Energetik holatlar va spektral chiziqlarning tabiiy hamda Doplercha kengligi. Molekulyar simmetriyasi va Dipol momenti - Kimyo - Referatlar

Energetik holatlar va spektral chiziqlarning tabiiy hamda Doplercha kengligi. Molekulyar simmetriyasi va Dipol momenti

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

177.5 KB

Ko'chirib olish

Energetik holatlar va spektral chiziqlarning tabiiy hamda Doplercha kengligi. Molekulyar simmetriyasi va Dipol momenti. Qutblanuvchanlik tenzori va uning xossalari. Molekulyar q utblanish. Reja: 1. Qutblangan va qutblanmagan molekulalar 1. Chiziqli va nochiziqli molekulalar 2. Dipol va uning o‘lchov birligi 3. Simmetriya elementlari 4. Qutblanish tenzori va Qutblanish tenzorining invariantlari. 5. Optik anizotropiya va uning kombinasion sochilish spektri dagi roli. Xulosa.

Energetik holatlarning xarakteristikasi haqida gapirganda bu holatdagi molekulalarning fizikaviy va ximiyaviy xossalari tо‘g‘risida tо‘xtalmaslik mumkin emas. Bizga ma’lumki zarrachalar (+) va (-) zaryadlardan tashkil topgan. Tabiatdagi bir qism molekulalar uchun musbat zaryadlarning og‘irlik markazlari manfiy zaryadlarning og‘irlik markazlari bilan mos tushadi. Bunday molekulalarga qutbsiz yoki nopolyar molekula deyiladi. Misol uchun 6 6 4 2 2 , , , H C CCI СS СО va hokozo. Boshqa guruhdagi molekulalar uchun manfiy zaryadlarning og‘irlik markazi musbat zaryadlarning og‘irlik markazlari bilan mos tushmaydi. Bunday molekulalarga qutblangan yoki polyar molekulalar deyiladi. Misol uchun NN 3 , N 2 O Qutblangan molekulalar dipol momentiga ega b о ‘ladi. Dipol deb bir- biridan  masofada joylashgan, teng b о ‘lgan (+) va (-) zaryadlar sistemasiga aytiladi. q  (1) о‘lchov birligi Debay

m Kl D    30 10 33,1 1Ikki atomli molekulalarning dipol momenti Molekulalar  ( D ) CO 0,11 HF 1,91 HCI 1,04 HBr 0,79 HJ 0,38 NaJ 4, 9 KCI 6,8 KJ 6,8 Dipol momenti vektor kattalik b о ‘lib u musbat zaryaddan manfiy zaryad tomonga y о ‘naltirilgan b о ‘ladi. Dipol momenti qutblanish darajasini xarakterlovchi kattalik 3 2 2            q q F    - qutblanuvchanlik koeffisiyenti :  . , 3 3m sm   Qutblanuvchanlik bevosita molekula xossasini xarakterlaydi va elektron buluti razmeri bilan bog‘liq. Eksperimentda dipol momentini aniqlash mumkin. Molekulyar qutblanishning R temperaturaga T bog‘liqligidan quyidagi tenglama yordamida             КТ N M Р A 3 3 4 2 1 2      (2) 1 23 10 02,6    mol NA - Avagadro soni  - dielektrik singdiruvchanlik,  - zichlik, M - massa, N A - avagadro soni, R -

ning 1/T dan bog‘liqlik grafigini ikki xil molekula uchun chizish mumkin, ya’ni dipol momentiga ega bо‘lgan va dipol momentiga ega bо‘lmagan dipolsiz molekula uchun molekulyar qutblanish R, T dan bog‘liq emas abssissa о‘qiga parallel tо‘g‘ri chiziq beradi. Dipol momentiga ega bо‘lgan molekula uchun tо‘g‘ri chiziq burchak hosil qiladi abssissa о‘qiga nisbatan. Bu burchakning tangensi 2-formulaga asosan:. 3 3 4 2 K N tg A     Har xil temperaturada R ni aniqlab burchakni topish y о ‘li bilan  dipol momentini topishimiz mumkin. T о ‘ g‘ ri chiziqni davom ettirib ordinata о ‘qi bilan kesishguncha (T—>∞ t о ‘g‘ri keladi)  -qutblanuvchanlikni aniqlaymiz. Ordinata о ‘qidagi kesma   AN 34 ga t о ‘g‘ri keladi. Molekulalarning summaviy dipol momenti ularning alo h ida bog‘lanishlar dipol momentlarining vektorini yi g‘ indisiga teng. Summaviy dipol momentini topish uchun vektorlarni qо‘ shish mumkin. Faraz qilamizki,  1 va  2 , dipollar berilgan b о ‘lsin  burchak ostida y о ‘nalgan b о ‘lsa      cos 2 2 1 22 21 2    p

