Bosim sozlagichlarning o‘tkazish qobiliyatini aniqlash - Konchilik ishi - Referatlar

Bosim sozlagichlarning o‘tkazish qobiliyatini aniqlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

306.5 KB

Ko'chirib olish

Bosim sozlagichlarning o‘tkazish qobiliyatini aniqlash RD turidagi bosim sozlagichlarning o‘tkazish qobiliyatlari quyidagi ifodalar orqali aniqlanadi: agar agar m3/soat m3/soat. Bu yerda: Q n – bosim sozlagichning jadvaldan olinadigan pasportdagi o‘tkazish qobiliyati (m3/ soat); R 1 , R 2 – kirish va chiqishdagi absolut bosimlar, ata; ρ – gaz zichligi (kg/m3); ∆R r – bosimlar farqi ((R 1 – R 2 ) ata).RDUK va RDBK tipidagi bosim sozlagichlarning o‘tkazish qobiliyati quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:

Bunda: f – klapan egarining yuzasi (sm 2 ); φ – R 2 / R 1 nisbatlarini taqozo etuvchi va (2. 14- rasm) grafikdan aniqlanadigan koeffitsiyent; R 1 – gazning GRPga kirishdagi absolut bosimi (ata); R 2 – gazning GRPdan chiqishdagi absolut bosimi (ata); ρ – R=760 mm simob ustuni t=0 °S bo‘lgandagi gazning zichligi (kg/m 3 ); K – sarf koeffitsiyenti. RDUK bosim sozlagichning o‘tkazish qobiliyati Kirish bosimi RDUK – 2 – 50 RDUK – 2 – 100 RDUK – 2 – 200 Egarning diametri, mm MPa kg/sm ata 35 50 70 105 140 0,03 0,3 1,3 465 550 1320 3450 5000 0,05 0,5 1,5 580 815 1630 4250 6200 0,10 1,400 2,0 785 1110 2220 5810 8450 0,15 0,20 0,3 1,5 2,0 3,0 2,4 1000 3,0 1200 4,0 1600 1420 2840 7400 1695 3408 8900 2265 4544 11900 10800 12940 17300 Eslatma: Gazning zichligi – 0,73 kg/m 3 . RDBK – I bosim sozlagichlarning o‘tkazish qobiliyati Sozlagich turi Egarning yuzasi Sarf koeffitsiyenti Harorat 20 0 C, zichligi p = 0,73 kg/m 3 va kirish bosimi P 1 MPa bo‘lgandagi sozlagichning o‘tkazish qobiliyati P 1 = 0,1 MPa P 1 = 0,3 MPa P 1 = 0,6 MPa P 1 = 1,2 MPa RDBK – 25/21 RDBK – 50/35 2,68 8,5 0,65 0,6 310 900 620 1800 1085 2015 2150 6850 RDBK I – 100/50 13,5 RDBK I – 100/70 32,3 0,6 0,5 1418 2837 2836 5674 4963 9217 9930 18441 Ko‘rsatkichlarning nomi Bosim sozlagichlar klapanlarlarining egari RDUK P – 2 – 50 RDUK – 2 – 100 Egarning diametri, mm RDUK – 2 – 200 Egarning yuzasi Sarf koeffitsiyenti 35 8,15 0,6 50 13,5 0,6 70 32,3 0,5 105 68,5 0,49 140 136 0,4

RD – 32 va RD – 50 M sozlagichlarning ko‘rsatkichlari Texnik ma’lumotlar RD – 32 RD – 50 M Klapan teshigining diametri, mm 4 6 10 8 11 15 20 25 Krish bosimi, kg/m 2 Chiqish bosimi, mm suv ustuni past bosim prujinasida; Yuqori bosim prujinasida Ko‘rsatkichlar: P-1000 mm suv ustuni: ρ = 1,01 kg/sm 2 bo‘lganda hujjatli o‘tkazish qobiliyati m 3 /soat 10-16 3-10 0,05-3 12-16 6-12 3-6 1-3 0,1-1,0 90 – 200 90 – 150 200 – 350 150 – 250 4 7,8 12 16 30 51 78 100 2. 14- rasm. Koeffitsiyent ϕ ning R 2 /R 1 nisbatini taqozo etish grafigi

