Kimyo farmatsevtika korxonalari havosining hamda maxsulotlarming chang va mikroblar bilan ifloslanishini gigiyenik tavsifi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

224.5 KB

Ko'chirib olish

Kimyo farmatsevtika korxonalari havosining hamda maxsulotlarming chang va mikroblar bilan ifloslanishini gigiyenik tavsifi Reja: 1.Aerodinamik tizimlar 2.Kimyo–farmatsevtika korxonalari havosining hamda maxsulotning mikroblar bilan ifloslanishini gigiyenik tavsifi. 3.Profilaktik chora–tadbirlar.

Aerodinamik tizimlar Aerozollar atamasi U. Gibbs tomonidan amalga kiritilgan bo’lib, umumiy ma’noda muallaq holatdagi mayda zarrachalardan iborat va ular quyidagi xususiyatlarga ega. 1. Aerozol zarrachalarining eng muhim xossasi yuza energiyasining umumiy energetik balansdaig hissasining salmoqliligidan iborat. Bu ayniqsa tomchilarda yaqqol namoyon bo’ladi, tomchi shakli mavjudligining o’zi yuza tortishuvi bilan bog’liqdir. 2. Zarrachalarning xossalari ularning o’lchami, shakli, kimyoviy tarkibi va barqaror assotsiatlarni hosil qilish qobiliyati bilan belgilanadi. O’lchamlari faqat kimyoviy reaktsiyalar natijasida Yiriklashishi mumkin bo’lgan molekulalardan farqli o’laroq, dispers zarrachalar o’lchamlarining kattalashishi tarang bo’lmagan mexanik to’qnashuvlar hisobiga yuz beradi. Bu yerdagi asosiy jihat qo’shilish natijasida yuza energiyasining kamayishi va, tegishlicha, energetik qulayroq holatga o’tishdir. Zarrachalar qo’shilish (shuningdek chegara yuzaga cho’kish) qobiliyatini, agar ularning o’lchamlari -10 – 100 molekulyar o’lchamdan oshgandagina orttiradi, deb hisoblanadi. Molekulalarga xos bo’lgan o’lcham sifatida Borovskiy radiusi qabul qilingan bo’lsa, 100ta molekulaning birikuvi  ≈ 109 ≈ m. ga teng o’lchamga ega bo’ladi Qo’pincha aynan mana shu 0.001 MKM kattalik aerozollar o’lchamlarining quyi chegarasi sifatida qaraladi. Aerozol zarrachalari o’lchamlarining yuqori chegarasi o’rganilayotgan tizimlar xususiyatlariga bog’liq holda keng doiraga ega bo’ladi. Masalan, 100 mkm ga teng chegarani suv tomchilari sedimentatsiyasi cheklovlaridan kelib chiqib tanlash mumkin. Momoqaldiroqli bulutlarda yuz beradigan atmosfera xodisalarida bu kattalik millimetr ulushlarigacha oshishi mumkin. Dispers tizimlar harakati haqidagi masalalarda zarrachani aerozollar guruhiga kiritish mezoni sifatida harakatlanayotgan gazga qo’shilib ketish qobiliyati qabul qilinadi. Ushbu holda yuqori chegara millimetr ulushiga teng bo’ladi. 3. Moddaning fazaviy holatlaridan farqli o’laroq, barcha aerodispers tizimlar mavjudligi yuzaga cho’kish, tashqi maydonlarda sedimentatsiyalanish hamda

