolgan noxushlik uzoq muddatgacha sizni tark etmaydi. Albatta agar bunday vaziyatlar kamroq uchrasa, yaxshi bo’lar edi; faqat atrofdagilar bunday holatga biz o’ylagandan ko’ra kam e’tibor qaratadilar. Bunday holatlarni boshdan kechirmagan odamning o’zi bo’lmaydi. Ammo noqulay vaziyatlar o’zni oqlashni taqozo etmaydi. G’arb odatiga ko’ra shunchaki «uzr» deb qo’yiladi. Sharqda aksincha, obdon uzr so’rab, noqulay vaziyatdan chiqib kyetishga uriniladi.

Ammo bir shahs ataylab boshqa odamga o’z salbiy munosabatini ko’rsatish uchun ilmoqli gaplarni alohida ta’kidlashi va Shu asosda ongli ravishda noqulay vaziyatlarni vujudga kelishiga harakat qilishi umuman boshqa narsa. Bunda nafaqat inson o’zini xudbinligini, madaniyatsizligini ko’rsatishi, balki boshqalarni ham dilini og’ritib qo’yishi mumkin. Bunday vaziyatlarni oldini olish uchun quyidagi holatlardan voz kechmoq lozim:  Barchaning oldida ko’rishishga javoban qo’l uzatmaslik;  O’z raqibiga deyarli haqorat tarzida ovoza bilan biron-bir so’z qotish;  Kelgan sovg’ani orqaga qaytarish;  Hamsuhbatning yaqinlari borasida hurmatsizlikni namoyon qiluvchi so’zlarni ifodalash. Ba’zida tasodifiy farosatsizlik kim uchundir o’zni ko’rsatishdek tuyuladi. Bu yerda ismi-sharifni buzib aytilishini misol qilish qo’l keladi. Bunday xatoni agar bundanda yomonroq natija bermagan taqdirda bo’lmasa, xafagarchilikni keltirib chiqaradi. Ba’zida odamga orqa qilib o’tirish qattiq uni ranjitishga sabab bo’ladi. Odatiy e’tiborsizlik ham munosabatlarni murakkablashtirishi mumkin. Shu bois odamlar bilan muloqotda o’zini qat’iy boshqara olishi kerak. Hech qachon qo’pollikka javoban qo’rslik bilan qaytarish kishini yomon ko’rsatsa ko’rsatadiki, yaxshi ko’rsatmaydi. Janjal ikki tarafni ham yerga uradi. Bundan tashqari, birovning sumkasini ochib titkilash yoki ochiq qolgan sumkani tomosha qilish, qo’l telefonini «o’rganish» nafaqat xunuk ko’rinish kasb yetishi, balki sizni unga bo’lgan xusumatingiz yoki hasadingizni ko’rsatib qo’yadi. Begona kishilar portfelini yoki palto cho’ntaklarini kavlash ham bundan istisno emas. Birovning qutisidagi narsalarni olish yoki uni joylashtirish uyda ham ishxonada ham odobsizlikdir. Birovning shkafini, bufeti yoki narsalar saqlanadigan joyni ochib ko’rish ham odobga to’g’ri kelmaydi. Noqulay vaziyatlardan chiqishda uzr so’rash hamda xushomadning o’rni

