logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Kimyo
  4. Spirtlar

Spirtlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49.783203125 KB
Ko'chirib olish
Spirtlar Spirtlarning turlari va nomlanishi. Spirtlarning olinish usullari. Kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. Oddiy efirlarning nomlanishi va olinishi. Ishlatilishi Spirtlar deb, R-OH umumiy formulaga ega bo‘lgan birikmalarga aytiladi. Bu yerda R-alkil guruhi bo‘lib, birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi bo‘lishi, ochiq zanjirli, halqali, yoki qo‘sh bog‘ yoki aromatik halqa tutishi mumkin: To‘yingan spirtlar 3 xil-karbinol bo‘yicha, sistematik va tarixiy nomenklaturalar asosida nomlanadi. M-n: Spirtlar galoidalkillarni suv yoki NaOH bilan gidroliz qilib olinadi. Suv bilan gidroliz qilinganda reaksiya qaytar, ishqor bilan gidroliz qilinsa oxirigacha boradi:R-CH2X+H2O RCH2O H+HX R-CH2X+NaO H RCH2O H+NaX Spirtlarni magniyorganik birikmalar asosida sintez qilish mumkin: C2H5MgBr+CH2O C2H5-CH2OMgBr C2H5-CH2-OH + MgBrOH [H3O]+ Bu usulda chumoli aldegiddan birlamchi, boshqa aldegidlardan ikkilamchi, ketonlardan uchlamchi spirtlar hosil bo‘ladi. Spirtlarni olish usullaridan biri alkenlarga suv ta’sir ettirishdir. Bu reaksiya H 2 SO 4 , H 3 PO 4 , Al 2 O 3 lar ishtirokida boradi. Bunda kislota faol proton beradi va u alkenga birikib, suv molekulasining birikishiga olib keladi: H+ O HR - C H - C H 3C H = C H 2 + H 2 O R   + - Spirtlarni aldegid va ketonlarni Ni, Pt, Pd ishtirokida vodorod bilan qaytarib olinadi: ' ' к а т .H 2 HC - O H RR C = O RR Spirtlarni oksosintez usuli bo‘yicha CO+H 2 dan olish mumkin. Bunda ishlatilayotgan katalizatorlarning tabiatiga qarab metanol va boshqa to‘yingan spirtlarning aralashmasi hosil bo‘ladi: CO + 2H2 ZnO; ZnCr2O4 Co C0 C0 CH3OH CH3CH2CH2OH + CH3 - CH - CH3 + .... OH Spirtlarning reaksiyaga kirishish qobiliyati undagi O-H guruhi va alkil radikalining tabiati bilan belgilanadi. Spirtlar kuchsiz kislotalardir: Spirt CH 3 OH CH 3 CH 2 OH (CH 3 ) 2 CHOH (CH 3 ) 3 CHOH rK a 15,2 15,8 16,9 19,2 (suvdagi eritma uchun) Eng kuchli kislota metanol hisoblanadi. Spirtlar natriy metali bilan reaksiyaga kirishib alkogolyatlarni hosil qiladi, m-n: 2C 2 H 5 OH + Na  2C 2 H 5 ONa + H 2 Alkogolyatlar kuchli asoslar bo‘lishi bilan bir qatorda kuchli nukleofil reagentlar hisoblanadi. Ular oson alkillanadi (Vilyamson reaksiyasi) va atsillanadi. Reaksiya natijasida oddiy va murakkab efirlar hosil bo‘ladi: C 2 H 5 ONa  C 2 H 5 Cl  C 2 H 5 O C 2 H 5  NaCl C 2 H 5 ONa  CH 3 COCl  C 2 H 5 OCOCH 3  NaCl Alkogolyatlar ta’sirida galogenalkanlardan galogenvodorodlar ajralib, etilen va atsetilen uglevodorodlar hosil bo‘ladi: CH3 C CH 3 Br + C 2 H 5 ONa CH 3 CH 3 C CH 3 CH 2 + C 2 H 5 OH + NaBr Birlamchi spirtlar oksidlanib aldegidlarni, ikkilamchi spirtlar esa ketonlarni hosil qiladi. R C H 2 O H R C H O[ O ] C H 3 C H O H C H 3 C H 3 CO C H 3[ O ] Metanol yiliga 10 mln. tonnadan ortiq ishlab chiqariladi. U boshqa erituvchilarni (oddiy va murakkab efirlarni) sintez qilishda asosiy xom ashyo hisoblanadi. Shuningdek spirtlar (etanol) Lebedev usuli bilan butadiyen olishda, atseton olishda (izopropil spirt), plastifikator (butanol-1) olishda ishlatiladi. Oddiy efirlar. Oddiy efirlar deb, spirt molekulasidagi vodorodning uglevodorod qoldig‘iga almashishidan hosil bo‘lgan birikmalarga aytiladi. Bunda uglevodorod qoldig‘i bir xil (R-O-R) yoki har xil (R-O-R ’ ) bo‘lishi mumkin. Oddiy efirlarni quyidagicha nomlanadi: C 2 H 5 -O- C 2 H 5 dietil efiri; etoksietan; CH 3 -O- CH 3 dimetil efiri; metoksimetan CH 3 -CH 2 -O- CH 3 metiletil efiri, metoksietan va h-zo. Oddiy efirlar natriy alkogolyatlarni galoidalkillari bilan reaksiyasidan olinadi (Vilyamson usuli): RO Na + RCl R - O -R + NaCl ' ' Eng muhim efir bo‘lgan dietil efirni etil spirtiga ortiqcha miqdordagi sulfat kislota ta’sir ettirib olinadi: C2H5OH + H2SO4 C2H5OSO2OH + H2O C2H5OSO2OH + C2H5OH 1400 C C2H5 -O - C2H5 + H2SO4 Reaksiyaning ikkinchi bosqichida boshqa spirt ta’sir ettirilsa aralash efir hosil bo‘ladi: C2H5OSO2OH + CH3OH C2H5 - O - CH3 + H2SO4 140 C0 Agar spirt 300 0 C da Al 2 O 3 ta’sirida qizdirilsa suv chiqib ketib, oddiy efir hosil bo‘ladi: 2C 2H 5O H C 2H 5 - O - C 2H 5 + H 2O A l2O 3, 300 C0Dietil efir metallorganik sintezlarda va tibbiyotda keng qo‘llaniladi. Diizopropil efiri va metil- uchlamchi -butil efirlari benzinning sifatini oshirishda antidetanator sifatida ishlatiladi. Adabiyot:1. O.YA.Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Viysshaya shkola». 1990. S.280-284, 287-296. 2. A.Terney Sovremennaya organicheskaya ximiya. M.: «Mir». 1981. T.1 S. 386-395, 400-402

O'xshashlar

Spirtlar
To‘yinmagan spirtlar
To’yinmagan spirtlar
Spirtlar va fenollar
To’yingan bir atomli spirtlar