Сойибжон Содиқович Негматов - Kimyo - Referatlar

Сойибжон Содиқович Негматов

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

23.076171875 KB

Ko'chirib olish

Сойибжон Содиқович Негматов Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг академиги , техника фанлари доктори , профессор Сойибжон Содиқович Негматов 1941 йил 16 апрелда Андижон шаҳрида таваллуд топди . 1965 йили Тошкент Политехника институтини ( ҳозирда Абу Райҳон Беруний номидаги Тошкент Давлат техника университетами битириб , 1969 йили полимер копламалар олиш технологияси ва уларнинг узоқ муддатга чидамлилиги муаммолари ечимига багишланган номзодлик диссертациясини химоя қилди . 1980 йили Москвада СССР ФАнинг Кимёвий физика институти ҳузуридаги ихтисослашган келгашда « Пахта йиғим терими ва кайта ишлаш машина ва механизмлари учун полимер композицион қопламаларни тадқиқ этиш ва уларни олиш технологик жараёнини яратиш » мавзусидаги докторлик диссертациясини химоя қилди . 1984 йилдаи «Юқори мустаҳкам полимер тизи.млар физикаси» кафедраси профессори, 1986 йилдан эса «Композицион материаллар кимёси ва технологияси» ихтисослиги бўйича профессор. 1987 йилда Ўзбекистон Республикаси ФАнинг мухбир аъзоси, 1994 йилда академиги (ноорганик кимё йўналиши бўйича) этиб сайланган. 1990 йили Халқаро муҳандислар академиясининг мухбир аъзоси, 1996 йилда Халқаро Олий мактаб академиясининг академиги этиб сайланган. С. Негматов 1968 йилдан 1978 йилгача Тошпи ва тайида ассистент, доцент ва кафедра мудири лавозимларида ишлади. 1978 - 1985 йилларда Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирининг илмий ишлар бўйича ўринбосари лавозимида меҳнат қилган. 1985 - 1992 йилларда «Композит» илмий - техникавий марказнинг бош директори, Тошкент Давлат техника университета «Композицион материаллар» илмий-тадқиқот бўлими мудири сифатида фаолият юритган. 1992 - 2004 йилларда Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тасарруфидаги «Фан ва тараққиёт» илмий - техникавий мажмуаси, кейинчалик 2004 йилда вазирлик тизими қайта ташкиллаштирилгандан кейин

ТошДТУ тасарруфидаги «Фан ва тараққиёт» илмий-технологик мажмуаси, 2007 йилдан шу кунгача Тошдту тасарруфидаги «Фан ва тараққиёт» давлат унитар корхонаси раиси лавозимида меҳнат қилиб келмоқда. Академик С. Негматов каттақ жисмлар механокимёси, композицион материаллар кимёси, физикаси, механика ва технологияси соҳалари бўйича йирик олим. Унинг раҲбарлиги остида олиб борилаётган фундаментал тадкикотлар композицион материаллар кимёси ва технологияси, физик - кимёвий механика, композицион матери&пшунослик ва канокомпозитлар доирасидаги истяқболли ва долзарб муаммоларни қамраб олади. С.Негматов томонидан функционал гуруҳларнинг табиатига боглик ўзаро таъсир даражасини ёритиб берувчи ион, ковалент ва аралаш турдаги дисперс компонентли ноорганик ва органик матрицаларнинг механокнмёвий каттиқ фазали ўзаро таъсириыинг умумлаштирилгаи донор - акцептор (адгезияли) модели ишлаб чикилди ва таклиф этилди. Минерал ва ноорганик бирикмаларни аралаштириш жараёнидаги механик парчаланишга йўналтирилган композицион материаллар механокимёвий синтезининг қонуниятлари аниқланди. Адгезион боғланишларни яратиш ва уларнинг бузилишини ўрганиш асосида қаттиқ жисмларнинг адгезион ўзаро таъсирининг молекуляр - механо - электрик наэариясини илгари сурди. Бу эса композицион материалларнинг йўналтирилган ҳолда синтез қилинишига имкон берди. Дисперс тўлдирувчили композитларнинг қайишқоқлиги ва мустахкамлиги назарияси доирасида С.Негматов томонидан иншоатлардаги тебранишни сўндириш, тебраништа ва иссиқликка бардошлигини, электроўтказувчанлигини ошириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилди. Бу ўз навбатида авиация ва радиотехника саноатида кўлланиладиган қатор юқори самарадор махсус йўналтирилган композицион материалларни яратишга имкон берди. Сўнгги йилларда С.Негматов раҳбарлигида м&ҳаллий ва иккиламчи хом ашёлар асосида нанокомпозицион материалларнинг янги авлодини яратиш

