logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Kimyo
  4. Izobutilen. Izobutilenning kimyoviy xossalari

Izobutilen. Izobutilenning kimyoviy xossalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

416.5 KB
Ko'chirib olish
Izobutilen. Izobutilenning kimyoviy xossalari Izobutilen olishning о ‘ziga xos usullaridan tashqarii etilen singari k о ‘p yoki oz miqdorda turli xil uglevodorodlarni yuqori haroratli о ‘zgartirish jarayonlarida hosil b о ‘ladi. Kreking gaz tarkibida, xususan neftni gaz fazali krekingida hosil b о ‘lgan gaz tarkibida 40% gacha izobutilen b о ‘ladi. Bu gazni past haroratli rektifikatsiyalash orqali 4 ta uglerodli uglevodorodlar ajratib olinadi va bu fraksiya izobutilen ishlab chiqarish uchun xomashyo hisoblanadi. Neopentanning pirolizi jarayonida ham yuqori unum bilan izobutilen hosil b о ‘ladi: + + CC H 3 C H 3 C H 3H 3 C C H 3 C C H 3 C H 3H 3 C C H 4 C C H 2 C H 3H 3 C5 7 5 0 С Izobutilen etilen va propilen bilan birgalikda metilsiklopentanning pirolizida ham hosil b о ‘ladi. Undan tashqarii izobutilenni uchlamchi butil guruhi tutgan aromatik uglevodorodlarni termik parchalanishi mahsuloti tarkibidan ajratib olish mumkin. 2 C H 2 С H +C C H 2 C H 3H 3 CС H 3 6 0 0 - 6 5 0 0 C C H 3 C H 2 С H 2 CC H 3 C H 3 C H 3 C C H 2 C H 3C H 3 CC H 3 C H 3 C H 3H 3 C CC H 3 C H 3 C H 3 H 3 C410 0C 410 0C Diizobutilenning 216-428 0 S da turli xil katalizatorlar ishtirokidagi depolimerlanishidan ham izobutilen hosil b о ‘ladi, masalan kaolin katalizatorligida: + C C H 3 C H 3H 3 C C C H 2 C H 3H 3 C C С HC C H 3H 3 C C H 3 C H C C H 3 C H 3 H 3 C C H 3 Butenning izobutilenga izomerlanishi kislotali katalizatorlar ishtirokida olib boriladi. Reaksiya Aniq muvozanat holatda amalga oshiriladi. Masalan, agar jarayon 300 0 S da olib borilsa hosil b о ‘lgan izobutilen konsentratsiyasi n- butenlarning birgalikdagi konsentratsiyasiga teng b о ‘ladi. Reaksiyaning mexanizmi quyidagicha tushuntiriladi: dastlab q о ‘shbog‘ga proton birikadi, keyin esa erkin holatdagi elektron juftlari hisobiga metil guruhi k о ‘chib о ‘tadi va proton qayta ajraladi:CH 2 CH CH3 C CH 3 CH 3 C СH 3 H3C CH 3 CH2 CH 2 CH CH3 CH 3 + H CH 2 CH CH3 CH 3 - H H 2C Sanoatda izobutilen asosan kreking gaz tarkibidan suyultirilgan sulfat kislotaga adsorbsiyalantirilib ajratib olinadi. Chunki izobutilen boshqa gazlarga nisbatan sulfat kislota bilan juda oson ta’sirlashib uchlamchi butilsulfat kislota hosil qiladi va qayta butilen hosil b о ‘ladi. Sovutilganda 65% li sulfat kislotaga izobutilen t о ‘liq (miqdoriy) adsorbsiyalanadi. -10 dan +15 0 S gacha oraliqda adsorbsiyalanganda izobutilenning polimerlanishi juda kam b о ‘ladi. Jarayon konsentrlangan sulfat kislota ishtirokida olib