koagulyatsiya oqibatidagi beqarorlik ko’rinishida yakun topadi. Qudratli barqarorlashuv mexanizmlari, masalan, ikki qavatli elektr qatlamiga ega bo’lgan gidrozollar bilan taqqoslanganda, aerozollar uchun bunday omillar yo’q. Bitta moddaning fizik va kimyoviy xossalari massiv namunada hamda ingichka dispers ko’rinishda bir-biridan ancha farq qilishi mumkin. Modda o’zi kirishmaydigan kimyoviy reaktsiyaga aerozol shaklda agregat holatlardan bittasida bo’lgan holda kirishishi mumkin. Masalan, ayrim metall kukunlari va changlarining o’z-o’zidan alangalanib ketish xossasi hammaga ma’lum. Mayda zarrachalar tuzilmaning tartiblilik darajasi pastligi oqibatida bir-biriga massiv namunaga qaraganda osonroq yopishib qoladi. Mayda zarrachalar elektrofizik va optik xossalar ham o’zgaradi: yuzadagi molekulalar o’tkazuvchanlikka, nurlanish va yutish spektrlariga sezilarli hissa qo’shadi. Aerozollar o’zaro ta’sirlashayotgan zarrachalar uchun o’ziga xos ansambl bo’lib, unga, masalan koagulyatsiya, yorug’likni tarqatish va yutish kabi kollektiv effektlar xos. Aerozollar tasnifi va generatsiyasi usullari Aerozollarni tasniflashga turlicha yondashuvlar mavjud. Tasniflashning asosiy parametri sifatida muallaq zarrachalarning agregat holatini tanlash mumkin. Ushbu belgi bo’yicha dispers tizimlar ikki turga ajratiladi: qattiq fazali va suyuq fazali muallaqlar. O’z navbatida, qattiq zarrachali aerozollar generatsiyalanish usuli bo’yicha changlar va tutunlarga bo’linadi. Suyuq tomchili aerozollar ichidan tumanlar ajratiladi. Ushbu tasnifdan tarixan qaror topgan og’ishlar ham mavjud. Chunonchi, tamakining yonishi mahsulotlari tutun deb atalsa-da, haqiqatda esa bu suyuq tomchili aerozoldir. Shu bilan birga, ushbu sxemaga mos kelmaydigan tuzilmalar ham bor. Masala, yirik sanoat markazlari uchun odatiy bo’lgan aerozol tizim qurum tabiiy tumanlar va sanoat chiqindilarining (tutunlar va changlar) o’zaro ta’sirlashuvi natijasidir. Tasniflashning asosiy belgisi sifatida generatsiyalanish usuli tanlansa, barcha aerodispers tizimlarni ikki sinfga ajratish mumkin: kondensatlangan va disperslangan aerozollar.

Aerozollarning kondensatlanish oqibatida hosil bo’lishi to’yingan gazlar yoki bug’larda kondensatsiyalanish yadrolari (markazlari)da yuz beradi. Kondensatlanish yadrolari rolini ionlar, mayda changlar va alohida molekulalar o’ynashi mumkin. bug’ yoki bug’-gaz aralashmasining kondensatlanishi uchun sharoitlarni yaratish uchun muhitni sovutish kerak. Bunga esa, masalan, sovuq gaz qo’shish yoki to’yingan bug’ni adiabatik kengaytirish yo’li bilan erishish mumkin. Ikkinchi holda to’satgan kengayganda issiqlik yo’qotilmaydi. Kondensatlangan aerozollarning sovuq va issiq aralashmalarni qo’shish natijasida generatsiyalashga issiq va sovuq atmosfera frontlari chegarasida bulutlarning hosil bo’lishi tipik misol bo’ladi. Tumanlar shu tariqa hosil bo’ladi. Sovutishning adiabatik usulidan Vilson kamerasi kabi qurilmalarda foydalaniladi. Yonishda tutunning hosil bo’lishi ham bug’larning kondensatsiyasi yo’li bilan yuz beradi. Yuqori haroratlarda kimyoviy reaktsiyalar sharoitida kondensatsiya yadrolari hosil bo’ladi. Reaktsiya zonasidan chiqilgandan keyin yadrolarda jadal koagulyatsiya boshlanadi va aerozollar hosil bo’ladi. Disperslanish yo’li bilan olinadigan aerozollar, odatda, kondensat tizimlarga qaraganda kattaroq o’lchamlarga ega. Gap shundaki, zarrachalarni hosil qilish uchun sirtni kengaytirishga energiya sarflash kerak, energiya qanchalik ko’p bo’lsa, aerozol zarrachalarning talab qilinadigan o’lchami shunchalik kichik bo’ladi. Changli tuzilmalar qattiq jismlarni mexanik parchalash yo’li bilan yoki oldindan maydalangan qattiq moddalar – kukunlarni changitib yuborish yo’li bilan generatsiyalanadi. Suyuqliklarni disperslash usullari to’plami ancha keng. Chang tarqatishning pnevmatik usulida kichik miqdordagi suyuqlik forsunkaga yuqori bosimli gaz oqimiga yuboriladi. Gaz oqimi ta’sirida tizillab oqayotgan suyuqlik keyin alohida tomchilarga ajratiladi. Suyuqlik ingichka plyonkasini mexanik disperslash usulidan ham keng foydalaniladi. Diskli changlatish usulida suyuqlik tez aylanayotgan disk markaziga uzatiladi. Markazdan qochuvchi kuchlar ta’sirida suyuqlik sirt bo’ylab yupqa plyonka

