Bino ichidagi gaz quvurlarining tuzilishi - Konchilik ishi - Referatlar

Bino ichidagi gaz quvurlarining tuzilishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

793 KB

Ko'chirib olish

Bino ichidagi gaz quvurlarining tuzilishi Gaz quvurlari gazni binoning ichidagi gaz jihozlariga yetkazib be radi. Uyga kelayotgan gaz quvuriga bino devoridan 2 m dan ko‘proq masofada gaz yopish uskunasi qo‘yilishi kerak. Lekin ko‘pincha kran chiqish gaz quvuriga yerdan 1,8 m balandlikda o‘rnatiladi. Binoga kiritiladigan gaz quvurlari, asosan, odam yashamaydigan xonalardan,ya’ni zinapoya xonasi, yo‘lak hamda oshxona orqali kiritilishi mumkin. Suyultirilgan gaz quvurlarini yerto‘la, texnik qavatlardan o‘tkazish mumkin emas. Bino ichida gaz quvurlari kapital devorlarni hamda qavatlar orasidagi yopmani teshib o‘tganda, gaz quvurlari po‘lat quvurdan tayyorlangan g‘ilof ichidan o‘tkaziladi. G‘ilofning uchi devordan hamda poldan ikki tarafga 5 sm chiqib turishi kerak. G‘ilof ichidagi gaz quvurida payvand choki bo‘lmasligi lozim. Uy ichi gaz quvurining minimal balandligi poldan 2 m bo‘lishi kerak. Gaz quvurining har bir xonadonga kirish joyida berkituvchi kran bo‘lishi zarur. Kran, asosan, zinapoya xonasiga o‘rnatiladi. Har bir gaz jihozining oldida poldan 1,5 m balandlikda berkituvchi kran qo‘yilishi kerak. Uy ichi gaz quvuri bilan elektr simi orasidagi masofa kamida 25 sm bo‘lishi kerak (agarda sim ochiq bo‘lsa). Devor ichidan o‘tgan sim bilan gaz quvuri kesishgan joyda oralig‘i kamida 1 sm bo‘lishi kerak. Agarda bino qavatlar soni to‘rtdan kam bo‘lsa, gaz tik quvurining asosiga kran qo‘yilmaydi, undan ko‘p bo‘lsa, qo‘yiladi. Uy ichi gaz quvurlari temir qoziq yordamida devorga mahkamlanadi. Qoziqlar orasidagi masofa gaz quvuri diametriga bog‘liq bo‘lib, u d sh =25 mm bo‘lsa, masofa – kamida 3,5 m, d sh =20 mm bo‘lsa – 3 m, d sh =15 mm bo‘lsa – 2,5 m, d sh =50 mm da 5 m bo‘ladi. Uy ichi gaz quvurlarini yotoqxona, mehmonxona va boshqa yashash xonalarida gaz jihozlari bo‘lmasa, ular orqali o‘tkazish mumkin emas.

Turar joy gaz quvuri loyihasi quyidagi asosiy elementlardan iborat: – uchastka rejasi (3. 1- a rasm) 1:200 yoki 1:500 masshtabda chiziladi; unda binolarning joylashishi, uchastka chegaralari, shahar va hovli gaz tarmoqlarining joylashishi, binoga kirish quvurlarining o‘rni ko‘rsatiladi; – birinchi qavat rejasi (3. 1- b rasm) 1:100 yoki 1:200 masshtabda chiziladi; unda binoga kirish quvurining o‘rni va diametri, ichki tarmoq- ning joylashishi va diametrlari, gaz jihozlari yoki gaz o‘lchagichlarning o‘rni ko‘rsatiladi; – yuqori qavat rejasi (3. 1- d rasm) xuddi birinchi qavat reja- sidagidek masshtabda chiziladi; unda ichki tarmoqlar, jihozlar va gaz o‘lchagichlarning o‘rni ko‘rsatiladi; – gaz quvur sxemalari (3. 1- e rasm) quvurlar va ularning diametri ko‘rsatilgan masshtabda chiziladi. Loyihada shartli belgilar, ekspluatatsiya beriladi. Gaz quvur tarmoqlari industrial usulda yig‘iladi. Gaz quvurlar SZMda o‘lchov eskizlari yoki o‘lchov-montaj kartalari (3. 2- rasm) bo‘yicha qora rangli suv-gaz quvurlaridan tayyorlanadi. Gaz quvurlar ruxlanmagan po‘lat quvurlardan yig‘iladi va armatura hamda jihozlarga rezba yordamida yoki payvandlab ulanadi. Ustun- larning orayopmalardan o‘tadigan joylariga quvur bo‘laklaridan gil- zalar qo‘yiladi. Gilza sof pol belgisidan 50 mm va ship sirtidan 5 mm 3. 1- rasm. Turar joy gaz quvur loyihasi: a – uchastka rejasi; b – birinchi qavat rejasi; d – yuqori qavat rejasi; e – gaz quvuri sxemasi.

