Dezaminlanish va transaminlanish, ularning biologik ahamiyati - Kimyo - Referatlar

Dezaminlanish va transaminlanish, ularning biologik ahamiyati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

342.5 KB

Ko'chirib olish

Dezaminlanish va transaminlanish, ularning biologi k ahamiyati . Ammiakning taqdiri va uning neytrallanish usullari Reja: 1. Dezaminlanish, transaminlanish va ularning biologik ahamiyati. 2. Ammiakni zarasizlantirilish yo’llari.

1. Dezaminlanish, transaminlanish va ularning biologik ahamiyati . Aminokislotalarning oxirgi mahsulotlargacha parchalanish yo’llarini 3 guruhga bo’lish mumkin:  aminokislotalarning NH 2 - guruhini o’zgarishi yo’li (dezaminlanish va transaminlanish;  aminokislotalarning uglerod skeletini o’zgarishi bilan boradigan yo’l;  aminokislotalarning COOH- guruhini o’zgarishi bilan boradigan yo’l (dekarboksillanish). Uchinchi yo’l biogen aminlar hosil bo’lishida ishtirok etadi. Aminokislotalarning dezaminlanish jarayonida aminokislotadagi amin guruhi (-NH 2 ) ammiak (NH 3 ) shaklida ajralib chiqadi. Aminokislotalar dezaminlanishining 4 ta turi mavjud: Qaytarilish yo’li bilan dezaminlanish: R-CH (NH 2 ) -COOH → R-CH 2 –COOH + NH 3 Gidrolitik dezaminlanish: +H 2 O R-CH (NH 2 ) -COOH → R-CH (OH) –COOH + NH 3 Molekula ichidagi dezaminlanish: R-CH 2 - CH (NH 2 ) -COOH → R-CH = CH - COOH + NH 3 Oksidlanish yo’li bilan dezaminlanish: +1/2 O 2 R-CH (NH 2 ) -COOH → R-CH (O) –COOH + NH 3 Ko’rinib turibdiki, ammiyakdan tashqari dezaminlanishda yog’ kislotasi, gidroksikislota, to’yinmagan yog’ kislotasi va ketokislota hosil bo’ladi. Ammo odam va hayvon to’qimalarida ko’pincha oksidlanish yo’li bilan dezaminlanish sodir bo’lib, ikki xil bo’ladi: bevosita va bilvosita (transdezaminlanish).

Bevosita oksidlanishli dezaminlanish. Bu jarayon peroksisomalarda joylashgan L-va D- aminokislotalar oksidazalari ishtirokida boradi. L- aminokislota oksidazalari koferment sifatida FMN, D-aminokislota oksidazalari esa FAD tutadi. Reaktsiya quyidagicha kechadi: +H 2 O R-CH (NH 2 ) -COOH → R-C=(NH) –COOH → R-CO-COOH + NH 3 Birinchi bosqichda iminokislota, ikkinchi bosqichda esa ketokislota hosil bo’ladi va NH 3 ajralib chiqadi. Oksidazalarning qaytarilgan kofermentlari bevosita kislorod bilan oksidlanishi mumkin, natijada vodorod peroksid hosil bo’ladi. U esa katalaza ta’sirida suv va kislorodga parchalanadi. Oksidazalarni dezaminlovchi degidrogenazalar deb ham yuritiladi. Shuni ham ta’kidlash kerakki, L- aminokislotalar oksidazalari D- aminokislotalar oksidazalarga qaraganda fa’olligi pastroqdir; ularning ta’sir etish pH optimumi 10 ga teng, bunday pH qiymati esa fiziologik sharoitda bo’lmaydi. Taxminlarga ko’ra L-aminokislotalarning izomerazalari ta’sirida D-aminokislotalarga aylanib so’ngra to’qimalarda dezaminlanishga uchraydi. Umuman olganda bevosita oksidlanish yo’li bilan dezaminlanish amin guruhi o’zgarishida kam o’rin egallaydi. Bilvosita oksidlanishli dezaminlanishi (transdezaminlanishi). Aminokislotalar dezaminlanishining asosiy yo’li transdezaminlanish yoki bevosita dezaminlanishidir. Bu jarayon ham 2 bosqichdan iborat bo’lib, 1 bosqich transaminlanish deyiladi va bu bosqichda glutamat hosil bo’ladi, ya’ni har qanday aminokislotadan aminoguruhning α - ketokislotaga ammiak hosil qilmasdan o’tkazilishi: R-CH (NH 2 ) -COOH + R 1 -C(O) -COOH ↔ R-C(O) – COOH + α-aminokislota- α-aminokislota-2 α-aminokislotaning ketoanalogi + R 1 -CH (NH 2 ) -COOH

