Bosh sahifa
Referatlar
Kimyo
Ionli polimerlanish
Ionli polimerlanish
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
118.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Koordinatsion ionli polimerlanish
Anionli polimerlanish
Kationli polimerlanish
Polimerlanish jarayonlari
Migratsion (bosqichli) polimerlanish
![Bunday kompleks polimerlanish jarayonini boshlab beruvchi aktiv markaz hisoblanadi. Katalitik kompleks ionlar ta‘sirida sodir bo’layotgan polimerlanishda monomer molekulalari kkatalizator sirtiga ma‘lum tartibda fazoviy yo’nalgan holda joylashadi. Natijada o’sayotgan zanjirning fazoviy yo’nalishi, o’zidan oldingi birikkan monomer bo’g’inlar holatiga o’xshash holatda bo’ladi: Bu mexanizm boyicha, polimerlanish tezligi o’sayotgan zanjirning fazoviy tuzilishiga, katalizator tarkibidagi Ti CI 3 ning miqdoriga va katalizator sirtining fizikaviy va ximiyaviy xossalariga bog’liq bo’ladi. Aktiv metall komplekslar hosil bo’lishi uchun avval trialkil alyuminiy bilan titan (IV) xlorid o’zaro reaktsiyaga kirishib, uglevodorodlarda eriydigan kompleks birikmalar hosil qiladi. Bunda titan (IV) ionlari qisman titan (III) va titan (II) qadar qaytariladi: Ti Cl 4 + AJR 3 [ Ti Cl 3 ] + [ ALR 2 CLR ] - Ti Cl 3 + ALR 3 ( Ti Cl 2 ) + ( ALR 3 Cl) - Ti Cl 2 + ALR 3 ( Ti Cl ) + ( ALR 3 Cl ) - Yuqoridagi reaktsiyalar natijasida hosil bo’lgan titan kationlari o’zlarining o’zlarining elektron konfiguratsiyasi va reaktsion faolligi, monomer moleklasining - elektornlariga nisbatan aktseptorlik xossasi bilan bir – biridan farq qiladi. Bundan tashqari, titanning quyi valentli tuzlari erimasligi tufayli katalitik kompleks qattiq kristall fazodan iborat bo’ladi. Titan kationlarning aktivligi uning valentligi ortib borishi bilan kuchayib boradi. Chunki, metall ioni orbitalining birikmada oktet hosil qilib, elektronga toyinish ehtimolligi ortib boradi. Demak, ( Ti Cl ) + ioni uchun ikkita elektron, (Ti Cl 2 ) + va (Ti Cl) + ionlari uchun uchtadan va to’rttadan elektron yetishmaydi. Reaktsion faolligi kam bo’lgan kation ta‘sirida polimerlanish tezligi sust boradi.](/data/documents/838bf08c-0e56-4b4d-aa35-40e1676314c8/page-3.png)
![Shunday polimer zanjirining tuzilishi katalizatorning tarkibiga va fazoviy tuzilishiga bofg’liq bo’ladi. Dien uglevodorodlarning [ Al (C 2 H 5 ) 3 ] + [Ti Cl 4 ] kompleksi ishtirokida polimerlanishida katalizator monomerning birinchi molekulasi bilan reaktsiyaga kirishib - allil tipidagi aktiv markaz addukt hosil qiladi va u zanjir o’sishini boshlab beradi: Zanjirning o’sishi hosil bo’lgan aktiv markaz - kompleks ta‘sirida monomer molekulalarining ko’p martalab takroriy ravishda qayta koordinatsiyalanishi tufayli o’zaro birikishi natijasida sodir bo’ladi: Zanjirning uzilishi shu o’sayotgan aktiv markazning - kompleksdan ajralishi yoki zanjirning monomer orqali uzatilishi natijasida sodir bo’ladi. Zanjirning uzatilishi Ti Cl 4 yoki koordinatsion birikma hosil qilishga ulgurmay qolgan alyuminiy alkil bilan o’sayotgan zanjirning aktiv - kompleksining o’zaro ta‘siri tufayli ham sodir bo’ladi: Zanjirning uzilishi quyidagi reaktsiyalar natijasida kuzatiladi: a) O’sayotgan zanjirdan aktiv metall kompleksning o’z – o’zidan birdaniga ajralishi reaktsiyasi: CH 3 CH 3 | R uz | Me — CH 2 — C ~ ———→ Me — H + CH 2 = C ~ ↑ | ― - - - - - - - H Hosil bo’lgan metall gidridning baqarorligi tufayli monomer molekulasi bilan ta‘sirlanib yangi o’suvchan zanjir boshlanadi: ― MeH + CH 2 = CHR —→ Me + + CHR — CH 3 b) Zanjirning monomer orqali uzatilishi:](/data/documents/838bf08c-0e56-4b4d-aa35-40e1676314c8/page-4.png)