chiqib turishi kerak. Rezbali birikmalarda zichlash materiali sifatida qo‘rg‘oshin surik zamazkaning tabiiy alif moyga yoki ruxli belilarga aralashtirib tayyorlangan moddaga shimdirilgan zig‘ir tolalari yoki «FUM» lentasi ishlatiladi. Quvur va armaturaning birikish joylari ko‘zdan kechirish uchun qulay bo‘lishi kerak, shuning uchun birikmalarni qavatlararo ora- yopmalar, devorlar va pardevorlarga joylashtirishga ruxsat berilmaydi. Har bir qavat yoki qavat oralitib, shuningdek, magistralda ketgan har bir tarmoqdagi ustunlar asosiga sgonlar o‘rnatish lozim. Odatda, ichki gaz quvurlar ustun tomonga 0,003 m qiyalikda ochiq o‘tkazilishi lozim. Gaz quvurlar suv tarmog‘i, kanalizatsiyasi va boshqa tarmoq bilan tutashgan joylarda quvurlar orasida kamida 20 mm, elektr simlari yoki kabel bilan tutashgan joylarda 100 mm masofa bo‘lishi lozim. Tarmoqning ayrim uchastkalarini va gaz jihozlarini uzib qo‘yish uchun gaz quvur tarmog‘iga tiqinli gaz kranlari o‘rnatiladi. Ustunlar- dan xonadonlarga ketadigan tarmoqlarga va ustunlarga tiqinli cho‘yan kranlar o‘rnatishga ruxsat beriladi. Agar bitta kirish quvuridan ikki va undan ortiq ustun qilish ko‘zda tutilsa va har bir ikkidan ortiq qavatdagi iste’molchilarni gaz bilan ta’minlashi lozim bo‘lsa, gaz quvurlari va jihozlarni uzib qo‘- yish uchun quyidagi joylarga berkitish qurilmalari o‘rnatish ko‘zda tutiladi: – har bir ustunga; – gaz o‘lchagichlar oldiga; – har bir gaz jihozi, isitish pechi yoki gaz bilan yoqishga o‘tkaziladigan boshqa agregat- lar oldiga; – pechlar yoki jihozlarga bo- radigan tarmoqlarga. Gaz kranlarida kran tiqini- ning 90 darajali burchak chega- rasida burilishini cheklaydigan 3. 2- rasm. Gaz quvur bo‘yichao‘lchash montaj kartasi: a – sxema; b – reja.

cheklagich bo‘lishi, tiqinning kvadrat kallagida chiziqcha bo‘lishi lozim. Chiziqcha quvur o‘qi yo‘nalishida tursa, kran ochiq, quvur o‘qiga ko‘ndalang tursa, kran berk bo‘ladi. Kran va zadvijkalar gorizontal tarmoqlarga vertikal yo‘nalgan shpin- dellar bilan, vertikal yo‘nalgan tarmoqlarga esa devorga 45 darajali burchak ostida yoki devorga parallel o‘rnatiladi. Yig‘ishdan oldin kran va zadvijkalarning germetikligini tekshirish, ularni qismlarga ajratish, artish va mireral moy yoki tavot bilan moylash kerak. Past bosimli gaz quvurlarning zadvijkalari bosimi 1 kgk/sm 2 bo‘lgan suv yoki havo bilan mustahkamlikka, zatvor esa zatvorning qarama- qarshi tomoniga bo‘r surkalib, kerosin qo‘yish yo‘li bilan zichlikka sinaladi. Agar 10 min mobaynida krosin silqimasa, zadvijkalar gaz quvur tarmoqlariga o‘rnatish uchun yaroqli hisoblanadi. Past bosimli gaz quvurlarga o‘rnatiladigan kranlar 1 kgk/sm 2 bo- simli suv bilan mustahkamlikka, kopus, zatvor va boshqa elementlar esa bosimi 2000 mm suv ust.li havo bilan zichlikka sinaladi. Kranlarni zichlikka sinash paytida zichlash sirtlari yaxshilab ishqalab moslangan bo‘lishi, 5 min mobaynida bosim pasayishi, 10 mm suv ust. dan osh- masligi lozim. Normal moylangan zichlash sirtlarida bosim pasayishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Gaz jihozlarini o‘rnatishda quyidagi asosiy shartlar bajarilishi kerak: plita korpusining orqa devori bilan xonaning yonmaydigan devori ora- sidagi masofa kamida 50 mm bo‘lishi lozim. Suvalgan yog‘och devorli oshxonalarda bu masofa 100 mm bo‘lishi kerak. Agar plita orqasidagi devorga asbestli tunuka qoplangan bo‘lsa, bu masofa qisqartirilishi mumkin. Oqova gaz suv isitgichlarini yonmaydigan materialdan qilingan devorlarga o‘rnatish kerak. Suv isitgichlar o‘rnatiladigan xonalarga havo kirib turishi uchun eshikning tagiga yoki devorning pastki qismiga panjara o‘rnatish ko‘zda tutilishi yoki eshik bilan pol orasida tirqish qoldirilishi lozim. Havo kiradigan teshikning yuzasi kamida 0,02 m 2 bo‘lishi kerak. Yig‘ilgan gaz quvur quyidagi talablarga javob berishi shart:

– ustunlar vertikal o‘tkazilishi, gorizontal uchastkalar esa zarur qiyalikda bo‘lishi kerak;