borilsa, birinchidan kuchli darajada sovutish talab qilinadi, ikkinchidan izobutilendan boshqa gazlar ham adsorbsiyalanishi mumkin. Bu usulda izobutilen olish uchun kreking-gazning butan-buten fraksiyasi ishlatiladi. Tabiiy gazga boy davlatlarda izobutilen ushbu xomashyodan ham olinadi. Tabiiy gaz tarkibi qazib olinish joyiga qarab turlicha b о ‘ladi va asosan metan, etan, propan, n-butan, izobutan, pentanlar va oz miqdorda yuqori uglevodorodlardan tashkil topadi. Past haroratli fraksiyalash yoki sulfat ksilotaga adsorbsiyalash yordamida alohida fraksiya ajratib olinadi va s о ‘ngra qayta ishlanadi. Sanoatda izobutilen ishlab chiqarishning uchinchi usuli butan fraksiyasidan degidrogenlash orqali butilen olish va undan izomerlash orqali izobutilen olishdir. Degidrogenlash jarayoni alyuminiy oksidiga о ‘tkazilgan xrom oksidi katalizatorligida 500 0 S da, havo atmosferasida olib boriladi. Mahsulot tarkibida 25% gacha butilen, undan tashqarii vodorod, past molekulyar uglevodorodlar va reaksiyaga kirishmagan butan b о ‘ladi. Butan ajratib olinib jarayonga qaytariladi, butilen esa izobutilen olish uchun yuboriladi. Izobutilen ksilotali katalizatorlar yordamida polimerlanishga ham uchraydi. Buni oldini olish uchun butilen suv bug‘i bilan aralashtirilgan holda reaktorga yuboriladi. Bu esa uning polimerlanishini oldini oladi. Ikki jarayonni, ya’ni butanning degidrogenlanishi va butilenning izomerlanishini bir bosqichda ham amalga oshirish mumkin. Buning uchun kompleks katalizatordan – degidrogenlash uchun alyuminiy oksidga о ‘tkazilgan xrom oksidli katalizatorlardan, izomerlanish uchun esa masalan silikagelga о ‘tkazilgan toriy oksidli katalizatordan foydalanish mumkin. Izobutilenning kimyoviy xossalari. Izobutilen ham boshqa alkenlar singari birikish, sikllanish, polimerlanish, almashnish, parchalanish va oksidlanish reaksiyalariga kirishadi. Izobutilenga galogenlar birikishi reaksiyasi ancha qiyin ketadi. Dastlab birikish mahsuloti hosil b о ‘ladi, s о ‘ngra hatto past (0 0 S) haroratda ham galogen vodorod ajratib chiqib t о ‘yinmagan galogenli birikmaga о ‘tadi. Natijada galogen tutgan t о ‘yingan va t о ‘yinmagan birikmalar aralashmasi olinadi. CC H 3 C H 3 C H 2 CC H 3 C H 3 C H 2 C lC l CC H 3 C H 3 C H 2 C l CC H 3 C H 3 C H C lC l+ C l 2 - H C l - H C l+ C l 2C CH 3 CH 3 CH 2 C CH 3 CH 3 CH 3 Cl + HCl C CH 3 CH 3 CH 2 Cl C CH 3 CH 3 CH 2 Cl - HCl Cl изобутенилхлорид +о‘shimcha mahsulot sifatida hosil bо‘lgan izobutilenxlorid metakrilonitril ishlab chiqarishda xomashyo hisoblanadi va sanoat miqyosida shu usulda olinadi. Izobutilenga brom birikishidan hosil b о ‘lgan mahsulot tarkibida t о ‘yingan di- va polibromli hosilalar borligi anilanganyu CC H 3 C H 3 C H 2 CC H 3 C