![CH 3 CH 3 | R uz | Me — CH 2 — C ~ ——→ Me — CH 2 — CH 2 + CH 2 = C ~ ↑ │ │ │ ¦ CH 3 │ ¦ ― CH 2 = CH - - | CH 3 Zanjirning trietil alyuminiyga uzatilishi tufayli CH 2 CH 3 | R uz | v) Me — CH 2 — CH ~ ——→ Me — C 2 H 5 (C 2 H 5 ) 2 — Al — CH 2 — CH ~ Shunday qilib, geterogen katalizatorlarda - olifenlarning polimerlanish jarayoni quyidagi tenglik orqali ifodalanishi mumkin: V = R о ‘s m [ C o ] Bu yerda [C o ] katalizator sirtida hosil bo’lgan aktiv markazning miqdori. m monomer molekulalari yutilgan katalizator sirtining kattaligi. V Polimerlanish jarayonining umumiy tezligi. m Katalitik sirt kattaligi Lengmyur tenglamasiga binoan quyidagicha topiladi: R M [M] m = ———————— 1 + R M [M] + R a [A] Bunda [A] metalalkilning miqdori, R m monomer sirtiga yutilish doimiyligi, R a metalalkil sirtining yutish doimiyligi.](/data/documents/838bf08c-0e56-4b4d-aa35-40e1676314c8/page-5.png)
![Yuqorida keltirilgan o’sayotgan zanjirning uzilish reaktsiyalari polim erlanishning aktiv markazlarini parchalanishiga olib kelmasdan, balki molekulyar zanjir o’sishini chegaralaydi, xolos. Shuning uchun ham polimerlanish darajasining o’rtacha qiymati statsionarlik holati uchun quyidagi tenglamaga ega bo’ladi. 1 R 1 + R 2 + R 3 [Al (C 2 H 5 ) 3 ] 0,5 — ———————————— P R о ‘s [M] Ko’pchilik tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, zanjirning o’sishi (monomerga va aktiv kompleksga nisbatan ) birinchi tartibli reaktsiya bo’lib, uning aktivlanish energiyasi 48 60 kJ/ mol atrofida bo’ladi. Zanjirning o’sish tezligini doimiyligi, 30 0 C da ( Al Ti ning o’zaro nisbati o’zgarmas bo’lganda) R о ‘s = 13,6 +, 4 l/ mol.s. ga teng bo’ladi. R о ‘s ning qiymati Al : Ti o’zaro nisbatining ortishi bilan kamayadi. Shuningdek, zanjirning uzilishi aktiv kompleksning miqdoriga nisbatan ikkinchi tartibli reaktsiya bo’lib, uning aktivlanish energiyasining qiymati 65, 5 kJ/mol ga teng bo’ladi. Shunday qilib, Tsigler Natta katalizatorlari ishtirokida olingan yuqori molekulyar birikmalar juda keng molekulyar massaviy taqsimlanish doirasiga ega bo’ladi. Yuqorida keltirilgan polimerlanish jarayonining ifodasi to’g’ridan – to’g’ri qat‘iy tartibli polimerlar hosil bo’lish sabablarini tushuntirib bera olmaydi. Shu sababdan dien uglevodorodlarining titan va alyuminiy birikmalari ishtirokida n - katalitik polimerlanishi, dien uglevodorodlarining oraliq metallar bilan hosil qiladigan - allil komplekslari ta‘siridagi polimerlanish qonuniyatlariga o’xshash bo’ladi. Barcha d – metallarning (ayniqsa nikel, xrom va kobaltning) - allil komplekslari katalitik faollikka ega ekanligini aytib o’tamiz. Kompleks birikmalarning molekulyar tuzilishiga qarab, dien birikmalar polimerlanganda](/data/documents/838bf08c-0e56-4b4d-aa35-40e1676314c8/page-6.png)