– quvur ilgaklar, xomutlar va hokazolar bilan puxta biriktirilishi lozim; – rezbali birikmalar yaxshi qotirilgan bo‘lishi va ulardan zig‘ir tolalar chiqib qolmasligi kerak; – yig‘ilgan tarmoq va o‘rnatilgan jihozlarning tashqi ko‘rinishi ko‘rkam bo‘lishi lozim. Gaz quvurni yig‘ishda ham xuddi sanitariya texnikasi tizimlarini yig‘ishda, boshqa ishlarni bajarishda rioya qilingan xavfsizlik texnikasi qoidalarini bajarish kerak. Maishiy gaz asboblari Gaz uskunalari. Binolarni gaz bilan ta’minlovchi asosiy usku- nalarga: gaz plitalari, issiq suv tayyorlovchi suv isitgichlar, qozonlar va boshqalar kiradi. Gaz uskunalarini xarakterlovchi asosiy ko‘rsatkichlar quyidagilardir: 1. Issikliq ishlab chiqaruvchi quvvati. 2. Foydali ish qiymati (FIK), ya’ni ishlab chiqarish quvvatining issiqlik ishlab chiqarish quvvatiga nisbati. 3. Ishlab chiqarish yoki foydali issiqlik miqdorining jismni isitish uchun berilishi. Gaz uskunalarning kommunal quvvati deb shunday quvvatga ay- tiladiki, bunda gaz uskunasi eng foydali ishlaydi. FIK yuqori bo‘ladi, gazning chala yonishi esa kam bo‘ladi. Yuqori ishlab chiqarish quvvati deb shunday quvvatga aytiladiki, kommunal quvvatidan 20% ko‘p bo‘ladi. Gaz uskunasi bunday quvvatda ishlaganda uning ko‘rsatgichi kamaymasligi kerak. Turar joy binolarida, umumiy foydalanish bino- larida past bosimdagi gaz quvurlari qo‘llaniladi, shuning uchun bunday holatda gaz uskunalari, asosan, ejeksiyali atmosfera ko‘rinishdagi go- relkalarga o‘rnatiladi.

Xonadonlarda ishlatiladigan gaz plitalari ikki, uch va to‘rt konforkali qilib tayyorlanadi. Isitgich shkaflari bilan va ularsiz bo‘lishi mumkin. Ular quyidagi qismlardan iborat bo‘lishi mumkin: qopqoq, konforka o‘rnatilgan ishchi stol, duxovka qutichasi, gaz gorelkasi, gaz taqsim- lovchi qurilma va kran. Aholi turmushida ishlatiladigan gaz plitalari

o‘tga, korroziyaga (zanglashga) chidamli va mustahkam materiallardan tayyorlanadi. Bu gaz plitalarida atmosfera gorelkasi ishlatiladi, tutun gazlari osh- xonaning o‘zidan shamollatgich shaxtalar orqali chiqariladi. Bu gorel- kalarda havoning bir qismi (birinchi havo) yonish uchun kerak bo‘lgan havo elektor yordami bilan suriladi. Qolgan qismi (ikkinchi havo) alangalanishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri atrof-muhitdan keladi. Konforkali gorelkalarda gazning to‘liq yonmasligiga asosiy sabablar quyidagilar: a) idish yuzasining harorati pastligi ta’sirida gazning to‘liq yonishiga erishilmaydi, natijada SO (uglerod oksidi) va qurum paydo bo‘ladi; b) ejektorning bo‘ylama qismida birlamchi havo bilan gazning qoniqarsiz aralashuvi natijasida; d) atrof-muhitdan havoning yaxshi yetarli darajada berilmasligi va tutun gazining to‘liq olib chiqib ketmasligi natijasida. Bunday kamchiliklarni tuzatish uchun gaz plitalaridagi gaz gorel- kasi qurilmalarini (GTS) shunday loyihalash kerakki, buning uchun quyidagi shartlar bajarilishi zarur: a) gorelka yuqori qiymatdagi birlamchi havo bilan ishlasin. Havo har qanday ishlab chiqarish quvvatida alanganing ishonchli (mustahkam) ishlashi ta’minlansin; b) gorelka o‘rnatilgan qism bilan idishning pastki (mustahkam) qismi orasidagi masofa shunday bo‘lishi kerakki, tutun gazi to‘liq o‘z issiqligini bersin va erkin harakatlansin, ichki yonuvchi alanga bilan idishning pastki qismi orasida alanganing ishonchliligi ta’minlansin; d) gorelka bilan idishning past qismi orasidagi optimal masofa saqlanishi kerak, masofaning kattalashuvi ortiqcha havoning chiqishiga va FIK kamayishiga olib keladi, masofaning qisqarishi esa gazning to‘liq yonmasligiga sabab bo‘ladi; e) ejektor bo‘ylama qismining optimal konstruksiyasi (tuzilishi) saqlanishi kerak; f) tutun gaz chiqib ketishi uchun ishchi stol bilan (gaz plitasida) idishning past qismi orasidagi masofa 8 mm dan kam bo‘lmasligi kerak. Gaz plitalarining tuzilishi va ularni o‘rnatish. Gaz plitalarini o‘rnatish uchun oshxonalarning ichki hajmi quyidagi miqdordan kam bo‘lmasligi lozim:

– ikki konforkali gaz plitalarini o‘rnatishda 8 m 3 ;