Kimnidir bezovta qilsangiz, yonidan o’tib ketayotib «Iltimos, uzr», «Kechirasiz» deb uzr so’rashingiz mumkin, ammo uning qisqa shakli «Uzr» so’zi bunday holatlarga unchalik mos emas. Odamlarni turtib o’tish noqulay vaziyatga solib qo’yishi mumkin. Ayniqsa, teatr yoki san’at saroylarida qatorlaridagi o’rindiqlardan o’tayotganda oldin ruxsat so’rab, sizga yo’l berishga ulgurmay qolgan odamlarning oyoqlarini bosmasdan o’tishga harakat qilmoq lozim. Xushomad – insonning tashqi qiyofasi, chiroyli so’zlari, hatti-harakatidan ta’sirlanib, ma’qullashni ifodalash, maqtovning maxsus shaklidir. Nafis shaklga o’rangan bu ifodadan hammamiz zavqlanamiz – har birimizda ozgina miqdorda bo’lsa ham o’zimizga nisbatan muhabbat hamda g’urur mavjud. Xushomadlar jamoatda yoqimli kayfiyat uyg’otadigan hissiyotda asos bo’lib xizmat qiladi. Xushomad yengil, sho’x, oddiy, tabiiy va asosiysi, haqqoniy bo’lishi lozim. Agar xushomadlarni kam, ammo o’tkir va nazokatli qilib aytilsa, unda ular suhbatga ajib bir tarovat qo’shadi. Aksincha, agar xushomadlarda bir muncha tayyorgarlik, ta’ma, oshirib yuborishlik bo’lsa, ular kulgilik va yoqimsiz xususiyat kasb etadi. Qo’pol xushomad doimo o’rinsizdir va uni ifodalovchi odam yaxshi ko’rsatmasligi aniq. Uni qabul qilish ham odamni kamsitadi. Xushomad o’z vaqtida va joyida qo’llanishi nur ustiga a’lo nurdir. Bunday nazokatga ko’milgan xushomad hamisha odamga lazzat bag’ishlaydi. U uyatchan odamga ishonch, odamovini ochiq bo’lishiga, xomush odamni kayfiyatini ko’tarishiga sabab bo’ladi. Ko’pchilik xushomadlarni qanchalik joyida va mos kelishi haqida o’ylamay mulozamat qilishga odatlanib qolishgan. Ayol kishiga nisbatan tez-tez: «Bugun juda chiroylisiz? » yoki “Bugun juda ochilib ketibsiz?” degan xushomadni eshitamiz. Endi tasavvur qiling, xushomadga javoban takalluf qilishni o’rniga ayol kishi: «Kecha mening ko’rinishim yomonmidi? » degan tabiiy savolni javob bersa  chi?! «Bugun juda chiroylisiz? » degan xushomadni aslida xushomad qatoriga kiritmasa ham bo’ladi. Chunki u yuqorida aytganimizdek, ikki xil ma’noga egadir. Ammo «Bugun juda yasanibsiz! » degan so’zlar ikki xil ma’noga ega emas. Xushomadda yorqin ko’rinuvchi maqtov bo’lmasligi lozim. Xushomad qilayotganingizda oshirib yuborishlar hamda

ortiqcha hayratdan o’zingizni tiying. Xushomadda aql o’rgatadigan so’zlardan saqlaning: «Bu ko’ylak sizga yarashibdi, ko’proq shuni kiying». Qanday qilib xushomadni ifodalash mumkin? Ishonchli ohangda, jilmayib, ko’ngilochiqlik bilan izhor qiling. Imo va ishoralar so’zlarga mutanosib bo’lmog’i kerak. Xushomadda kinoyaga hatto ishora ham bo’lmasligi lozim. Yo’l–yo’lakay va ish orasida xushomadni aytib ketmang. Xushomadga tayyorlanar ekansiz, unga bo’lgan ta’sirni hisobga olish darkor. Agar siz aytmoqchi bo’lgan narsada aksil ta’sir holati bo’lishi ham mumkinligini bilsangiz, o’ylagan fikringizdan qayting. Bir ayolga xushomad qilar ekansiz, ikkinchisining eshitish imkoni borligini bilsangiz, ehtiyot bo’lgan ma’qul. Ba’zi vaziyatlarda bu oxirgi ayolni, ayniqsa u agar yolg’iz yoki notanish davrada bo’lsa kayfiyatini buzib qo’yishi mumkin. Erkaklarga qilinadigan o’zaro xushomad nafaqat qabul qilinmagan, hatto odobsizlik ham sanaladi, bunday xushomadgo’y kulgiga uchraydi. Ayollar, shu bilan bir qatorda yosh qizlar ham erkaklarga xushomad qilishdan tiyilganlari ma’qul. Aks holda ular noqulay va kulgilik vaziyatga tushib qolishlari mumkin va o’zlari, hamda maqtov egasini ham obro’sini tushirib qo’yishlari mumkin. Erkak kishidan latif xushomadni eshitgan ayollar hissiyotlariga ishonchli tarzda sho’ng’ib ketmaganlari ma’qul. Barcha turdagi xushomadlarni yaxshi qabul qilaverishda ehtiyot bo’lmoq lozim, chunki ba’zi mulozamatlarda ikkiyuzlamachilik va soxta muhabbat berkingan bo’lishi mumkin. Tanimagan- bilmagan odamning xushomadiga qilingan juda «quyuq» javob, nafaqat noo’rin baho, tasavvurni paydo qilish mumkin, balki g’aliz niyatli kishilarning o’yini qurboniga ham aylantirib ko’yishi mumkin. Qanchalik zamonaviy olamda yashamaylik, insonning ori, nomusi, izzat-nafsi hamda qadr-qimmati birinchi navbatda turmog’i lozimligini kishi unutmasligi joiz. “Boshqa odamlarning xotinlariga nisbatan iffatli bo’linglar, shunda sizlarning xotinlaringizga nisbatan ham iffatli bo’lurlar”, - deyiladi sahih hadislarda. Iloji boricha begona ayolga xushomad qilishdan saqlangan ma’qul. Qanday qilib samimiy maqtovga javob berish lozim? Tashakkurni odatiy «rahmat» so’zi bilan kifoyalanmay chin dildan bildirmoq darkor. Sizni maqtagan

