Волейболчиларнинг жисмоний тайёргарликлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

258 KB

Ko'chirib olish

Волейболчиларнинг жисмоний тайёргарликлари. Режа: Кириш. 1. Волейбол ўйинининг келиб чиқиши ва ривожланиш босқичлари. 2. Волейболчиларнинг умумий ва махсус жисмоний тайёргарлиги. 3. Волейболчиларнинг хужум ва химоя техникаси асослари. 4. Волейболчиларнинг техник ва тактик ҳаракатлари. 5. Волейболчиларни тўсиқ қўйиш техникасига ўргатиш. 5. Волейбол ўйини техникасига ўргатиш. 6. Хулоса. Фойдаланилган адабиётлар.

Кириш. Жисмоний маданият комил инсонни тарбиялашдек муқаддас вазифани бажаришда барча ўқув юртлари таълим тизимида ёш авлодни жисмоний бақувват иродали чаққон ватанпарварлик руҳида тарбиялаб вояга етказиш учун жисмоний тарбия машғулотларини Ўзбекистон Республика “Талим тўғрисида”ги қонуни, “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” ҳамда “Ўзбекистонда Жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш тўғрисида”ги қонунлари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2002-йил 24- октябрдаги ПФ-31-54-сонли “Ўзбекистон болалар спортини ривожлантириш жамғармасини тузиш” тўғрисидаги фармони ва уни бажариш тадбирларига суянган ҳолда янги усулларни ташкил қилиш ва ўтказиш мақсадга мувофиқдир. Ушбу ишларни самарали бажариш учун болаларни энг кичик ёшдан бошлаб жисмоний-тарбия билан жисмонан саломатлик пойдеворини қуришни амалга ошириш мумкин. Ўзбекистонда Жисмоний маданият ва спортни ривожлантириш тўғрисида кадрлар тайёрлашдаги оқилона тизим муҳим аҳамиятга эга. Шу боис республикамизда жисмоний маданиятнинг мақсад ва вази фалари ҳукуматнинг ҳамда Республика жисмоний–тарбия ва спорт қўмитасининг қароридан келиб чиққан ҳолда амалга оширилади. Республикамизда амалга оширилаётган жисмоний маданиятни ўз олдига қўйган мақсади соғлом-руҳан тетик ва бунёдкор инсонни ҳаётга тайёрлаштдан иборат. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов “Биз соғлом авлодни тарбиялаб етказишимиз керак, Соғлом киши деганда фақат жисмоний соғлиқни эмас балки шарқона одоб-аҳлоқ ва умумбашарий ғоялар руҳида камол топган инсонни тушунамиз”, -дейди Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 1-йиғилишидаги маърузасида. Жисмоний маданиятнинг мақсади жамиятнинг соғлом ҳушчақчақ ҳар томонлама жисмонан ривожланган. Меҳнат ва ватан химоясига тайёр турган қўриқчиларни тарбиялашдан иборат узоқ муддатли уюштирилган педагогик

жараёндир. Президентимиз И.А.Каримов “Соғлом авлод учун” орденини топшириш маросимида сўзлашган нутқларида алоҳида таъкидлаб ўтганлар: “Биз асримизнинг келажаги авлод учун кураш бошладик. Шу ном билан орден таъсис этдик ва махсус ҳалқаро жамғарма туздик. Соғлом авлод деганда биз фақат бақувват фарзандларимизни эмас балки маънавий бой авлодга эга бўлган ҳалқни тушунишимиз керак. Бундай ҳалқни ҳеч ким ҳеч қачон енга олмайди. Буни ҳаммамиз яхши англаб олмоғимиз керак”. Волейбол ўйини ўзининг қизиқарлилиги ва оммавийлиги билан миллионлаб кишиларни ўзига жалб қилиб келмоқда. Замонавий волейбол ўта тезкор ва маҳорат, ғайрат талаб қилувчи спорт ўйинлари турига мансубдир. Юқори техника ва тактикага эришиш учун биринчи навбатда волейболчи етарли даражада жисмоний ривожланган ҳамда махсус сифатларга эга бўлиши керак. Волейбол тугарагида 12 ёшдан қиз болалар, 13 ёшдан ўғил болалар шуғулланишлари мумкин. Волейбол ўйини тезкор динамик спорт тури бўлиб ўйинчидан катта жисмоний таёргарликни талаб этади, чунки волейбол ўйини жараёнида волейболчи кўп мартаба сакрайди, турли хил ҳаракатлар билан майдонда ўз ўрнини алмаштиради, хужум ва ҳимоя ҳаракатларини бажаради. Бу ҳаракатни деярли барчаси сакрашда бажарилади. Шу сабабли волейболчиларнинг жисмоний тайёргарлигидан сакраш қобилиятини тарбиялашга эьтибор берилади. Замонавий волейболда самарали ўйин кўрсатиш ва юқори натижаларга эришиш фақат ўта шаклланган жисмоний, техник, тактик ва рухий тайёргарлик эвазига амалга ошириш мумкин. Ўзбекистон аҳолисининг жисмоний тайёргарлиги ва саломатлиги даражасини белгилаб берувчи “Алпомиш” ва “Барчиной” махсус тест саволлари жорий этилиши ҳақидаги қўшма қарори ва уларда белгиланган вазифалар республика олий ва ўрта махсус касб-ҳунар коллежлари, академик лицейлар талаба ва ўқувчи ёшларни жисмоний-тарбия ва спортни жаҳон стандартлари талаблари даражасида ривожлантириш ҳамда унинг фаолиятини тубдан такомиллаштириш тўғрисидаги масалаларни ҳал қилиш зарурлигини тақозо этмоқда ва уни чора