устида ишлар олиб борилмокда. Турли ноорганик ва органик композит тизимларда нанотузилиш шаклланиши конуниятлари ва механизмларининг тадкик этилиши, уларнинг макбуллаштирилиши, синтез, тузилиш, хосса хамда технологик жараёнлар ўртасидаги богликликнинг ўрнатилиши замонавий жахон фанида катта аҳамиятга эга. Металлар ва уларнинг эритмаларини коррозиядан ҳимояловчи композитлар ва усулларини яратиш бўйича олиб борилган изланишлар С.Негматовнинг илмий фаолиятида алохида ўрин эгаллаиди. У томонидан коррозиябардош ҳимояловчи композицион полимер қопламалар яратилган бўлиб, олтин ва нефть қазиб олишда, кон бойитиш корхоналарида ҳамда автомобилсозликда технологик ускуналарни ҳимоялашда кенг қўлланилмоқда. Фундаментал тадқикотлар натижасида маҳаллий минерал хом ашёлар (волластонит, каолин, бўр, бентонит, дала шпати. кварц) ва ишлаб чиқариш чиқиндиларини (фосфогипс, тошқоллар, курум ва бошқалар) бойитиш ва фаоллаштиришнинг истиқболли экологик тоза технологиялари яратилиб, бунинг натижасида маҳсулотни тоза ва юқори таркибли бўлишига эришилади. Бу ўз навбатида ноёб ва қимматбаҳо материаллар харажатини камайтириб, хом ашёлардан унумли фойдаланиш масаласини ечади хамда техник ва маиший маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун омилкор чиқитсиз технологиялар яратишга олиб келади. С.Негматовнинг «Композицион полимер материалларнинг толасимон модда билан боғлик ўзаро таъсир асослари» монографиясида ишқаланиш ва ейилишда композицион материалларнинг ўзаро таъсир механикаси, ишқаланиш доирасида материалларнинг деформацияланиши ва мустаҳкамлиги бўйича кўп йиллик изланишларнинг натижалари келтирилган. Янги композицион полимер материаллар ва маҳсулотларни, уларни олиш технологиясини ишлаб чиқиш академик С.Негматов раҳбарлиги остида олиб борилаётган фундаментал ва илмий-услубий изланишларнинг мантиқий давоми бўлиб келмокда.

Тебранишдан ҳимояловчи ва зарбни камайтирувчи юқори самарадор композицион полимер материалларни нозик иншоатларда қўллаш уларнинг тебранишга мустаҳкамлигини ва ишлаш муддатининг узайтирилишига олиб келади. Пахта мажмуасидаги машина ва механизмларнинг ишчи органлари учун композицион полимер материалларни ишлаб чиқиш ва уларни жорий этиш техник - иқтисодий ва агротехник кўрсаткичларини яхшилашга, тола ва уруғлар зарарланишининг пасайишига (2 - 2,5 маротаба), машиналарнинг ишлаб чиқариш кўрсаткичларини оширишга (15 - 20%), қувват харажатини камайтиришга (20 - 30%), тола чиқиш кўрсаткичини кўпайтиришга (1% гача), металл сарфини сезиларни даражада чекланишга ва шу жумладан, машиналарни ёнғиндан сақланишини таъминлаш ва шовқин даражасининг камайишига олиб келади. С.Негматов раҳбарлиги остида ТошДТУ «Фан ва тараққиёт» ДУКда қатор йиллар давомида композицион ва герметик композицион материаллар яратиш ва ишлаб чиқарищ устида мунтазам равишда тадқиқотлар олиб борилмокда. Жумладан, ушбу яратилган мастикалар «Олмаота - Бешкек - Тошкент - Самарканд — Душанбе» М - 39 магистрал ва «Фаргона ҳалқаси» М - 12 ҳалқа йўлларида қўлланилган. Асфальт-бетон йўллари, кўприклар, аэродромларни қоплаш ва деформацион ёрикларни тўлдириш учун яратилган композицион полимер материаллар ва мастикалар кўлланилганлиги натижасида йўллардан фойдаланиш муддати жорий таъмйрлашларсиз 2 — 2,5 баробар узайтирилди ва йўл қурилишида сарфланадиган маблағларнинг тежалишига олиб келди. С. Негматов раҳбарлигида нефтьгаз қувурларини бурғулашда қўлланиладиган бурғулаш эритмалари учун маҳаллий хом ашё ва ишлаб чикариш чиқиндилари асосидаги композицион кимёвий реагентлар яратилганлигини ҳамда уларнинг Андижон ё'ғ-мой комбинатида саноат миқё'сида ишлаб чиқарилиши ташкил этилганлигини 1 алоҳида таъкидлаш мумкин. Буғщан ташқари,« пахта, шойи, жун, полимер ва синтетик толали тўкимачилик материалларига ранг бериш учун бўёвчи композиция яратиш