Saqlash-berkitish klapani ( PZK) PZK (2. 15- rasm) GRP tarkibida bosim sozlagichdan oldin o‘rnatilib, uning asosiy vazifasi GRPdan chiqishdagi bosim normada- giga nisbatan 20 % oshib ketganda va kerak bo‘lgan bosim 10 % ga tushib qolganda gazni berkitib qo‘yadi. Bundan maqsad bosim oshib ketsa, yondirgichlar (gorelkalar) normal ishlamay alanga uzilib, o‘chib qolishi va xonaga gaz chiqa boshlab, portlovchi gaz-havo aralashmasi hosil bo‘lishining oldini olishdir.

2. 15- rasm. PKN (PKV) saqlovchi- berkituvchi klapan: 1 – impuls naychasi; 2 – shtok; 3 – shtift; 4 – richag; 5 – gayka; 6 – prujina likopchasi; 7 – prujina; 8 – kichik prujina; 9 – zarbdor; 10 – shift; 11 – obkash; 12 – membrana. 2. 16- rasm. PKK – 40M saqlash berki- tish klapan saqlash-chiqarib tashlash klapanlari (PSK) Ikkinchi holat. Agarda biror sabab bilan shahar gaz quvurlarida bosim pasayib ketib nolga yaqinlashib qolsa, unda xonadonlardagi gaz plitalarining alangasi pasayib o‘chib qoladi va keyin yana bosim ko‘tarilsa, unda gaz o‘chib qolgan gorelkadan xonaga gaz chiqa bosh- laydi va xavfli holatga olib keladi. Shunday bo‘lmaslik uchun, ya’ni bosim ko‘tarilganda ochiq qolgan gorelkalardan gaz chiqmasligi uchun GRPdan keyingi gaz quvurlariga gaz bermaslik kerak. Shuning uchun PZK bosim pasayganda gazni berkitadi. PZKlarning uch xil turi mavjud: 1. PKN – bu GRPdan chiqishda past bosim bo‘lganda ishlatiladi. 2. PKV – GRPdan chiqishda o‘rta yoki yuqori bosim bo‘lganda ishlatiladi. 3. PKK – 40 M (2. 16- rasm). Bu turdagi PZKlar shkafli GRPlarda ishlatilib, faqat chiqishdagi bosim oshganda ishlaydi. Bundan tashqari, bu klapan kirishdagi, chi- qishdagi bosimlar faqat 1000 – 1500 mm suv ustunigacha pasayib ketsa, gazni berkitib qo‘yadi. Bu klapanlar chiqishdagi bosim pasayganda ishlamaydi. PZKlarning prujinali va yukli turlari mavjud. PZKlarning ishlash momentini uning membranasi ustidan ta’sir qiluvchi yuklarning miqdoriga qarab yoki membrana ustidan bosuvchi prujinaning siqilish darajasini o‘zgartirish yo‘li bilan sozlash mumkin.

2. 17- rasm. PSK – 50 saqlovchi- chiqarib tashlovchi klapan: 1 – qobiq; 2 – membrana; 3 – klapan; 4 – rezinali qistirma; 5 – prujina; 6 – soz- lovchi vint; 7 – tiqin. 2. 18- rasm . Suyuqlikni saqlash-chiqarib tashlash qurilmasi: 1 – suyuqlik sathini ko‘rsatuvchi shisha naycha; 2 – suyuqlik quyish teshigi; 3 – chiqarib tashlash quvuri; 4 – GRPning chiqish quvuriga ulanadigan naycha; 5 – korpus. GRPdan chiqishdagi bosim oshishi sozlagich normal ishlagan paytda ham ro‘y berishi mumkin. Bunga misol qilib tungi davrni olish mumkin. Bu davrda gaz iste’moli kamaygani uchun bosim sozlagichning klapani yopiq holatda bo‘lishi kerak. Lekin yopiq holatdagi klapandan ham gaz o‘tib turishi mumkin. Bunga sabab klapanning berkituvchi sathi yaxshi tekislanmagan bo‘lsa yoki klapan bilan uning egari orasiga chang, qum tushib qolsa, klapan yaxshi yopilmasdan gaz o‘ta boshlaydi va natijada GRPdan chiqish quvurida bosim osha boshlaydi. Bosim oshishi 20 % bo‘lganda, PZK ishlab, gazni berkitib qo‘yishi mumkin. Bunday holatning oldini olish uchun GRPdan chiqish quvuriga chiqarib tashlash klapani – PSK o‘rnatiladi (2.17- rasm). U chiqishdagi bosim 10 – 15% oshganda bir qism gazni havoga chiqarib yuboradi va chiqish gaz quvuridagi bosimni pasaytiradi va PZKni ishlab ketishdan saqlaydi. Bosim pasaygandan keyin PSK avtomatik ravishda berkiladi. Shunday qilib, PSK vaqti-vaqti bilan gazni havoga chiqarib, bosimning 20% dan oshishiga va PZKning ishlab ketishiga yo‘l qo‘ymaydi.