тадбирларини амалга ошириш йўлларини аниқ ва равон кўрсатиб берди. Тажрибали ва иқтидорли ёш тадқиқотчилар томонидан спорт машғулотларини ташкил қилишнинг ҳалқаро андозаларини етакчи мураббийларнинг иш тажрибалари билан давр талаблари асосидаги фаолиятилари изчиллик билан ўрганилмоқда. Янгидан ташкил этилаётган лицейлар, спорт мактаблари спорт клубларининг фаолияти жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги олимларини диққат марказида турибди. Спортчиларимизнинг ҳалқаро спорт майдоларидаги эришаётган ютуқлари, айниқса маҳаллий миллат хотин-қизларининг спортда жаҳонга танилишига, бу билан эса юртимиз шон-шухратини оширишдаги сай- харакатлари ватанимизнинг бевосита ғамхўрлигининг улуғвор натижасидир. Бу жиҳатларда илмий ходимлар ва мураббийларнинг ўзаро ҳамкорликларини таъминлашни давр талаб қилмоқда. Юқоридаги амалий тадбирларни таъкидлашдан мақсад шунданки, уларни ташкил қилиш, амалий ва назарий жиҳатдан ташкил қилиш асосида фаолият кўрсатишни кўпинча илмий ходимлар тажрибали мутахассислар томонидан амалга оширилиб келинмоқда. 1. Волейбол ўйинининг келиб чиқиши ва ривожланиш босқичлари. Волейбол жамоали ўйин турига мансуб бўлиб, ўйинда икки жамоа хар бирида олти киши ўйнаши шарт. Заҳирадаги ўйинчилар сони 2 тадан 6 тагача бўлиши мумкин. Ўйинчиларнинг спорт кийими футболка турси ва шиппак. Ўйинчининг ёши жинсига қараб тўрнинг баландлиги қўйидагича бўлади: Қизлар 13-14 ёш - 2м 10 см. 15-16 ёш - 2 м 20 см. Аёллар 17-18 ва ундан катта ёшдагилар учун – 2 м 24 см. Ўғил болалар 15-16 ёшли - 2 м 35 см. Эркаклар 17-18 ва ундан ортиқ ёшли - 2 м 43 см.

Ўйин уч ёки беш партиядан иборат бўлиб, ҳар бир партия ўн беш очкогача давом этади. Агар ўйин очколари 15-15 бўлса, ўйин 17 очкогача давом этади. Сўнги партияда 3 ёки 5 ўйин ҳисоби “тайм брейк” асосида олиб борилади. Яъни ўйиндаги ҳар бир харакат киритиш ҳуқуқи қайси жамоадан бўлиши қатъий назар жамоага мағлубият ёки ғалаба келтириш мумкин. Ҳал қилувчи партияда ўйин икки очко фарқигача давом этади. Волейбол ўйининг дастлабки расмий ўйин қоидалари 1997 йил америкали доктор А.Холстед раҳбарлигида ишлаб чиқарилган. Мазкур қоидаларнинг айрим қоидалари айрим бандлари қўйидагилардан иборат. Майдон ўлчами – 7,6х16,1 м. Тўрни баландлиги – 198 см. Тўпни оғирлиги - 340 грм. Тўп ўйинга майдодаги ўнг ташқи қисмида жойлашган бир 1х1 метрли тўртбурчак шаклдаги жойда бир оёқ туриб киритилган ва хокозо. Волейболнинг борган сари оммавийлаша бориши ва иштирокчиларнинг ўйин махоратини шакллана бориш билан бир қаторда мусобақа қоидалари ҳам ўэгариб тақомилашиб борган. 1900 йил – хисоб 21 очкогача, тўрни баландлиги 213 см. 1912 йил – майдонча 10,6х18,2 мт, тур – 228 см. 1917 йил – хисоб – 15 очко, тур 243 см. 1918 йил – ўйинчилар сони бир жамоада 6 та. 1922 йил – тўпни факат 3 марта ўйнаш, майдонча 9,1х18,2 мт. 1925 йил – тўп 66-69 см, оғирлиги 275-285 гр, майдонча 9х18 мт. 1934 йил – тур аёллар учун 224 см бўлган. Волейбол собиқ иттифоқ 1920-1921 йилда ўрта Волга (Қозон, Нижний, Новгород) нохияларида тарқала бошлаган 1922 йилда бошлаб Всеобуч (Умумий ҳарбий тайёргарлик) таркибига киритилди. Москвада волейбол билан мунтазам шуғулланишига саънат ва театер вакиллари киришдилар. 1923 йилда ташкил эитлган “Динама” жамияти спортининг бошқа турлари билан бир қаторда Волейболни ҳам тарғиб қила

бошлади. Худди шу йилларда Волейбол узоқ шарқда Хабарский ва Владивостокда пайдо бўлди. 1925 йилдан эса Украинада ҳам ривожланди. Волейбол хамма ерда тарқала бошлади. Шу билан боғлиқ равишда мусобақаларни ягона қоидаларни ишлаб чиқиш зарурияти тўғилди. 1925 йилнинг январида Москва жисмоний тарбия кенгаши Волейбол бўйича мусобақаларнинг биринчи расмий қоидаларни тўзиб тасдиқлади. Тўрнинг баландлиги аёллар учун 2 мерт 20 см ва эркаклар учун 2 мерт 40 см қилиб белгиланди. Аёллар жамоаларида ўйин 15х7,5 ўлчами майдочада ўтказиладиган бўлди. 1926 йилда Москва қоидаларига асосан биринчи лига мунтазам равишда ўтказила бошланди. 1928 йилда Москвада доимий хакамлар уюшмаси ташкил этилди. Волейбол бўйича собиқ ССЖИ биринчилиги илк бор Днепропетровск шахрид 1983 йилнинг 4-6 апрелида бўлиб утди. Мусобақада аёллар жамоаси (Москва, Днепропетровск, Харқков, Боку Минск) ва 5та эркаклар жамоаси иштирок этди. Айланма таркибда ўзказилган ўйинлар кўп сонли томошабинларни ўзларига жалб қилди. Қизиқарли биринчилик Москвалик аралаш жамоаларнинг кўргазмали ўйинлари ўзказилди. Ҳар бир жамоа таркибида 3 та аёл ва 3 та эркак бор эди. Волейбол бўйича собиқ ССЖИ иккинчи биринчилиги 1934 йилда Москвада ўтказилди. Унда таркибда 9 кишилик аёллар ва эркаклар жамоалари қатнашдилар. Энди Ленинград, Свердловек, Горький Ростов, Тошкент жамоалари пайдо бўлди. Шу йилнинг охиридаёқ Москва терма жамоаси узоқ шарқ сафарига чиқиб Владивосток, Чита, Улан-Удэ, Новосибирск ва Тюменда кўргазмали учрашувлар ўтказдилар. Бу эса шухасиз Волейболни узоқ шарқдаги кенг тарқалишига шароит яратди. Терма жамоанинг барча беллашувлари жамоали ўйининг устунлиги шиори остида утди. Терма жамоанинг биринчиликда ғолиб бўлиши айнан шу ўйини билан донғи кетган Москва жамоалари эди.

