Kimyo farmatsevtika korxonalarining ventilyasiyasiga va yoritilganligiga qo’yiladigan gigiyenik talablar - Kimyo - Referatlar

Kimyo farmatsevtika korxonalarining ventilyasiyasiga va yoritilganligiga qo’yiladigan gigiyenik talablar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

582 KB

Ko'chirib olish

Kimyo farmatsevtika korxonalarining ventilyasiyasiga va yoritilganligiga qo’yiladigan gigiyenik talablar Reja: 1. Ventilyasiya turlari va tizimlari 2. Kimyo – farmatsevtika korxonalarining ventilyasiyasiga qo’yiladigan gigiyenik talablar 3. Kimyo – farmatsevtika korxonalarining yoritilganligiga qo’yiladigan gigiyenik talablar

Ventilyasiya turlari va tizimlari Odatda, toza xonalardan o’z vazifasi, ishonchliligi, sifati va xavfsizligi bo’yicha aniq talablarga javob berishi kerak bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqarishda foydalaniladi. Toza xonalarda olib boriladigan ko’plab jarayonlar texnik taraqqiyot yutuqlariga asoslangan. Bunday xonalarda murakkab va qimmat turuvchi texnologik uskunalar o’rnatiladi. Har qanday vaziyatlarda ham ular to’g’ri ishlashi va ishonchlilik talablariga to’liq javob berishi lozim. Bu ma’noda toza xona sifat zanjiridagi harl qiluvchi bo’g’indir. Foydalanuvi unga ishonishi va uning to’g’ri ishlashiga qat’iy ishonch hosil qilishi shart. Qo’yilgan talablarga aniq mos kelish – toza xonani yaratishga jalb qilingan barcha ijrochilar va ta’minotchilar erishishlari kerak bo’lgan umumiy mahrajdir. Ammo ta’minotchini tanlashda qiymat omili ham muhim omil hisoblanadi. Bu borada optimal narx siyosatini belgilash zarur bo’lib, aynan mana shu bozordagi muvaffaqiyat kalitini beradi. Iqtisodiy samaradorlikni optimallashtirish Bir yo’nalishli havo oqimi hozirgi paytda va yaqin kelajakda havo tozaligining eng yuqori talablariga javob beradigan usul hisoblanadi. Ammo buning qiymati ancha yuqori, chunki u havoning katta sarfini taqozo etadi. Havo tsirkulyatsiyasi tizimi qiymati havo sarfiga proportsionaldir. Toza xonani loyihalashtirishga ijodiy yondashuv havo sarfini eng kam darajaga tushirishni talab qiladi. Buni, masalan, havo tozaligiga qo’yiladigan talablarni chuqur o’rganish, xavf omillarini tahlil qilish; imkoniyat bo’lgan joylarda turbulent oqimlardan foydalanish; yuqori ishonchlilik darajasini faqat xavf-xatarni tahlil qilish natijalari bo’yicha zarur bo’lgan texnologik jarayonlarda ta’minlash; jarayonning geometriyasini hisobga olgan holda bir yo’nalishli havo oqimining tezligini minimumgacha tushirish; to’siqlar yoki plastik pardalar yordamida atrofmuhitdan to’sish yo’li bilan bir yo’nalishli havo oqimining kritik zonalarini cheklash orqali ta’minlash mumkin. Har qanday himoya sxemalarini loyihalashtirishda boshlang’ich nuqta – himoyalanadigan jarayondir. Unga operatsiyalarning ketma-ketligi, rejalashtirish yechimlari, uskunalarning joylashuvi va jarayonning spetsifikasi, materiallar oqimlari va yordamchi zonalar bilan belgilanadigan tozalikka talablar kiradi. Bular

qanchalik aniq bo’lsa, toza xonalar tamoyillarini qo’yilgan vazifaga shunchalik to’liq moslashtirish mumkin. Kimyo – farmatsevtika korxonalarining ventilyasiyasiga qo’yiladigan gigiyenik talablar. Xonadagi havo retsirkulyatsiyasi qurilmalari Agar toza havo bilan faqat kichik zonani himoya qilish talab etilayotgan bo’lsa (masalan, tadqiqot laboratoriyasi uchun), eng oddiy va iqtisodiy samarali yechimga toza ish joylaridan foydalanish hisobiga erishish mumkin. Bunday ishchi zonalar tarmoqqa ulanadigan va xonaning o’zidagi havodan foydalanadigan avtonom qurilmalardir. Shunday qilib, ular umumiy havoni konditsionerlash tizimiga bog’liq emas. Harorat va nisbiy namlikni boshqarish havoni konditsionerlash tizimidan tashqarida amalga oshiriladi. Havo retsikulyatsiyasiga bog’liq qurilmalarga boshqa misol – ular ham toza havo qurilmalari deb ataladi – cheklangan toza havoli bo’shliqlar yoki toza havo kameralari. Toza ishchi zonalar yoki bu turdagi boshqa qurilmalardan juda cheklangan bo’shliqni himoya qilish zarur bo’lganda foydalanish mumkin. Bunday qurilmalarni bitta xonada tiqiltirib o’rtanish maqsadga muvofiq emas: namlik va haroratni tartibga solishda qiyinchiliklar yuzaga kelishi mumkin, shovqin darajasi ham yo’l qo’yiladigan chegaralardan chiqib ketishi ehtimoldan holi emas. Bu chegaraga yetilgandan keyin ahvo tozaligini ta’minlash vazifasi markaziy havoni konditsionerlash tizimiga yuklatilishi kerak. Bir necha yo’nalishli (turbulent) oqimli toza xonalar uchun integratsiyalangan havoni konditsionerlash tizimlari Bunday tizimlar havo tsirkulyatsiyasini va tashqaridan havo uzatilishini umumiy konturda birlashtiradi. Bir necha yo’nalishli (turbulent) havo oqimidan foydalaniladigan bo’lsa, NERA filtrlar bilan bog’liq oxirgi bosqich havo yetkazib berish tizimiga qo’shiladi, havo bevosita havo taqsimlagichdan uzatiladi, u yerda NERA filtr va diffuzor bitta korpusda birlashtirilgan bo’ladi. Qarama-qarshi ifloslanishlarni oldini olish uchun bitta konditsioner bilan bir xil maqsadli xonalarga xizmat ko’rsatilishiga yo’l qo’yiladi. Bir nechta alohida