ko’rinishida oqib ketadi, disk chekkasidan uzilgandan keyin mayda suyuq tomchilar hosil bo’ladi. Masalan, quruq sut kukuni shunday tayyorlanadi. Suyuqlikni chang zarrachalariga aylantirish uchun ultratovushdan ham foydalaniladi. Ultratovush manbasi bo’lmish ...elektrik element tomchining hajmi siqilishini va soplo (konus naycha) orqali ajralishini keltirib chiqaradi. Bunda tomchilar emissiyasi chastotasi ultratovush chastotasi tomonidan boshqariladi. Changlatishning pnevmatik va ultratovushli usullaridan, masalan, o’lchami 20 mkm bo’lgan siyoh tomchilarining tartibli oqimini hosil qilish uchun printerlarda foydalaniladi. Elektrostatik disperslash usulida tomchilar yuqori bosim ostida kapillyardan suyuqlik oqizish yo’li bilan hosil qilinadi. Elektr maydoni ta’sirida suyuqlik kuchli zaryadlanadi va uning erkin sirti har qanday kichik o’zgarishlarga ham beqaror bo’lib qoladi. Zaryadlanish darajasi pastroq bo’lganda kapillyar chekka kesimi meniskida bitta yoki bir nechta tomchilar oqimi hosil bo’ladi, keyinchalik ular kantlarga parchalanib ketadi. Zaryadlanish darajasi yuqori bo’lganda tomchilar emissiyasi bevosita meniskdan boshlanadi. Suyuq dispersiyalar uchun aniq atama yo’q. Ko’pincha ushbu tizimlar uchun tuman, anglizzamon adabiyotlarda sprey atamasidan foydalaniladi. Atmosferadagi aerozollar Aerozollar kelib chiqishi bo’yicha tabiiy va antropogen aerozollarga aeratiladi. Havo muhitining aerozolli holati asosiy ko’rsatkichi atmosferadagi muallaq zarrachalarning fonli darajasidir. Fonli daraja hududning geografik xususiyatlari bilan belgilanadi hamda muallaq zarrachalarning lokal kontsentratsiyasi, kimyoviy tarkibi va o’lchamlari bilan xarakterlanadi. Fonni o’lchash tabiiy manbalardan ham (vulqon otilishi, o’rmon yong’inlari, qum quyunlari), antropogen manbalardan ham (xo’jalik faoliyati) kelib chiqqan kuchli aerozol ajratmalar bo’lmaganda olib boriladi. Fonli darajani uchta manba hosil qiladi: tuproq, dengiz va o’simlik aerozollari. Tuproq manbasiga tog’ jinslari, tuproq, qum zarrachalari kiradi va ularning kimyoviy tarkibi kremniy va alyuminiy birikmalaridan iboratligi bilan ajralib

turadi. Ushbu zarrachalarning o’lchamlari bir necha mikrondan bir necha o’n mikrongacha kesimda taqsimlanadi. Fonning dengizga oid tarkibi dengiz tuzi aerozolalridan iborat. Bu zarrachalar yomg’ir tomchilari hosil bo’lishicha kondensatsiya yadrolari rolini o’ynaydi. Bunday aerozollar to’lqinlar bilan shamol ta’sirlashuvi natijasida hosil bo’ladi. Suv yuzasining havo bilan qo’shilishi dengiz suvidan tomchilarning uzilishiga olib keladi, suyuqlik parlanganan keyin muallaq tuz zarrachalari hosil bo’ladi. Ularning kimyoviy tarkibi natriy, magniy, xlor birikmalaridan iborat bo’lib, ularning o’lchamlari 0,1 mkm dan kichik. Fonning o’simliklarga oid tarkibi o’simliklar ajratadigan uchuvchan moddalarning atmosfera komponentlari (masalan, chaqmoq razryadlarida hosil bo’ladigan azot oksidlari) bilan kimyoviy va fotokimyoviy o’zaro ta’sirlashuvi mahsulotlaridan iborat. Bu zarrachalar o’lchami 0,1 mkm dan kichik bo’lib, aerozol fonni eng kam ifloslangan joylarda belgilaydi. Fonda shuningdek atmosferaga o’rmon yong’inlari natijasida tushgan zarrachalar ham bo’ladi. Fon darajasiga gullar changlarining yoppasiga ajralishi kabi mavsumiy hodisalar ham ta’sir qiladi. Atmosferaning quyi qatlamlarida aerozollar uzoq vaqt mavjud bo’la olmaydi, chunki yomg’irlar bilan birga cho’kadi. O’rtacha hisobda aerozollar troposferada bir oy davomida yangilanadi. Fonga vulqon ajratmalari ham ta’sir ko’rsatishi mumkin, ularning massasini butun Yer foni bilan qiyoslash mumkin. Vulqon kuli aerozollaridan tashqari, vulqondan juda ko’p gazlar ham ajraladi, ular ham atmosfera bilan ta’sirlashgandan so’ng kondensatlangan ob’ektlarga aylanishi mumkin. masalan, oltingugurt gazi SO2 suv tomchilarida eriganidan va oksidlanganidan keyin oltingugurt kislotasini hosil qiladi. Bundan tashqari, H2SO4 reaktsiyasida ammoniy sulfat aerozollari hosil bo’ladi. U atmosferada organik moddalarning parchalanishi mahsuloti sifatida uchraydi. Antropogen aerozollar kimyoviy tarkibi va zarrachalarining o’lchamlari bo’yicha turli-tuman bo’ladi. Antropogen zarrachalarning yarmidan ortig’ini