Ёшлар орасида волейболнинг оммалашишига қаттиқ туртки бўлган ходиса 1995 йилнинг августида ўтказилган мактаб ўқувчиларнинг мамлакат биринчилиги ҳисобланади. 12 та шахар ва вилоят жамоалари иштирок этган бу мусобақанинг биринчи босиқчи чиқиб кетиш тартибида, якунловчи финил ўйинлар эса айланма тартибда ўтказилди. Ҳар бир шахар жамоаси учун 3 команда: катта ва кичик ёшдаги йигитлар ҳамда катта ёшдаги қизлар қатнашди. 1935 йил ўйинчиларнинг ҳалқаро учрашувларда биринчи бор куч синашиб кўрганлиги тарихда ўчмас из қолдирди. Тошкентда ва Москвада Волейболчиларимизнинг Афғонистон жамоаси билан 2 та учрашув бўлиб ўтди. Ўйин афғон қоидалари асосида ўтказилганлигига қарамай 9 ўйинчи бор эди. Ўйин 22 очкогача давом эди, ўйинчилар майдонда жой алмашмадилар мамлакат Волейболчилари асосгига ғолибликга эришдилар. 1936 йилнинг энг оммавий ўйинларидан бири собиқ ВЦСПС кубоги учун 100дан ортиқ жамоалар билан мусобақалар ўтказилди. Кубогни Мсокванинг аёллар ва эркаклар жамоаси “Медик” қўлга киритди. Волейболнинг техник ва тактикасини эмас, мусобақа қоидалари ҳам ўэгаришди давом этарди, яъни 1935 йилда эркаклар учун 2 м 45 см.га кўтарилди 1937 йилдан эса аёллар учун 2 м 29 см. бўлиб қолди. Майдончада ҳужум чизиғи белгиланди ва олд орқа чизиқ ўйинчилари деганда тушунча пайдо бўлди, бу эса алоҳида ўйин ихлосмандларининг ҳаракатларини чегаралаб қўйди. Шу йилдаёқ ўйинга тўп киритиш жойи майдочанинг орқа ўнг қисмидан 3 м қилиб белгиланди. Сабабидан қатъи назар ўйинчиларни алмаштиришга рухсат берилди. (илгари алмаштиришга фақат бахтсиз ҳодисалардан кейин йўл берилар эди). 1938 йилда мусобақаларни ўтказиш қоидаларида ҳам жиддий ўэгаришлар содир бўлди. Бу йилнинг мамлакат биринчиликлари ёзги майдонларда спорт жамиятлари орасида ўтказилди. Дастлабки ўйинлари мамлакатнинг турли шахарларида ўтди. Якуний ўйин эса Москва бўлди.

Биринчилик кўпгина янги жамоаларнинг ўзига жалб этди ва ҳамма Волейболчиларнинг ишига жонланиш аолиб киради. Мамлакатнинг кейинги биринчилиги (1939-1940) худди шу тартибда ўтказилди. Ўзбекистоннинг “Динамо” (Тошкент) жамоаси билан бирга ўйнаб учрашувни 0:3 ҳисобида бой беришган бўлса, Индонезия аёллари жамоаси Тошкентнинг “Спартак” жамоаси қизларига 2:3 ҳисобига бой беришди. 1970-72 йилларга келиб ўзбек Волейболчилари Бангладеш, Ҳиндистон ва бошқа хорижий давлатларда ҳалқаро ўртоқли ўчрашувларини ўтказиб юксак маҳоратга эришди. 1970 йилда то 1991 йилгача ўзбек волейболчилар талайгина ҳалқаро расмий ва ўртоқлик учрашувлар ўтказиб келишди. 1994 йилда Тайландда ўтказилган “Принцесса Кубоги” мусобақаларида иштирок этишди. Эътиборга лойиқ жойи шундаки, Истиқлолдан сўнг ўзбек Волейболининг тараққиёти республикамизда янгича йўналишда давом этиши кўэга ташланаётир. Жумладан 1992 йилдан бошлаб мунтазам зтказиладиган Ўзбекистон миллий чемпионати ва вилоятлараро республика спартакиадаси Волейболнинг янада оммавийлашишида ва равнақ топишига яхши таъсир кўрсатди. Шуни таъкидлаш ўринлики, сўнги йилларда республика миқёсида ўтказилаётган мусобақаларда касбкорлик (профессионаллик) асосида иштирок этувчи жамоалар доираси кенгайиб бормоқда. Булар қаторига “Кинап” (Самарқанд ш.), “Виктория” (Навоий ш.), МХСК (Чирчиқ), “СКИФ” (Тошкент ш.), ЎзДЖТИ ва хокозо жамоалар киради. Мазкур Волейбол жамоаларининг аъзолари бўлиши ўйинчилар, спорт усталари А.Сович, Ш.Муслимов, С.Жураев, И.Тамбиев, Қосимовлар барча мусобақларда ўзларининг юқори савиядаги маҳоратларини намойиш этмоқдалар. Аёллар жамоаларидан Е.Лебедянская, П.Кабардина, С.Ашурова, Н.Ходжаев ва бошқалар Ўзбекистон спорт устаси деган номга сазовор бўлишди. Бу борада тренер-мўтахассис ва ташкилотчиларни хизмати ҳурматга сазовордир. Жумладан, А.Ким (Самарқанд), Т.Абрамова (Тошкент),

М.Ёдгоров (Навоий), А.Асқаров (Қўқон) ва бошқаларни алохида таъкидлаб ўтиш ўринли. Ўзбекистон Волейболини янгича йўналишда тараққий эттиришда уни вилоятларида “ҳаракатга” келтириш, хорижий давлатлар Волейбол жамоалари билан алова боғлашда, улар билан расмий мусобақаларни ташкил қилишда Ўзбекистон Волейбол Федерацииясининг президенти “Ўзавтотранс” корпорациясининг раиси, профессор Л.Ахмедов, ҳамда федерациянинг барча аъзолари ибратли фаолият кўрсатмоқдалар. Республикамизнинг барча ўқув юртларида Волейбол энг оммавий спорт туридан бири бўлиб ҳисобланади. 2. ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИНГ УМУМИЙ ВА МАХСУС ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИ. Замонавий волейболда самарали ўйин кўрсатиш ва юқори натижаларга эришиш фақат ўта шаклланган жисмоний тайёргарлик эвазига амалга оширилади. Волейболчиларнинг ўйин самарасини таъминловчи махсус жисмоний сифатлар тайёргарлик даврида барча босқичларда икки омил билан белгиланади: тезкор-кучлилик тайёргарлиги ва тайёргарликнинг аралаш омили. Жисмоний тайёргарликнинг асосий мақсади спортчини ҳар томонлама ривожлантириш, унинг функционал имқон иятларини ошириш ва саломатлигини мустаҳкамлашдир. Волейбол жисмоний тайёргарлигининг аниқ бўлимлари қўйидаги вазифаларни ечишга қаратилган. 1. Организм функционал тайёргарлик даражасининг сафарбарлик даражасини ошириш. 2. Ўйин фаолияти эффективлигини таъминлаб берадиган жисмоний фазилатлар куч, тезкорлик, чаққонлик, чидамлилик, эгилувчанлик билан бевосита боғланган жисмоний қобилиятлар сакровчанлик, спорт тезкорлиги ва ирғитувчанлик ҳаракатининг қуввати, ўйин чаққонлиги, ўйин чидамлилиги ва атлетик тайёргарлик даражасини ошириш.