konditsionerlardan foydalanilganda tashqi havoni tayyorlash uchun maxsus konditsionerni (markaziy konditsioner) nazarda tutish maqsadga muvofiq. Bu konditsioner ikkilamchi konditsionerlarni zarur miqdorda tashqi havo bilan ta’minlaydi, ularda havo retsirkulyatsion havo bilan aralashadi. Ikkilamchi konditsionerlarning har biri binidagi alohida zonalarga xizmat ko’rsatadi, bu zonalar bitta havodan foydalanishi mumkin bo’lgan xonalardan iborat. Havo: xavfli zarrachalar yoki mikroorganizmlar mavjud aerozollar uchun havoni filtrlash yoki gazsimon ifloslanishlarni yo’qotish yo’li bilan lozim darajada tozalangandan keyin atmosferaga alohida vityajka nazarda tutiladi. Havo retsirkulyatsiyasi energiyani tejash nuqtai nazaridan eng samarali yondashuv hisoblanadi. Biroq agar qarama-qarshi ifloslanish xavfi NERA filtrlaridan foydalanganda ham yuqoriligicha qolsa, retsirkulyatsiyadan foydalanish mumkin emas, ventilyatsiya va konditsionerlash tizimlari to’liq tashqi havoda ishlashi zarur. Isitish va sovutishga xarajatlarni qisqartirish uchun suv/glikol konturiga ega issiqlik almashtirgichlar hisobiga tashqi havo va tortilgan havo o’rtasida energiya almashinuvi tashkil etiladi. Shunday qilib, qish mavsumida tashqi havo tortilgan havo beradigan energiya bilan isitiladi. Yoz kunlari tashqi havo tortilgan havo bilan sovutiladi. Bir yo’nalishli oqimli toza xonalar uchun havoni konditsionerlashning integratsiyalangan tizimlari Agar bir yo’nalishli oqimdan yoki siqib chiqaruvchi oqimdan foydalanilsa, polning 1 kv. metr maydoni uchun zarur havo sarfini hisobga olish lozim. Bunda ham texnik, ham moliyaviy nuqtai nazardan eng kam harakatlar bilan eng yuqori darajadagi himoyaga erishish maqsadi qo’yilishi darkor. Bir yo’nalishli havo oqimi bilan himoya tizimini loyihalashtirishda ijodkorlik va kashfiyotchilik uchun chegara bo’lmasa-da, ammo himoyaning uchta asosiy tamoyillarini ajratish mumkin: mahalliy, chiziqli va zonali himoya. Mahalliy himoya. Toza havoning bir yo’nalishli oqimidan cheklangan zonalarni himoya qilish talab qilinsa, mahalliy himoyadan foydalaniladi. Buning imkoni bo’lgan joylarda

kritik zonalarni atrofmuhitdan ajratish kerak. Bu bilan kritik jarayonlar zonasi ifloslanish darajasi yuqoriroq bo’lgan atrof-muhitdan juda samarali aerodinamik to’siq bilan qat’iy ajratiladi. Bundan tashqari, bu xodimlar va jarayonlarni ham o’zaro bir-biridan qat’iy ajratishni ta’minlaydi: operator jarayonni tashqaridan kuzatadi va unga faqat zarurat tug’ilganda aralashadi. Bunday ajratuvchi elementlar nazarda tutilgani yoki tutilmaganidan qat’iy nazar, bir yo’nalishli oqim himoyalanadigan zonadan o’tgandan keyin xonaning boshqa chet qismlariga tarqaladi. Ko’p hollarda bu xonalarni talab darajasida toza saqlash uchun yetarli bo’ladi. Oqimning yo’nalishi (vertikal, gorizontal yoki qiya) himoyalanadigan ob’ektning geometriyasiga, bartaraf etilishi kerak bo’lgan issiqlik manbalarining bor-yo’qligiga hamda jarayon davomida bajariladigan xatti-harakatlarga bog’liq. Tsirkulyatsiyaga kam havo sarflanadigan mahalliy himoya – shubhasiz, bir yo’nalishli havodan foydalanishga asoslangan himoyaning tejamkor sxemasi hisoblanadi. Chiziqli himoya Havoning bir yo’nalishli oqimi bir nechta qo’shni ish zonalari uchun zarur bo’lgan hollarda chiziqli himoyadan foydalaniladi. Bu tamoyil, masalan, elektron sanoatida keng qo’llaniladigan toza tunnellarda amal qiladi. Toza havo bilan to’liq himoya qilish texnologik uskunalar o’rnatilgan barcha tozalik sinfiga mansub zonalarda ta’minlanadi. Ba’zan himoyalash darajasi u yoki bu darajada yordamchi zonalarda pasaygan bo’lishi mumkin. Retsikulyatsion havo xizmat ko’rsatish zonasiga beriladi, unda texnik xizmat ko’rsatish bo’yicha ishlar imkon qadar maksimal darajada bajariladi. Nihoyatda toza havoni kritik zonalarga berish bilan birga qo’shilganda, bu tsirkulyatsiya qilayotgan havo hajmini kamaytirish va foydalanish xarajatlarini kamaytirish imkonini beradi. Zonali himoya Ish joylarida doim ham mahalliy va chiziqli himoyani ta’minlash imkoni bo’lavermaydi. Bunday hollarda zonali himoyadan foydalaniladi. Bunlay turdagi binolarga o’ta toza ishlab chiqarish bo’shlig’ini o’rab turgan ulkan hajm xos. Uni “raqs zali” deb ham atashadi. Bu binolar havoni tsirkulyatsiyalovchi ulkan

