Suzish - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Suzish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1980.4951171875 KB

Ko'chirib olish

Suzish Reja: Mashg‘ulot chog‘ida amal qilinadigan qoidalar  Suzishni bilmaganda o‘zini tutish

Qadimdan inson suvda o‘zini ushlay olishi hamda suzishni yaxshi bilishi juda zarur, deb hisoblangan. „Qobusnoma“ning 27- bobida shunday so‘zlar bitilgan: „Ey farzand, agar farzanding bo‘lsa, anga yaxshi ot qo‘yg‘il, nedinkim, otadan farzand haqlaridin biri unga yaxshi ot qo‘ymoqdir. Yana biri uldurkim, farzandni oqil va mehribon doyalarga (murabbiyga) topshurg‘aysan¾ Ulug‘roq bo‘lg‘ondan so‘ng, agar raiyat bo‘lsang, unga hunar va kasb o‘rgatg‘aysan, agar siðoh ahlidin bo‘lsang, siðoh ilmin o‘rgatg‘aysan. Bularni bilg‘ondan so‘ng shinovarlik, ya’ni suvda yuzmakni o‘rgatg‘il. Andoqkim, men o‘n yoshimda¾ bir hojibim bor edi, unga Manzar sohib der erdilar. Ul ot minmak ilmin yaxshi bilur erdi va Rayhon otliq bir xodimim bor edi. Otam meni ul ikkoviga topshirdi, toki ular menga otda yurmoq, nayza urmoq ilmin o‘rgatg‘aylar¾ Undan so‘ng Manzar sohib va Rayhon xodim meni otamning oldiga olib borib dedilar: „Ey amir, agar ruxsat bersangiz erta tongda sahroda farzandingiz amirzoda o‘ynasa, siz uning barcha o‘rgang‘on ishlarini ko‘rsangiz“. Amir „Ko‘p yaxshi bo‘lur!“ — dedi. Men ikkinchi kun har na bilg‘on ilmim va hunarimni otamga namoyish qildim, otam hojib va xodimga yaxshi xil’atlar in’om qildi. Undan so‘ng ularga dedi: „Farzandim o‘rgatg‘on ishlaringizni barchasin yaxshi bilibdur, hunarlarning yaxshisin o‘rgatmishsizlar, lekin yana bir zarur hunar qolibdur“. Ular dedilar: „Ul na hunardur?“ Otam dedi: „Bu o‘rgatg‘on hunarlaringizni zarur vaqtda farzandim uchun boshqalar ham qila olur, lekin uning o‘zi qiladurg‘on, uning uchun boshqalar qila olmayturg‘on hunar qolibdur“. Ular „Ul qaysi hunar?“ dedilar. Amir: „Suvda yuzmakdurkim, bunday ishni farzandim uchun hamma odamlar qila olmas“, — dedi. Shundan keyin¾ ikki kemachini kelturib, meni ularga topshirdi. Ular menga yuzmak hunarini o‘rgatdilar. Men¾ ul ishga mashg‘ul bo‘ldim va yaxshi o‘rgandim. Bir vaqt bir necha kishi bilan kemaga kirib Dajla daryosidan o‘tar bo‘ldik. Tog‘gira otlig‘ joyda girdob bor edi va xavflig‘ joy erdi. Ustod kemachilar undan ko‘p mashaqqatlar bilan o‘tar edilar. Biz kema bilan o‘sha joyga yetushdik. Ammo kemachi usta ermas va kemani nechuk surarni bilmadi. Alqissa, yigirma yetti chog‘lik kishi barcha birdan g‘arq bo‘ldik. Ammo men va bir kishi, ya’ni mening g‘ulomim, uni ziyrak Kaykovus der erdilar, yuzub chiqdik. Bu