energetika va transport sohalari yonilg’i yonishi natijasida hosil bo’ladigan qurum va kul tashkil qiladi. Kul yonilg’ining yonmaydigan aralashmasi bo’lib, unda elementlar jadvalining deyarli barcha moddalari mavjud. Avtomobildan ajraladigan gazlar atmosferaga zaharli qo’rg’oshin aralashmalarini chiqaradi. Metallurgiya ishlab chiqarishi aerozollari tarkibiga metall oksillari kiradi. qurilish industriyasi asosan tsement changi ko’rinishidagi alyumosilikatli va karbonatli birikmalar manbasi hisoblanadi. Tarkibiga ko’ra aerozollarning eng ko’pi kimyoviy sanoatda hosil bo’ladi. Organik dunyo mikrobiologik aerozollarning manbasi bo’lib, ular alohida mikroorganizmlar yoki tarkibida mikroorganizmlar – bakteriyalar, viruslar, zamburug’lar, sporalar va mog’or bo’lgan suv topchilaridan iborat. Bakteriyalarning tipik o’lchami 1-2 mkm ga teng. Viruslar o’lchami 0,01-1 mkm, sporalarniki esa 3-5 mkm chegarasida. Odatda, bakteriyalar va viruslar faqat nam sharoitda mavjud bo’la oladi. Sporalar qurib qolgandan keyin ham barcha funktsiyalarini saqlab qolgan holda aerozol holatga o’tadi. Antropogen aerozollar tabiiy aerozollarga qaraganda kamroq uchraydi. Biroq antropogen aerozollarning lokal kontsentratsiyalari industrial markazlarda ustunlik qilishi mumkin. Aerozollar shakli, o’lchamlari va kontsentratsiyasi Aerozol zarracha, har qanday fiik jism kabi, geometrik o’lchamga ega. Haqiqiy aerozollarning to’g’ri shaklda bo’lishi juda kam uchraydi. Ular shakllarining turli- tumanligi dispers tizimlarga ta’rif berishda muayyan qiyinchiliklarni tug’diradi, bu shuningdek hisobga olinishi kerak bo’lgan geometrik omillarning ham ko’pligiga bog’liq. Shuning uchun, odatda, hodisalar tahlilini soddalashtirish maqsadida zarracha shakli sferik deb taxmin qilinadi. Ushbu taxminga ko’ra, har bir aerozol zarracha aerozolning birorta xossasini namoyish qiladigan sferik jism bilan qiyoslanadi. Sferik shaklga yaqin to’g’ri shaklga suyuq tomchili aerozollar yoki ulardan yoki suyuqlik parlangandan keyin ulardan olinadigan birikmalar ega.