Saqlash-chiqarib tashlash klapanlari ikki xil bo‘ladi: suyuqlikli chiqarib tashlash qurilmalari (2.18- rasm) (jidkostnoye sborsnoye ustroystva) va prujinali saqlash-chiqarib tashlash klapanlari (2.17- rasm).

Suyuqlikli chiqarib tashlash qurilmalari yarmigacha suyuqlik (suv, moy) to‘ldirilgan vertikal idish bo‘lib, uning ichiga GRPning chiqish quvuriga ulangan naycha tushirib qo‘yilgan. Chiqish quvuridagi bosim oshib borsa, naycha ichidagi suyuqlikni siqib chiqara boshlaydi va bosim hisobiy bosimdan 15% oshganda, gaz naycha ichidagi suyuqlikni butunlay siqib chiqarib, idishdagi suyuqlik qatlamidan idishning yuqori qismiga o‘tadi va undan atmosferaga chiqib ketadi va GRPning chiqish quvurida bosim pasayadi. Shundan so‘ng idish ichidagi suyuqlik yana naycha ichiga kirib, gaz chiqishini to‘xtaydi. Shunday qilib, bosim 10 – 15% ga oshganda vaqti-vaqti bilan gazni atmosferaga chiqarib turib, PZKning ishlab ketishining oldi olinadi. Bunday suyuqlikli chiqarib tashlash qurilmalari GRPdan chiqishdagi bosim faqat past bosim bo‘lgandagina ishlatiladi. Chiqish bosimi past bo‘lganda, prujinali chiqarib tashlash klapanlari (PSK) ham ishlatiladi (2. 18- rasm). Ularda chiqishdagi bosim quvur orqali klapan membranasi ustiga ta’sir qiladi va bosim oshganda membrana tagidan ko‘tarib turgan prujina qarshiligini yengib, membrane va uning ustiga o‘rnatilgan klapanni pastga bosadi va klapan teshigi ochilib, bir qism gaz atmosferaga chiqarib tashlanadi va chiqish gaz quvuridagi bosim pasayib, membrana va klapan prujina kuchi hisobiga ko‘tarilib, klapan teshigini yopadi. Shunday qilib, chiqishdagi bosim 10 –15 % ga oshganda vaqti-vaqti bilan atmosferaga gaz chiqarib, chiqish gaz quvuridagi bosim pasaytirilib, PZKning ishlab ketishi oldi olinadi. Chiqishdagi bosim o‘rta yoki yuqori bosim bo‘lsa, prujinali chiqarib tashlash klapanlari (PPK – 4, PPK – 4 DM) qo‘llaniladi.