voqeadan so‘ng otamning mehri ko‘nglimda behad ziyoda bo‘ldi¾ ko‘p duolar qildim. Men otamning boshiga ham shunday ish tushg‘onin bilmas erdim. Shuning uchun menga yuzmak hunarini o‘rgatg‘on erkan“. 1 Ushbu hikmatdan suzishni bilish inson hayotida naqadar muhim o‘rin tutishini bildingiz. Suzish bo‘yicha sport musobaqalari 1- Olimpiya o‘yinlarida (1896- yilda) Angliyada o‘tkazilgan. Shu paytdan boshlab suzish barcha olimpiada o‘yinlarining dasturidan munosib joy olib kelmoqda. Darhaqiqat, ilgari suzish bo‘yicha musobaqalar hozirgidek o‘tkazilmasdi. Musobaqalar ochiq havzalarda, anhorga o‘xshash joylarda o‘tkazilar, ammo suzish yo‘lakchalari, start tumbochkalari bo‘lmas edi. Suzishni bilgan odam chuqurlikdan qo‘rqmaydi, hatto xavfsiramay, bilmagan joydagi suvga ham tushib ketaveradi. Daryoning bir qirg‘og‘idan ikkinchi qirg‘og‘iga qanday o‘tish haqida o‘ylab ham o‘tirmaydi. Cho‘kayotgan odamga yordam bera oladi. Suzishning yana bir foydali tomoni — u qon aylanish tizimi ish faoliyatini, nafas olishni yaxshilaydi, tana a’zolarining tekis rivojlanishiga yordam beradi, organizmning shamollashlarga qarshi chidamliligini oshiradi. Bulardan tashqari, kishilarning dam olishi va hordiq chiqarishlarida, kayfiyatini ko‘tarishda, ishchanlik faoliyatini oshirishda bundan yaxshi vosita yo‘q, desa ham bo‘ladi. Suvda suzish mashqlari nerv faoliyatini rivojlantiribgina qolmay, balki jismoniy sifatlarning oshishiga ham katta yordam beradi. Masalan, 11 yoshdan 17 yoshgacha bo‘lgan yosh suzuvchi sportchilar ikki yil davomida muntazam tekshirilganda, ularda kuch, tezlik, chidamlilik, chaqqonlik va egiluvchanlik sifatlari keskin darajada o‘sib borgani aniqlandi. Suzishning turlari juda ko‘p: amaliy, sinxron, suv ostida suzish, o‘yinli suzish va suvga sakrash. Sport musobaqalarida suzish turlari, asosan, to‘rtta: krol suzish, brass suzish, chalqancha yotib suzish va delfin suzishdan iborat. 1 Êaykovus. „Qobusnoma“. Òîshkent, „O‘qituvchi“ NMIU, 2006yil, 104—106- betlar.

Dengizchilar, g‘avvoslar, baliqchilar, parus, baydarka sport turlari bilan shug‘ullanadigan sportchi va harbiy xizmatdagilarga suzishni bilish zarur va majburiydir. Suzishni tajribali murabbiylar, qolaversa, suzishni biladigan ota- onalardan o‘rganish kerak. Suvda o‘zini-o‘zi tuta bilish qoidalari va talablarni bajarish hamma vaqt diqqat markazida bo‘lmog‘i zarur. Mashg‘ulot chog‘ida amal qilinadigan qoidalar 1. Suzishni yaxshi o‘rgangunga qadar kattalar nazoratidabo‘lgan ma’qul. 2. Toza, 20° darajadagi iliq suvda suzish lozim. Suzishmashqini oqar suvning ifloslanmagan yuqoriroq qismida ham o‘tkazish mumkin. 3. Oftobda qizib turib, sport yoki harakatli o‘yinlardan keyinterlab suvga tushib bo‘lmaydi. 4. Barcha suzish mashqlari maxsus ajratilgan joylardabajarilishi lozim. 5. Badanga titroq tursa, tezda suvdan chiqish, sochiq bilanartinish va kiyinib olish zarur. 6. Charchoq belgilari bo‘lganda suzish bilan shug‘ullanmagan ma’qul. 7. Darhol suvga kalla tashlash, to‘siqlar ortiga suzib o‘tishqat’iyan man qilinadi. 8. Yolg‘ondan „cho‘kyapman, yordam bering“, deyahazillashmang, oqibati yomon bo‘lishi mumkin. 9. Havzada o‘zini tutish qoidalarini bilish va unga qat’iy amalqilish zarur. Suzishni bilmaganda o‘zini tutish Birinchidan, o‘zini qo‘lga ololgan, bamaylixotir tutgan, og‘ziga suv kirib ketishidan saqlangan odam cho‘kmaydi. Buning uchun suv yuzasidan baland ko‘tarilish shart emas, faqat og‘iz suv ustida tutilsa yetarli. Ikkinchidan, qanday bo‘lmasin, darhol qirg‘oqqa qarab intilish unchalik to‘g‘ri bo‘lmaydi. Avvaliga tanani suv ustida ushlab turishga imkon beruvchi uncha tez bo‘lmagan oyoq va qo‘l harakatlarini qilib ko‘rgan ma’qul. Suvda qat’iy turishning imkoni bo‘lmasa, qo‘llarni suvdan ko‘tarish va siltash mumkin emas.