H 3 C H 2 B r + Br2 - HBr B r 75,3% изобутенилдибромид CC H 3 C H 2 C H 2 B r B rB r 17,3% + Br2 Yuqori keltirilganidek qо‘shbog‘ga galogenvodorodlar qutbli mexanizm bо‘yicha birikadi va tо‘yinmagan uglevodorodlarning monogalogenli hosilasini hosil qiladi. Izobutilenga birikish esa etilenga nisbatan yuqori tezlik bilan boradi va past haroratda ham mahsulot miqdoriy hosil b о ‘ladi. Ayniqsa erituvchisiz sharoitda suvsiz galogenvodorod ta’sirida bu jarayon yanada kuchayadi. +CC H 3 C H 3C H 3CC H 3 C H 3C H 2 + H 2 C l CC H 3 C H 3C H 3 C l Izobutilenga vodorod yodidi birikishi konsentratsiyaga bog‘liq. 605 li vodorod yodid birikishida oz miqdorda uchlamchi-butil yodid hosil bо‘ladi. Kislota konsentratsiyasi qanchalik kamaysa, uchlamchi butil spirti hosil b о ‘lishi ortadi. Bu spirt t о ‘g‘ridan-t о ‘g‘ri izobutilenga suv birikshidan hosil b о ‘ladi deb tushuntiriladi. Etilen kabi izobutilenga ham azot q о ‘sh oksidi birikadi. Bunda dinitrobirikmadan tashqarii nitro-uchlamchi-butilnitrit ham hosil b о ‘ladi. Nitro uchlamchi-butilnitrit nisbatan beqaror b о ‘lib vakuumda haydash jarayonida 2- metil-1-nitropropen-1 yoki nitroizobutilenga parchalanadi. Suvli sharoitda qizdirilsa nitro-uchlamchibutanolga gidrolizlanadi. Ishqorning suvli eritmasida nitro-uchlamchi-butilnitrat nitroizobutilenga о ‘tadi. - 1 0 0 C + C CH3 CH3 CH2 C CH3 CH3 CH3 CH2 N2O4 NO2 N 2 O4 C CH3 ONO2 CH3 CH2NO2 3 6 , 5 % 1 , 9 % C CH3 OH CH3 CH2NO2 C CH3 CH3 CH NO2 н и т р о у ч л а м ч и б у т а н о л 2 - м е т и л - 1 - н и т р о п р о п е н - 1â à ê ó ó ì ä à ù à é ä à øH 2 O Olefinlar nitrozilxlorid birikishida nitrozoxloridlar hosil b о ‘ladi. Bu reaksiyaning borishi olefin molekulyar massasi oshishi bilan osonlashadi. Izobutilenga efir eritmasida nitrozilxlorid ta’sir ettirilganda nitro-uchlamchi- butilxlorid yoki α -xlorizobutraldegid hosil b о ‘ladi. + CC H 3 C H 3 C H 2 C l CC H 3 C lC H 3 C H 2 N O 2N O C l O N+ C l + N O CC H 3 C lC H 3 C H N O H н и т р о з о - у ч л а м ч и б у т и л х л о р и д о к с и м  - х л о р - и з л б у т и р а л ь д е г и д Etilenga azot xlorid birikishida tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri birikish mahsulot N , N - dixlor-β-xloretilamin hosil bо‘lishini kо‘rib о‘tgan edik. Izobutilen bilan esa mos ravishdagi aminning gidroxloridi hosil b о ‘ladi. +CC H 3 C H 3 C H 2 CC H 3 N C l 2C H 3 C H 2N С l 3 C l + 3 H C l- 5 0 0 C CC H 3 N H 3 C lC H 3 C H 2 C l2 C l 2 х л о р - у ч л а м ч и - б у т и л а м и н г и д р о х л о р и д и Izobutilen gidrotatsiya reaksiyasiga ham kirishib uchlamchi butil spirti hosil qiladi. Reaksiya nitrat kislota ishtirokida ketadi. Dastab kislota q о ‘shbog‘iga Markovnikov qoidasi b о ‘yicha birikadi, keyin esa