Gaz suzgichlari Gaz suzgichlari GRP, GRUlarda PZKdan oldin o‘rnatiladi va gazni mexanik qo‘shilmalardan tozalaydi. Kichik shkafli GRP, GRUlarda gaz quvuri diametri d sh Θ 50 mm bo‘lsa, turli suzgichlar (2. 19- rasm) ishlatiladi. Bu suzgichlarda gaz yo‘nalishini o‘zgartirib, filtrlovchi elementning tur bilan qoplangan teshiklaridan o‘tishda mexanik zarrachalardan tozalanadi. Sochli suzgich (2. 20- rasm). Bu suzgichlar gaz quvuri diametri 50 mm dan katta bo‘lgan GRP va GRUlarda ishlatiladi. Bunda filtrlovchi

2. 19- rasm. Turli suzgich (FS) 2. 20- rasm. Sochli suzgich (FG) kasseta ikki tarafdan mayda metall setkali turli ramkadan iborat va bu ramkalar oralig‘i ot qili bilan to‘ldiriladi. Gazdagi yirik zarrachalar kassetaning metall setkasida ushlanadi, mayda zarrachalar kasseta ichidagi ot qilida tozalanadi. Filtrning ichi toza yoki iflosligini uning kirishdagi va chiqishdagi bosimlar farqidan aniqlash mumkin. Filtr ifloslangan bo‘lsa, bosim farqi oshib boradi. Shuning uchun GRPdan chiqishdagi bosim past bosim bo‘lsa, filtrda yo‘qoladigan bosim 500 mm suv. ust. dan oshmasligi kerak. Agarda GRPdan chiqishdagi bosim o‘rta bosim bo‘lsa, ruxsat etilgan bosim yo‘qolishi 1000 mm suv. ustunidan oshmasligi kerak. Agar bosimlar farqi oshib ketsa, kasseta olib tozalanadi. Tozalash ishlari olib borilayot- gan vaqtda gaz baypas tarmoqdan o‘tkazib turiladi.

GAZ SARFINI O‘LCHASH Gaz sarfini o‘lchash GRP, GRU va GRSlarda olib boriladi. Buning uchun har xil o‘lchov jihozlari ishlatiladi. Agarda gazning bosimi 0,1 MPa dan oshmasa va soatlik sarf 1000 m 3 /soatdan oshmasa, RG tipidagi rotatsion gaz o‘lchagichlar (2. 21- rasm) ishlatiladi.Bunday o‘lchagichlar cho‘yan korpus va uning ichiga joylashgan o‘zaro bog‘liq ikkita rotordan, hisoblash mexanizmi va o‘lchagichning

kirish va chiqishdagi bosimlar farqini ko‘rsatuvchi differensial manometrdan iborat. Bunda o‘lchagichga kirishdagi gazning bosimi hisobiga rotorlar qarama-qarshi tomonga aylanib, korpus ichidagi goh chap, goh o‘ng kameralar navbatma-navbat gazga to‘ldiriladi va bo‘shatiladi. Rotorlarning biri valiga hisoblash 2. 21- rasm. RG tipdagi rotatsion gaz o‘lchagich: 1 – korpus; 2 – rotorlar; 3 – difmanometr; 4 – hisoblash mexanizmi.

mexanizmi ulangan bo‘lib, u rotorning aylanish sonini hisoblab gazning sarfini m 3 ga aylantirib, hisoblash mexanizmida ko‘rsatadi. Agarda sutka boshlanishidagi o‘lchagich ko‘rsatgichini V 1 desak va sutka oxiridagini V 2 desak, sutkalik gaz sarfi: ∆V = V 2 -V 1 , m 3 /sutka bo‘ladi. Bunday o‘lchagichlar faqat tik gaz quvurlariga o‘rnatilib, gazning yo‘nalishi yuqoridan pastga bo‘lishi kerak. Bunday o‘lchagich o‘rnatilganda, uning maxsus borlanish tuguni bo‘lishi kerak. Bunday o‘lchagichlarning normal ishlayotganini uning differensial manometrdagi kirish va chiqish bosimlar farqi bo‘yicha aniqlash mumkin. Bosimlar farqi N Θ 30 mm suv ust. bo‘lsa, o‘lchagich normal ishlayotgan bo‘ladi. Agarda rotorlar ifloslanib yoki o‘lchagichning ichida moy qolmasdan rotorlar aylanishi qiyinlashsa, bosim farqi oshib ketadi. Bunda hisoblagich to‘xtatilib, uni kerosin bilan bir necha marta yuvib,boshqatdan turbina moyi quyiladi. Rotatsion gaz o‘lchagichlarning quyidagi turlari mavjud: RG – 40, RG – 100, RG – 250, RG – 400,RG – 600, RG – 1000. Bu yerdagi raqamlar hisoblagichning o‘tkazish qobiliyatini ko‘rsatadi. Bunday hisoblagichlarning o‘tkazish qobiliyati 20% dan 120% gacha o‘zgarganda, xatoligi ±2% dan oshmaydi. Odatda, iste’molchilar gaz uchun haq to‘lash paytida hisoblagi h ko‘rsatgan gaz sarfi quyidagi ifoda bilan standart holatga keltiriladi: yoki V c – gaz o‘lchagich ko‘rsatgan gaz sarfi (m 3 ); R b – barometrik bosim (mm simob ustuni): R s – hisoblagich ichidagi yoki uning yaqinidagi gaz quvuridagi bosim (mm simob ustuni); t s – hisoblagich ichidagi gaz harorati (°C yoki T r , °K). GRP va GRUlarda rotatsion gaz o‘lchagichlar bosim sozlagichdan keyin chiqish gaz quvuriga o‘rnatiladi.