odamga «teginish» dan o’zini tiygan ma’qul. Muloyim minnatdorchilik bilan cheklanib, izoh va savollarni o’zimizda saqlaganimiz yaxshiroq. Xushomadni eshitib, qarshilik bildirish qadr-qimmatni tushirishi yoki riyokorlikni ko’rsatib qo’yishi mumkin. Agar sizning tashqi ko’rinishingiz yaxshi ekanligidan shavq bilan gapirsalar, o’zingizni noqulay his qilishingiz haqida aytish lozim. Jamoatjoylarida o’zini tutish me’yorlari. Jamoat joylarida o’zini tuta bilish etiketi har bir kishi uchun ham, jamoat uchun ham muhimdir. Inson jamiyat oldidagi axloqiy burchini bir lahza ham unutmasligi va shunga munosib hatti- harakatlarda bo’lishga intilishi kerak. Har bir inson jamoat joylarida bo’lganida avvolo o’zini inson ekanligini, atrofida o’ziga o’xshaganlar borligini unutmasligi zarur. “Assolomu aleykum”, “Kechirasiz”, “Uzr”, “Mumkinmi?”, “Aytib yuborolmaysizmi?”, “Xolajon”, “Amakijon”, “Opoqijon”, “Otaxon”, “Onajon”, “Akajon”, “Singlim”, “Do’stim”, “Og’ayni”, “Birodar” kabi so’zlarni ishlatishga o’rganish kerak. Hayotimizni ko’p qismini bizga notanish bo’lgan odamlar bilan birga o’tkazamiz: ko’cha-kuy, transport, turli xil jamoat joylarida o’tkazamiz. Nafaqat o’zimizning kayfiyatimiz, balki atrofimizdagi odamlarning kayfiyati ham jamoatda o’zimizni qanday tutishimizga bog’liqdir. Shungako’rajamoat joylarida o’zini tutishning me’yorlari mavjud. Uydan ko’chaga chiqayotganda kerakli bo’lgan narsalarni: hujjatlar, dastro’molcha, pul solingan karmon, taroq va boshqa zarur bo’lgan mayda-chuyda narsalarni o’zingiz bilan olganingizga ishonch hosil qilib olish lozim. Kiyim bosh, oyoq kiyim, soch turmagi, xullas, boshdan-oyoq o’zingizga razm solib, so’ng tashqariga chiqqan ma’qul. Hech qachon muzqaymoq bilan jamoat transportlarida: avtobus, trolleybus yoki metroga kirib bo’lmaydi. Musiqani baland qilib quloqqa taqib eshitib ketayapman deb o’ylash ham befarosatlik yoinki atayinlab qilingan hurmatsizlikka kiradi. Undan ko’ra baland hammaga eshittirib qo’ygan ma’qul, chunki quloqqa biriktirilgan moslamadan chiqayotgan tovush asabni «arralaydi». Juda zarurat tug’ilsa bunday moslamaning «vakuumligi» yoki sifatlirog’ini xarid qilish lozim. Jamoat transportida haddan ziyod o’zini nozikta’bligi bilan yo’lovchilarning