Agar  1 =  2 , teng b о ‘lsa   ;cos12 22  p 00   da ; 4 2 2   p 0 180  da 0 2 р b о ‘ladi . Shunday qilib dipol momentini qiymati bevosita malekulalarni strukturasi hamda simmetriyasi bilan bog‘liqliqdir. Dipol momenti molekulada b о ‘ladigan h ar qanday о ‘zgarishga nihoyatda sezgirdir . Molekulalar har xil stasionar holatda turganda ularning fizikaviy-ximiyaviy xususiyatlari ham har xil bо‘ladi. Masalan molekulalar uyg‘ongan holatga о‘tganda uning kutublanuvchanlik (  ) koeffisiyenti, reaksiyaga kirish qobilyati va dipol momenti qiymati ham о‘zgarib turadi. Faraz qilamizki n -ta stasionar holatga ega bо‘lgan biror molekula berilgan bо‘lsin, shu molekulalarning dipol momenti matrissasini quyidagi kо‘rinishda yozishimiz mumkin: пппп п п          ....... .......... .......... .......... ......... ........ 21 22221 11211 Bu matrissaning bosh elimentlari nn ij     ..., 22 ,11  molekulaning stasionar holatlarida bо‘lgan paytdagi dipol momenlarining qiymatini xarakterlaydi. Qolgan elemetlari  ij esa stasionar holatlar oralig‘idagi о‘tishlar dipol momentini qiymatini bildiradi. Masalan: Paranitro anilin molekulasining asosiy holatdagi dipol moment 6 Debay bо‘lsa, 1-uyg‘ongan stasionar holatdagi qiymati 15 Debayga teng.  11 =6D Uzluksiz tebranma h arakatda b о ‘lgan molekula dipol momentining qiymati 2 qismdan iborat b о ‘ladi. 1. О ‘zgarmas qism (vaqtga bog‘liq b о ‘lmagan)

1. О‘zgaruvchan vaqtga bog‘liq Dipol momentining vaqt buyicha о‘zgarib turishi molekulaning spektroskopik xususiyatlariga bevosita ta’sir qiladi. Undan tashqari infraqizil yutilish spektrlarining intensivligi dipol momentidan umumlashgan koordinata b о ‘yicha olingan hosilasiga bog‘liq I 2 Q  Xulosa qilib aytganda dipol momentining qiymati molekulalarning tuzilishiga, strukturasiga va simmetriyasiga bog‘liq bо‘lishi bilan birgalikda uning spektroskopik xususiyatlarini ham belgilab beradi. Molekulalarning simmetriya elementlari Tabiatdagi molekulalarning qariyib hammasi ma’lum darajada simmetriya elementlariga ega bо‘ladi. Simmetriya elementlariga simmetriya tekisliklari, aylanish о ‘qlari, simmetriya markazi ( i ) va boshqalar kiradi. Molekulalarning simmetriya elementlarini о ‘rganish spektrlarni nazariy о ‘rganishda va hosil b о ‘lish mexanizmlarini tushuntirishda katta ahamiyatga ega. Simmetriya tekisligi shunday tekislikki, bu tekislikning ikki tomonidagi molekulalarning qismlari aynan bir-biriga mos tushadi. Aylanish о‘qlari shunday о‘qlarki, bu о‘qlar atrofida molekulani n 360 marta aylantirganda molekulaning fazodagi vaziyati о‘zgarmaydi. Masalan N 2 O molekulasining quyidagi elementlari mavjud. Ikkinchi darajali S 2 aylanish о‘qi mavjud va ikkita vertikal  V simmetrik tekislik mavjud. Tekislik gorizontal bо‘lsa  n bilan belgilanadi.