Умуман олганда жисмоний тайёргарлик жараёни спортчининг организмида Волейбол ўйинга хос бўлган катта жисмоний юкламалар таъсирида кўникиш ҳомсил қилиббориш керак. Унда функционал ва атлетик тайёргарликнинг асосий воситалари жисмоний машқлар ҳисобланади. Улар ўзининг асосий йўналишига кўра қўйидаги гурухларга бўлинади: А) Организм ички системаларининг функционал имқон иятларини оширишга қаратилган машқлар. Б) Куч, тезкорлик чаққонлик, чидамлилик, эгилувчанлик каби жисмоний фазилатларни ривожлантиришга қаратилган машқлар. Волейболда жисмоний тайёргарлик харакатери комплекси бўлганлиги учун ҳам машғулотлар жараёнида турли методлар ва ташкилий-методик формалардан яъни: 1. “Айланма машғулотлар” вариантлари 2. “Қўшма таъсир” методидан ва у асосида жисмоний тайёргарликнинг (техника тактика билан бевосита жамбарчас боғланган) бошқа турлари билан биргаликда фойдаланишга қаратилган. Шуни таъкидлаб ўтиш керакки,волейболчи жисмоний тайёргарликда қандай спорт тури воситаларидан фойланган бўлса, у ўша спорт тури техникасининг элементлари тула эгаллаб олиши керак. Чунки харакат малакаси тўғри тўзилган тақдирдагина айрим жисмоний фазилатлар фойдали бўлиши мумкиндир. Умумий жисмоний тайёргарлик спорт тренировкасининг асосий вазифаларидан бири волейболчиларининг ва уни тула қонли жисмоний ўсишини таъминлашга қаратилган. Бу жараён асосий жисмоний сифатларни ривожлантириш ҳамда ҳаётни зарур малакаларни такомиллаштиришни ўз олдига мақсад қилиб қўйияди. Умумий жисмоний тайёргарлик волейболчининг махсус тайёргарлигини таъминлашда пойдевор бўлиб ҳисобланади. Умумий жисмоний тайёргарлик куч, тезлик чидамкорлик эгилувчанликни тарбиялаш ва услублари ҳамда воситалари билан спорт туринг хусусиятини эъиборга олган ҳолда амалга ошириш зарур.

Умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик даражасини ривожлантириш методлари. Спорт мўтахассислиги спортчининг ҳар тарафлама ривожланган бўлишини истисно қилмайди. Аксинча организмнинг умумий функционал имқон иятлари ошишида ҳар томонлама жисмоний ва руҳий қобилият асосида, спортчи танлаган спорт турида юқори даражадаги тараққиётга эришишида ва ҳар тарафлама ривожланишнинг боғлиқлигини иккита асосий сабабини кўрсатиш мумкин. 1. Бу инсон организми ривожланиш ва фаолият жараёнида барча органларнинг бир-бири билан боғлиқлиги спортчининг ҳар бир тури ўзига хос алоҳида ўзаро муносабатлар талаб қилишга қарамасдан жисмоний фазилатлар ривожланишида ҳар доим умумий қонунийлик акс этади. Ҳар қандай фазилатнинг миёрий ривожланиши организмнинг функционал умумий имқон иятларини ошириш билангина амалга ошади. 2. Ҳар-хил ҳаракатлантирувчи кўникмалар ва қобилиятнинг ўзаро таъсири. Спортчининг ўзлаштирган ҳаракатлантирувчи маҳорати ва қобилияти қанчалик кенг бўлса янги ҳаракатлантирувчи фаолият ва олдинги ўрганганларни амалга оширишда замин яратади. Кишининг онгига боғланмаган ҳолда мавжуд бўлмаган қонунийлик спортда камолотга эришиш шуни талаб қилади, машғулот чуқур махсус жараён бўлиб, спортчининг ҳар томонлама ривожланишига олиб келиши керак. Спортчининг умумий тайёргарлик ва махсус тайёргарлик бирлиги шуни кўрсатадики, спортда муваффақият ва ютуқларга зиён етказмасдан эришиш учун улардан бирини машғулотдан ажралиб бўлмайди. Спортда бу кўзланган мақсад тарбиявий воситадир. Жисмоний сифатлар тушунчалари. Ижтимоий-маданий турмуш шароитлар, жисмоний мехнат ва спортда жис моний сифатлар тушунчаси бир-бири билан бевосита богланган. Яъни хар кунги юриш-туриш ўқув жараёнлари ва мехнатда "кучли", "Чаққон", "эпчил", "абжир", "зўр", "ботир", "жасур", "бардошли-чидамли" каби халк