gidrolizlanadi. Masalan sulfat kislota ishtirokida quyidagicha ketadi. C CH3 CH3 CH2+HOSO3H C CH3 OSO3H CH3 CH3 C CH3 OH CH3 CH3+ H2SO4 Gidratlanish qaytar jarayon bо‘lib, mahsulot unumi birinchi navbatda olefin tuzilishiga, keyin esa harorat, kislota konsentratsiyasi sо‘ngra bosimga bog‘liq. Masalan olefin molekulyar massasi va tarmoqlanishi oshishi bilan reaksiyaga kirishishi oshadi. Izobutilen etilenga nisbatan gidratlanish reatsiyasiga faol kirishadi. Izobutilen ham etilen singari alyuminiygidrid yoki litiyalyuminiygidrid bilan birikish reaksiyasiga kirishadi. Jarayonda mono-, di- va triizobutilmetall birikmalar hosil bо‘ladi. CC H 3 C H 3 C H 2 A l H 3+ C HC H 3 C H 3 C H 2 A l H 2 C HC H 3 ( C H 3 C H 2 ) 2 A l H ( C H 2 ) 2 C = C H 2 C HC H 3 ( C H 3 C H 2 ) 3 A lа л ю м и н и й г и д р и д и з о б у т и л а л ю м и н и й г и д р и д д и и з о б у т и л а л ю м и н и й г и д р и д т р и и з о б у т и л а л ю м и н и й г и д р и д( C H 2 ) 2 C = C H 2 Izobutilenga 60-80 0 S va ma’lum bosimda litiyalyuminiygidrid birikishi ham yuqoridagi yо‘nalishda ketadi va triizobutil radikali hosil bо‘ladi. Ushbu reaksiya etilen bilan olib borilganda esa, hatto t о ‘rtta etil radikali tutgan birikma hosil b о ‘ladi.113 0C, босим 60-80 0C C CH3 CH3 CH2 + триизобутиллитийалюминий гидрид CH2)4Al (CH3 CH CH3 (CH3 CH2)3AlH LiAlH4 Li H2C CH2 + LiAlH4 Li тетраэтиллитийалюминий гидрид Agar triizobutilalyuminiyga etilen ta’sir ettirilsa etilen izobutilradikalini siqib chiqaradi. C 3CH3 CH3 CH2+ CH2)3Al (CH3 3CH2 CH2 + CH CH3 (CH3 CH2)3Al Olefinlarning q о ‘shbog‘iga ayrim metallarning masalan, miss, simob, kumush va boshqalarning tuzlari ham birikadi. Birikish ikki y о ‘nalishda ketish mumkin. Ikala jarayon ham tuzning suvli yoki spirtli eritmasiga olefin ta’sir ettirish orqali olib boriladi. Birinchi y о ‘nalishda q о ‘shbog‘ga Markovnikov qoidasi b о ‘yicha birikadi va haqiqiy metallorganik birikma hosil qiladi.C CH 3 CH 3 CH 2 C CH 3 OH CH 3 CH 2 HgBr + + HgBr 2 H 2O +HBr Ikkinchi y о ‘nalishda esa boshlang‘ich moddalar oson parchalanadigan beqaror kompleks birikma hosil qiladi. + C u 2 C l 2 2 ( C H 3 )2 C C H 2 ( C H 3 )2 C C H 22 C u 2 C l 2 Izobutilen alkillash reaksiyasiga ham kirishadi. Izobutanni izobutilen 20-45 0 S da alkillanganda 2,2,4- va 2,3,4-trimetilpentan hosil b о ‘lishi aniqlangan. Reaksiya kislotali sharoitda olib boriladi. Birinchi modda t о ‘g‘ridan-t о ‘g‘ri birikish orqali hosil b о ‘ladi, uning izomerlanishidan esa ikkinchi modda hosil b о ‘ladi. C CH3 CH3 CH2 C CH3 CH3 CH2 CH + H3C CH CH3 CH3 CH3 CH3 CH3 CH CH3 CH3 CH2 CH CH3 CH3 Bunday tarmoqlangan suyuq parafinlar aralashmasi motor yoqilg‘isiga, asosan yengil benzinga prisadka sifatida foydalaniladi. Izobutilen