Bosimlar farqini o‘lchash bilan gazning sarfini aniqlash Bunday uskunalar tarkibiga bosim farqi hosil qiluvchi toraytiruvchi moslama, differensial monometr va tutashtiruvchi naychalar kiradi. Bunday qurilmalarda gaz bosimini pasaytirish maqsadida diafragmalar, soplolar qo‘llaniladi. Bunda gaz yoki suyuqlik toraytiruvchi moslamadan o‘tganda, uning dinamik bosimi oshadi, statik bosimi kamayadi.Sarf qancha ko‘p bo‘lsa, statik bosim pasayishi ham shuncha ko‘p bo‘ladi. Bunday moslamalarni qo‘llash uchun quvurda to‘g‘ri uchastka tanlab olinadi va bu uchastkada diafragmagacha kamida 8D masofada hech qanday mahalliy qarshiliklar bo‘lmasligi kerak. Diafragmadan keyin ham kamida 5 D masofada shunday qarshiliklar bo‘lmasligi kerak. Bu yerda D – toraytiruvchi moslama o‘rnatilgan quvur diametri. Bu shart buzilsa, quvurdagi gaz oqimi tekisligi o‘zgarib, bosimlar farqi noto‘g‘ri chiqadi va hisoblangan sarfda ham xatolik katta bo‘ladi. Normal diafragma o‘rnatish uchun quvurning diametri d sh > 50 mm bo‘lishi kerak va quyidagi shart bajarilishi kerak: 0,05 Θ m Θ 0,7, m = d 2 /D 2 . d – diafragma teshigi diametri (mm); D – quvur diametri (mm). Toraytiruvchi moslamalarning hisobi, diafragmaning diametrini aniqlashga mo‘ljallangan. Diafragmaning hisobini bajarish uchun quyidagilar ma’lum bo‘lishi kerak: quvurning ichki diametri, quvurdagi maksimal soatlik sarf, qo‘llaniladigan difmanometrning maksimal o‘lchash qobiliyati, diafragma oldidagi gazning absolut bosimi, gazning absolut harorati, gaz o‘tish davrida ideal gaz qonunlaridan chetga chiqish koeffitsiyenti, gazning normal sharoitdagi zichligi. Shu ko‘rsatgichlar asosida maxsus toraytiruvchi moslamalarni hisoblash albomidan foydalanib diafragma va soplolar hisoblanadi.

