Polimerlarni plastifikasiyalash - Kimyo - Referatlar

Polimerlarni plastifikasiyalash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39 KB

Ko'chirib olish

Polimerlarni plastifikasiyalash Polemerlarni plastifikatsiyalashda, yani polemer birikmaga quyi molekular moddalar qo’shib, uning xususyatini o’zgartirishni, polemerni quyi molekular moddada yoki, aksincha, quyi molekular moddani polemerda erishi prosesining xususiy xoli deb qarash mumkin. Shuning uchun ham plastifikator polemerga qo’shila olishi shart, chunki moddalar o’ziga o’xshash moddalardagina yaxshi eriydi. Agar plastifikator polemerga begona bo’lsa yoki kam moyil bo’lsa, u yuqori molekular modda bilan emulsiya hosil qiladi. Hosil bo’lgan emulsiya zarrachalari(odatda bunday sestemaning desperslanish darajasi juda yuqori bo’ladi) bir-biri bilan qo’shilib, yiriklashadi; yiriklashning davom etishidan tomchilar hosil bo’ladi va, nixoyat, tomchilar polemer sirtiga tepib chiqadi. Albatta, bu noto’g’ri plastifikatsiyalashdir. Polemerga plastifikator qo’shilganda ana shunday bir jinsli sestema hosil bo’lsa, uning mexanik, elektrik va shu kabi bir qator xususyatlari yomonlashadi. Demak, plastifikatorning polemerga qo’shila olishi juda katta ahamyatga ega ekan. Plastifikatorning tabiati yuqori molekular birikmaga mos kelganda konsentrlangan bir jinsli eritma hosil bo’ladi. Bu xuddi polemerning erituvchida erishi kabi ikkala turdagi molekulalar orasidagi bog’lanish energiyasi bilan entropiyaga bog’liq, yani ∆F = ∆U - T∆S ˂ 0 Shuning uchun qutblangan polemerga qutbli plastifikatorlar va, aksincha, qutblanmagan polemerga qutbsiz plastifikatorlar to’g’ri keladi. Masalan, tabiiy kauchik uchun neftni yuqori temperaturada qaynaydigan maxsulotlari (vazelin, gudron va x.k.); polixlorpren uchun dimetilftalat, dibutilsebasinat va shunga o’xshashlar, nitroselluloza va asetilsellyuloza uchun esa ftalatlar, trikrezilfosfat kabi quyi molekulyar plastifikatorlar ishlatiladi. Plastifikator polemerga ma’lum temperaturada aralashtirib yoki qalandarlab qo’shiladi. Agar plastifikatorning polemerda erishi temperatura pasayishi bilan kamaysa, plastifikatsiyalangan maxsulot sovutilganda ortiqcha plastifikator polimer sirtiga tepadi. Shunday bo’lmasligi uchun avvalo polimer bilan