Faqat o‘zini qo‘lga olib va suvdan tayanch topib yordamga chaqirish zarur. Suv ostiga tushib ketmaslik uchun qo‘l harakatlarini to‘xtatmaslik kerak. Suzish bilan shug‘ullanish uchun maxsus kiyimlar kiyiladi. Bunda boshqalarning kiyimidan foydalanish mumkin emas. Havza binosida rezina poyabzallar (slansi, tapochka) kiyib yuriladi — bu turli teri kasalliklaridan asraydi. Suzishni bilmaydiganlar suvga ko‘nikish mashqlarini mustaqil yoki sheriklari bilan birga bajarishlari mumkin. Dastlab mashqlar beldan, so‘ngra ko‘krakdan keladigan suvda bajariladi (122-rasm). Mashqlarni bajarish chog‘ida to‘g‘ri nafas olishga alohida e’tibor beriladi. Suv ostiga kirish, sho‘ng‘ish, suv yuzasida suzish paytida nafas olgandan keyin uni tutib turishga o‘rganish zarur, suvga kirgach, nafas chiqariladi. 122-rasm. 123-rasm. Beldan keladigan suvda turib, qirg‘oq bo‘ylab qo‘l, oyoq, tana uchun turli harakatlar bajariladi: chapga, o‘ngga burilib qadam tashlash, suvda o‘tirib-turish va hokazo. Qo‘lni eshkak eshgandek qilib harakatlantirib yurish va yugurish. Qirg‘oqqa qarab ko‘krakdan keladigan suvda oyoqlarni yelka kengligida qo‘yib, „kir chayish“ harakati mashqini bajarish. Nafas olishni kuzatish: nafas

olmay 10 gacha sanash, so‘ngra turish (nafas olishni 15 — 20 soniya to‘xtatib turish). So‘ngra nafas olish, yuzni suvga botirib turish, suv ostida nafasni chiqarish va nafasni rostlash (123-rasm). Nafas olib suv ostiga o‘tiriladi va nafasni uzoq chiqariladi. Suv ostidan chiqib yana chuqur nafas olib, o‘tiriladi va tizzalarni quchoqlab unga iyakni qo‘yiladi. Nafas chiqarmay, shu holatda suv tagida 10 — 5 soniya o‘tiriladi. So‘ngra suv betiga qalqib chiqqach, suvda teskari yotgan holda oyoq va qo‘llar uzatiladi va suv ostida nafas chiqarib turiladi. Shundan keyin suvga chalqancha yotiladi, oyoqlar bilan harakatlanadi, qo‘llar yuqori ko‘tariladi. Ko‘krakda siljish. Suvga tushib, qirg‘oqqa qarab turiladi, chuqur nafas olinadi va suv tubida oyoq bilan harakatlanib, kaftlarni pastga qaratib, qo‘llar yoyiladi. Oyoq harakatlari bilan bog‘liq o‘sha mashqni bajarganda suvga yuz tuban yotilgan va gavda gorizontal holatda bo‘ladi. So‘ngra bir qo‘l oldinga cho‘ziladi, boshqasi songa tushiriladi, qo‘llar holati almashtirib turiladi. Chalqancha suzish. Suvga tushiladi, qo‘llar yonda bo‘ladi, jag‘ ko‘krakka tegib turadi (nafas olinadi) va suv tubida oyoqlar bilan harakatlanib, chalqancha yotiladi. Suzganda bosh orqasi suvda yotishi, gavda gorizontal holatda bo‘lishi zarur. Qo‘l kaftlari bilan yuqoriga va pastga yengil harakatlar bajariladi. Yotib suzish usullari (kuchukcha, baqacha, yonlama va boshqalar), shuningdek, qo‘lni suvdan chiqarmay, ko‘krakda qulochkashlab suzish, qisqa va eshkakli harakatli „brass“ usulida suzish, yuqoridagi qo‘lni chiqarmay, yonlama suzish va boshqalar shular jumlasidandir. Shundan so‘ng qo‘lni qulochkashlab va oyoqni siltash bilan bog‘liq suzish harakatlari bajariladi. Suzishning asosiy usullari Qulochkashlab „ krol“ usulida suzish — eng tez va keng tarqalgan sportcha suzish usulidir. Uning keng tarqalishiga yana bir sabab, undan suv polosi, sinxron suzish, ochiq havzalarda suzishda foydalaniladi. Qulochkashlab ko‘krakda suzganda gavda gorizontal holatda, yuz suv yuzida bo‘lib, gavda erkin harakatlanadi. Oyoqlar erkin uzatilib bir tekis va tez navbatma-navbat balandga va pastga harakatlantiriladi. Oyoqning bir tekis, tinimsiz harakati harakat texnikasini