– uch konforkali gaz plitalarini o‘rnatishda 12 m 3 ; – to‘rt konforkali gaz plitalarini o‘rnatishda 15 m 3 . Gaz plitasi o‘rnatiladigan oshxonaning balandligi kamida 2,2 m bo‘lishi lozim, oshxonada fortochkali deraza va so‘rma ventilatsiya kanali bo‘lishi shart. Barcha gaz-gorelka qurilmalari uchun asosiy talab gazning to‘liq yonishi, ya’ni yonish mahsulotlarida yonuvchan yoki zaharli gazlar- ning bo‘lmasligi hisoblanadi. Gaz-gorelka qurilmalari uchun karbonat angidrid (SO) miqdori hajm bo‘yicha 0,02 % dan oshmasligi (agar gaz plitalarida yonish mahsulotlari dudburonga chiqib ketmasa) va agar yonish mahsulotlari dudburonga chiqib ketsa, ya’ni vanna kolonkalari, suv isitgich va hokazolarda 0,1% dan yuqori bo‘lmasligi lozim. PG – 4, P – 4/1 kabi to‘rt konforkali hamda PG – 2 va P – 2/1 – 1 kabi ikki konforkali gaz plitalari eng keng tarqalgan. PG – 4 to‘rt konforkali gaz plitasining korpusi (3. 3- rasm) yupqa list po‘latdan tayyorlangan va ustiga emal qoplangan. Plitaning yuqori qismida cho‘yan rama (4) bo‘lib, unda cho‘yan konforkalar (6) uchun teshiklar bo‘ladi. Plitaning yuqori qismida gorelkalar tagida so‘rish poddoni (3) bor. Ramaga yon tokchalar (5) mahkamlanadi, ular plita yuzasini kengaytiradi. Uning pastki qismida eshikcha (1) bilan berkitiladigan dimlash shkafi (9) bor. Plitaning old qismida taqsimlash quvuri – ramkasi (8) bor. Undan gorelkalarga gaz keladi. Ramkada rezbali beshta teshik bo‘lib, ularga tiqinli kranlar buraladi: to‘rttasi konforka gorelkalari (7)ga, bittasi dimlash shkafi gorelkasi (10)ga tegishli. RaMPa taqsimlash shiti bilan berkitilgan. Dimlash shkafi gorelkasini yoqish uchun tuynuk (11) bor. Dimlash shkafi gorelkasini GOSTi (12) bilan burish mumkin. Gaz plitasining barcha oyoqlari polda turishi lozim. Gaz plitasi korpusining orqa devori bilan plita o‘rnatiladigan xona devori orasidagi masofa kamida 75 mm bo‘lishi kerak. Suvalmagan yog‘och devorli oshxonalarda plitani devordan izolatsiyalash ko‘zda tutilishi lozim, ya’ni devor suvalishi, asbofaner yoki qalinligi 3 mm li asbest listi ustidan tunuka qoplanishi kerak. Gaz plitasini o‘rnatishda devor poldan boshlab izolatsiyalanishi va

plita chetlaridan har tomonga 100 mm va yuqoriga kamida 800 mm chiqib turishi kerak. 58

3. 3- rasm. PG – 4 gaz plitasi: 1 – dimlash shkafining eshigi; 2 – plita kojuxi; 3 – poddon; 4 – cho‘yan rama; 5 – yon tokcha- lar; 6 – olinadigan konforkalar; 7 – konforka gorelkalari; 8 – taqsimlash quvuri ramkasi; 9 – dimlash shkafi; 10 – dimlash shkafining gorelkalari; 11 – gorelkani yoqish uchun teshik; 12 – gorelkalar GOSTi; 13 – termometr. Plita dimlash shkafining izo- latsiyalanmagan yon devoridan ichki mebelning yog‘och ele- mentlarigacha kamida 150 mm masofa bo‘lishi lozim. Dimlash shkafli ikki, uch va to‘rt konforkali plitalarga gaz 20 mm diametrli quvurlarda, dimlash shkafisiz ikki konforali plitalarga va taganlarga diametri 15 mm li quvurlarda keltiriladi. Quvur plitaga burchakli va sgon yordamida ulanadi. Tiqinli kran plitkaga gaz kela- digan quvurning vertikal qismi poldan 1100 mm balandlikka o‘rnatiladi. P – 4 – 1 plita gorelkasi (3.4- rasm) quyidagicha ishlaydi. Gorelka so‘radigan havo teshik (1) orqali kiradi. Bu teshik bu- riladigan disk bilan berkitiladi. Gaz kran (4) korpusidagi kanal teshigi orqali kiradi va gorelka ara- lashtirgichi (2) da havoga aralashadi. Gorelkaning usti qalpoqcha (3) bilan berkitilgan. Unda pastdan havo keladigan teshik bor. Suyuq gazli qurilmalarda ballondan gaz plitasigacha kamida 1,5 m, isitish radiatorigacha yoki boshqa isitish jihozlarigacha kamida 1 m masofa bo‘lishi lozim. Ballonni qizishdan saqlaydigan ekran o‘rnatib, bu masofani qisqartirish mumkin. Ekrandan ballongacha kamida 100 mm masofa bo‘lishi kerak. Ballonlar devorga maxsus xomutlar yoki tasmalar bilan mahkamlanishi lozim. Bo‘ylama harakatlanuvchi va hajimli suv isitgichlar. Bu suv isitgichlarning ko‘rinishi issiqlik almashinuvchi qurilmalarga o‘xshash bo‘lib, mahalliy sharoitda issiq suv bilan ta’minlash uchun xizmat

qiladi. Bo‘ylama issiq suv ta’minlovchi uskunalarning ish tartibi suv- ning sarflanish ish tartibiga mos kelishi kerak. Ularda suvning harorati 59