Toraytiruvchi moslamadagi bosim pasayishiga qarab quyidagi ifoda yordamida o‘tgan gazning sarfini aniqlash mumkin: m 3 /soat. α – sarf koeffitsiyenti; ε – tuzatish koeffitsiyenti (o‘tayotgan gazning kengayishini hisobga oluvchi); d – toraytiruvchi moslamaning diametri, (mm); R – gazning absolut bosimi (ata); T – gazning absolut harorati (K); K – ideal gaz qonunlaridan chetga chiqish koeffitsiyenti; h 20 – bo- simlar farqi (mm simob ustuni); γ – gazning zichligi (kg/m 3 ). Grplarni joylashtirish va grp binolariga qo‘yiladigan talablar Kirishdagi gaz bosimiga hamda ularning qo‘llanilishiga qarab GRPlar alohida binoda, bino devoriga yoki alohida tayanchga o‘rnatilgan metall shkaflarda joylashishi mumkin. Alohida GRPlarni bog‘larda, xiyobonlarda, mavzelar orasida, sanoat korxonalarining hududida joylashtirish mumkin. Bunda GRP-dan boshqa binolargacha bo‘lgan masofa GRPga kirishdagi gazning bosimiga bog‘liq bo‘lib, quyidagicha bo‘lishi kerak: gazning kirishdagi bosimi 0,6 MPa gacha bo‘lsa bino, temir yo‘l va tramvay yo‘ligacha –kamida 10 m, avtomobil yo‘ligacha – 5 m, elektr uzatish tayanchlarigacha – kamida 1,5 N (N – tayanch balandligi). Agarda kirishdagi gazning bosimi 0,6 – 1,2 MPa bo‘lsa, binolargacha, temir yo‘lgacha – 15 m,avtomobil yo‘ligacha – 8 m, elektr uzatish tayanchgacha – 1,5 N. Shkafli GRPlar gazlashtirilayotgan bino devorlariga yoki bo‘lmasa, alohida ustunlarga o‘rnatilish mumkin. Bino devoriga o‘rnatilgan paytda bino devori III darajali o‘tga chidamli bo‘lishi kerak va yong‘in chiqishi xavfi bo‘yicha “G” va “D” kategoriyadagi binolar bo‘lishi kerak. Kirishdagi gaz bosimi R Θ 0,3 MPa bo‘lsa, unda shkafli GRPdan bino eshik yoki derazasigacha bo‘lgan masofa kamida 3 m bo‘lishi kerak.Agarda kirishdagi bosim R Θ 0,3 – 0,6 MPa bo‘lsa, ushbu masofa kamida 5 m bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, shkafli GRP bilan uning tepasidagi deraza orasidagi vertikal masofa kamida 5 m bo‘lishi kerak.

Statsionar GRPlar I va II o‘tga chidamlilik darajasiga ega bo‘lgan binolarga joylashtiriladi. Bunda binoning tomi yengil konstruksiyadan tuzilgan bo‘lishi kerak. Chunki GRPda portlash yuz berganda, binoga katta zarar yetmasligi uchun uning tomi yengil bo‘lishi kerak. Bino tomi yengil bo‘lsa, portlash yuz berganda portlash to‘lqini tomni otib yuboradi va atmosferaga chiqib ketadi va bino devorlari esa uncha zarar ko‘rmaydi. Agarda GRP tomi og‘ir konstruksiyadan tuzilgan bo‘lsa, bunda GRPning deraza, eshik, ventilatsiya kanali va yorug‘lik tushish fonar larining umumiy yuzasi GRP binosi ichki hajmining har bir metr kubiga 500 sm 2 hisobidan olish kerak. Shunda portlash to‘lqini eshik,derazalarni urib chiqarib, tashqariga chiqib ketishga ulguradi va bino devorlari uncha shikastlanmaydi. GRP eshiklari tashqariga ochilishi kerak. GRP binosidagi pol qiyin yonadigan materialdan bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, u uchqun bermaydigan materialdan bo‘lishi kerak. Chunki ishchilar ishlayotganda qo‘lidagi bolg‘asi yoki boshqa jihozlari tushib ketsa, polga urilganda uchqun chiqmasligi kerak. GRPning isitish sistemasi suvli bo‘lishi kerak va uning maksimal harorati 130°C dan osh- masligi kerak. Bug‘li isitish sistemasini ham qo‘llash mumkin.Agarda bunday sistemalar yaqin orada bo‘lmasa, GRPni pech yordamida isi- tish mumkin. Bunda isitish pechi metall germetik qobiqqa ega bo‘lib, o‘txonasi GRPning asosiy xonasi bilan tutashmagan yordamchi xona tarafda bo‘lishi kerak. GRP ichidagi havo harorati 5°C dan kam bo‘lmasligi kerak. GRPlarda elektr isitish sistemasini ham qo‘llash mumkin. Lekin bunda bunday sistema portlashdan saqlangan konstruksiyada bo‘lishi kerak.