aromatik uglevodorodlarni ham alkillaydi va uchlamchi alkil guruhi tutgan hosilalar hosil qiladi. Undan tashqarii polialkillashgan birikmalar ham olinadi. Masalan, benzolni 92% li sulfat kislota ishtirokida izobutilen bilan alkillanganda harorat qanchalik yuqori b о ‘lsa va izobutilen oshiqcha miqdorda b о ‘lsa, shunchalik polialkil tutgan benzol hosilasi hosil b о ‘ladi. [AlCl3]C C H 3C H 2 C H 3 ++ [H 2SO 4] ( C H 3 ) 2 C C H 2 C H 3CC H 3 C H 3 (СH 3) 2C=CH 2 20 0C C H 3C H 3 C H 3C H 3 C ( C H 3 ) 3 Tabiiy muskusning о‘rniga ishlatiladigan p-uchlamchi-butil-m-ksilol ham xuddi shu usulda olinadi. [ A l C l 3 ] + (CH3) 2C CH 2 CH 3 CH3 CH 3 CH3 C(CH 3) 3 Agar reaksiyada katalizator sifatida hatto xona haroratida ham faol bо‘lgan temir xlorid qо‘llanilsa yuqori haroratda ham izobutilen polimerlanishi hisobiga mahsulot unumi kamaymaydi. Xuddi shunday effektni qattiq fosfor kislotasi va vodorod ftorid ham beradi. Toluol va etilbenzolni izobutilen bilan alkillanganda reaksiya meta- va para- holatlarga ketadi. [ F e C l 3 ]C C H 3C H 2 C H 2 + + 8 0 - 9 0 0 CC H 3 C H 3 C C H 3 C H 3C H 3 C H 3 C ( C H 3 )3 м - у ч л а м ч и - б у т и л т о л у о л п - у ч л а м ч и - б у т и л т о л у о л [ H F ]C C H 3C H 2 C H 2 + + 0 - 5 0 CC H 3 С 2 H 5 С ( C H 3 ) 3 C 2 H 5 C ( C H 3 ) 3 м - у ч л а м ч и - б у т и л - э т и л б е н з о л п - у ч л а м ч и - б у т и л - э т и л б е н з о л 3 5 % 1 5 % Fenollar ham yuqoridagi usulda izobutilen bilan alkillanadi. Reaksiya aromatik halqaning para- holatiga ketadi. Katalizator sifatida alyuminiy xlorid yoki yetarli miqdora konsentrlangan sulfat kislota initsiator sifatida kam miqdorda uchlamchi-butilxlorid q о ‘llaniladi avtoklavda, 50 0 S, 5 atm. bosimda olib boriladi. Jarayonda yog‘da eruvchan, fenoplastlar ishlab chiqarishda boshlang‘ich modda hisoblangan p-uchlamchi-butilfenol olinadi.[HCl] C CH 3 CH2 CH 2 + OH OH (CH 3 ) 3C [AlCl 3] п-учламчи-бутилфенол Izobutilen karbon kislotalar va sianit kislota bilan ham birikish reaksiyasiga kirishadi. Fenilsirka kislota bilan sulfat kislota ishtirokida dioksan eritmasida fenilsirka kislotaning uchlamchi-butilefiri hosil b о ‘ladi. +(CH3)2C CH2 C6H5 СH2 COOH C6H5 СH2 CO O C(CH3)3 диоксан [H2SO4] Sianit kislota bilan esa reaksiya 400 0 S da, alyuminiy oksidi ishtirokida amalga oshiriladi va pival kislota nitrili hosil b о ‘ladi. + (CH3)2C CH2 3 8 0 - 4 5 0 0 C HC N [ A l 2 O 3 ] (CH3)3C C N 5 5 . 