mashinalar bo’lib, unda foydali maydon ko’pincha bino umumiy hajmining 10 foizidan ham oshmaydi. Havoni tayyorlash tizimlarida xavf-xatarni baholash Toza xonalarning maqsadi – aerozol ifloslanishlar (zarrachalar va mikroorganizmlar) ni nazorat qilish yo’li bilan texnologik jarayon, mahsulot va xodimlar uchun qulay sharoitlarni yaratish. Shu bilan birga, havoni tayyorlash tizimlarini xavf-xatar nuqtai nazaridan ham e’tiborga olish kerak. Chunki ular tashqi havoda mavjud mikroorganizmlar va zarrachalarni tarqatishi, aerozol zarrachalarning xonadan xonaga ko’chib yurishiga sabab bo’lishi; havoni sovutuvchi va namlovchi moslamalar tufayli mikroorganizmlarning ko’payishi uchun qulay sharoitlarni yaratishi va ularning xonaga uzatiluvchi havoga tushishiga olib kelishi mumkin. Filtrlanmagan havoning tirqishlardan xonaga tushishi xavfini ham hisobga olish kerak. Ventilyatsiya va konditsionerlash tizimlari bilan bog’liq holda tashqi havo bilan tushadigan xavfli mikroorganizmlarga quyidagilarni kiritish mumkin: Clostridium tetani – qoqsholni keltirib chiqaradi, shamol yoki bog’lar va qishloq xo’jaligi dalalari tuprog’idan chiqadigan issiq havo oqimi bilan kelib tushadi va kasalxonalarda havoni konditsionerlash tizimlari uchun katta xavf tug’diradi; Legionella pneumophila – legionerlar kasalligini keltiib chiqaradi, suvda va havo sovutgichlari atrofidagi nam yuzalarda ko’payish xususiyatiga ega; Mog’orlar – organik moddalar parchalanishi oqibatida hosil bo’ladi. Havoni tayyorlash uskunalarining nam yuzalarida pseudomonas avlodi mikroorganizmlari bilan ifloslanishi ko’p uchraydi, ular atrof-muhitda ko’payib, kirib keluvchi havo oqimiga tushib qolishi mumkin. Xavf-xatarni kamaytirish Mavjud xavf-xatarlar haqida axborotga ega bo’lish – bu ularni oldini olishdagi birinchi qadam. Har bir xavf guruhlari bilan kurash strategiyasida kamida ikkita samarali usul nazarda tutilgan bo’lishi kerak. Tashqi havo bilan birga biologik iflosliklar tushishi xavfi, asosan: havo tortuvchi panjaralarning yerga yoki yassi tomlarga nisbatan balandligiga; biologik ifloslanishlar manbalaridan uzoqligi va shamol yo’nalishi; havoning qanchalik filtrlanishiga bog’liq. Qaramaqarshi

ifloslanish xavfi, asosan: xonalarning ishlab chiqarishning kritik bosqichlari bo’yicha ixtisoslashuviga; fizik ajratish (to’liq yoki qisman) tamoyili hisobiga yoki kritik zarrachalar manbalari zonasidagi vityajkalar hisobiga zarrachalarning tarqalishi ehtimolini kamaytirishga; bosim farqi hisobiga zarrachalarning qo’shni xonalarga tarqalishini oldini olishga; retsirkulyatsion havoning NERA filtrlaridan o’tkazilishiga yoki, ayniqsa, kritik vaziyatlarda, ventilyatsiya va konditsionerlash tizimida 100 foiz tashqi havodan foydalanilishiga bog’liq. Kimyo – farmatsevtika korxonalarining yoritilganligiga qo’yiladigan gigiyenik talablar. Yorug’lik – organizmga turlicha ta’sir qiladigan va sog’liqni hamda yuqori ishchanlik qobiliyatini saqlashda katta rol o’ynaydigan muhim tashqi muhit omillaridan biridir. Odatda quyosh spektrining ko’rinadigan qismiga to’lqin uzunligi 400-760 nm ga teng nurlanish kiradi. Yorug’likni tavsiflash uchun qo’llaniladigan asosiy tushunchalar - yorug’lik oqimi, yoritilganlik, yorug’lik kuchi va yorqinlikdir. Yorug’lik oqimi – yorug’lik hissini keltirib chiqaradigan nurli energiya. Uning o’lchov birligi lyumen (lm) — etalonli nuqta manbadan 1 steradian burchakdagi balandlikka joylashtirilgan 1ta xalqaro shamdan keladigan yorug’lik oqimi. Yoritilganlik deganda yoritilayotgan yuzadagi yorug’liq oqimi zichligi tushuniladi. Yoritilganlik birligi lyuks (lk) – platina qotayotgan paytda uning 0,5305 sm2 ga teng maydonidan 1 lyumen (lm)ga teng yorug’lik oqimi tushayotgan va bir tekis taqsimlanayotgan 1 m2 yuzaning yoritilganligiga teng. Mazkur yorug’lik oqimining muayyan yo’nlishdagi fazoviy zichligi yorug’lik kuchi deb ataladi, uning birligi bo’lib kandela (kd) hizmat qiladi. Bundan tashqari, yorug’lik oqimi tavsifiga yorqinlik (kd/m2) degan tushuncha ham kiritilgan bo’lib, u yoritilayotgan yoki nurlanayotgan yuzadan ko’z tomon tushadigan yorug’lik oqimi miqdoridir. Yoritilayotgan buyumlarning muayyan yorqinlik darajalari uni ko’z yordamida idrok etish uchun zarur. Xaddan tashqari yuqori yorqinlik – yaltiroqlik – ko’rish a’zosiga salbiy ta’sir ko’rsatadi va ko’rishni qiyinlashtiradi. Bu ko’zning charchashi va ishchanlikning pasayishiga olib keladi.

Turar joylar, ishlab chiqarish xonalarini oqilona yoritish ko’rish organining normal ishini ta’minlaydi, hayotiy tonusni oshiradi, ishchanlikni oshiradi, xonalarning sanitar holatini yaxshilaydi. Yorug’lik sharoitlarining yaxshilanishi mehnatning miqdoriy va sifatga oid jihatlarida aks etadi, xatolar, braklar sonini kamaytiradi. Oqilona yoritilganlik ishlab chiqarishda jarohatlarni oldini olishda ham muhim rol o’ynaydi. Yoritilganlik past bo’lganda ishlash xavfsizligi ham pasayadi, chunki aniqlanishicha, organizmning xavf-xatar ehtimoliga javob reaktsiyasi insonning uni qanchalik tez va oson seza olishiga bog’liq. Amerikalik mualliflarning ma’lumotlariga qaraganda, sanoatda va transportdagi baxtsiz xodisalarning 20 foizga yaqini yomon yoritilganlik bilan bog’liq, bu esa mamlakatga har yili 2 mlrd dollarga tushadi.4.1-rasm ТУШИШ БУРЧАГИ