иборалари кўп учрайди. Уларнинг мазмунида фанда қўлланиладиган "кучлилик", "чидамлилик", "тезлик", "эгилувчанлик," "Чаққонлик" каби атамалар орқали жисмоний сифатлар тушунилади. Булар ўз навбатида "Жисмоний тайёргарлик", "Жисмоний ривожланиш", "Махсус жисмоний тайёргарлик", "Спорт формаси", "Спорт махорати" каби иборалари ва тушунчалар билан мужассамлашиб кетган. Уларнинг энг мухим белгилари хакида кискача тушунчалар бериш ва баъзи мулохазалар юритишга т^гри келади. Чидамлилик сифати. Инсонларнинг амалий фаол харакатлари, шунингдек жисмоний сифатлари тана гавда аъзоларининг функционал фаолиятлари билан бевосита боғлиқ дир. Яъни барча фаол харакатлар инсон танасининг тез харакат қилиш, нафас олиш, юрак уриши, қон айланиши, ички аъзоларда моддаларнинг хазм були- ши, алмашишини таъминлайди. Шу асосда жуда к ў п биологик, кимёвий ва физиологик уэгаришлар содир бўлади. Бундай фаол харакатлар негизида чидамлиликка доир махсус машқлар алохида урин тўтади. Чидамлилик деганда, ижтимоий турмуш шароити, жисмоний маданият дарслари, спорт машғулотлари тренировка хамда спорт мусобақаларида учрайдиган катта-кичик кийинчиликларга бардош бериш, чидаш, куникиш ва уларни енгиш жараёнлари тушунилади. Табиийки бундай ижтимоий-тарбия- вий хусусиятлар ўз-ўзидан пайдо булмайди ёки тугма омил эмас. Чидамлилик белгилари ва сифатлари жуда кўп машқларни такрорлаш узоқ вақтлар машқ Қилишни такозо этади. Чидамлиликда нафас олиш, нафасни ичида сакдаб туриш, мушаклар ва барча бўғинларнинг Оғир-енгил харакатларни бажаришга одатланиш устувор туради. Унинг белгилари ва сифатлари кўпроқ кўпидаги фаол харакатларда учрайди ва билинади: 1. Енгил атлетиканииг киска, ўрта ва айникса узоқ масофаларга 10-20 км ва ундан хам ошик югуриш жараёнларида нафас олишнинг кийинлашиши, оёқлар ва қўлларнинг чарчаши, холсизланиши содир бўлади. Бу

кийинчиликларга чидаш учун жуда кўп югуриш, машқ қилиш лозим бўлади. 2. Шунингдек рухий тетик, ўзини бошкара билиш каби иродавий омилларни хам ривожлантиришга тўғри келади. Бу сифатларни тарбиялашда кушимча равишда с у зиш, кураш, бокс, штанга, ниёда юриш саёхатлари ва бошка турлардан ма қ садли фойдаланишни тавсия этилади. 3. Кураш, бокс, штанга, қўл кучини синаш каби спорт турларида мушаклар харакати динамик холат ёки харакатсиз статик холат ушлаб туриш штанга машқдарида тана аъзолари мушак, бўғинлар, нафас олиш, чикариш, саклаб туриш зурикади. Натижада нафас олиш тезлашиши, қон томирлари-юрак уришлари кучайиши каби физио логик жараёнлар юзага келади. Айникса қўллар, елка, бел ва оёқлардаги мушаклар чарчайди. Шунда кўп машқ тренировка қилиш нати жасида юкоридаги фаолиятлар енгил утиши ёки уларга чидаш имқон иятлари яратилади. 4. Сувда сузиш , футбол ўйини 90 дакика давомида югуриш ва бошка спорт турларида хам у ёки бу даражада толикиш, чарчаш, холсизланиш каби жараёнлар содир бўлади. Уларни енгиш ва бардош бериш учун хар бир шуғулланувчи кўпроқ машгул булишни талаб этади. Ўқувчи-ёшлар жисмоний маданият дарсларида енгил атлетика, гимнас тика, кураш ва бошка чарчаш, толикиши табиийдир. Чунки к ў пчилик ёшларда жисмоний тайёргарлик ва махсус сифатлар етишмайди. Шу сабабли улар аввало жисмоний ривожланиш ва махсус жисмоний тайёргарликка эга булишга харакат қилишлари лозим. Кучлилик сифати. Кучлилик хаётий эхтиёжлардан бири бўлиб, у инсон фаолияти ва узоқ умр кўришнинг асосий омилидир. Бу сифат спортда эса асосий восита хамда усул хисобланади. Куч сифатида асосан штанга, кураш, бокс, қўл кучини синаш, тош гир кўтаришда қўлланиладиган тарбиявий жараёндир. Куч мушакларнинг ривож- ланиши, харакатларнинг тезлиги, гавда тўзилишининг гўзаллиги, вазнларнинг куринишида намоён бўлади. Бу жихатлар турли хил мураккаб машқларни

бажаришда куриниш ва шаклларни ўз гартириб, буртиб кўринади. Харакат тезлиги сузиш , югуриш, сакрашлар, тўпни уриш, тепиш ва хакозо куч билан бевосита боғлиқдир. Яъни сузиш , югуриш, сакраш, тўпни дарвозага зарб-куч билан тепишда техник-тактик харакатлар, тезлик ва кучлар бир-бири билан богланиб кетади. Турникда осилиб қўлларда торитилишда куч ва бажариш усуллари техника ўзаро боғлиқдир. Яъни елка, бўйин ва бошни ю қор ига кўтаришда, оёқларни тўғри тутган холда озрок кўтариш қўлларда торитилишга қулайлик яратади. Демак, кучли булиш учун тезлик сифатларини хам эгаллашга тўғри келади. Ижтимоий турмуш шароитимизда куч қўл сохаларда ишлатилади, яъни: тула копни 60-70 кг уловларга от, эшак, машина ва хакозо кўтариб ортиш ёки уни тушириб, маълум жойга кўтариб бориш. Бунда қўллар, бел, оёқларда куч булиши лозим. Бу фаолиятни бажариш техникаси усули хам турли хил булиши мумкин, яъни қўлда кўтариш, ёки қ учок л аб олиб кўтариш ва хакозо. Қишлоқ шароитларида кураш ва кугжари-улок ўйинларида "полвон" "кучли" ва "чавандоз-полвон" "эпчил-кучли" иборалари кадимдан буен кўп ишлатилиб келинади. Бу фаолият жисмоний сифатга куч эга булиш учун кўп йиллар доимий равишда машқдар килинади. Унда турли хил воситалар ва амаллардан фойдаланилади. Куч сифати хакида мулохаза билдирилса, айтиш жоизки кучли полвон, чавондоз ва етук спортчи булиш учун тугма қобилнятлар хам булиши керак. Уларни тинимсиз машқлар, мехнат орқали тарбиялаш, такомиллаштириш зарурдир. Эгилувчанлик сифати. Эгилувчанлик белгиси ва сифати ижтимоий-турмуш, мехнат ва спортда ўзига хос хусусиятларга эгадир. Хар кандай амалий харакат ва фаолиятларда хар томонга эгилиш, бурилиш, ўтириб-туриш, ётиш, керилиш, думалаш каби фаол харакатларни бажариш табиийдир. Бу белгилар хамда жисмоний сифатларни бажаришда мушаклар, пайларнинг юмшоклиги, кайиткокдиги,