plastifikatorning bir-birida eruvchanlik darajasini bilib, uni polimerda eriy oladigan miqdorda qo’shish zarur. Bunda polimer eritmasi qovushqoqligi kattaligidan polimer-plastifikator eruvchanlik diagrammasi olish qiyinligini nazarda tutish kerak. Plastifikator polimerga moyil bo’lishidan tashqari, u zaharli bo’lmasligi bug’ bosimi kam bo’lishi, yonmaydigan va arzon bo’lishi darkor. Ma’lumki, chiziqsimon zanjirli amorf polimerlar shishasimon, yuqori elastik va qovushqoq-oquvchan holatda bo’ladi. Bu holatlarning tempratura chegaralari polimerning shishalanish temperaturasiga, oquvchanligi va kimyoviy parchalanishiga bog’liq. Polimer turiga, makromolekulasining egiluvchanlik darajasiga qarab ma’lum temperaturada shu holatlarning birida bo’ladi. Masalan, kauchuklar 50-60 0 bilan 140-150 0 orasida, polistirol yoki polemetilmetakrilat 80- 90 0 bilan 180-190 0 orasida yuqori elastik holatda bo’ladi. Ma’lumki, hamma polimerlar ham yuqori elastik holatda bo’lavermaydi. T sh va T oq si yuqori bo’lgan polimerlar qizdirilganda parchalanadi. Masalan, selluloza va uning bazi efirlari faqat shishasimon holatga ega bo’lganligidan qizdirilganda yuqori elastik holatga o’tmasdanoq parchalanib ketadi. Polivinilxlorid yuqori elastik holatga o’tadi-yu, ammo qovushqoq-oquvchan holatga o’tguncha parchalanadi. Bunday polimerlarning T sh va T oq larini istagan tomonga surish uchun ularga plastifikator qo’shiladi. Plastifikator yuqori temperaturada polimerni yumshatish uchungina emas, balki yuqori elastiklik temperaturasini pasaytirish maqsadida ham qo’shiladi. Masalan, polimerning sovuqqa chidamliligini oshirish uchun, ya’ni yuqori elastiklik temperaturasini quyi temperaturaga tushirish maqsadida polimerga plastifikator qo’shiladi. Polimerni qovushqoq-oquvchanlikka o’tish temperaturasini pasytirish maqsadida unga plastifikator qo’shiladi. Natijada polimerni qayta ishlash yengillashadi. Polimer egiluvchanlik, bukuluvchanlik xossalarini oshirish maqsadida ham plastifikatsiyalanadi. Ba’zi polimerlar shishasimon holatda ishlatiladi. O’z-o’zidan ma’lumki, bunday hollararda polimerda yuqori elastiklik, va demak, oquvchanlik

oz bo’lsa ham bo’lmasligi kerak. Polimerlarni toza shishasimon holatda ishlatish ko’pincha ko’ngilsiz oqibatlarga olib keladi, chunki bunda polimer mo’rt bo’ladi. Polimer plastifikatsiyalash yo’li bilan ko’ngilsiz hodisalar oldini olish mumkin. Bunda polimerga qo’shiladigan plastifikatorning miqdori shunday bo’lishi kerakki, plastifikatsiyalangan polimer qizdirilganda plastifikator faqat shishasimon holatda bo’lsin. Plastifikator tabiati va miqdori to’g’ri tanlansa, polimerlarning mo’rtligi kamayib, elastikligi oshadi. Shunday qilib, polimerlarning yuqori elastikligi, qovushqoq-oquvchanligi, elastikligi va boshqa ijobiy xususyatlarini oshirish maqsadida polimerga quyi molekulyar moddalar qo’shiladi, ya’ni polimer plastifikatsiyalanadi. Plastifikatsiya-birikmalarni bir-birida eruvchanligini bir ko’rinishidir. Polemerlarning plastifikatsiyalanish mexanizmi Polimerga quyi molekulyar moddalar qo’shib, uning yuqori elastikligi va qovushqoq-oquvchanligini oshirish, ya’ni polimerning shishalanish T sh va oquvchanlik T oq temperaturalarini o’zgartirish molekulalararo va makromalekula ichra bo’ladigan ta’sirni kamaytirishga asoslangan. Ikkala kompanent qutblangan bo’lgandagi plastifikatsiya mexanizmi, qutblanmagan kompanentlar orasidagi plastifikatsiyadan farq qiladi. Qutblangan polimerlar plastifikatsiyalanishining molekulyar mexanizmini C.N.Jurkov yaratgan. Qutblangan polimerlar molekula shakli va o’lchami turlicha bo’lgan bir qancha qutblangan suyuqliklar bilan plastifikatsiyalash shuni ko’rsatadiki, polimerning shishalanish holatiga o’tish temperaturasi pasayishi, molekula shakli va o’lchamidan qat’iy nazar, unga yutilgan plastifikatorning miqdoriga to’g’ri proporsional ekan; ∆T sh = k(C/M) =kn Bunda; n - yutilgan molekulalar soni; k - mazkur polimerga ta’luqli, plastifikator tabiatiga bog’liq bo’lmagan turg’un son. Qutblanmagan polimerlar uchun T sh ning o’zgarishi murakkab. Ular uchun tenglamadagi k-turg’unmas, u yutilayotgan quyi molekulyar modda tabiatiga bog’liq; u plastifikator molekulasi uzunligi ortishi bilan kattalashadi.