Kubik simmetriyaga ega bо‘lgan molekulalar SN 4 , SSI 4 , SF 6 qutblanishi izotrop bо‘ladi.  bir xil b о ‘ladi  1 =  2 =  3 yoki maydon ta’sirida h osil qilingan dipol momenti Е   (1) Ammo juda k о ‘plab moddalar borki ularning molekulasi anizotrop b о ‘ladi. Bunday molekulalarning qutblanuvchanligi ham anizotrop, ya’ni turli y о ‘nalishlarda q utblanuvchanlik darajasi bir xil b о ‘lmaydi. 321     (1)formulani X, U, Z о ‘qlarga proyeksiyasi z zz y zy x zx z z yz y yy x yx y z хz у ху х хх х E E E E E E E Е Е                     (2) buni quyidagicha yozishimiz mumkin.    ki ikik       (3) 3,2,1 , , ,    z y x ki Bu formula qutblanuvchanlikni turli koordinatalar sistemasida almashtirish formulasi. (1) chidan k о ‘rinadiki qutblanuvchanlik tenzor kattalik b о ‘lib, u ikkinchi rangli tenzor

(1) Formuladagi dipol momentini keltirilgan ifodasini qisqacha quydagicha yozish mumkin.) ,,( z yx ki E P k k ik i i       ik  - 2 chi rangli tenzorning tashkil etuvchilari. Demak qutblanuvchanlik tenzori kompleks qiymat ham oladi. Bu dipol momenti fazasining maydon kuchlanganlik tebranish fazasiga mos tushmasligidan dalolat beradi. Bunday nomuvofiqlik tebranuvchi elektronni (ossilyatorni) tebranishi qandaydir sababga kо‘ra sо‘nishidan yoki chastotasining juda kamayib ketishidan kelib chiqadi. Bunday paytda shu molekula ichida konservativ bо‘lmagan kuchlarning ta’siri katta bо‘ladi. Konservativ kuchlar о‘rganilayotgan sistemasidan tashqarida yotgan kuchlar, ya’ni sistemani molekula deb hisoblasak о‘rganilayotgan molekulaga boshqa molekulalarning ta’siri deb aytish mumkin. Konservativ bо‘lmagan kuchlar ta’sir etayotgan paytda elektromagnit yorug‘likning yutilishi sodir bо‘ladi. Agar sistemani biz yutilishdan tashqarida о‘rganayotgan bо‘lsak konservativ bо‘lmagan kuchlardan qutilamiz. Shunday paytda о ‘rganilayotgan sistemani konservativ sistema deb yuritiladi, ya’ni boshqa molekulalar ta’siridan sistema qutiladi. Bunday paytda qutblanuvchanlik tenzori ermit tenzoriga aylanadi yoki b о ‘lsa   ik ik   ib a  shart bajariladi. Shunday qilib qutblanuvchanlik tenzorining qiymati ditermenantning aniqlovchi diognal tashkil etuvchilari о ‘zining mavhum qismidan q utiladi va haqiqiy b о ‘lib qoladi, ya’ni kompleks b о ‘lmaydi. Kompleks k о ‘rinishini yozsak ,ik ik ik A S     ikS haqiqiy qism,  ikA mavhum qism, ya’ni ik ik S   b о ‘ladi.