бўғинларнинг эгилувчанлиги асосий уринда туради, яъни: гимнастика эркин машқлар, бадиий гимнастика, акробатика, синхрон сузиш сув ости нафис гимнастикаси ва бошка машқдарда тезлик, кучлилик сифатлар билан эгилувчанлик холатлар мужассамлашиб кетади. Штанга кўтаришда тиззаларга туриш, штангани кўкракда саклаш тирсакларнинг букилиши, курашлардаги турли хил олишувлар, елка-дан ошириб йиқитишлар холатларда эгилувчанлик хусусиятлар катта ахамиятга эгадир. Бошка спорт турларида хам ўзларига мансуб бўлган эгилувчанлик харакатлари кўп учрайди. Жисмоний сифатларни тар биялашда турли тренажерларда машқдардан акробатика, гимнастика, сувда сузиш каби турлардан мақсадли фойдаланиш лозим б^лади. Ўқувчи-ёшлар жисмоний маданият дарслари ва спорт тадбирларида ургатиб бориладиган барча турларга ихлос билан караш, уларни пухта бажаришга одатланиш лозимдир. Хулоса шундан иборатки, эгилувчанлик машқлари мушаклар, уларнинг толаларини харакатлантиришда хамда мукаммал кўникмалар хосил қилишда айникса, умуртка погоналари, танадаги барча бўғинларнинг харакатчанлигини мақсадли хизмат қилиши билан мухим ахамият касб этади. Чаққонлик сифати. Чаққонлик-тезлик, эпчиллик, абжирлик каби жисмоний сифат белгиларининг мужассамлашган иборасидир. Бунда мушак харакатлар ва асаб толалари мухим вазифаларни бажаради. Ўз навбатида эса бўғинлада суякларга тўташган пайлар, мушак толаларининг мустахкам булиши суякларни тутиб туришда хизмат қилади. Чунки тез харакат қилишда бўғинларнинг бўшашиши, чўзилиши натижасида суяклар ўз жойидан кўзғалиши хатто чикиб кетиши хам мумкин. Бундам холатлар юз бермаслиги учун мушакларни куч, эгилиш ва чидаш йуллар билан тезлик, чаққонликни хам тарбиялаш, чиниктириш, мустахкамлаш амалга оширилади. Чаққонлик белгиси ва сифатини тайёрлашда жуда кўп хилма хил машқдар ишлатилади. Улар нафас олиш, қон

айланиш, юрак уриш тизим ларини тезлаштириш, чиниктириш билан биргаликда тана аъзоларининг харакат бирлигини куч, эгилиш, чидаш, тез таъминлайди. 30,60,100 м, масофаларга вақтга югуриш ўқувчи-ёшлар ва спортчиларда тула Чаққонлик, тезлик талаб этилади. Ёки баландликдан 130,140,150 см ва хакозо тез ва осон сакраб утиш Чаққонлик, эпчиллик каби сифатлар анча устун туради. Чаққонлик белгилари абжир, тез, эпчил ва хакозо футбол, баскетбол, волейбол, теннис каби спорт ўйинларида кўпроқ намоён бўлади. Яъни тўпни ракибдан алдаб олиш, уни зудлик билан шериги ёки дарвоза томон тез юритиш, тепиш 3-4 кишини алдаб утиб тўпни дарвозага оёқда тепиб ёки бош кукрак, елка билан уриб киритиш. Бундай холатлар баскетболда тўпни юритиш, саватга туширишда хамда волейболда эса ерга тушай деган тўпни шеригига Узатиш, ўтказиш, тўпни тур устидан зарб билан уриб ракиблар майдонига тушириш каби ў та мураккаб харакатларда сезиш мумкин бўлади. Хулоса килиб айтганда чаққонлик спорт турларининг барчасига хос булган мухим жисмоний сифатлардан биридир. Умуман айтганда, жисмоний сифатлар турмуш шароити ва айникса спорт турларида энг зарурий омил бўлиб, машғулотлар хамда мусобақаларнинг мазмунини ташкил этади. Жисмоний сифатларни тарбияловчи машқдарнинг турлари беқиёс кўп. Жисмоний машқларни қўллаш жараёнларида эса хар бир спорт турларининг мазмуни ва хусусиятларига караб турли усуллар методлар қўлланилади. Уларнинг асослари бир зайл (равномерний), ўз гарувчан (переменный), такрорий, оралик (интервалный), ў йин, мусобақалашиш ва айлана (круговой) каби усуллар хисобланади. Бу усулларнинг энг мазмунли ва мохиятли томонлари шундаки, спорт машғулот ларини ўтказишнинг самарадорлигини келтириб чикаради. Бу йулда спорт турлари ва мураббийларнинг хусусиятлари, тажрибалари мухим рол уйнайди. Бу жараёнлар турли хил спорт мусобақаларида ўз якунини топади. Бунинг учун эса спорт машғулот лари (тренировка) асосида спортчиларнинг спорт тайёргарлиги

(тренированность), доимий равишда тайёр бўлиб туриш (спортивная форма) каби фаолиятлар мақсаддагидек булишни талаб қилади. Бунда эса спортчиларнинг умумий ва махсус тайёргарлигининг ягона равишда мужассамлиги, ўзлуксиз равишда спорт машғулот ларини олиб бориш, юклама ларни (нагр у зка) аста-секин ва мураккаблаштириш жараёнларни илмий-назарий ва илгор тажрибаларга таянган холда олиб бориш зарурдир. машғулот ларни режалаштиришда циклик (бўлиб-бўлиб ўтказиш) фаолиятлар ва тадбирлар катта, ўрта ва кичик турларга булиниши амалда қўлланилади. Спортчиларни тайёрлашда якка тартибда (индивидуаллик) ўтказиладиган машғулот лар хамда ўзининг мақсади ва мазмунларига х а мда усулларига эга бўлади. Бу талаблар асосан якка курашлар, футболдаги вазифаларга кура б ў лин ган спортчиларда (хужум, химоя, дарвоза) кўпроқ қўлланилади. Шунингдек мураббийларнинг курсатмаси ва топшириқлари асосида спортчилар мустақил холда ўзлари машқ қилишлари амалий тажрибаларда кенг қўлланилади. Хулоса шундаки жисмоний тайёргарлик ва спорт тайёргарликлари мазмунан ва шаклан бир- биридан фарк қилсада, уларнинг мақсади факат юкори кўрсаткичларга тайёргар лик, уларни амалда к ў рсатишдан иборат. 3. ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИНГ ХУЖУМ ВА ҲИМОЯ ТЕХНИКАСИ АСОСЛАРИ. Волейбол ўйинини ҳужум ва химоя техникасидан иборат. Ҳужумда ҳам химояда ҳам шай туриш ва силжиш, тўпни узатиш ва қабул қилиб олиш, тўпни бир ёки икки қўллаб олиш ва қайтариш, тўпнинг йўлини тўсиш кабилар мавжуд. Ўйинчининг шай туриши ва силжиши. Волейбол ўйини давомида ўйинчи майдон бўйлаб харакатда бўлади ва силжиб туради. Силжишдан мақсад тўпни қабул қилиб олиш ва бошқа усулларни амалга ошириш учун маъқул жой танлашдир. Ўйинчининг спорт холатида туришдаги энг муҳим нуқта учун силжишга доим тайёр бўлиб туришидир. Ўйинчи туриш холатида оёқлари