50 – 60°C bo‘lib, bu haroratni uskuna ishga tushgandan so‘ng 1 – 2 daqiqadan keyin tayyorlab beradi. Bu uskuna ko‘pincha tez harakatlanuvchi (ishlov- chi) suv tayyorlagich deb ham aytiladi. Suv isitgichlar quyidagi ta- lablarga javob berishi kerak: 1. FIK 82% dan kam bo‘l- 3. 4- rasm. P – 4/1 va P – 2/1 plitalarining gorelkalari: 1 – havo so‘rish uchun teshik, 2 – aralashtir- gich, 3 – qopqoqcha, 4 – gorelka krani masligi, suv isitgich suv tarmog‘ining bosimi 0,05 dan 0,6 MPA gacha oraliqda ishlashi kerak. 2. Suv isitgich asosiy va yondiruvchi (uchqunli) gorelkalar bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak. Gorelka gazning ishonchli yonishini ta’minlashi kerak va issiqlik miqdorining 0,2 dan 1,25 oraliqdagi o‘zgarishida alanganing o‘chishi va uzilishi bo‘lmasligi lozim. 3. Har bir suv isitgich saqlovchi va blokirovkali (qo‘riqlovchi) quril- malar bilan jihozlangan bo‘lishi zarur, bu esa kerakli miqdordagi gaz bilan ta’minlaydi. Bo‘ylama suv isitgichlar quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan: Gaz uskunalarining o‘rnatilishi. Gaz uskunalarini o‘rnatishda QMQ 2.04.08 – 96 va gazdan foydalanish qoidalariga rioya qilinishi kerak. Gaz plitalarning o‘rnatilishi ulardagi konforkalar soniga qarab quyi- dagicha bo‘ladi: 1. To‘rt konforkali gaz plitalari uchun oshxonaning hajmi 15m 3 dan kam bo‘lmasligi kerak. 2. Uch konforkali gaz plitalari uchun – 12 m 3 . 3. Ikki konforkali gaz plitalari uchun – 8 m 3 . 4. Gaz plitalarni oshxonalarda o‘rnatishda ko‘rsatilgan yong‘in va texnika xavfsizliklariga rioya qilinishi shart. Gaz bilan isitish. Isitish pechlari va gaz bilan isitiluvchi usku- nalar. Gaz bilan isitiluvchi qurilmalarga quyidagilar kiradi: 1. Gaz bilan isitish pechlari.

2. Gaz bilan isitiluvchi mahaliy uskunalar. 60

3. Binafsha nurlanishli isitish gaz uskunalari. 4. Xonani isituvchi gazli uskunalar. 5. Gaz-havoli kaloriferlar. 6. Kontaktli havo isitgichlar va hokazo uskunalar kiradi. Binolarni isitish uchun avtomatlashtirilgan isituvchi pechlar bo‘lib, ular yuqori tejamkorligi va issiqlik ko‘rsatgichi bilan xarakterlanadi. Bu pechlarning FIK – 5 – 90%. Bu pechlarga GK – 1707 ko‘rinishdagi ejeksiyali atmosferali gorelkalar ishlatiladi. Gaz bilan isituvchi mahalliy isitish uskunalari. Keyingi paytlarda gaz yordamida isituvchi mahalliy isitish uskunalari keng miqyosda ishlatilmoqda, Ular maxsus tutun gazlari chiqaruvchi kanallar talab etmaydi. Bunday uskunalarga avtomatli havo isituvchilardan biri «Ogonek» kiradi. Bu uskuna bilan 20 m 2 yuzadagi yashash maydonini isitish mumkin. Yaxshi tomonlari shuki, bahosi arzon va tez ishga kirishidir. Kamchiligi: binoda uskuna ishlamaganda xona tez sovub ketadi. Shuning uchun sovuq iqlimli hududlarda ishlatish mumkin emas. Issiq- likning berilishiga qarab usku- nalarni quyidagi turlarga bo‘lish mumkin: nurlanuvchi, konvek- tiv issiqlik beruvchi va konvek- tiv nurlanuvchi. Ba’zi usku- nalarning FIK 90% ga yetadi. Keyingi paytlarda respublika- mizda faoliyat ko‘rsatayotgan qo‘shma korxonalar (Samarqand shahrida) yangi zamonaviy gaz bilan isitiluvchi «Parvina», «Sarvina» deb nomlanuvchi mahalliy isitish pechlarini ishlab chiqarmoqda. Bunday isitish pechlari bir qator qulayliklarga ega, ayniqsa, katta hajmga ega 3. 5- rasm. P – 4/1 plitasini o‘rnatish: 1 – gaz stoyagi (I variant); 2 – gaz stoyagi (II variant), 3, 4 – gilzalar; 5 – muftali gaz krani.

61 bo‘lgan xonalarni issiq havo hosil qilib isitishi sababli unga iste’molchilarning talabi katta.