3 % Boshqa olefinlar qatori izobutilen ham xlorid kislotaning tо‘yinmagan eritmasida formeldegidning suvli eritasida, rux xlorid yoki kalsiy xlorid katalizatorligida , 60-70 atm. bosim va xona haroratida mos ravishdagi xlorgidrinni hosil qiladi. + (CH3)2C CH2 (CH3)2ClC СH2 CH2OH CH2O HCl + [CuCl 2] 3-хлор-3-метилбутанол-1 Olefinlarni karbonillash Reppe va uning xodimlari tomonidan о ‘rganilgan. Yuqori harorat va bosimda spetsifik katalizatorlar ishtirokida yuqoridagi reagentlarning ekvimolekulyar nisbatda ta’sirlashuvi spirtlar, aldegidlar va eng asosiysi karbon kislotalar va ularning hosilalari hosil b о ‘ladi. Katalizator sifatida temir, kobalt va eng muhimi nikel karbonillar q о ‘llaniladi. Shunday sharoitda izobutilenni karbonillashdan pival kislota (2,2-dimetilpropion kislota) va izovalerian kislota olinadi. Bu reaksiya q utbli kation mexanizm b о ‘yicha ketadigan tipik reaksiyadir. Peroksidlar initsiatorligi esa faqat qisman ketadi . Izobutilenning sulfat kislota ishtirokidagi polimerlanishini das tl ab Butlerov о ‘rgangan. Bunda oligomerlar hosil b о ‘lib , uning polimerlanish darajasi haroratga va kislota konsentrasiyasiga t о ‘ g‘ ri proporsional . Kislota konsentratsiyasi qanchalik yuqori b о ‘lsa, polimerlanish shuncha oson amalga oshiriladi, harorat oshishi bilan esa polimerlanish darajasi oshadi. Agar 5:1 nisbatda suyultirilgan sulfat kislota q о ‘llanilsa hosil b о ‘lgan mahsulot tarkibi 1 % diizobutilen,90 % triizobutilen va 9 % yuqori polimer- lardan iborat b о ‘ladi. Polimerlanish bor ftorid katalizatorligida -800C da olib borilsa molekulyar massasi 200000 b о ‘lgan qattiq poliizobutilen miqdoriy hosil b о ‘ladi (CH3 )2 C= C H 2 C H 3 C C H 3 C H 3 C H 2 C C H= C C H 3 CH 3n Izobutilen yuqori haroratda , gaz fazada faol silikatlar sirtidan о‘tkazish natijasida ham oligomerlanishi mumkin . bunda tarkibi quydagicha bо‘lgan maxsulot hosil bо‘ladi (%): Diizobutilen -17 Triizobutilen -50 Tetraizobutilen -17 Pentaizobutilen -5 Geksaizobutilen -0.5 +aynash harorati yuqori qoldiq maxsuloti -0.5 ,,But i l kauchugi “ nomi bilan izobutilenning butadiyene tipidagi monomerlar bilan sopolimeri ishlab chiqariladi. Bunday monomerlarga butadiyen , izopiren , xloropren kabilar kiradi . Butil kauchugini vulkanlangan butil kauchugi mexanik xususiyatlari va kimyoviy reaktivlar ta’siriga chidamliligi jihatidan tabiiy kauchukdan uchun turadi. Izobutilenning (98 %) izopren (2%) bilan sopolimeri quyidagi tuzilishga mos keladi. CH2 C CH3 CH3 C H2 C = CH C H3 C H2 CH2 C CH3 CH3 CH2 C= CH CH3 C H2 Izobutilenning deyarli barcha polimerlanish reaksiyalari qutbli mexanizm bо‘yicha ketib , chiziqli tuzilishga ega bо‘lgan birikmalar hosil qiladi. Lekin ushbu reyaksiya ayrim holatlarda . Masalan 37 atm. bosimda 4000 C da qizdirilganda siklik dimmer-1,1,3-trimetilsiklopentan qutbsiz polimerlanish bо‘yicha bо‘ladi. CH 3 C CH 2 CH 2 H 400C o 37 atm H + CH 2 C CH 2 CH 3 . . CH 3 C CH 3 CH 2 + H +CH 2 C CH 2 CH 3 CH 3 CH 3 CH CH 2 CH 2 C CH 3 C H 2 CH 3 C CH 3 C H 2 CH 