Past yoritilganlik organizmdagi turli fiziologik va biokimyoviy jarayonlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi, moddalar almashinuvini pasaytiradi. Ko’pchilik ko’rish funktsiyalari: ko’rish kuchi (ko’zningm ayda detallarni ajrara olishi), farqlash tezligi (buyum haqida tasavvur hosil bo’lishiga zarur eng kam vaqt), aniq ko’rishning barqarorligi (buyumni aniq ko’rish vaqti), kontrakt ta’sirchanlik (ko’zning ikkita tutash yorqinliklardagi farqni idrok eta olishi) va h.k.lar yoritilganlikka to’g’ridan-to’g’ri bog’liq. Chunonchi, 3 soat davomida ish joyi yoritilganligi 3050 lk bo’lgan sharoitda ko’z bilan ishlaganda aniq ko’rish barqarorligi 37 foizga pasayadi, yoritilganlik 100—200 lk bo’lganda esa, faqat 10 —15 foizga kamayadi. Ish joylarining yoritilganlik darajasi ko’rish analizatorining normal ishlashi va yorug’likni idrok etishning psixofiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda belgilanishi zarur. Spektral tarkibiga ko’ra sun’iy yoritilganlik maksimal darajada quyosh nuriga yaqinlashtirilishi, ish joylarining yoritilganlik darajasi esa gigiena me’yorlariga mos bo’lishi kerak. Bunda ishning aniqligi (ob’ekt o’lchami), fon xarakteri, 4.2 - rasm

kontrast (fon va ob’ekt o’rtasida) miqdori, ish davomiyligi hisobga olinadi. Xonada tez-tez moslashish zaruratini va ko’zning charchashini oldini olish maqsadida bir tekis va barqaror yoritilganlikni saqlab turish lozim. Yoritilayotgan yuzalar ish zonasi doirasida yaltiroqlikni hosil qilmasligi zarur. Xonalar ham tabiiy, ham sun’iy yorug’lik hisobiga yoritilishi mumkin. Tabiiy yoritilganlik. Xonalardagi tabiiy yorug’lik quyosh nurlari hamda osmondan keladigan tarqoq yorug’lik hisobiga ta’minlanadi. Bunda xonaning yoritilganlik darajasi ko’p jihatdan deraza-eshiklarning qaysi tomonga qaratilganligiga bog’liq. Derazalarning janubiy tomonga qaratilishi shimol tomonga qaraganda ancha yuqoriroq yoritilgan darajasini va uzoq insolyatsiyani ta’minlaydi. O’rta kengliklarda turarjoylar va dorixonalarning asosiy ishlab chiqarish xonalari uchun eng ma’quli – janubi-sharqqa va janubga qaratilganlik. Yuqori insolyatsiya talab etilmaydigan yoki quyosh nurlarining to’g’ridan-to’g’ri tushishiga yo’l qo’ymaslik talab etiladigan xonalar shimol tomonga qaratiladi. Shu tariqa dorixonalar, kasalxonalarning operatsiya xonalari, turar joylardagi oshxonalarni shunday yo’naltirish mumkin. G’arbga qaratilgan xonalar yozda qizib ketishi va qishda quyosh insolyatsiyasining yetishmasligi kuzatilishi mumkin. Yoritilganlik darajasiga derazalarning yaqin-atrofdagi binolar, yashil daraxtlar, qurilishme’morchilik ob’ektlari, qo’shni binolarning va xona ichki devorlarining to’q rangga bo’yalishi va h.k. ta’sir ko’rsatadi. Yorug’likning ko’p yo’qotilishi oynalarning kir bo’lib ketishi, ramalarning shakli va o’lchamlari bilan belgilanishi mumkin. Shuning uchun gigiena nuqtai nazaridan derazalarni to’g’ri to’rtburchak shaklida shunday joylashtirish kerakki, ularning yuqori chekkasi shipdan 15-20 sm past bo’lsin. Bu xonaga yorug’likning ko’proq kirib kelishiga yordam beradi. Devorlarni och rangga bo’yash, och rangli mebellar ham yorug’lik qaytishi hisobiga yoritilganlikni 20-25 foizga oshiradi. Xonada tabiiy yoritilganlik darajasini gigienik baholash uchun odatda tabiiy yoritilganlik koeffitsienti (TYOK), tirqish burchagi, yorkg’lik tushishi burchagi, yorug’lik koeffitsienti (YOK) kabi ko’rsatkichlardan foydalaniladi (7.1-jadval). Tabiiy yoritilganlik koeffitsienti — xona ichidagi gorizontal yuzaning tegishli

nuqtasi yoritilganligining (Ye) xuddi shu vaqtda ochiq joyda u osmonning tarqoq yorug’ligi bilan yoritilgandagi foizlarda ifodalangan gorizontal yoritilganligiga (Eq) nisbati: TYOK = -R- • 100%. Yeo Kasalxona palatalari uchun TYOK 1 foizdan kam bo’lmasligi, maktab sinflari uchun 1,5 foizdan, kasalxonalarning operatsion bloklari va assistent dorixonalari uchun — 2,5 foizdan km bo’lmasligi kerak. Gigiena normalari (SNiP 23-05—95) ishlab chiqarish xonalari uchun talab etiladigan TYOK miqdorini ishlarning aniqligi va yoritilish turiga bog’liq holda belgilaydi (7.2-jadval). Ishlarning aniqlik darajasiga ko’ra xarakterini belgilash uchun farqlash ob’ektining chiziqli o’lchami asos qilib olinadi. Tirqish burchagi ko’rsatkichi tabiiy yoritilganlik darajasini ancha ob’ektiv tarzda tavsiflaydi. U o’rganilayotgan joyni bevosita yoritayotgan osmon uchastkasi kattaligini ko’rsatadi. Tirqish burchagi kattaligi kuzatuv nuqtasidan derazaning yuqori cheti tomon o’tkazilgan chiziqning xuddi shu nuqtadan qarama-qarshi tomonda turgan bino (daraxt)ning eng yuqori qismiga tortilgan chiziq bilan tutashuvi bilan belgilanadi. Burchak ortgan sayin yoritilganlik ham ko’payib boradi. Tabiiy yoritilganlik haqida yorug’lik koeffitsienti va tushish burchagi kabi ko’rsatkichlar birmuncha tasavvur beradi. Birinchisi derazaning oynali maydoni va pol maydonining nisbati bilan, ikkinchisi esa stolning gorizontal yuzasi bilan ushbu yuzani kuzatish joyidan derazaning yuqori qismiga tortilgan chiziq o’rtasida hosil bo’lgan burchak bilan xarakterlanadi. Yorug’lik koeffitsienti va tushish burchagi miqdori qanchalik katta bo’lsa, yoritilganlik shunchalik yuqori bo’ladi. Ushbu bog’liqlikka joydagi yorug’lik iqlimi, xonaning chuqurligi, derazadan ko’rinib turadigan osmon qismi, derazalarning joylashuvi va qaysi tomongaqa qaratilgani ta’sir ko’rsatadi. Sun’iy yoritilganlik inson hayotida muhim ahamiyatga ega. Kechki paytdagi ishlab chiqarish faoliyati, shuningdek madaniy hordiq chiqarish munosabati bilan uning roli ayniqsa ortadi. Sun’iy yoritish tizimlari tuzilishiga ko’ra umumiy, aralash va mahalliy guruhlarga bo’linishi mumkin. Umumiy yoritish tizimi turli xil yoritish lampalari