Filtratsiya (aerozollardan himoyalanish usullari) Aerozollarni tutib qolish usullari zarrachalarning gazli muhit bilan hamda cho’ktiruvchi elementlar bilan o’zaro ta’sirlashuvi mexanizmlariga asoslangan bo’lib, ulardan inertsion cho’ktirish, tashqi maydonlarda cho’ktirish hamda tolali materiallar bilan filtrlash keng tarqalgan. Aerozollarni tutib qolish jarayoni (filtratsiya) cho’ktirish (tutish) fazasini va zarrachalarni ushlab turish bosqichini qamraydi. Birinchidan, zarracha hech bo’lmaganda tashqi ta’sir (masalan, inertsion kuchlar, gravitatsion, elektr maydonlari ta’siri) natijasida cho’ktiruvchi elektrodga teginishi zarur. Ikkinchidan, zarracha keyinchpalik emissiyaga uchramasligi uchun cho’ktiruvchi sirt bilan mustahkam bog’lanishi lozim. Ushlab turish bosqichining ahamiyatini quyidagi misolda yaqqol namoyish qilish mumkin. elektr maydonida elektrodga yaqin joylashgan zarracha gaz zarrachalari bilan sorbtsiyalangan ionlarga ta’sir qiluvchi dipolyar aks kuch va kulon kuchi ta’sirida unga tortiladi. Elektrodning ushbu zarrachani tutib qolishi ehtimoli juda yuqori, biroq doimiy maydonda uning qayta zaryadlanishi yuz beradi, kuchlar yo’nalishi qarama-qarshi tomonga o’zgaradi va zaryad relaksatsiyasi vaqti o’tgandan keyin zarracha elektrodni tark etadi. Shu sababga ko’ra, tutib qolishning samarasizligi oqibatida elektr filtrlarda doimiy maydonlardan foydalanilmaydi. Zarrachalarni bog’lashning universal manbasi Van-der-Vaals molekulalararo ta’sirlashuvidir, ammo ushbu mexanizm faqat kichkina zarrachalar uchun samarali. Van-der-Vaals kuchlari diametri 0,1 mkm dan kam bo’lmagan zarrachalarni mahkam ushlab qoladi deb hisoblanadi. Barcha boshqa hollarda bu masala alohida e’tiborni talab etadi. Inertsion tutib qolish usuli tsiklonlarda (quruq tutish) va skrubberlarda (nam tutish) qo’llaniladi. Ularda zarrachalar moslamaning tsilindrik kamerasida buralgan gaz oqimining markazdan qochuvchi kuchi yordamida cho’ktiriladi. Tsiklonning ish unumdorligi oqimning buralishi darajasining ortishi bilan ortadi. Markazdan qochuvchi kuch devorlarda mikronli diapazonning yirik zarrachalarini ushlab qoladi. Submikronli aerozollar harakatchanligi yuqori bo’lgani bois ular gaz

oqimiga oson qo’shilib ketadi va ularni separatsiyalash uchun boshqa usullardan foydalanish kerak. Elektr tabiatli kuchlar bilan aerozollarni tutib qolish elektrofiltrlarda amalga oshiritladi, ularning asosiy konstruktiv elementi koronalovchi elektrodlar hisoblanadi. Koronli razryad, ionlar manbasi sifatida, ikkita funktsiyani bajaradi. Bir tomondan, korona sohasida zarrachalar zaryadlanadi, buning natijasida cho’ktirish jarayoni jadallashadi. Boshqa tomondan, koronli razryad gazli muhitning elektr o’tkazuvchanligini o’zgartiradi, o’tkazuvchanlik ortishi bilan qayta zaryadlanish jadalligi pasayadi va zarrachalar cho’ktiruvchi elektroddan emissiyalanadi. Elektrofiltrlar har qanday o’lchamdagi ob’ektlarni tutib qolishi mumkin, ammo ular o’tkazuvchi zarrachalarni, masalan, ko’mir changini yaxshi ushlamaydi. O’tkazuvchanligi past zarrachalarning qqori kontsentratsiyalangan changi ham elektrofiltrlar ishini to’xtatib qo’yishi mumkin, zaryadning sekin oqishi cho’ktiruvchi elektrod atrofida hajmli zaryad sohalarining paydo bo’lishiga va oxir-oqibat, cho’kishning to’xtab qolishiga, uchqun razryadlar paydo bo’lishiga va zarrachalar emissiyasiga olib keladi. Tolali filtrlovchi material monotola yoki tolali parchalar (shtapelli tola) qatlamlaridan iborat bo’lib, ular qatlam chegarasida betartib joylashadi. Tola hosil qiluvchi har xil moddalardan: metall, shisha, bazalt, polimerlardan foydalaniladi. Tolalarni o’zaro biriktirish uchun bog’lovchi agentlardan foydalanish mumkin. Uzluksiz muhitlarga qaraganda, tolali materiallar g’ovak tuzilmaga ega bo’lib, unda tolalar birbiridan tola diametridan ortiq bo’lgan masofalarda joylashadi. Masalan, elektrostatik formovkalash usulida olinadigan polimer tolali materiallarda (Sheshgtt filtrlari) tolalar egallamagan bo’shliq namuna umumiy hajmining 98 foizini tashkil qilishi mumkin. Aerodinamik qarshiligi kichik bo’lgan material tuzilmasining g’ovakligi dispers muhitning yuqori unumdorlik bilan filtr orqali haydab o’tilishini ta’minlaydi. Boshqa tomondan, zarrachalar o’lchamlarining tolalar orasidagi masofaga nisbatan kichikligi elakdan foydalanmasdan, tolalarda cho’ktirish mexanizmini qo’llashni taqozo etadi. Bu ma’noda filtrlash kalibrlangan teshiklar tizimi (masalan,