2 CH 2 C H C H 3 Boshqa olefinlar , umuman uglevodorodlar singari izobutilen ham pirolitik parchalanish reaksiyasiga kirishadi. Organik birikmalarning pirolitik parchalanishi asosan ikki xil bо‘lib yuqori harorat ta’sirida (о‘z navbatida ikkiga bо‘linadi . katalitik va nokatalitik) va oksidlovchilar ta’sirida parchalanish . Bunday parchalanish asosan radikal mexanizmda sodir bog‘ladi. Yuqori harorat tasirida uglevodorod zanjiridagi uglerod-uglerod bog‘lar bо‘shashadi va enirgiya jihatidan eng kuchsiz bog‘langan bog‘ uziladi. +ushbog‘ oddiy bog‘ga nisbatan ancha mustahkam husoblanadi va shuning uchun CqC bog‘ emas balki C-C bog‘ uziladi. Masalan : Etilen yuqori haroratda parchalanmaydi,polimerlanadi yoki degidrogen- lanib atsetilen hosil qiladi. Uch bog‘ esa qushbog‘ga nisbatan ham musahkam hisoblanadi. Izobutilenning pirolitik parchalanishi etilenga nisbatan ancha murakkab bо‘lib haroratga , bosimga va ta’sirlashish vaqtiga juda ham bog‘liq . Atmosfera bosimida 600-7000C da , uzoq vaqtli ta’sirlashish jarayonida qisman degidrogenlanish va hosil bо‘lgan nisbatan beqaror mahsulotlarning polimerlanishi kо‘zatiladi. Vodorod va sajadan tashqari metan , etilen, propilen, butadiyene, benzol, toluol va naftalin ham hosil b о‘l adi. Ular orasida asosiy mahsulot metan va propilendir. Yuqori bosim (70 atm .) va haroratda (380-400 0 C)harorat850-900 0 C,bosim 8-743 mm.s.u. va ta’sirlashish vaqti 0.05-2.1 sek . b о ‘lganda esa allen va metilasetilen hosil b о ‘lib , ularning umumiy unumi 60% gacha etadi. Undan tashqari vodorod, metan va propilen, benzol , toluol, naftalin ajralib chiqadi. Izobutilenning eng muhim xossalaridan biri oksidlanish reaksiyasidir. Oksidlanish mohiyati oksidlovchi tabiatiga bo g‘ liq. Jarayon yumshoq sharoitda olib borilasa ikki atomli spirt yoki unga mos keluvchi birikmalar hosil b о ‘ladi. Izobutilenni kaliy permanganate bilan oksidlaganda izobutilenglikol hosil b о ‘ladi. +ushimcha maxsulot sifatida esa hosil b о ‘lgan maxsulotning qisman yana oksidlanishidan _oksiizomoy kislota va atseton ham hosil b о ‘ladi. C H 3 C= CH 2 CH 3 KM nO 4 CH 3 C CH 2 CH 2 O H OH C H 3 C = O C H 3 + CO 2+ H 2O Izobutilen vodorod peroksid bilan osmiy oksidi katalizatorligida oksidlanganda ham glikol hosil b о ‘ladi. (C H 3)2C = C H 2 + H 2O2 (O sO 4) (CH 3)2C C H 2 O H O H Noorganik va organik perkislotalar ishtirokida hona haroratida oksidlanish ham yuqoridagi sxema kabi sodir b о ‘ladi. Bunday maqsadda asosan peroksichumoli kislota , peroksisirka kislota va peroksibenzoy kislota ishlatiladi. Jarayonning mohiyati shundaki barcha oksidlovchilar ishtirokida dastlab atomar kislorod ajra- lib chiqadi va elektron zichligi yuqori b о ‘lgan q о ‘shboqga birikadi. R C O O OH