GRP binosining ventilatsiyasi tabiiy bo‘lib, bir soatda uch karra havoni almashtirish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak. Ventilatsiya uchun GRPlar tomiga deflektorlar o‘rnatiladi. GRP binosining yoritilishi elektr yordamida bo‘lib, elektr sistemasi portlashdan saqlangan konstruksi- yada bo‘lishi kerak. Elektr simlari quvur ichidan o‘tgan bo‘lishi kerak, yoritgichlar germetik qobiq tagida bo‘lishi zarur: agar bu shartni baja- rish mumkin bo‘lsa, unda GRP binosini yoritish uchun GRPning tashqi devorida deraza tepasiga o‘rnatilgan oddiy lampochkadan foydalanish mumkin. Bunda lampochkaning nuri derazadan ichkariga tushib, GRP xonasini yoritadi. Bunday yoritish “kososvet” deyiladi. GRP ichida texnologik tarmoq bilan devor orasidagi masofa kamida 40 sm bo‘lishi kerak. Asosiy ish joyining eni esa 80 sm dan kam bo‘lmasligi lozim.

Gaz taqsimlash stansiyalari (GRS) Magistral gaz quvurlaridan shahar, qishloq va sanoat korxonalari gazlashtirish sistemalariga GRSlar orqali gaz beriladi (2. 22- rasm). GRSlarda gaz bosimi bu sistemalar uchun zarur bo‘lgan miqdorgacha pasaytirilib, bir xilda ushlab turiladi. GRSlarning shahar va korxona GRPlaridan farqi ularning magistral gaz quvurlaridan gaz olishidir. Shuning uchun ularning uskunalari magistral gaz quvurlaridagi ishchi bosimga, ya’ni 5,5 – 7,5 MPa ga mo‘ljallangan. Bundan tashqari, GRSlarning gaz o‘tkazish qobiliyati juda katta bo‘ladi (100 – 200 ming m 3 /soat va undan katta). Shuning uchun GRSlarda bir nechta parallel o‘rnatilgan bosim sozlagichlar ishlati- ladi. GRSlarda gaz mexanik qo‘shimchalardan tozalanishi bilan birga, odorizatsiya ham qilinadi va gaz sarfi o‘lchanadi. Ba’zi bir GRSlarda bosimni pasaytirishdan oldin gazni isitish ham qo‘llaniladi. Bunga sabab gaz bosimi pasaytirish davrida gazning harorati juda pasayib ketadi va sozlagich klapanida gidratlar paydo bo‘lishi mumkin. Bun- day holning oldini olish uchun bosim sozlagichdan oldin maxsus gaz qizdirish uskunasi o‘rnatilib, u gazni bosim sozlagichga berishdan oldin haroratni oshirib beradi va klapanning muzlab qolishining oldini oladi. GRSlar shahar, qishloq va yirik sanoat korxonalarini gaz bilan ta’minlaganligi uchun undagi uskunalar ishdan chiqqanda gaz ta’minoti buzilmasligi uchun himoya avtomatikasi gazni berkitishga emas, balki rezerv tarmog‘ini ishga solishga mo‘ljallab tuzilgan. Shuning uchun GRSlarda PZK ishlatilmaydi. Odatda, GRSlarda uch va undan ortiq sozlash tarmoqlari bo‘lib, ulardan biri rezerv, qolganlari ishchi tarmoqdir. Har bir ishchi sozlash tarmog‘ida sozlash klapanidan tashqari, nazorat klapani ham o‘rnatilgan. GRSning normal ish rejimida ishchi tarmoqdagi nazorat klapani ochiq bo‘ladi. Chunki ularning ishchi tarmog‘idagi nazorat klapani ochiq turadi. Chunki ular ishchi bo- simdan yuqoriroq bosimga mo‘ljallanib sozlangan. Rezerv tarmoq