Tajribalardan olingan ma’lumotlar asosida polimerlarning plastifikatsiyalanish mexanizmi ustida quyidagicha mulohaza yuritish mumkin; ma’lumki, qutblanmagan zanjirsimon makromolekulalar polyar qismlari orasida makromalekulalararo ta’sir kuchi mavjudligidan polimerda fazoviy to’rlanish vujudga keladi. Fazoviy to’rlanish hosil bo’lish energiyasi uncha ko’p bo’lmasa ham issiqlik harakati energiyasiga yaqin. Temperatura ko’tarilishi bilan bu bog’lar uzuladi, temperatura pasayishi bilan bog’lar soni ortadi, ya’ni yuqori elastik holatdagi polimer shishasimon holatga o’tadi. Polimerga qutbli suyuqlik qo’shilganda qutblangan molekulalar makromalekulaning qutbli qismlari bilan ta’sirlashadi, natijada, makromalekulalar orasidagi o’zaro ta’sir kamayadi. Bu hol fazoviy to’rlangan bog’lar sonining kamayishiga va natijada polimerning yuqori elastik holatdan shishasimon holatga o’tish temperaturasi pasayishiga olib keladi. Demak, polimerning qutbli gruppalari orasidagi o’zaro ta’sirni kamaytirish qutbli molekulalar soniga , polimer T sh sining pasayishi esa plastifikatorning molyar qismigagina bog’liq ekan. Yuqorida aytilganlar qutblangan polimerlar uchun to’g’ri kelmaydi, chunki ularda polimer makromalekulasining istalgan uglevodorod xalqasi qo’shilyotgan modda bilan bog’lana oladigan aktiv markaz bo’la oladi. Shuning uchun yutilayotgan plastifikator molekulalar soni qancha ko’p bo’lsa, molekulalar zanjirlari orasidagi bog’ning soni shuncha kamayadi. Bu hol yutilayotgan molekula o’lchamiga bog’liq; yutilayotgan molekula radikali uzunligi qancha katta bo’lsa, makromalekulaning shuncha aktiv markazi bilan qo’shila oladi. Kargin va Slonimskiy o’z ishlarida T sh ning molekulalararo ta’sir natijasidagina emas, balki molekulalar ichra ta’sir hisobiga ham kamayishini ko’rsatdilar. Shuning uchun polimerda T sh ning pasayishi umuman makromalekula xalqalari xarakatchanligiga, boshqacha aytganda, sistemaning mikroqovushqoqligiga bog’liq. Polimerga quyi molekulyar birikmalar qo’shilganda sistemaning mikroqovushqoqligi kamayadi. Sistema mikroqovushqoqligining kamayishi va mikromolekula zanjirli xalqalari xarakatchanligi ortishi faqat molekulalararo va