Fizikaviy optik hodisalarning asosiy k о ‘pchiligini yoki q utblanish tekisligining tabiiy va magnit maydonida aylanishdan boshqa hammasini qutblanuvchanlik tenzorining haqiqiy qismi bilan ifodalash mumkin. Shuning uchun ham tenzorning xossalarini k о ‘rganimizda mavhum qismini tashlab ketamiz. Qutblanuvchanlik tenzori ermit tenzoriga aylanishi uchun biz haqiqiy qismini quyidagicha yozamiz va u simmetrik harakterga ega .                                                                      zz zу zx уz уу ух хz xу xx zz zу zу zx zx уz уz уу zx ух xz xz ху xz xx zz zу zx уz уу ух хz xу xx zz zу zx уz уу ух xz xу xx ikS                                           2 2 2 2 2 2 2 1 2 1 shu xossalarni hisobga olsak, ya’ni 2 2 2 хz хz ух ух ху ху ху                shunday bо‘ladi. ikS ni ik deb olamiz Xudi shu tenzorga qutblanuvchanlik ellipsoidi tо‘g‘ri keladi. . сonst ху ху ху    (4) Tashqi koordinata sistemasini о‘qlarni aylantirish yо‘li bilan ellipsoidning bosh о‘qlariga parallel tushib qolsa bu formulani bо‘lakcha yozish mumkin. . 2 const х х хх    (5) va tenzorning haqiqiy qismi diognal formaga keladi va uchta asosiy qiymat oladi.     zz yy xx ikS    0 0 0 0 0 0 (6) Qutblanish tenzorini turli invariantlarda yozish mumkin va bu bilan ularning ma’nosi о‘zgarmaydi.

1. Tenzor ning izi ( shnur tenzori ) diognal tashkil etuvchilarining izi. .zz уу хх в       (7) 1. Diognal tashkil etuvchi uchta minor xx xz xz zz zz yz yz yy yy xy xy xx В                , 2. Tenzorning ani q lovchisi       zz zy zx yz yy yx xz xy xx D          b.B,D larning boshqa har qanday kombinasiyasi ham qutblanuvchanlik tenzorining invarianti b о ‘ladi. E ng muhimlari quyidagilar : 2 2 2 2 2 zz yy xx B b А                 2 2 2 2 2 2 1 3 zz уу zz хх уу хх B b B A                 (8) 2 - qutblanuvchanlik tenzorini anizotropligi deyiladi yoki optik anizotropiya deyiladi. Agar molekula aksial simmetrik bо‘lsa  2 2 yy xx zz yy xx           molekula izotrop sharsimon b о ‘lsa 0 , 2       yy zz xx agar zzyyxx     bо‘lsa anizotropiya (8) bilan topiladi. Qutblanuvchanlikning u о‘rtacha qiymati deb yuritiladi. 3 yy zz xx       

 = 0 nolga teng bо‘lsa molekulada aylanma spektr mavjud bо‘lmaydi.  – molekulaning aylanma harakati uchun eng asosiy rol о‘ynaydi.

ADABIYOTLAR 1. М.А.Еляшевич.Атомная и молекулярная спектроскопиЙ.М.1962 г. 2. Г.Герцсберг. Спектри и строение двухатомних молекул.М.1949 г. 3. Г.Герцсберг. Колебателние и врашателние спектри многоатомних молекул. М.1979 г. 4. Г.Г.Маер.Электронние спектри многоатомних молекул. Л.1969 г. 5. В.М.Чулановский. Введение молекулярного спектралного анализа. М-Л. 1951 г. 6. Г.Л. Бахшиев. «Спектроскопия межмолекулярних взаимодейст- вий. Л. 1972 г. 7. Пементал ДЖ. Мак-Клеллон. Водородная связ М. 1954 г. 8. И.Брандмюллер. И.Мозер. Введение спектралной КРС М., 1964 г. 9. М.В.Волкенштейн Строение и физические свойство молекул. М- Л 1955. 10. Н.Г. Бахшиев Введение молекулярную спектроскопию Л ., 1987 г . 11. Б . Т .Q о ‘yliyev «Tabiatning fizik xossalari bitmas-tuganmasdir. 2005 y. 12. B.T. Qо‘ yliyev . Optika . Toshkent 2009.

O'xshashlar

Yorug‘likning kombinatsion sochilishi

Molekulyar spektroskopiya fani va uning rivojlanish tarixi. Energetik sathlar

Yorug‘likning kombinatsion sochilish spektri. Molekula tо‘liq energiyasining tashkil etuvchilari Born -Opengeymer prinsipi

Agregat holatlar haqida molekulyar-kinetik nazariya

Molekulyar orbitallar (mo)nasariyasi. Energetik darajasi