соҳасига салмоқли хисса кўшилди. Дунё амалиётида биринчи бўлиб рангли металлургиянинг техноген чикиндиларидан кўпфазали композицион материаплар асосида пирометаллургия усулида мис олишнинг энергия ва ресурстежамкор экологик тоза чикитсиз технологияси ишлаб чиқилиб, бунда мисни максимал даражада ажратиб олишга ва тошқолларнинг сезиларли камбагаллашишига эришилди. Бу технологиянинг Олмалик тог - металлургия комбинатида 2013 йил май ойидан жорий этилиши йилига кўшимча 1428 т мис, 82 кг олтин ва 4028 кг кумуш олиш имкониятини яратди ва натижада иктисодий самарадорлик 20 млн. АҚШ долларини ташкил этади. С.Негматов композицион материаплар ва технологиялар илмий мактабининг асосчиси бўлиб, унинг раҳбарлигида 16 нафар фан доктори ва 60 дан ортиқ фан номзодлари тайёрланган. У 20 та монография, 800 дан ортиқ илмий мақола, 70 та ихтиро ва патентлар муаллифидир. Академикнинг фаол иштирокида 8 та халкаро ва 10 та республика илмий симпозиуми ва анжуманлар ўтказилди. Унинг илмий изланишларининг натижалари Россия, Украина, Белоруссия, Япония, Франция, Австрия, Италия, Ҳиндистон, Букж Британия, АҚШ, ГФР, Хитой, Испания, Болгария, Венгрия, Польша, Руминия, Туркия, Қозоғистон, Қиргизистон, Тожикистон, Туркменистан, Латвия ва Эстония давлатларида ўтказилган халкаро илмий анжуманларда маъруза қилинган. С. Негматов Халқаро механокимёвий илмий ассоциация- сининг ишқаланиш, мойланиш ва ейилиш, янги материаллар ва технологиялар бўйича МДҲ илмий кенгаши аъзосидир. 1996 — 2012 йиллар давомида фан доктори илмий даражасини берувчи ТошДТУ «Фан ва тараққиёт» ДУК ҳузуридаги Д.067.50-01 — ихтисослашган кенгашпинг раиси, ЎзР ФАнинг Полимерлар кимёси ва физикаси института ҳузуридаги Д.015.24.01— ихтисослашган кенгашнинг аъзоси бўлган. 1999 йилдан бери «Композицион материаллар» Ўзбекистон илмий - техникавий журналининг бош муҳаррири. У «Ҳурмат белгиси», «Меҳнат шуҳрати» орденлари ва Ўзбекистон Республикаси Олий

Мажлисининг Фахрий ёрлиғи билан такдирланга'н. Адабиётлар: 1.Каримов И.А. “Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид ва барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари.”Т. 1997 105-128 бетлар. 2.Тўхтаев А. “Экология” Т. Ўқитувчи-1998. 3.Ғуломов М. Жўраев Й. “Экология. Жиноят ва жазо” Т. 1991 4.Алимов Т.А. Рафиқов А.А. “Экология хатолик сабоқлари” Т. “Ўзбекистон”1991

O'xshashlar

Обид Содиқович Содиқов

Раҳим Содиқович Тиллаев (1927 - 2012)

Карим Содиқович Аҳмедов (1914-2003)

Раиса Ҳайдаровна Жиянбаева

Kimyo ko'chasi va qiziqarli ma'lumotlar