membrana) orqali elashdan tubdan farq qiladi. Elashda teshik o’lchamidan katta bo’lgan zarrachalar tutib qolinadi. Zarrachalarning oqimdagi xatti-harakatiga bog’liq holda quyidagi mexanizmlar ajratiladi: Ilintirish nisbatan yengil zarrachalar uchun xos bo’lib, ular havo oqimiga qo’shilib ketadi. Bu holda zarracha tok yo’nalishi bo’yicha harakatlanadi, chegaraviy nishon parametri kattaligi zarrachaning tutashish radiusi bilan aniqlanadi. Inertsion cho’ktirish yirik zarrachalar uchun qo’llaniladi, ularning harakati muhitning konvektiv oqishiga eng kam darajada bog’liq. Bunday massiv zarracha traektoriyasi asosan to’g’ri chiziqdan iborat. Diffuz cho’ktirish juda mayda zarrachalardan iborat muhitlarni filtrlashda ko’proq qo’llaniladi. Bunday zarrachalarning harakati ko’proq braun harakatidan iborat bo’lib, ular nihoyatda harakatchandir. Eksperimental ma’lumotlar shundan dalolat bermoqdaki, radiusi 0,1 mkm dan kam bo’lgan zarrachalarning filtr ichida betartib harakatlanish natijasida tolaga ilinib qolish ehtimoli juda yuqori. Bundan tashqari, ilinish va inertsiyadan farqli o’laroq, braun zarrachalarini cho’ktiruvchi yuzada ushlab qolishning juda qudratli mexanizmi mavjud, bu – van-der-Vaals kuchlari. Aerozollar tavsiflarini belgilash usullari Aerodispers tizimning muhim parametrlari taqsimlashning hisobli yoki ommaviy funktsiyasi, zarrachalar shakli, optik va aerodispers xossalardir. Aerozollar o’lchamlari shkalasi yuqori molekulyar 10-9l*dan millimetrli 103 m masshtabi diapazonini qamrab oladi. Aerozollar hossalarini o’rganish to’g’ridan to’g’ri va bilvosita kuzatuv usullarida olib boriladi. Birinchi usulda ma’lum bo’lgan masshtabda zarrachaning statik obrazi tahlil etiladi. Asosiy tadqiqot vositalari bu yerda elektron va optik mikroskopiya bo’lib, ular aerozollar o’lchamlarining deyarli butun diapazonini qoplaydi va zarrachalar shakli haqidagi axborotning yagona manbasi hisoblanadi. Afsuski, to’g’ridan-