α -aminokislota-2 II bosqichda aminokislotaning bevosita oksidlanish yo’li bilan dezaminlanishidir. Transaminlanish reaktsiyalarini transaminazalar yoki aminotransferazalar katalizlaydi, jarayon qaytardir. Aminokislotalarning transaminlanishida har qanday aminokislotalardagi amin (-NH 2 ) guruhi ammiak hosil bo’lmasdan α – ketokislotaga o’tadi. Amin guruhining aktseptori ko’pincha uchta ketokislota: α-ketoglutarat, piruvat va oksaloatsetatdir. NH 2 – guruhning akseptori vazifasini ko’proq 2-oksoglutarat bajaradi; bunda 2-oksoglutaratdan glutamin kislota hosil bo’ladi. Aminoguruhning piruvat yoki oksaloatsetatga o’tkazilishidan mos ravishda alanin yoki asparagin kislota quyidagi tenglama bo’yicha hosil bo’ladi: Boshlang’ich aminokislota + piruvat → boshlang’ich aminokislotaning ketoanalogi + alanin (yoki asparagin kislota) Keyingi bosqichda alanin yoki asparagin kislotaning NH 2 – guruhi 2- oksoglutaratga o’tkaziladi. Bu reaktsiyani yuqori faollikka ega bo’lgan aminotransferazalar: alaninaminotransferaza (ALT) va aspartataminotransferaza (AST) katalizlaydi: ALT COOH CH 2 + CH 2 C = O COOH CH 3 H - C - N H 2 COOH alanin CH 3 C = O COOH Piruvat COOH CH 2 + CH 2 H- C- NH 2 COOH

2-oksoglutarat glutamin kislota AST 2-oksoglutarat glutamin kislota Transaminaza fermentlarining kofermenti B 6 vitaminning unumi piridoksal yoki piridoksat hisoblanadi. (FP yoki PF). Glutamin kislotaning oksidlanishini dezaminlanishi. Transaminlanish reaktsiyalarining biologik mohiyati hamma parchalangan aminokislotalarning aminoguruhlarini bir turdagi aminokislota, aynan glutamin kislota molekulasi tarkibiga yig’ishdan iborat. Glutamin kislota hujayra mitoxondriyasiga o’tib, u erda transdezaminlanishning ikkinchi bosqichi – glutamin kislotaning dezaminlanishi amalga oshadi. Ushbu reaktsiyani glutamatdegidrogenaza katalizlaydi. Glutamatdigedrogenaza to’qimalarda juda keng tarqalgan fermentdir. U koferment sifatida NAD + yoki NADF + saqlaydi: glutamatdegidrogenaza COOH-(CH 2 ) 2 -CH(NH 2 )-COOH COOH-(CH 2 ) 2 -CO-COOH +NH 3 NAD + NADH+H + Glutamin kislota 2-oksoglutarat COOH CH 2 H C -N H 2 COOH Asparagin kislota COOH CH 2 + CH 2 C = O COOH COOH CH 2 + CH 2 H – C –NH 2 COOH COOH CH 2 C = O COOH oksaloatsetat

8.2. Ammiakni zararsizlantirish yo’llari . Organizmda ammiak quyidagi jarayonlarda hosil bo’ladi:  aminokislotalarning dezaminlanishi;  biogen aminlarning dezaminlanishi (gistamin, serotonin, sisteamin);  purin asoslarining dezaminlanishi (guanin va adenin);  pirimidin asoslarining parchalanishi (uratsil, timin, sitozin);  aminokislotalar amidlarining dezaminlanishi (asparagin va glutamin); Bir sutkada 100 g iste’mol qilingan oqsilni parchalanishidan 19.4 g ammiak hosil bo’ladi. Ammiak to’qimalarda asosan kam konsentratsiyadagi ionlashmagan ammiak bilan muvozanatda turuvchi ammoniy ioni (NH 4 + ) ko’rinishida bo’ladi. Ammiak konsentratsiyasining (normada 0.4-0.7 mg/l) oshishi zaharli ta’sir ko’rsatadi, ayniqsa, nerv hujayralariga, nerv tizimini kuchli qo’zg’alishi: odamning hadeb qusishi, behalovat bo’lib, o’zidan ketib qolishi kuzatiladi. Ammiak zararsizlanishining bir necha yo’llari mavjuddir:  organik kislotalarning ammoniyli tuzlarini hosil qilish;  aminokislotalar amidlarini hosil bo’lishi;  qaytarishli aminlanish (transreaminlanish);  siydikchil (mochevina) ni hosil bo’lishi;  ammoniy tuzlarini hosil qilishi; 1). Organik kislotalarning ammoniyli tuzlarini hosil qilish – ammoniy sitrat, ammoniy oksalat, ammoniy fumarat. 2). Aminokislotalar amidlarini hosil bo’lishi. Ular asosan ammiakni transport shakllari hisoblanadi. Bunda asparagin va glutamin kislotalarga asparaginsintaza, glutaminsintaza fermentlari va ATF ishtirokida birinchi uglerod atomiga ammiak qo’shiladi: L - aspartat + ATF + NH 3 → L - asparagin +AMF + H 3 PO 4 L - glutamat + ATF + NH 3 → L - glutamin +AMF + H 3 PO 4 Bu reaktsiyalar ayniqsa nerv, muskul, to’qimalarda, jigar va buyrakda faoldir.