yaxshi o‘zlashtirganlik belgisidir. Shuning uchun doimo taxta ustida yotib, faqat oyoqlarni harakatlantirib suzish tavsiya qilinadi (124-rasm). Buning uchun qo‘llarni suv yuzida oldinga cho‘zib, navbatma-navbat harakatlantiriladi. Qo‘l yuqoriga chiqqanda tirsakdan biroz bukiladi, shunda tirsak kaftdan balandroq holatda harakatlanadi. So‘ngra u asta yana suvga botiriladi. Qo‘l suvga to‘la kirgach, uning harakati asta tezlashadi va suzish jarayoni eng yuqori nuqtasiga yetadi. Kaftlar suvni yaxshiroq ilib itarish uchun panjalar biroz bukilgan bo‘ladi. Shundan keyin yon 124-rasm. tomon bilan yana oldinga cho‘ziladi. Kaftlar suvning yuzidan o‘tadi. Agar qo‘llarning to‘la ikkita harakatiga oyoqlarning olti harakat zarbasi to‘g‘ri kelsa, qo‘l va oyoqlarning harakati muvofiqlashgan hisoblanadi. Shunda nafas olish uchun bosh buriladi, og‘iz suv ustiga chiqadi. Boshni chapga burib nafas olish quyidagicha bajariladi: suzish chog‘ida chap qo‘l ortda, o‘ng qo‘l oldinga cho‘zilgan bo‘ladi, shu payt og‘iz suvning ustiga chiqquniga qadar bosh buriladi va nafas olinadi. Bosh pastga qaraganda suvga to‘la nafas chiqariladi. Bu holat boshni