to’g’ri o’lchash usullari faqat statik ob’ektlarga nisbatan qo’llaniladi, ular esa ko’pincha “qo’lga nima tushsa” qabilida tanlanadi. Aerozol tizim holatining chuqurroq tahlili dinamik tadqiqot yordamida olib boriladi, u odatda, zarracha o’lchamini aniqlashning bilvosita usullarida bajariladi. Bu holda taqsimlash funktsiyasi radiusning yorug’likning zaiflashuvi yoki tarqalishi darajasi, tezlik, harakatchanlik, massa, zaryad bilan oldindan ma’lum hamda kalibrlangan bog’liqligi asosida aniqlanadi. Optik tadqiqot usullari zarrachalar majmuasi holatini tahlil qilish rejimida ham, alohida zarrachalarni qayd qilish (hisoblash) rejimida ham qo’llaniladi. Aerodispers tizim kontsentratsiyasi fotometr yordamida o’lchanadi, ularda kontsentratsiyaning yorug’lik tarqalishi jadalligi o’rtasidagi bog’liqlikdan foydalaniladi. Bu usuldan taqsimlash funktsiyasi ma’lum bo’lganda foydalaniadi, odatda, monodispers fotometr oldindan zarrachalarning o’rganilayotgan o’lchami uchun kontsentratsiya bo’yicha kalibrlanadi. Optik diskret o’lchagichlar o’rganilayotgan hajmning barcha zarrachalarini yakka tartibda qayd etadi. Ushbu qurilmalarning ish printsipi zarracha radiusining yorug’lik tarqalishi jadalligiga bog’liqligiga asoslangan. Optik nurlanish manbasi sifatida cho’g’lanish lampasi yorug’ligi yoki lazerning monoxromatik yorug’ligidan foydalanish mumkin. Zarrachalarni vaqt o’lchagichlari yordamida qayd etish aerozollar inertsion xossalarining ularning radiusiga bog’liqligiga asoslangan. Bu o’lchagichlar harakatlanuvchi zarrachaning berilgan o’lchamdagi yorug’lik maydonida bo’lishi vaqtini yoki zarrachaning uning harakati yo’nalishiga perpendikulyar yo’nalgan ikkita yorug’lik taramlari orasida bo’lishi vaqtini o’lchaydi. Zarrachaning inertliligini (diffuzion jarayonlardagi harakatchanlik, gravitatsion sedimentatsiyadagi massa, elektr maydoni bo’ylab harakatdagi zaryad) belgilab beradigan tavsifga ko’ra asbob zarrachalar o’lchamlari bo’yicha kalibrovkalanadi. Oxir-oqibat, zarracha radiusi kalibrlangan nisbatlar (egri chiziqlar) va o’lchangan o’tish vaqti bo’yicha aniqlanadi.

$Kondensatsiya yadrosi o’lchagichlari juda kichik zarrachalarni qayd etishga mo’ljallangan. Ish xonalarida 103-104 sj3 kontsentratsiyali chang zarrachalarining eng ko’p soni 0,05 mkm dan kichik bo’lgan radiusga ega, uning qi ymati yorug’lik tarqatuvchi optik asboblar ta’sirchanligining quyi chegarasi tashqarisida yotadi. ... Kimyo–farmatsevtika korxonalari havosininghamda maxsulotning mikroblar bilan ifloslanishini gigiyenik tavsifi. Mikroiflosliklar manbalari Atrofimizni o’rab turgan havo tarkibida ko’p miqdorda ham tirik, ham jonsiz zarrachalar mavjudki, ular o’z tabiati va o’lchvmlari bilan bir-biridan farq qiladi. Mikrozarrachalarni xodimlar, to’suvchi konstruktsiyalar, asbob-uskunalar ajratadi, ular toza xonaga atrof-muhitdan olib kiriladi. O’rtacha hisobda toza xonada mikroiflosliklarning 70-80 foizi odamlarga, 15-20 foizi – asbob-uskunalarga, 5-10 foizi – atrof muhitga to’g’ri keladi 8.1-rasm (1.2-rasm). Mikroelektronika uchun ushbu ma’lumotlar birmuncha farq qiladi. Texnologik jarayonga mikroiflosliklarning 25 foizi, asbob-uskunalarga — 25%, texnologik gazlar va ximikatlarga — 8%, havoga — 8%, xodimlarga 35 % to’g’ri keladi. Xodimlarning ta’siri izolyatsion texnologiyalarning joriy etilishi darajasiga qarab kamayadi. Havodagi mikroiflosliklar tabiati va ularning o’lchamlari 1.3- rasmda keltirilgan [37]. Diagrammadan ko’rinib turibdiki, toza xonalar muammosi kompleks xususiyatga ega. Texnologik uskunalar va xodimlar bo’lmaganda toza xonaning tegishli tozalik sinfini ta’minlashning o’zi yetarli emas. Bir vaqtning o’zida iflosliklarni eng kam darajada ajratadigan yoki umuman ajratmaydigan uskunalardan foydalanish, odamlarni “chang chiqarmaydigan” kiyim bilan ta’minlash, ularni to’g’ri harakat qilishga o’rgatish, xodimlar gigienasi ustidan nazorat o’rnatish va h.k. zarur. Aks holda toza xonalarni yaratishga sarflangan mablag’lar zoe ketgan bo’ladi. Ат роф - \$