Binafsha nur tarqatuvchi isitish uskunalari. Binafsha nur tarqa- tuvchi gorelkalarni quyidagi isitish tarmoqlarida ishlatish qulaydir: a) ishchilar soni kam bo‘lgan katta sexlarda; b) odamlar doimiy bo‘lmaydigan binolarda; d) ochiq montaj qilinuvchi va yig‘uvchi sexlarda. Binoning balandligi 4 m bo‘lganda, nurlanuvchi gorelkalar gori- zontal holatda polga parallel qilib o‘rnatiladi, uncha baland bo‘lmagan binoda esa burchak ostida o‘rnatiladi. Unchalik baland bo‘lmagan bino- larda nurlanuvchi gorelkalarning kam quvvatlisi ko‘p sonda o‘rnatiladi. Baland binolarda esa quvvati yuqori, soni esa kamroq bo‘ladi. Nurlanish yuzasidan polgacha bo‘lgan masofa quyidagi formula bilan aniqlanadi: H 2 /F Θ 0,1 va a/H Θ 1. Bu yerda: N – poldan nurlanish yuzasigacha bo‘lgan masofa (m); F – isitilish kerak bo‘lgan yuza (m 2 ); a – nurlanuvchilar orasidagi masofa (m). Alohida xonalarni (xonadonlarni), turar joylarni isitishda, hajmli suv isitigichlar yoki gaz bilan ishlovchi suvli cho‘yan qozon qurilmalaridan foydalaniladi: AGV80,120, VNIISTO Mch va hokazolardan. Bundan tashqari, kaloriferlar (GXK)dan ham foydalaniladi. Kalorif- erlar bu issiq havo hosil qilinib, umumiy maydoni 80 m 2 gacha bo‘lgan joyni isitishda ishlatiladi. Bu uskunalar, asosan, kam quvvatli, alohida xonali binolarni isitishda keng ishlatiladi. Gaz asboblarini o‘rnatish qoidalari Maishiy maqsadlarda ishlatiladigan suvni isitish uchun turli suv isitgichlar: KGI – 56, AGV – 80 va AGV – 120 qo‘llaniladi. KGI – 56 avtomatik oqova gaz suv isitgichi xonadonni issiq suv bi- lan ta’minlash uchun mo‘ljallanadi. U orqali bir yoki bir necha qo‘shni xonalarda joylashgan nuqtalardan suv olish mumkin. Suv isitgich (is- siqlik ajratuvchanligi, har minutda) 10 litr suvni 17 dan 45 0 C gacha yoki 6 litr suvni 5 dan 52 0 C gacha isitishni ta’minlaydi. KGI – 56 isitgichi gaz gorelkasini ma’lum masofadan turib boshqa- rishga imkon beradigan va suv kelishi tasodifan to‘xtab qolgan yoki suv tarmog‘i tarmog‘idagi bosim ancha pasaygan hollarda suv isitgichning erib ketishdan saqlaydigan avtomatik qurilma bilan, shuningdek, gaz

3. 6- rasm. KGI – 56 avtomatik oqova gaz suv isitgich: 1 – kojux; 2 – o‘t kame- rasi; 3 – zmeyevik; 4 – ra- diator; 5 – tyagoprerivatel; 6 – gaz-gorelka qurilmasi; 7 – gaz bosimi rostlagichi; 8 – blok-kran; 9 – issiq suv quvuri; 10 – gaz krani; 11 – gaz quvuri; 12 – sovuq suv quvuri; 13 – pilik dastasi; 14 – gorelka dastasi. tasodifan to‘xtab qolganda gaz klapanini berkitadigan qurilma bilan ji- hozlangan. Issiq suv olish to‘xtagan hollarda gorelka o‘chadi, suv olish tiklanganda esa yonib turgan pilikdan o‘z-o‘zidan o‘t oladi. Sanitariya jihozlaridagi issiq suv kranlari ochilganda yoki yopilganda suv isit- gich o‘z-o‘zidan ulanadi yoki uziladi. Suv isitgich yaxshi shamollatib turiladigan va yaxshi tortadigan dudbroni bo‘lgan xonaga o‘rnatiladi. KNI – 56 suv isitgichi (3. 6- rasm) kojux (1), zmeyevikli o‘t kame- rasi (2), radiator (4), tyagoprerivatel (5), blok kran (8), gaz bosimi rostlagichi (7) va gaz-gorelka qurilmasi (6)dan iborat. Suv isitgichga 25 mm diametrli quvur (11) orqali kiradi. Quvur kran (10) bilan ochib- yopiladi. Sovuq suv va issiq suv (15) mm diametrli quvur (9 va 12) orqali tushadi. Suv isitgichni yoqish uchun oldin dasta (13) bilan pilik ochiladi, u pilikdan o‘t oladi. KGI – 56 suv isitgichlari oshxonalarga yoki vannaxonalarga o‘rnatiladi, ular yonmaydigan devorga mahkamlangan dyubellarga shupurlar burab berkitish ilmoqlari yordamida mahkamlanadi. Agar suv isitgich suvalgan yog‘och devorga o‘rnatiladigan bo‘lsa, suv isitgich- ning orqasiga qalinligi 3 mm asbestga qoplangan po‘lat tunuka qoqiladi. Gaz suv isitgichlari korpusi ostidan polgacha 870 – 1200 mm masofa qolishi kerak. Suv isitgichlar dudburonga po‘lat tunukadan qilingan

quvurlar bilan ulanadi. Quvur diametri jihozning tutun gazlarini olib ketadigan patrubogi diametridan kichik bo‘lmasligi lozim. Tyago- prerivatel ustida quvurlarning vertikal qismi uzunligi – kamida 0,5 m, gorizontal qismi yangi uylarda ko‘pi bilan 3 m va ilgari qurilgan uylarda 6 m bo‘lishi lozim. Quvurlar suv isitgich tomonga 0,01 m qi- yalikda o‘rnatiladi. Quvurlar bir-biriga gaz yo‘li yo‘nalishida kamida 0,5 quvur di- ametrigacha kirishi va dumaloqlash radiusi kamida quvur diametriga teng bo‘lgan uchtadan ortiq burilishga ega bo‘lmasligi kerak. Quvur uchidan 10 sm nariga devorga tiraladigan shayba o‘rnatiladi. Suv isitgich quyidagicha o‘rnatiladi: o‘rnatish joyi belgilab olinadi, devorga mahkamlanadigan dyubellar uchun teshiklar o‘rni belgilanadi va o‘yiladi. So‘ngra dyubellar mahkamlanib, ularga shuruplar buraladi, suv isitgich osiladi, u gaz va suv quvurlariga ulanadi. AGV tipidagi avtomatik gaz suv isitgichlar issiq suv bilan ta’minlash uchun qo‘llaniladigan va bir necha nuqtadan suv olishga imkon be- radigan sig‘imli suv isitgichlardir. Suv isitgichlarni vannaxonalarga, oshxonalarga yoki hajmi kamida 6x3 m bo‘lgan xonalarga o‘rnatishga ruxsat beriladi. Ular, albatta, alohida gaz quvuriga ulanishi lozim. AGV – 80 suv isitgichining asosiy qismlari (3. 7- rasm): kojux (1), suv baki (3), o‘tquvur (5), eshikcha (11)li o‘txona (8), pilikli gaz gorelkasi (9) va avtomatik jihozlardan iborat. Kojux (1) – qalinligi 1 mm li po‘lat listdan tayyorlangan silindr, uning sirti emal bo‘yoq bilan bo‘yab qo‘yiladi. Bak va kojux devorlari orasida issiqlik izolatsiyasi (2) – shlakpaxta qatlami bo‘ladi. Suv baki – qalinligi 3 mm li ruxlangan po‘latdan tayyorlangan usti va osti berk silindr. Silindrning yuqorisida diametri 20 mm li ikkita shtutser bor. Ulardan biri sovuq suv quvuri (4) ni, ikkinchisi issiq suv quvuri (23) ni, ulash uchun mo‘njallangan. Suv isitgichdan suv shtutser (7) orqali to‘kiladi.