asabiga tegadigan kishilar «bo’lmasa, taksida yuring! » degan xitobga uchrab qolishlari mumkin. Ko’chada kimga uchrashuv tayinlagan bo’lishingizdan va yoshidan qat’i nazar (xoh u ayol yoki erkak kishi bo’lsin) kechikmaslik lozim. Aks holda sizni kutayotgan odam ko’chada qolgandan o’tib ketayotgan odamlardan o’zini noqulay his qilishi mumkin. Shuning uchun ham, uchrashuv joyi odmi, yo’lovchilarga xalaqit qilmaydigan va diqqat jalb etmaydigan bo’lishi lozim. Jamoattransportlarida • Avtobus, tramvay yoki trolleybus to’xtamasdan oldin chiqishga shoshilmaslik lozim.  Bekatda tushib qoluvchi yo’lovchilarni chiqib olishlarini kutib turish lozim. Transportga kirayotgan yoki chiqayotgan odamlarni jarohatlanishiga olib kelishi mumkin. • Jamoat transportiga birinchi bo’lib kirib olish maqsadida yo’lovchilarni tirsagi bilan turtib yuborish u yerdagi odamlardan birini jarohatlashi, yoinki yo’lovchilarni buyumlariga zarar keltirishi mumkin. Tarbiyali odam avvalo yoshi katta odamlarni, bemor, ayollar va bolalarni o’tkazib yuboradi. • Bo’sh joy ilinjida odamlarni ikki tarafga irg’itib oldinga harakat qilish juda xunuk ko’rinadi. Bundan tashqari, joiz bo’lsa, o’tirgan vaqtingizda transportga qariya, homilador, nogiron, yoki go’dakka darhol o’rindan turib joy berish nafaqat odob, balki o’ziga nisbatan ham hurmat belgisi ekanligini unutmaslik lozim. • Boshqa tarafdan, agar sizga jamoat transportida joy berishsa, buni iltifot bilan qabul qilib, minnatdorchilik bildirish jamoat transportidagi odamlarda axloqiy ruhni paydo qiladi. • Hattoki taklif qilingan o’rinni rad qilgan taqdiringizda ham, (masalan, keyingi bekatda tushishingiz kerak bo’lsa) tashakkur aytib, bir og’iz shirin so’zni ayamagan ma’qul. • Yo’l kira uchun hamma o’zi uchun o’zi to’laydi.

• Erkak kishi faqatgina yaxshi tanish bo’lgan ayolgagina yo’lkira to’lashlari mumkin. Biletni esa oson topiladigan joyda saqlash kerak. • O’rinlarni sumka va boshqa narsalar bilan band etmaslik kerak. • Agar transportda gazeta yoki kitob o’qib ketayotgan bo’lsangiz, ularni yoningizdagiga xalaqit bermagan holda ushlagan ma’qul. Birovni o’qiyotgan gazetasiga qarash to’g’ri emas. Bolalar bilan ketayotgan ota-onalar ularni yo’lovchilarga xalaqit berishlariga yo’l qo’ymasliklari lozim. • Transportda soch tarash, labini bo’yash va pardoz qilish noo’rindir. Ayniqsa avtobus, tramvaylarga kir, ifloslantiradigan kiyimlarda chiqish mumkin emas. Shu bilan birga qirqadigan, o’tkir, bo’yaydigan va boshqa odamlarga ozor beradigan narsalar bilan transportga chiqish yo’lovchilarni qiynab quyishi mumkin. Chipta nazoratchilari ham bunga e’tiborni qaratmog’i lozim. Batartiblik jamoatda o’zini tutish etiketining asosiy qoidasidir: konfet qog’ozlari, sigaret qoldiqlar va boshqa narsalarni yo’lma-yo’lakay tashlab yurish tabiatingizni «sotib» qo’yishi mumkin. Haddan ziyod baland ovoz bilan odamlarni diqqatini jalb yetish, yo’lovchilarning tashqi ko’rinishi borasida tanbehlar berishdan tiyilgan ma’qul. Ayniqsa, bolalar oldida o’zini madaniyatliroq tutish lozim – har qanday katta yoshdagi odam o’zi istar-istamas yonida turgan bolalarga ta’sir qila olish xususiyatiga ega.

Adabiyotlar: 1. Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. - T., Ma’naviyat, 2008. 2. Alisher Navoiy. Mukammal asarlar to’plami - T., G’.G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2011. 3. A.Sher. Axloqshunoslik. Darslik. T., O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati, 2010. 4. Гулыга А. Кант. Молод г-я. – М., 1981. 5. Максимов А. Искусство общения или ремесло общения. - М., 2006. 6. Максимов С.В. Русский человек в гостях// Задушевное слово. 1866, Т.12. 7. Правила этикета. www. еtiksite. org. КБ. 8. Этикет от А до Я. www. еtiksite. ru. 11. КБ. Husanov B., G’ulomov V. Muomala madaniyati. - T., Iqtisod-moliya, 2009.

O'xshashlar

Jahon madaniyati

Хitоy madaniyati

Yozuv madaniyati

Jahоn madaniyati bоsqichlari ibtidоiy davr madaniyati

Kishilikning ibtidoiy madaniyati