bilan ta’minlanadi, unda ishlab chiqarish xonasida va o’tish joylarida yetarlicha yoritilganlikni ta’minlash uchun yorug’lik xona bo’ylab bir tekis taqsimlanadi. Ko’zning zo’riqishi bilan bog’liq ishlar bajariladigan ish joylarida ancha yuroriroq yoritilganlik darajalarini ta’minlash uchun mahalliy yoritish lampalari o’rnatiladi. Aralash yoritilganlik umumiy va mahalliy yoritilganlikning birikuvidan iborat. Faqat mahalliy yoritish uskunalaridan foydalanishga yo’l qo’yilmaydi. Aralash yoritilganlik tizimi ancha tejamkor bo’lib, turli binolar va xonalarda keng qo’llaniladi. Svetilniklarning bir nechta tiplari mavjud. To’g’ridan-to’g’ri yorug’lik lampalarining armaturasi yorug’likni qaytruvchi ichki emal yoki sirlangan yuza hisobiga lampa yorug’ligining 90 foizini yoritiladigan joyga tushirish imkonini beradi. Aks etgan yorug’lik svetilniklari esa, aksincha, yorug’lik oqimining katta qismini yuqoriga yuboradi. Natijada uning xona bo’ylab bir tekis taqsimlanishi va yumshoq tarqoq yorug’lik bilan yoritilish yuz beradi. Uzun armatura gigiena talablariga yuqori darajada javob beradigan xonalarda yoritilganlikni hosil qilish imkonini beradi. Biroq uning tejamkorligi past, chunki yorug’likning 50 foizdan ortig’i yo’qoladi. Shu tufayli turar joylarda, maktablarda, kasalxonalarda, dorixonalarda tejamkorligi yuqoriroq yarim qaytaruvchi va tarqoq yorug’lik armaturalaridan keng foydalaniladi, ular keskin soyalarni bermaydi va ko’zni qamashtirmaydi. Ish joyining bir tekisligini baholash uchun notekislik koeffitsientidan foydalaniladi, u bir yuzadagi eng kam yoritilganlikning eng yuqori yoritilganlikka nisbatiga teng. Notekislik koeffitsienti 5 metrlik yuzada 1:3 dan kam bo’lmasligi, 0,75 metrga teng yuzada esa 1:2 dan kam bo’lmasligi kerak. Bir tekis yoritilganlik, soyalarning va yaltirashlarning yo’qligi ko’rish a’zosining normal ishi uchun eng maqbul sharoitlarni yaratadi. Yorug’lik bir tekis bo’lmaganda katta yorqinlikdan ko’ra (10 daqiqa) kam yorqinlikka (40 daqiqa) o’rganish ancha uzoqroq davom etadi. Kuzatishlarning dalolat berishicha, yetarli bo’lmagan yorug’likda mayda detallarni idrok etish ko’z analizatorining kuchli zo’riqishiga olib keladi. Bu esa ko’zning yorug’likka ta’sirchan elementlari charchashiga olib keladiki, bu o’z navbatida, ko’rish qobiliyati va mehnat

unumdorligining pasayib ketishiga sabab bo’ladi. Nooqilona yoritilgan sharoitlarida uzoq vaqt ishlash kasbiy uzoqni ko’rmaslik kasalligiga olib keladi. Ko’zlarni lampaning yorituvchi yuzasidagi yaltirashdan saqlash uchun (mahalliy yoritish tizimidan foydalanganda) yoritish apparaturasining himoya burchagi (a) katta ahamiyatga ega. U lampaning qizitish simi hamda undan armaturaning pastki qismiga o’tadigan gorizontal chiziq bilan hosil bo’ladi. Farqlash ob’ektining eng kichik o’lchamlari va ularga mos keladigan ko’z bilan olib boriladigan ishlar razryadlari farqlash ob’ektlari ishlovchidan 0,5 m dan ortiq bo’lmagan masofada joylashtirilganda, farqlash ob’ektining fon va yorug’ fon bilan kontrastligi o’rtacha bo’lganda belgilanadi. Kontrast kamayganda (kattalashganda) yoritilganlikni shkala bo’yicha 1 pog’ona pastga tushirishga yo’l qo’yiladi. Uning chegarasida yorug’lik manbasi ishlovchining ko’zlaridan to’liq yashiringan bo’ladi. Ko’zlarni lyuministsent lampalar yaltirashidan himoya qilish uchun, himoya burchagini ta’minlashdan tashqari, ekran hosil qiluvchi panjaralar va turli tarqatuvchilardan foydalaniladi. Mahalliy yoritish uchun himoya burchagi 30° dan kam bo’lmagan armaturali to’g’ri yorug’lik svetilniklaridan foydalanish lozim. Bu talabga "Alfa" va "Beta" svetilniklari mos keladi. Ishlovchilar uchun yanada qulay sharoitlarni yaratish uchun aralash yoritishdan foydalanilganda umumiy yoritish svetilniklari poldan 1 metr balandlikda ishchi yuzaning kamida 10 foiz yoritilishini ta’minlashi zarur. Lyuministsent lampalardan foydalanganda ular 150 lk dan kam bo’lmasligi va qizish lampalaridan foydalanganda 50 lk dan kam bo’lmasligi lozim. Xonalarning tabiiy yoritilishi ko’rsatkichlarini belgilash metodikasi Ta’rif beriladigan ma’lumotlar: 1. Xonalarning tabiiy yoritilganligini belgilab beruvchi tashqi omillar: joyning geografik kenglishi, iqlimi (bulutli kunlar miqdori) va yorug’lik iqlimi; xona foydalaniladigan yil mavsumi va kun vaqti, soya soluvchi ob’ektlar (binolar, daraxtlar, tog’lar)ning bor-yo’qligi. 2. Ichki omillar: xonalarning nomi va vazifasi; derazalarning gorizont tomonlariga qaratilganligi, qavat; tabiiy yoritish turi, ya’ni yorug’lik kiradigan