Bak o‘qi bo‘ylab diametri 80 mm li o‘tquvur (5) joylashgan. Yo- nish kamerasidan chiqqan qaynoq gazlar shu quvurdan o‘tib, suvni qizdiradi. Issiqlik berishni oshirish uchun o‘tquvur ichiga gaz oqimi uzaytirgichi (6) joylashgan. Yuqoridan o‘tquvurga tyagopryerivatel (24) kiydirilgan. Suv isitgich o‘txonasi (8) da injeksion tipdagi gaz gorelkasi (9) joylashgan.

3. 7- rasm. AGV – 80 avtomatik gaz suv isitgich: 1 – kojux; 2 – issiqlik izolatsiyasi; 3 – suv baki; 4 – sovuq suv trubopro- vodi; 5 – o‘t quvuri; 6 – gaz oqimi uzaytirgichi; 7 – to‘kish shtutseri; 8 – o‘txona; 9 – gaz gorelkasi; 10 – ha- vo berish rostlagichi; 11 – o‘txona eshigi; 12 – termopara; 13 – harorat rostlagichining sezgir elementi; 14 – pilik naychasi; 15 – termopara naychasi; 16 – gorelka naychasi; 17 – harorat rostlagichining klapani; 18 – knipka; 19 – elektromagnit klapan; 20 – gaz krani; 21 – tiqinli kran; 22 – gazoprovod; 23 – issiq suv quvuri; 24 – tyagoprerivatel. Gaz quvur (22)ga, shuningdek, gorel- ka va pilik oldiga tiqinli kran (21) va gaz krani (20) o‘rnatilgan. Suv haroratini birdek saqlab turish uchun bakning o‘rta qismiga harorat rostlagichning sezgir ele- menti (13) o‘rnatilgan. Gaz gorelkaga elektr magnit klapan (19) va harorat rostlagich klapani (17) orqali keladi. Klapan (19) ni ulash uchun knopka (18) ni bosish kerak. Pilik naychasi (14) oldida, termopara naychasi (15)da bimetall plastinkali ter- mopara (12) joylashgan. U gorelkaga boradigan gazni rostlab turish uchun xizmat qiladi. Suv isitgich baki doim suv tarmog‘i bosimi ostida turadi. Go- relka yongandan so‘ng uning alangasi- dan chiqqan issiqlik va o‘tquvur orqali o‘tadigan qizigan gazlar suvni isitadi. Bakdagi suv zarur haroratgacha qizi- gach, rostlagichning sezgir elementi latun naychasi uzayadi va unga biriktirilgan rostlagich sterjenini tortadi. Richagli prujina rostlagich richagini boshqa vazi- yatga o‘tkazadi va rostlagich klapanni bo‘shatadi. Klapan o‘z prujinasi ta’sirida berkitiladi va rostlagich orqali gorelkaga gaz o‘tishi to‘xtaydi, gorelka kallagidagi alanga o‘chadi, lekin pilikdagi yonib turaveradi, chunki unga gaz elektr magnit klapan orqali keladi. Bakdagi suv ma’lum haroratgacha pasayganda, rostlagich naychasi sovib qisqaradi va uning sterjeni rostlagich