букилган, оёқлар елка кенглигида очилган, бир оёқ озгина олдинга, тана ҳам бир оз олдинга эгилган бўлади. Қўллар тирсакдан эгилган ва кафтлар бир- бирига қараган бўлиши керак. Бу холат доимий эмас, албатта у ўйининг боришига қараб ўэгариб туради. Агар турдан қайтган тўпни олиш лозим бўлса, ўйинча анча эгилади, отаётганда тўғриланади ва хокозо. Волейболчи майдон бўйлаб оёқларини чалиштириб (чапга, унга, олдинга, орқага), икки қадам (олдинга ва орқага) сакраб (югириш ва одимлаш) юригиб (майдон бўйлаб тез силжиш ва йўналишини бирдан ўэгартириб) юриши мумкин. Охирги югириш қадами узун бўлади, негаки ундан кейин тухташ, сакраш, йўналишини ўэгартириш мумкин. Тўпни Узатиш. Бу – ўйинни давом эттириш учун шерика ёки рақиб томонига ўзатилган тўпни ўзаро ўзказиш усули бўлиб ҳисобланади. Бундан ташқари, тўпни олдинга, юқорига ва орқага ўзказиш усуллари ҳам мавжуд. Тўпнинг учиш трайекториясига қараб бутун майдон бўйлаб узун қўлни майдонга қисқа ва ўз майдонига ўта қисқа Узатишлар ҳам қўлланилади. Тўпни Узатиш баландлигига қараб паст (тўрдан 1 мерт юқори), ўрта (2 метргача), ва ундан баланд (2 метрдан ортиқ), масофасига кўра яқин (0,5 мертдан кам) ва узоқроқ (0,5 мертдан ортиқроқ) кабиларга бўлинади. Тўпни икки қўллаб юқоридан Узатиш. Бу жуда кенг тарқалган усул ҳисобланади. Бунда ишонч ва аниқлик билан харакатланиш унинг мухим томонидир. Ўйичи дастлабки холатда оёқларини тиззадан букиб қўлларини олдинга чиқариб кафтлар бироз ичкарига қаратилган, панжалар таранг тутилади. Тўп яқинлашганда оёқлар тўғирланади ва гавда кўтарилади. Қўллар чўзилади ва тўп қабул қилишга тайёрланади. Қўл гавда ва оёқ харакатлари ўзаро мувофиқланади. Бу эса тўпни тегишли жойга бориш имконини беради. Узатишнинг яна бошқа тури ҳам мавжуд бўлиб, унда тўп икки қўллаб юқоридан, бир қўллаб юқоридан, икки қўллаб юқоридан ўзатилади. Аммо бу усуллар ўйинда камроқ қўлланилади. Шунга қарамай ҳар бир волейболчи

тўпни тез ва аниқ узатишини ҳамда йўналиши бўйича зарб беришни ўрганиши зарур. Тўпни қабул қилиш. Бу – рақиблар ҳужумидан кейин тўпни ўйинда сақлаб қолишда химоя усулини ҳисобланади. Икки қўллаб тўпни пастдан қабул қилиб олиш замонавий волейболда асосий усулдир. У ҳужум пайтида кучли зарб пайтидаги асоси усулдир. Бу усулида гавда юқорига ёки бироз эгилган қўллар олдинга пастга туширилади, бир кафт иккинчисига қўйилган бўлади. Тўпни билакларда қабул қилиб олинади. Билакларда бўладиган зарбни юмшатиш мақсадида қўллар тирсакдан яқинлаштирилиб кўтарилади ва буқилади, оёқлар тўғирланади ва гавда кўтарилади. Тўпни икки қўллаб юқоридан қабул қилиш. Бу усул билан тўп унча кучли келаётган пайтларда, шунингдек, бошқа усулни қуллаш қулай бўлганда қабул қилинади. Тўпни бир қўллаб пастдан қабул қилиш. Бу усулнинг аниқлиги етарли бўлганлиги учун ҳам қуланилади, аммо тўп ўйиндан узоқда бўлганда ва бошқа усул қўллашнинг имқони бўлганда ва бошқа усул қўлланилиши фойдалидир. Тўғирланган қўл таранг сиқилган панжалар тўпнинг йўлини тўсади (тўпни мушт ҳамда кафт ёки билаклари билан урилади). Бу харакатларда оқё қатнашмайди. Тўпни ошириш. Тўпни ўйинга киритиш ошириш дейилади. Зарб учун қўллай бўлган қатъий холатда туриш юқорига ошириш ҳамда қўлни силтаб тўпни ўриш ўргандан кейинги ўйинчининг харакатлари оширишнинг асосий хусусиятларидир. Оширишда тўпни мушт ёки кафт билан уруш мумкин. Бунда тўп юқорига бир қўл билан отилади. Юқорига отишнинг йўналиши ва баландлиги бажариш усуслига боғлиқ. Тўпни бош устидан уриб юборилса юқоридан пастдан ўрилса пастдан ошириш, ён билан турса ёнламасига тўп ошириш дейилади. Шунга мувофиқ тўрт хил ошириш усуллари мавжуд: пастдан тўғрига, пастдан ён билан, юқоридан тўғрига, юқоридан ён томони билан.