deraza-eshiklarning joylashuvi (bir taraflama, ikki taraflama, yuqoridan, aralash); derazalar soni, ularning konstruktsiyasi (bir tavaqali, ikki tavaqali, juft); oynaning sifati va tozaligi, soya soluvchi buyumlarning (gullar, pardalar) bor-yo’qligi; deraza balandligi, oynaning yuqori chetidan shipgacha bo’lgan masofa; shipning, devorlarning, uskunalarning va mebelning yorqinligi (yorug’likni qaytarish qobiliyati). Sanab o’tilgan omillar xonalarning insolyatsion rejimini (ya’ni quyoshdan to’g’ridan-to’g’ri yorug’lik tushishi vaqtini) ham belgilab beradi. Bu, birinchi galda, derazaning gorizontdan qaysi tomonga qarab joylashganiga bog’liq. Gigiena normativlari bo’yicha turar joylar, o’quv va shunga o’xshash xonalarning insolyatsiyasi vaqti 3 soatdan kam bo’lmasligi kerak. Xonalar tabiiy yoritilganligini geometrik usulda baholash: 1. yorug’lik koeffitsientini aniqlash: derazalarning oynali qismlari umumiy maydoni o’lchanadi - S1, m2; pol maydoni o’lchanadi - S2, m2; yorug’lik koeffitsienti hisoblanadi – SK = S1 : S2=1 : n (n ni hisoblash uchun S2 S1 ga bo’linadi va yaxlitlab olinadi). Olingan natija gigienik normativlarga muvofiq baholanadi. 2. Tushish burchagi α ni aniqlash (derazalardan eng ko’p uzoqdagi ish joyidagi VAS burchagi). 3. Tirqish burchagi γ ni aniqlash (ish nuqtasidan osmon ning yorug’lik tushadigan qismi ko’rinib turgan SAD burchagi). Bu derazadan eng uzoqdagi ish joyidan va uning soya soluvchi ob’ekt – bino, daraxt, tog’lar cho’qqisigacha gorizontal AV bilan hosil bo’lgan burchak tushish burchagi α va soya burchagi β bilan DAV burchagi o’rtasidagi farq bilan belgilanadi. Soya tushishi burchagi tangensini aniqlash uchun derazada ish joyidan soya soluvchi ob’ektning cho’qqisigacha bo’lgan chiziqda 9yoki yuzada) kesishish nuqtasi D topiladi, VD katet kattaligi va AV ga bo’linadi va jadvaldan soya tushishi burchagi topiladi. tg β = VD/AV Tirqish burchagi – γ = ∠ α − ∠ β 4. Xonaning chuqurlik koeffitsientini aniqlash – derazadan qarama-qarshi tomondagi devorgacha YeF masofaning (metrlarda) deraza yuqori qismining poldan balandligi SE gacha bo’lgan masofaga (metrlada) nisbati. Gigienik normativlarga ko’ra bu koeffitsient turarjoylar uchun, o’quv va shunga o’xshash xonalar uchun ikkidan ortmasligi lozim.

Xonalar tabiiy yoritilganligining texnik usuli – tabiiy yoritilganlik koeffitsienti (TYOK)ni aniqlash. Tabiiy yoritilganlik koeffitsienti (TYOK) – xonadagi gorizontal yuza yoritilganligining (pol yoki ish joyi darajasida) bir vaqtda o’lchangan gorizontal yuzaning ochiq osmon ostida tarqoq yorug’lik bilan yoritilganligi nisbati (foizlarda ifodalanadi): Евн . ⋅ 100% TYOK = Евнеш . . Xonadagi va undan tashqaridagi yoritilganlik lyuksometr yordamida o’lchanadi. Ko’pincha osmonning bir qismi, ayniqsa shaharlarda, yuqori binolar bilan, tog’li joylarda esa, tog’lar bilan to’sib qo’yiladi. Shuning uchun amaldiyotda ochiq osmon ta’siridagi yoritilganlikni aniqlash uchun joyning yorug’lik iqlimi egri chiziqlaridan foydalaniladi. Ishlab chiqarish korxonalari tsexlaridagi tabiiy yorug’lik yon tomonlama (bir taraflama yoki ikki taraflama), yuqoridan (tsex tomidagi ochiq joylar) va aralash bo’lishi mumkin. SNiP ІІ -4-79ga muvofiq tabiiy yoritilganlik koeffitsienti (TYOK) quyidagicha me’yorlanadi: Bir taraflama yon tomondan yoritilganda – qarama-qarshi devordan 1 metr masofada; Ikki taraflama yon tomondan yoritilganda – tsexning o’rtasida; Yuqoridan va aralash yoritilganda o’rtacha yoritilganlik bir nechta nuqtalardagi o’lchovlar asosida “konvert” usulida me’yorlanadi. Sun’iy yorug’likning fizik tavsiflari 1. Sun’iy yoritilganlikni (xuddi shunday, tabiiy yoritilganlikni ham) quyidagilar tavsiflaydi: yorug’liq kuchi ( І ) – yorug’lik manbalarining quvvati, kandel (Kd)larda ifodalanadi. Bu muayyan yo’nalishda 540 ⋅ 1012 Gts chastotali monoxromatik nurlanishni to’playdigan yorug’lik kuchi bo’lib, bunda yorug’likning energetik kuchi bu yo’nalishda 1/683 Vt/steradianga teng; yorug’lik oqimi (F) – yorug’lik nurlanishining fazoviy zichligi bo’lib, uning birligi lyumen (lm) –yorug’lik kuchi 1 kd, jism burchagi 1 steradianga teng bo’lganda bitta manbadan tushadigan yorug’lik oqimi;