![Demak, etilen va uning gomologlarini ion koordinatsion polimerlanishni tartibga tushiruvchi moddalar (regulyatorlar) sifatida ishlatish mumkinligini ko’ramiz. Darhaqiqat, 3 % li etilen qo'shib 5 0 C haroratda butadienni [CoCl AlCl (izo C 4 H 9 ) 2 ] katalizator ishtirokida polimerlanganda hosil bo'lgan polibutadienning molekulyar massasi 440 mingdan 208 minggacha kamayadi. Polimerlanish tezligi esa butun jarayon davrida deyarli o’zgarmaydi. Shuningdek, dien kauchugining monomer bo’g’ini zanjirida etilenga o'xshash qo'shbog' tutganligi tufayli - allil kompleks bilan reaktsiyaga kirishib, tarmoqlangan zanjirli polimer hosil qiladi: R CH 2 R C = CH 2 R CH 2 CH R │ │ CH ╱ ╲ Me Xn + ║—→ R CH ———→ CH 2 ╲ ╱ CH R │ – H Me X n │ CH CH 2 CH │ │ ║ CH 2 R HC = CH CH 2 R CH │ CH 2 R Monomerning polimerga aylanish darajasi ortib borgan sari bunday reaktsiyalarning sodir bo'lish ehtimolligi ham ortadi. O’z navbatida tarmoqlangan zanjirning kattaligi ham ortadi. Shu bilan bir qatorda hosil bo'lgan kauchukning molekulyar massasining taqsimlanish darajasi kengayadi. Ba‘zi hollarda molekulyar massaning taqsimlanish diagrammasida ikkita maksimum qiymatlardan iborat egri chiziqlar hosil bo'lib, bimodel xarakterga ega bo'lgan kauchuklar hosil bo'ladi. Shuningdek, Tsigler Natta katalizatorlari ishtirokida ham izopren kauchugidan tashqari texnikaviy ahamiyatga ega bo'lgan muntazam tartibli tsis – butadien kauchuklari olinmoqda.](/data/documents/838bf08c-0e56-4b4d-aa35-40e1676314c8/page-10.png)
![kislotasining etilenglikol bilan ko’p martalab kondensatlanish natijasida yuqori molekulyar birikm poliefir hosil bo’lishini ko’rish mumkin: HOOC (CH 2 ) 4 COOH + HO CH 2 CH 2 OH → HOOC ― (CH 2 ) 4 ― H 2 O ― CO ― O ― (CH 2 ) 2 ― OH + HOOC ― (CH 2 ) 4 ― COOH → HOOC ― (CH 2 ) 4 ― CO ― ― O ―(CH 2 ) 2 ― O ―CO ―(CH 2 ) 4 ―COOH HO ―(CH 2 ) 2 ― OH → HOOC ― ― (CH 2 ) 2 ―CO ―O ―(CH 2 ) 2 ―O ―CO ―(CH 2 ) 4 ―CO ―O ―(CH 2 ) 2 ― OH va h. k. bunday o’zaro ta’sir natijasida chiziqsimon poliefir hosil bo’ladi; H ― [― O ― CH 2 ― CH 2 ― O ― CO ― (CH 2 ) 4 ― CO ― ] n ― OH Umumiy holda polikondensatlanish reaktsiyalari: aA ― a + b ― B ― b ―— → a — A ― B ― b +a ― A― a ― ab ――→ aA ― B ― A ― a+b ― B ― b ―― → a ― A ― B ― A ― B va h.k. ― ab ― ab shaklida tafsiflanadi. Agar polikondensatlanish reaktsiyasida ikki turdagi bir xil funktsional atomlar guruhi tutgan birikmalar qatnashsa, bunday jarayon g e t e r o p o l I k o n d e n s a t l a n I s h deyiladi va umumiy holda quyidagicha ifodalanadi:](/data/documents/838bf08c-0e56-4b4d-aa35-40e1676314c8/page-14.png)
![fenolyatlarining o’zaro ta‘siri natijasida ajralib chiqadigan osh tuzi hosil bo’layotganpolimer makromolikulyasi bilan o’zaro reaktsiyaga kirishmaydi: n Cl CO — C 6 H 4 — COCl + nNaO — ArONa → [— CO — C 6 H 4 — CO — — Oar — O — ] n — + 2 n NaCl Xuddi shuningdek, amaliy jihatdan qaytmas polikondensatlanish jarayonlariga polifenolformaldegid, polisiloksan, polialkilenglikol, poliuretanlarning polirekombinatlanish jarayonlarini va boshqa bir qator reaktsiyalarni kiritish mumkin. Polikondensatlanish jarayonlarining dastlabki bosqichida monomer molekulasining asosiy miqdorni bir-biri bilan reaktsiyaga kirishib, dimer, trimer va oligomerlar hosil qiladi va ular zaro birikib polimerlanish zanjirini yaratadi. Demak, jarayonning keyingi polimer hosil bo’lish bosqichida reaktsion sistemada zanjirning o’sishi dastlabki monomerlar qatnashmaydi.](/data/documents/838bf08c-0e56-4b4d-aa35-40e1676314c8/page-21.png)