o‘ng tomonga burgunga qadar tugatiladi, nafas ham og‘iz, ham burun orqali olinadi. Chalqancha yotib qulochkashlab suzish usulining o‘ziga xosligi shundaki, bunda nafas suv ustida olib, chiqarilaveradi (125-rasm). Chalqancha yotib qulochkashlab suzishda gavda gorizontal holatda bo‘ladi, oyoqlar ko‘krakda qulochkashlab suzgan holatdagidek harakatlanadi, ular erkin holatda suvga tezlik bilan, asosan, balanddan pastga bosim beradi. Qo‘llar havoda erkin harakat qilib, yuqoriga va yonga cho‘ziladi, suvga yengil tushiriladi, suzishning o‘rtasida qo‘l bukiladi. Qo‘llar harakati tinimsiz takrorlanadi. O‘ng qo‘l havoda bo‘lganda chap qo‘l suv ichida suzadi va hokazo. Chalqancha yotib, qulochkashlab suzib, bir qo‘l uzatilganda og‘iz, burun orqali nafas olinadi, ikkinchi qo‘l cho‘zilganda burun 126-rasm. bilan nafas chiqariladi. „Brass“ usulida suzish. Tezlik ko‘rsatkichlariga ko‘ra „brass“ usuli boshqasidan vazmin harakatlanishi bilan ajralib turadi. Ammo uning amaliy ahamiyati katta (126-rasm). „Brass“ usuli bilan shovqinsiz suzishda, katta masofalarni bosib o‘tishda, jarohat olganlarni va ashyolarni qutqarishda imkoni keng. „Brass“ usulidan, shuningdek, suv ostida ham foydalaniladi. „Brass“ usulida suzuvchining gavdasi suv ustida ko‘krakda gorizontal holatda yotadi, oldinga cho‘ziladi, qo‘l kaftlari birlashtirilib pastga qaratiladi va oyoqlar cho‘zilgan, birlashtirilgan bo‘ladi. Shu holatda qo‘llar kafti tashqariga buriladi, so‘ngra har ikkala qo‘l ikki tomonga harakatlanadi va biroz pastda yelka barobarida suziladi. Suzish oxirida qo‘llar tirsakdan bukiladi, tirsaklar pastga tushiriladi, kaftlar yaqinlashadi va qo‘llar dastlabki holatga qaytadi. Bu paytda oyoqlar suzishga tayyorlanib, tizza va son qismidan bukiladi, so‘ngra tizza va boldirlar yonga ketadi, qo‘lni to‘g‘rilash chog‘ida oyoqlar harakatlanadi. Suzishdan keyin gavda oldinga

siljiydi va dastlabki holatga qaytadi. Qo‘l cho‘zilganda nafas olinadi, boshqa harakat paytida nafas chiqariladi. 11 — Jismoniy tarbiya 127-rasm. Start va burilishlar. Chalqancha suzishdan tashqari, barcha startlar tumbochkadan bajariladi. Start beruvchining hushtagi chalinishi bilan suzuvchi tumbochkaning orqa qismiga chiqib turadi, ikkinchi hushtakdan keyin tumbochkaning old qismiga keladi va dastlabki holatni egallaydi. Bunda tizzalar parallel joylashadi, ular orasidagi masofa 10 — 15 sm, oyoq panjalari tumbochka chetiga tekis qo‘yiladi, tana oldinga egilgan, oyoqlar tizzadan taxminan 150° bukilgan, qo‘llar orqada, bosh sal ko‘tarilgan holatda bo‘ladi. Start berilgandan keyin suzuvchi tumbochkadan siltanib sakraydi, qo‘llari oldinga- yuqoriga kuchli siltanadi va suvga kelib tushadi. Uchayotganda tana to‘g‘rilanadi, bosh qo‘llar orasiga o‘tadi, oyoqlar birlashadi va oyoq kaftlari cho‘ziladi. Burilishlarni bajarish. 25—50 metrli havzalarda musobaqa va suzishga o‘rgatish chog‘ida to‘g‘ri burilish yasashga alohida e’tibor beriladi. Qulochkashlab suzish usulida suzuvchi devorga yaqin keladi, chuqur nafas oladi, devorga o‘ng qo‘lini tekkizadi, boshi bilan suvga kiradi, tezda oyoqlarini bukadi va qo‘li bilan devorga tayanib buriladi. Burilgandan keyin u oyoqlarini devorga tiraydi, boshini ko‘tarmay, qo‘llarini oldinga cho‘zadi va kuch bilan devordan itariladi. Itarilgandan keyin suv ostida harakat sekinlashganda suzuvchi suza boshlaydi (127-rasm). „Brass“ usulida burilish texnikasi boshqacha bo‘ladi. Devorga suzuvchi har ikkala oyog‘i bilan tiralishi kerak, tizzalarini ko‘kragiga yig‘adi (shu payt nafas

olish uchun boshini ko‘taradi), buriladi va har ikkala oyog‘i bilan devordan itariladi (128-rasm). 128-rasm.

O'xshashlar

Suzish texnikasining nazariy asoslari Dinamik va statik suzish

O’zbekiston suzish sportining rivojlanishi

Suzish fanining maqsad va vazifalari

Suzish faninning ilmiy nazariy asoslari

Suzish fanining ilmiy-nazariy asoslari