F Е = yoritilganlik (Ye) – yorug’lik kuchining yuza zichligi S , bu yerda: S – yoritilayotgan yuza maydoni, m2. Yoritish birligi – lyuks (lk) – 1 m2 maydon yuzasining 1 lm ga teng yorug’lik oqimi bilan yoritilishi; yorqinlik (V) – 1 kv.m maydon birligidan muayyan yo’nalishda nurlanadigan yoki aks etadigan І В = yorug’lik kuchi: dS ⋅ cos ϕ kd/m2, bu yerda: dS cos ϕ - yorug’ bo’lib turgan yuzaning ko’rinadigan maydonchasi; ϕ - yorug’lik oqimining tarqalishi yo’nalishi bilan normal yorug’ bo’lib turgan yuza orasidagi burchak. Yorqinlik birligi kd/m2 – yorug’lik kuchi 1 kd bo’lganda 1 kv.m. yuzadan yoritilib turgan yuza yorqinligi; qaytarish koeffitsienti ( β ) – qaytgan yorug’lik oqimining (Fotr.) yuzaga tushadigan oqimga (Fpad.) nisbati, β = Fotr./Fpad.Formulasi bilan aniqlanadi. Yangi tushgan qor uchun β – 0,9, oq qog’oz uchun – 0,7, quyoshda toblanmagan teri uchun – 0,35 ga teng. Yorug’lik o’tkazish koeffitsienti ( τ )– muhitdan (Fpr) o’tgan yorug’liq oqimining shu muhitga tushadigan yorug’lik oqimiga ( Fpad) nisbati: τ = Fpr./Fpad. Bu koeffitsient deraza oynasi, yorituvchi armatura shishasining sifati va tozaligini baholash imkonini beradi. Yorug’lilik (M) – 1 m2 (lm/m2) maydondan tushadigan yorug’lik oqimining yuza zichligi (lm). 2. Ko’rish funktsiyalari Ko’rish o’tkirligi (farqlash o’tkirligi) – ko’rish analizatorining ob’ektning eng mayda detallarini ajrata olish qobiliyati. Ikkita tutash nuqtalar alohida bo’lib ajraladigan eng kichik burchak bilan belgilanadi. Shartli tarzda hisoblanishicha,

ko’rish o’tkirligi bitta radial daqiqaga teng. Farqlash o’tkirligi yoritilganlikning 130-150 lk gacha oshishiga proportsional tarzda ortadi, keyinchalik esa yoritilganlik bu kattalikdan oshganda o’tkirlik kamaya boradi; kontrast sezgirlik – ko’rish analizatorining o’rganilayotgan ob’ekt va fonning minimal farqini idrok qilish qobiliyati. U yoritilganlik 1000-2500 lk da eng yuqoridir; Ko’z bilan idrok qilish tezligi – ko’rilayotgan ob’ekt detallarini anglash yuz beradigan vaqt. Bu tezlik 150 lk gacha ortib boradi, keyin yoritilganlikning ortishiga teskari proportsional tarzda birmuncha pasayadi; Ko’rish chegarasi – ko’rish analizatorining integral funktsiyasi bo’lib, u asosiy funktsiyani – ko’rish o’tkirligi, kontrast sezgirlik, ko’rish rqali idrok qilish tezligini hisobga oladi; Aniq ko’rish barqarorligi – ob’ektni aniq ko’rish vaqtining idrok etilayotgan jami vaqtga nisbati. Fiziologik jihatdan ko’rish analizatorining bu funktsiyasi yorug’lik energiyasi ta’sirida ko’rish purpurining parchalanishi va to’rpardaning tasvir yorqinroq bo’lgan uchastkalarida himoya qora pigmenti hosil bo’lishiga asoslanadi. Bu funktsiyaning optimal qiymatlariga yoritilganlik 600- 1000 lk ga teng bo’lganda erishiladi. Uning pasayishi ko’rish analizatorining charchashi kuchayganidan dalolat beradi; rangni ajratish funktsiyasi (idrok qilish). Oq, qora, kulranglar – axromatik ranglar bo’lib, faqat yorqinligi, yorug’lik oqimining jadalligi bilan xarakterlanadi. Xromatik ranglar - monoxromatik, yorqinlik va ranglilik bilan xarakterlanadi. Ko’rish qobiliyati ko’proq ko’rinadigan spektrning sariq-yashil qismiga yuqori ta’sirchan, binafsha nurlanishga eng eng past ta’sirchan. G’irashirada va sun’iy yoritilganlikda (ayniqsa qizib yonadigan lampalarda) ko’rish analizatorining rangga ta’sirchanligi pasayadi va buziladi. moslashuvchanlik – ko’rish analizatorining a) past yoritilganlikdan yuqori yoritilganlikka o’tishda o’z ta’sirchanligini pasaytirish qobiliyati (yorug’likka moslashuvchanlik), bu tez yuzaga keladi (2-3 daqiqada) hamda ko’z to’rpardasida ko’rish purpurining himoya qora pigmentga o’zgarishi bilan belgilanadi; b) yuqoridan past yoritilganlikda o’tganda bu ta’sirchanlikni oshirish qobiliyati

(qorong’ulikka moslanuvchanlik), u ancha uzoq – 40-60 daqiqa davom etadi va ko’z to’rpardasida ko’rish purpurining tiklanishi bilan izohlanadi. akkomodatsiya – ko’zning ko’rish ob’ekti va yorug’likkacha bo’lgan masofaga qarab ko’zning optik tizimida asosan gavxarning egriligi hisobiga yorug’lik sinishidagi o’zgarishlar yordamida ko’rish o’tkirligini boshqara olish. Yoritilganlik 100-75 lk dan pasayganda bu egrilik kattalashadi, ko’rilayotgan ob’ektni ko’zlarga yaqinlashtirish kerak bo’ladi. Yorug’likning yetarli darajada bo’lmasligi akkomodatsiya tizimining zo’riqishiga, ko’rish analizatorining charchashiga va toliqishiga, hali to’liq shakllanmagan ko’rish analizatorida esa (bolalar, o’smirlarda) – yaqindan ko’rishning rivojlanishiga, ayniqsa agar irsiy omillar mavjud bo’lsa, olib keladi. Ko’z pirpirashining kritik chastotasi ko’rish analizatorida obrazlar izlari saqlanadigan vaqt bilan belgilanadi: ko’rish maydonidan yo’qolgan ob’ekt tasviri qandaydir paytgacha ushbu ob’ektning yorqinligiga bog’liq holda saqlanadi. Bu funktsiyaning fiziologik negizi ko’rish purpurining parchalanishi va tiklanishi jarayonlaridir. Ko’rishning ushbu funktsiyasiga insoniyatning eng mahim kashfiyoti – kino asoslanadi. Ob’ektlar konfiguratsiyasiga yaqin kadrlarning tez-tez o’zgarishi (har soniyada 25ta) hamda ekranning qorong’ilashishi tasvirning uzluksizligi va dinamikasini ta’minlaydi. Sun’iy yoritish manbalari – elektrik va noelektrik. Ikkinchisiga kerosinkalar, karbid lampalar, shag’amlar, gazli svetilniklar kiradi. Bizning vaqtda ulardan foydalanish cheklangan – faqat avariyali vaziyatlarda, dala sharoitlarida va h.k.larda qo’llaniladi. Sun’iy yorug’likning elektrik manbalari yoysimon (projektorlarda, yupiterlarda), qizib yonadigan lampalar, gazda yonuvchi, lyuminestsent lampalarda ajratiladi. Qizib yonadigan lampalarning kamchiligi – spektrning sariq-qizil tomonga siljishi, rang hissiyotlarining buzilishi, to’g’ri nurlarning ko’zni qamashtirishidir. Lyuminestsent lampalar kunduzgi yorug’likka yaqin spektrga ega, uning modifikatsiyalari shisha trubkaning ichki yuzasini qoplaydigan va simob bug’larining ultrabinafsha nurlanishini ko’rinadigan yorug’likka aylantiradigan