R C O O H O + _ R C OH O + O_ CH CH + O C H CH O Olefinlar kaliy permanganat , xromli aralashma , vodorod peroksid va boshqa ok- sidlovchlardan tashqari ozon ta’sirida ham oksidlanadi . Birinchi bо‘lib ozon tasirida oksidlanishni Shyonbeyn amalgam oshirgan. Garriyes esa amaliyotga tatbiq etgan, chunki bu usul bilan qg‘shbog‘ning olefindagi holatini aniqlash mumkin. +о‘shbog‘ga ozon birikishining birinchi bosqich maxsuloti ozonid (I) hisoblanib ,u juda beqaror bо‘lganligi uchun maxsulot tarkibidan ajratib olinmagan Ozonidlar molozonidga (II) ular esa tezda izoozonidga(III) qayta guruxlanadi. Molozonid molekulasi tarkibida q о ‘shbo g‘ о ‘rnida uglerod-uglerod oddiy bo g‘ saqlanadi, izonid molekulasida esa saqlanmaydi.CH= C H O3 C H CH O O O (1) CH CH O O (2) C O O O CH (3) Izoozonidlar kо‘pchilik hollarda portlash bilan oson parchalanadigan birikmalar hisoblanadi.shuning uchun ular bilan kam miqdorda,pats haroratda va xloroform, uglerod tо‘rtxlorid , suvsiz sirka kislota , metil - yoki etilasitat kabi erituvchilar ishtirokida reaksiya о‘tkazish talab qilinadi. Izoozonidlar suv ta’sirida parchalanganda ularning tuzilishiga bog‘liq ravishda aldegid yoki ketonlar hamda ularning oksidlanish maxsulotlari hosil bо‘ladi. Tо‘yinmagan uglevodorodlarga ozon birikishi va maxsulotning parchalanishi ozonoliz deyiladi. R CH O O O CH R + H 2O + H 2 + CH 3C O O2H H2O2 + R C O H + R C O H H2O R C O H R C O H + + * * R C OO H + R COO H* Yuqoridagi usulda izobutilenning ozonolizidan atseton va formald ba’zan esa chumoli kislota hosil b о ‘ladi. Agar jarayon juda past haroratda olib borilsa atseton perekisi ham hosil b о ‘ladi.C H 3 C= C H 2 CH 3 O3 -80 C o CH 3 C CH 3 O O CH 2 O H2O H2O2+CH 3 C O CH 3 C H 3 CH 3 C O O O O C CH 3 CH 3 + CH 2O ADABIYOTLAR 1. V.D.Ryabov, Termicheskiye i katalit i cheskiye prevraheniya uglevodorodov i drugix soyedineniy nefti, Moskva, Ximiya 1982 2. P.A. Kirpichnikov, Ximiya i texnologiya sinteticheskogo kauchuka, Leningrad, Ximiya, 1970 3. R. Xuvink, A.Staverman, Ximiya i texnologiya polimerov, Moskva, Ximiya 1965 4. I.P.Losev, Y.B.Troyanskaya, Ximiya sinteticheskix polimerov, Moskva Ximiya, 1964 5. Kratkaya ximicheskaya ensiklopediya, Moskva 1963 6. S.P.Gubin, A.B.Golounin, Diyen i ix _kompleks,Novosibirsk, 1983. 7. G.S.Kolesnikoi, Sintez vinilov о ‘x proizvodn о ‘x aromaticheskix i geterotsiklicheskix soyedineniy, Moskva, 1960. 8. L.B.Zubakova, A.S. Tevlina, Sinteticheskiye ionoobmenn о ‘ye material о ‘, Moskva,1978. 9. Ensiklopediya polimerov, Moskva, 1972.

O'xshashlar

Polimerlarning kimyoviy xossalari
Galoidbirikmalarning kimyoviy xossalari
Alkinlarning kimyoviy xossalari
Oqsillarning fizik-kimyoviy xossalari
Neftning fizikaviy-kimyoviy xossalari