2. 22- rasm. Gaz taqsimlash stansiyasi (GRS) sxemasi: 1 – pnevmatik boshqariluvchi kran; 2 – RD – 80 bosim sozlagich; 3 – kran; 4 – vistsinli suzgich; 5 – gaz qizdirgich; 6 – chiqarib tashlash quvuri. klapanlari hisobiy bosimdan pastroq bosimga sozlangan. Shu sababdan ular yopiq holda bo‘ladi. Agar asosiy ishchi klapan avariya holati bo‘yicha ochilib, chiqishdagi bosim oshib borsa, nazorat klapani ishga tushib, bosimning had- dan tashqari oshib ketishini to‘xtatadi va kerakli miqdorda ushlab turadi. Agarda asosiy ishchi klapan avariya holati bo‘lib yopilib, chiqishdagi bo- sim pasayib keta boshlasa, rezerv tarmoq ishga tushib, bosim pasayishi to‘xtatiladi. Avtomatik GRSlar vaxtasiz ishlashga mo‘ljallangan bo‘lib, ularda nazorat o‘lchov jihozlari, himoya avtomatikasi, zadvijka va kranlarni uzoqdan boshqa-

rish sistemalari va avariya signalizatsiya sistemalari bilan jihozlangan. Bunday GRSlarni ikkita operator uyidan turib boshqarib boradi.Agarda GRSda avariya holati ro‘y bersa, ikkala operator uyidagi ovozli va chiroqli signallar ishlab, operatorlarni GRSga kelishga chaqiradi. Ope- ratorlar uyi GRSdan 300 – 500 m masofada bo‘lishi kerak.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1. Islom Karimov. Demokratik huquqiy davlat, erkin iqtisodiyot talablarini to‘liq joriy etish, fuqarolik jamiyati asoslarini qurish – farovon hayotimiz garovidir. – T.: “O‘zbekiston” HMIU, 2007. 2. QMQ 2. 04. 08 – 96. Gaz ta’minoti. Loyiha me’yorlari/ O‘zbekiston Respublikasi Kommunal xizmat ko‘rsatish vazirligi. – Toshkent, 1996. 3. Rashidov Yu. K. Gaz ta’minoti. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura- qurilish instituti. – Toshkent, 2000. 4. Rashidov Yu. K., Saidova D. Z. Issiqlik, gaz ta’minoti va ventilatsiya tizimlari. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura-qurilish instituti. – Toshkent, 2002. 5. Rashidov Yu.K. Issiqlik, gaz ta’minoti va ventilatsiya tizimlari. 5580400 – muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi va 5140900 – kasb ta’limi (5580400 – muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi) ta’lim yo‘nalishlari uchun darslik. – Toshkent: Cho‘lpon, 2009. 6. Rashidov Yu.K. Gazdan foydalanish. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura-qurilish instituti. – Toshkent, 2003. 7. А libekov J., А ymatov R., М irmuhammedov R. Suyultirilgan uglevo- dorodli gazlardan motor yonilg‘isi sifatida foydalanish. Texnika xavfsizligi. – Samarqand, 2006. 8. Korroziyadan himoya qilish: O‘quv qo‘llanma/ Kamalov S. K., Habibullayev S. Sh. – Toshkent: ToshDTU, 2006. 9. Ионин А. А. Газоснабжения. – М. Стройиздат, 1989. 10. Кязимов К. Г., Гусев В. Е. Устройство и эксплуатация газового хозяйства. – М.: Колос, 1997. 11. Аymatov R. А. va boshqalar. Gaz ta’minoti. O‘quv qo‘llanma – T.: “Tibbiyot” nashriyoti, 2003. 12. А sadullayev А . X. Gaz ta’minoti. М etodik qo‘llanma. – Toshkent: T А QI. 1991.

O'xshashlar

Gaz bosimini sozlash punktlari (GRP)

Gaz bosimini rostlovchi punktlar

kommunal maishiy xizmatlar uchun gaz yoqilg'isining standarti

Kommunal-maishiy iste’molchilar uchun gaz yoqilg‘isining standart talablari bo‘yicha tarkibi va sifati

Sanoat gaz ta’minoti sistemalari qurilmalari va ularning sinflari