ular ichra ta’sir kamayishi hisobiga bo’lmay, balki makromolekulalar orasidagi o’rtacha masofaning ortishi natijasida xalqalarning fazoviy siljishiga ham bog’liq. Qayd etilgan faktorlarning roli polimer va plastifikator xiliga qarab turlicha bo’ladi. Qutblangan polimerga qutblangan plastifikator ta’sir ettirilgandagi mikroqovushqoqlikning kamayishi makromolekulalararo ta’sirning kamayishi hisobiga bo’ladi. Shuning uchun ham Jurkovning molyar qism qoidasi plastifikatsiyalanish prosessining bir xususiy holi bo’lib, qutblangan ayrim sistemalar uchun xos. Agar sistema qutblangan bo’lmasa yoki qutblanganligi kam bo’lsa, mikroqovushqoqlik makromolekulalararo ta’sir kamayishi hisobiga emas, balki yuqorida aytilganidek, fazoviy efekt hisobiga boradi. Bu hol qutblanmagan yoki kam qutblangan polimerlar shishalanish temperaturasining pasayishi plastifikatorning xajmiy konsentrasiyasi bilan to’g’ri chiziqli bog’liqligiga olib keladi: ∆T sh = K φ Bunda: k – mazkur polimerga xos, plastifikator tabiatiga bog’liq bo’lmagan koeffisient; φ – polimerdagi plastifikatorning hajmiy konsentratsiyasi. Bundan ko’rinadiki, polimerga bir xil hajmiy qismda qo’shilgan plastifikatorlar polimerning shishalanish temperaturasini bir xil kamaytiradi. Plastifikatsiyalanish protsessining molyar qismi va hajmiy qism qoidalari platsifikatsiyaning faqat ikki umumiy holini ta’riflaydi. Bu ikki qoidaning har qaysisiga juda oz sistema itoat qiladi. Polimerning plastifikatsiya mexanizmi bu qoidalardan chetlanishi tez-tez uchrab turadi, ko’pincha har ikkala mexanizm bir vaqtda sodir bo’ladi. Endi plastifikatorning chiziqsimon polimer deformatsiyasiga ta’sirini ko’rib chiqaylik. Agar egiluvchan makromolekulali polimer plastifikatsiyalansa egiluvchanlik yanada oshadi va bu hol T sh va T oq ning kamayishiga olib keladi. Polimerga plastifikator qo’shilishi bilan polimerning yuqori oquvchanlik holati quyi temperatura tomon siljiydi va natijada bu holatning kengligi kamayadi. Polimerga qo’shiladigan plastifikator miqdorini yanada orttirib boraverilsa, polimer qaytadan yuqori elastik holatni egallaydi, bu hol polimerning

plastifikatsiyalangan holatidan plastifikatordagi eritma holiga aylanganligini bildiradi. Agar makromolekula dag’al bo’lsa plimerda plastifikator miqdorining ortishi bilan sistemada yuqori elastiklik yangidan namoyon bo’lmaydi. Plastifikator qo’sha borish polimerni shishasimon holatdan oquvchan holatga o’tkazadi va natijada polimerning T sh si ham kamayadi. Ba’zi hollarda polimer makromolekulasi dag’al bo’lsa ham qo’shilayotgan plastifikator ta’sirida yuqori elastiklikga erishish mumkin. Dag’al zanjirli makromolekula plastifikatsiyalanganda yuqori elastiklikning vujudga kela olishi makromolekula funksional gruppalari bilan plastifikator o’rtasida kuchli ta’sirchan bog’ hosil bo’lishi va buning natijasida polimer eruvchanligining ortishi bilan tushuniladi. Toza holda yuqori elastik holatiga ega bo’lmaydigan polimerlarni plastifikatsiyalab bo’lmaydi, yuqori elastik holat hosil qilish hamda shu asosda yuqori elastiklik temperaturasi chegaralarini kengaytirish polimerlarni qayta ishlash texnologiyasi imkoniyatlarni kengaytiradi. Shishasimon holatdagi polimerlarni ham plastifikatsiyalab elastik qilish mumkin.

Adabiyotlar: 1. Семчиков Ю . Д . Высокомолекулярные соединения . М .: АСАДЕМА , 2005, 367 с . 2 . Мусаев У.Н., Бабаев Т.М., Курбанов Ш.А., Хакимжонов Б.Ш., Мухамедиев М.Г. Полимерлар кимёсидан практикум. Тошк.: Университет, 2001. 3 . Тагер А.А. Физико-х и мия полимеро в . Учебное пособие. М.: Химия, 1978. 4 . Стрепихеев А.А. Деревицкая В.А . Основ ы химии в ы соко м олекулярн ы х соединений. Учебное пособие, М.: 1976. 5 . Оудиан Дж. Основ ы химии полимеров. М.: Химия, 1978 6. Шур А . М . В ыс окомолеку л ярн ы е соединения. Учебник, М.: Высшая школа, 1981.

O'xshashlar

Polimerlarni fraksiyalash usullari

Polimerlarning molekulyar massasi

Makromolekula zanjirining tuzilishi

Polimerlarning molekulyar massasi

Polikondensatlanish reaktsiyalari