richagiga ta’sir qiladi. Richagli prujina rostlagich richagini dastlabki vaziyatga buradi va rostlagich klapanini ochadi. Elektromagnit klapan va rostlagich klapani orqali gaz gorelkaga keladi va pilikdan o‘t oladi. Agar pilik o‘chsa, termopara soviydi, zanjirdagi elektr toki yo‘qoladi,elektromagnit klapan berkiladi hamda gorelka va pilikka gaz borishini to‘xtatadi. Gorelka (9) ga boradigan havo miqdorini rostlash uchun havo rostlagichi (10) o‘rnatilgan. AGV – 80 suv isitgichidan xonadonlarni isitishda va issiq suv bilan ta’minlashda (3. 8- rasm) sovuq suv quvuri suv isitgichga pastdagi to‘kish shtutseri orqali ulanadi. Suv tarmog‘i keladigan quvurga teskari klapan va ventil qo‘yiladi hamda tizimdan suvni to‘kish uchun ventilli tarmoqqa qo‘yiladi. Issiq suv yuqoridagi shtutser va ustun orqali kengaytirish idishiga yo‘naladi. Undan isitish tizimining yuqori issiq suv tarmog‘i tortiladi. Issiq suv stoyagi izolatsiyalanadi. Sirkulatsiyalanadigan bosimni kuchaytirish uchun radiatorlarni poldan 30 – 35 sm baland o‘rnatish tavsiya qilinadi. Teskari tarmoq teskari klapandan keyingi pastki to‘kish shtutseriga ulanadi, kengaytirish idishidan rakovinaga to‘kish quvuri tortiladi. Issiq suv stoyagiga saqlash klapani o‘rnatiladi, undan umivalnik va rakovinaga quvur tortiladi. Issiq suv sanitariya jihozlariga rasmda ko‘rsatilganidek beriladi. Pilikni yoqish va suv isitgichga qarab turish qulay bo‘lishi uchun u taglik ustiga o‘rnatiladi. Suv isitgichni yog‘och pol ustiga o‘rnatganda, ostiga asbest kartonli po‘lat list qo‘yish kerak. AGV – 80 suv isitgichi 80 litr suv ketadigan qilib, AGV – 120 suv isitgichi esa 120 litr suv ketadigan qilib ishlab chiqariladi. AGV – 80 sahni 20 – 30 m 2 li xonalarni isitish uchun, AGV – 120 esa sahni 100 m 2 gacha bo‘lgan xonalarni issiq suv bilan ta’minlash va isitish uchun mo‘ljallanadi. Bu suv isitgichlarda diametri 38 mm li ikkita shtutser, yuqori qopqog‘ida termometr uchun diametri 20 mm li shtutser bor. Aytib o‘tilgan maishiy gaz jihozlaridan tashqari, gazli suv qaynat- gichlar, xonadonda foydalaniladigan gaz muzlatkichlari, maishiy isitish pechlari uchun mo‘ljallangan, avtomatik boshqariladigan gaz-gorelka qurilmalari, kolonkalarni gaz bilan isitishga o‘tkazish qurilmalari, suv isitish va bug‘ qozonlari uchun mo‘ljallangan qurilmalar ham ishlatiladi.

Gaz bilan isitiluvchi bevosita aloqali havo isitgichlar. Bunday havo isitgichlarning yuza orqali issiqlik almashinuvchi uskunalar- dan farqi shundaki, bularda havo bilan isish yuzasi bir-biriga tegib

3. 8- rasm. AGV – 80 gaz suv isit- gichida xonalarni isitish va issiq suv bilan ta’minlash sxemasi: 1 – dudburonga boradigan quvur; 2 – klapandan ketadigan saqlash liniyasi; 3 – isitish sistemasiga; 4 – isitish sistemasidan. o‘tishi natijasida issiqlik almashiniladi. Bu issiqlikning atrof-muhitda yo‘qolmasligidandir. Aloqali issiqlik almashinuvchi qurilmalar yaratishdan asosiy maqsad gaz tutuni tarkibida zaharli modda bo‘lmasligidir.Bunga gazni toneldan yoqib, gaz bilan havoning yaxshi aralashuvi natijasida erishish mumkin. Hozirgi paytda keng miqyosda aloqali havo isitgichlarning universal generatorlari ishlab chiqarilyapti.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1. Islom Karimov. Demokratik huquqiy davlat, erkin iqtisodiyot talablarini to‘liq joriy etish, fuqarolik jamiyati asoslarini qurish – farovon hayotimiz garovidir. – T.: “O‘zbekiston” HMIU, 2007. 2. QMQ 2. 04. 08 – 96. Gaz ta’minoti. Loyiha me’yorlari/ O‘zbekiston Respublikasi Kommunal xizmat ko‘rsatish vazirligi. – Toshkent, 1996. 3. Rashidov Yu. K. Gaz ta’minoti. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura- qurilish instituti. – Toshkent, 2000. 4. Rashidov Yu. K., Saidova D. Z. Issiqlik, gaz ta’minoti va ventilatsiya tizimlari. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura-qurilish instituti. – Toshkent, 2002. 5. Rashidov Yu.K. Issiqlik, gaz ta’minoti va ventilatsiya tizimlari. 5580400 – muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi va 5140900 – kasb ta’limi (5580400 – muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi) ta’lim yo‘nalishlari uchun darslik. – Toshkent: Cho‘lpon, 2009. 6. Rashidov Yu.K. Gazdan foydalanish. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura-qurilish instituti. – Toshkent, 2003. 7. А libekov J., А ymatov R., М irmuhammedov R. Suyultirilgan uglevo- dorodli gazlardan motor yonilg‘isi sifatida foydalanish. Texnika xavfsizligi. – Samarqand, 2006. 8. Korroziyadan himoya qilish: O‘quv qo‘llanma/ Kamalov S. K., Habibullayev S. Sh. – Toshkent: ToshDTU, 2006. 9. Ионин А. А. Газоснабжения. – М. Стройиздат, 1989. 10. Кязимов К. Г., Гусев В. Е. Устройство и эксплуатация газового хозяйства. – М.: Колос, 1997. 11. Аymatov R. А. va boshqalar. Gaz ta’minoti. O‘quv qo‘llanma – T.: “Tibbiyot” nashriyoti, 2003. 12. А sadullayev А . X. Gaz ta’minoti. М etodik qo‘llanma. – Toshkent: T А QI. 1991.

O'xshashlar

Shahar gaz ta’minoti tizimlari.Gaz quvurlarining tasnifi

Ichki gaz ta’minoti tizimlari

Sanoat gaz ta’minoti sistemalari qurilmalari va ularning sinflari

Gaz bosimini rostlovchi punktlar

Gaz tarmoqlaridan foydalanishda xavfsizlik qoidalari