lyuminoforga bog’liq. Kunduzgi yorug’lik lampalari (LD), oq yorug’lik (LB), issiq oq yorug’lik (LTB) lampalari va h.k.lar mavjud. Lyuminestsent lampalarning kamchiligi stroboskopik effekt – harakatdagi predmetlarning pirillashidan iborat. To’g’ri quyosh nurining ham, sun’iy yoritish manbalarining ham kamchiliklaridan bittasi – ularning ko’zni qamashtirishidir. Yorqin quyosh nuridan biz pardalar, qora oyna, himoya ko’zoynaklari yordamida himoyalanamiz. Sun’iy manbalarning qo’zni qamashtiruvchi nurlaridan himoyalanish uchun yorituvchi armaturadan foydalaniladi (u estetik funktsiyalarni ham bajaradi). Yorug’lik oqimining shakllanishi nuqtai nazaridan yorituvchi armaturaning 5 xil turi ajratiladi: to’g’ridan to’g’ri yorug’lik armaturasi, bunda yorug’lik oqimining hammasi bitta yarim sferaga yo’naltiriladi (stolda turadigan, shaffof bo’lmagan obajurli lampa, projektor, foto va kinosyomkalarda foydalaniladigan “yupiter”lar); bir tekis tarqalgan yorug’lik (sutrang yoki oq-sutrang shar); qaytarilgan yorug’lik (shaffof bo’lmagan obajurli svetilnik yorug’lik oqimini yuqori yarim sferaga yo’llaydi. Bunda yorug’lik shipdan qaytariladi va pastki yarim sferaga tarqaladi); yo’naltirilgan-tarqoq yorug’lik, asosiy yorug’lik oqimi obajurdagi atirqish orqali pastki yarim sferaga yo’llanadi, uning bir qismi yuqori yarim sferaga tarqaladi; qaytarilgan-tarqoq yorug’lik, bunda asosiy yorug’lik oqimi yuqori yarim sferaga yo’llanadi hamda shipdan qaytariladi, bir qismi esa pastki yarim sferaga tarqaladi. Xonalarni sun’iy yoritishni baholash sxemasi. Bayon qilinadigan ma’lumotlar: xonalarning nomi va vazifalari; yoritish tizimlari (mahalliy, umumiy, aralash); svetilniklar soni, ularning turi (qizib yonadigan lampalar, lyuminestsent lampalar va boshqalar); ularning quvvati, Vt; yorituvchi armatura turi va shunga bog’liq yorug’lik oqimi yo’nalishi va yorug’lik tabiati (to’g’ri, bir tekis tarqalgan, yo’nalishli-tarqoq, qaytarilgan, tarqoq-qaytarilgan); svetilniklarning pol va ishchi yuzadan balandligi; yoritiladigan xona maydoni; yuzalar: ship, devorlar, derazalar, pol, jihozlar va mebelning yorug’likni aks ettirish qobiliyati.

Yoritilganlikni “Vatt” usulida aniqlash: a) xonalar maydoni o’lchanadi, S, kv. m; b) barcha svetilniklar hosil qiladigan jami quvvat Vt aniqlanadi; v) solishtirma quvvat aniqlanadi, Vt/kv. m; g) minimal gorizontal yoritilganlik miqdorlarining 1-jadvalidan solishtirma quvvat 10 Vt/kv. m ga teng bo’lgandagi yoritilganlik topiladi; d) qizib yonadigan lampalar uchun yoritilganlik quyidagi formula yordamida hisoblab chiqiladi: Р × Етаб Е = 10 × К , Bu yerda R – solishtirma quvvat, Vt/kv. m; Yetab. - 10 Vt/kv. m dagi yoritilganlik, (1-jadval); K – turarjoy va jamoat binolari uchun zaxira koeffitsienti, u 1,3 ga teng.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. K. SH. Baltaeva, SH. T. Iskandarova, N. S. Tadjibaeva, M. I. Xasanova. Sanoat gigienasi va sanitariyasi. Farmatsevtika va tibbiyot oliy o’quv yurtlari talabalari uchun darslik. - T., 2010 y. 2. Nurmuhamedova M. X., Nazarova X. A. Gigiena. Toshkent, 2007 y. 3. Uayt V. “Технология чистыхпомещеный” – M. Klinrum, 2002y. 4. A. E. Fedotov. “Чистыe пoмeщeния” - M. ASINKOM, 2003y. 5. Dade W. Moeller. Environmental Health. Third Edition. London, England. 2005. 652 pag 6. A.M.Bolshakov, I. M. Novikova Umumiy gigiena. Farmatsevtika oliy yurtlari talabalari uchun darslik. 2 chi nashri. – M.: Meditsina, 2002 y. 7. Bolshakov A . M . Umumiy gigienadan laboratoriya mashg ’ ulotlari uchun o ‘ quv qo ‘ llanma . – M . Meditsina 2003.

O'xshashlar

Kimyo farmatsevtika korxonalarida kimyoviy faktorlarining gigiyenik tavsifi

Kimyo farmatsevtika korxonalarida fizikaviy omillarning gigiyenik tavsifi

Kimyo farmatsevtika korxonalari havosining hamda maxsulotlarming chang va mikroblar bilan ifloslanishini gigiyenik tavsifi

Kimyo farmatsevtika korxonalarida ovqatlanish gigiyenasi

Kimyo farmatsevtika korxonalarida ishchi xodimlar gigiyenasi