Тўпни пастдан тўғрига ошириш. Ўйин бошловчи учун бу асосий усул бўлиб хисобланади. У тур томонга қараб туриб бажаради. Ўйинчи тирсакдан букилган қўл билан тўпни ушлаб туради. Бошқа қўл тўпга зарб бериш учун уни орқага ўзатилади. Шундан сўнг панжалар бироз букилиб, тўп юқорига 20-30 см баландлик отилади ва зарб берилади. Ўйинчи зарб берибоқ орқага турган оёғини тўғирлайди ва тана оғирлигини олдинда турган оёққа киради. Зарб бергандан кейин ўйинчи худуди харакат қилмоқчи булгандик холатни олади. Тўғридан хужумкор зарби. Тўрнинг юқори қисмидаги тўпни бир қўллаб рақиб томонга уришдан иборат хужум, бу хужумкор зарб дейилади. Бу хужумкор зарб ўрнидан сакраб ёки югирб келиб бажарилади. Хужумчи бу зарбни бир икки ва уч қадам босиб келиб бажаради. Ўйинчи учиб келаётган тўпни қўлларни олдинга юқорига кўтаради, урувчи қўл зарб учун тайёрланади. Тана би оз орқага эгилади. Панжалар мушт қилиб турилади ва ерга қараб буқилади, кейин зарб берилади, шундан сўнг оёқ пастга тушган тўп билан бирга тушади. Тшпни қанча кучли уруш зарур бўлса, кафт шунча бушроқ бўлса, кафт шунча таранг қилинади. Жисмоний маданият тизимининг энг мухим асосий манбаларидан бири спорт Машғулотлари хисобланади. Иқтидорли ёшларни танлаш; уларни синов-тажрибалардан ўтказиш ва спорт билан бевосита шуғуллантириш жараёнлари ўта мураккаб, камрови кенг ва кўп қ иррали ижтимоий-педагогик жараёндир. Бунда асосан кўпидаги назарий ва амалий жараёнлар кўзда тутилади, яъни: 1. Жисмоний тайёргарлик. умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик. 2. Техник ва тактик тайёргарликлар. 3. Маънавий-иродавий тайёргарлик. 4. Назарий жихатдан тайёрлаш. Та ъ кидлаш лозимки спорт м ашғулотларининг юкорида та ъ кидланган йуна лишлари замирида м ашғулот воситалари, мақсад ва вазифалари, усуллар,

тамойиллар ва бошка яна жуда кўп амаллар мужассамлашади. Уларнинг асосий мазмунлари "Жисмоний тарбия назарияси ва услубияти"га до и р ўқув Жисмоний тайёргарлик жараёнлари мазмун, шакл ва мақсадлар асосида икки турдан, яъни умумривожлантирувчи ва махсус жисмоний тайёргарликлардан иборат. Бу ижтимоий-тарбиявий хусусиятларга эга булган педа гогик жараёнлар факат спортчиларнигина тайёрлашга каратилмайди. Балки ўқувчи-ёшларни мехнат ва мудофаа ишларига ургатиш, кундалик хаётда учрайдиган у ёки бу фаол харакатларни бажаришда хам жисмоний тайёргарлик эхтиёжлари мавжуддир. Умумий жисмоний тайёргарлик деганда, хар бир шуғулланувчининг жисмоний баркамоллигини тушунилади. Яъни тез харакат қилиш, турли хил жисмоний мехнатларни енгил бажара олиш, эпчил, Чаққон, кучли ва бошка жисмоний сифатларга эга булишдир. Бундай фазилатлар ва жисмоний сифатларга эга булиш учун эса хар доим жисмоний маданият ва спорт билан шуғулланиш лозим б ў лади. Бунда кундалик тартиб-коидаларга режим жисмоний маданият ва спорт билан шуғулланишни албатта киритишни такозо этади. Чунки академик лицей, касб-хунар коллежларида хафтасига 1-2 маротаба жисмоний маданият дарсларига катнашиш, улардаги талаб ва юкламаларни бажаришнинг ў зи кифоя килмайди. Шу сабабдан к ў шимча равишда эрталаб ва буш пайтларда гимнастика машқ л ари, согломлаштирувчи жисмоний маданият воситалари билан шуғулланиш, энг мухими эса хафта давомида ташкил этиладиган спорт тугаракларининг барча Машғулотларида 12 - 3 маротаба 1, 5-2 соатдан фаол иштирок этиш зарур. Махсус жисмоний тайёргарлик тушунчаси хам икки йуналишга эга. Биринчидан, шуғулланувчиларнинг у ёки бу жисмоний сифатларини куч, тезлик, чидамлилик, эгилувчанлик ва хакозодан бирини тарбиялаш йўли билан уларни мусобақаларга тайёрлаш, юкори кўрсаткичларга эга булиши каби жихатлари мазмун топади. Иккинчидан эса, касб-хунарга каратилган жисмоний тайёргарликлар тик туриб ишлайдиган, ўтириб фаолият курсатадиган, ўтириб ва харакат

$килиб мехнат қилувчилар аралаш ва хакозо мавжуддир. Бунда асосан мехнат қобилиятларини ошириш, доимо тетик ва бардам бўлиб юришни таъминловчи ишлаб чикариш жисмоний маданият воситаларидан фойдаланилади. Спортчиларни тайёрлаш йуллари Спорт тушунчаси бошида такидланганидек, жисмоний тарбия, жисмоний маданият ва жисмоний сифатларнинг ўзаро мужассамлашган энг юкори чўққисидир. Ҳар бир спорт турининг ўзига хос мазмунини ўрганиш ва ургатиш тартиб-коидалари, усуллари, тамойиллари бу\лади. Шу жихдтдан хам спортчиларни тайёрлашда энг аввало уларнинг жисмоний тайёргарликлари диккат-эътиборда бўлади. Бунда машқларнинг техникалари, уларни бажариш йуллари асосий ўринда туради. Техника деганда машқларнинг бир-бири билан боғланиши ва маълум мақсаддаги фаол харакатларни ижро этилиши тушунилади. Спортчиларни тайёрлаш жараёнларида умумий ва махсус холатлар амалга оширилади. футболда тўпни тўғри ва ёнга ҳамда ор қ ага юритишда оёқларнинг харакати, гавда ва қўлларнинг холати умумий техникани ташкил этса, мазкур харакатларни тез, усталик билан бажариш эса махсус техникани ташкил этади. Бундай холатлар спортнинг бошка турларида хам ўз йуналишлари ва мазмунларига караб қўлланилади. Спортчиларнинг техник фаолиятларини тайёрлаш ва уларни амалда бажариш жараёнларида тактик йуллар хам мухим ахамиятга эгадир. Яна уша футболдаги техник харакатларнинг бажарилишидаги тактика холатларни мисол килиб келтириш мумкин, яъни футболчи хар томонга тўпни суришда ракибини чалгитиш, "ёлгон" харакатларни бажариш унг томонга тўпни суриш харакатини қиладию, лекин тўпни чапга юритиб кетади ва хакозо каби амалий фаолиятларини бажаради. Тактика йуллар кураш турлари, бокс, қиличбозлик, волейбол, баскетбол каби спорт турларида хам жуда кўп учрайди. Лекин уларнинг мазмунан бажа рилиши, шакли футболдагидан туб фарк қилади.$