3). Qaytarishli aminlanish. Ammiakni bir qismi to’qimalarda yangi aminokislotalarni sintezida ishtirok etadi, buning uchun ma’lum miqdorda 2- oksoglutarat ham zarur bo’ladi. Bu reaktsiyalar qaytarilgan retransaminlanish deyiladi. 4). Siydikchil (mochevina) ni hosil bo’lishi. Ammiakning asosiy qismi, taxminan 85%i jigarda siydikchil sintezi orqali zaharsizlantiriladi. Bu siklik jarayon bo’lib, ornitin sikli deb ataladi. Bu jarayon 3 bosqichdan iborat bo’lib, birinchi bosqichida glutaminning ammoniy guruhini karbonat angidridi va 2 ATF ishtirokida karbamoilfosfatsintaza fermenti ta’sirida karbomoilfosfat sintezlanadi. Biotin bu fermentning kofermenti bo’lib hisoblanadi. Shu bosqichning 2-reaktsiyasida karbomoilfosfat ornitin bilan birikib, sitrullinni hosil qiladi. Bu reaktsiya karbomoil – ornitin – transferaza fermenti ishtirokida kechadi. Ornitin siklining ikkinchi bosqichi ham 2 reaktsiyadan iborat bo’lib, birinchi reaktsiyasida sitrullinga arginino – suksinat – sintaza fermenti ta’sirida va ATF ishtirokida asparagin kelib qo’shiladi hamda argininosuksinatni hosil qiladi. Bu modda 2 reaktsiyada arginino – suksinatliaza fermenti ishtirokida arginin va fumaratga parchalanadi. Siklning 3 – bosqichida arginin arginaza fermenti ishtirokida siydikchil va ornitinga parchalanadi.

Ornitin halqasi sitrat halqasi bilan fumarat orqali bog’lanadi. Fumarat olma kislotasiga, so’ng esa oksaloatsetatga aylanadi. Shuning bilan o’z navbatida transaminlanish natijasida yana asparagin kislotasini hosil qiladi. Siydikchil azotining bir atomi ammiak hisobiga, ikkinchi atomi esa asparagin kislota aminoguruhi hisobiga hosil bo’ladi. Siydikchil sintezini buzilishi quyidagi kasalliklarda kuzatiladi: surunkali gepatit va sirrozda, siydikchil sintezida ishtirok etuvchi fermentlarning tug’ma nuqsonida, metabolik jarayonlarni buzilishida. 5). Ammoniy tuzlarini hosil qilish. Buyrak to’qimasida asparagin va glutamin asparaginaza va glutaminaza fermentlari ishtirokida parchalanadilar. Ajralib chiqqan ammiak ammoniy tuzlarini hosil qilishida ishtirok etadi. L - asparagin + H 2 O → L - aspartat + NH 3 L - glutamin + H 2 O → L - glutamat + NH 3 NH 3 + H + +Cl - → NH 4 Cl Ya’ni buyrakda ammiak modda almashinuvining kislotali mahsulotlarini neytrallanishida va shu bilan organizmni atsidozdan va natriy ionlarini siydik orqali ko’p yo’qolishidan saqlaydi. Bu yo’l bilan 0.3-0.4 g ammiak zaharsizlantiriladi.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Pl e shkov B.P. Bioximiya selskoxozyaystvennx rasteniy. M. “Kolos” 1969 g. 2. L e b e dov S.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1988 g. 3. Yakushkina N.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1980 g. 4.Mustaqimov G.D. O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari. T. 1995 y. 4. Xo`jaev J. X O`simliklar fiziologiyasi Toshkent “Mexnat” 2004 5. Rubin B.A. Kurs fiziologii rasteniy. M. 1976 g. 6. www.ziyon e t.uz

O'xshashlar

O`simliklarda azot almashinishi. O`simliklarda nitratlarni va molekulyar azotning assimilyatsiyalanishi (biokimyo)

Yog’ kislotalar oksidlanishining enеrgеtikasi va biologik ahamiyati

Aminokislotalarning dekarboksillanishi va biogen aminlarning hosil bo’lishi

Oshlovchi moddalar va ularning ahamiyati

Ovqatlanish va ovqat hazm qilish biokimyosi. Uglеvodlarning biologik ahamiyati