Машғулот жараёнининг тузилиши - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Машғулот жараёнининг тузилиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

109 KB

Ko'chirib olish

Машғулот жараёнининг тузилиши Режа: 1. Машғулот мезоциклларини тузилиши. 2. Машғулот мезоциклларнинг типлари. 3. Кўп йиллик тайёргарликни давом этиши ва 4. уни ани қ ловчи омиллар

Спорт тайёргарлиги томонларининг нисбати (умумий ва махсус жисмоний, техник ва психолгик ҳ.к.) бир бирига боғлиқлиги билан; -Машғулот ва мусобақа юкламаларининг параметрларининг нисбати (юкламанинг ҳажми ва шиддати ҳ.к.); -Машғулот жараёнини хар хил звенолари ўртасидаги кетма-кетлик ва боғлиқлик (тренировка машғулоти, микро ва мизоцикллар, даврлар, босқичлар ва ҳ.к.); -Машқ билан ўтказиладиган машғулотлар жараёнида уч босқичдаги тузилиш фарқланади; -Микро тузили ш - айрим машғулотларини тузилиши ва микроцикллар; -Микро тузилиш ўрта циклларни тузилиши ва машғулотлар-нинг босқичлари; -Микро тузилиш-катта циклларнинг тузилиши. Спорт машғулотлари ҳ амма б ў лакларининг мазмуни, восита - лари методлари ва бошқа таркибий қ исми б ир бутун б ўлиб бо ғ лан - гандир. Машғулот микроциклини тузилиши Шу бос қ ичдаги тайёргарлик ва з ифаларини комплекс равишда ечишни таьми нла й диган , бир неча кунлар ичида ў тказиладиган маш -ғ улотлар сериясидир, м икро ц иклларни давом этиши 3 - 4 кунда н 10 - 14 кунгача. Кўпинча ҳаётда бир ҳафталик (7 ку н лик) микроцикл ҳафталик календари билан мос келиб шуғулланувчилариинг умумий режими-га қ ў шилиб кетади. 7 кун давом этадиган микроциклларни кўпин-ча хафталик цикл дейилади. Бошқача кўп ёки кам кун давом этадиган микроциклларни хар хил вариантларда, шу жумладан шахсий мусобақа даврининг алохида керакли жойларида, ўтказиладиган мусобақани давом этишига қараб тузилиши моделлаштирилади. Масалан: агар қилич-бозлик ва спорт гимнастикасидан қуйидаги схема бўйича мусобақа ўтказилганда қиличбозлик 1 - кун шахсий мусобақа 2 - кун коман-далар мусобақаси, 3 - кун финал. Спорт гимнастикаси 1 кун мажбурий дастур 2 кун эркин дастур

3 кун к ў п кураш финали 4 кун кўпкурашнипг айрим турлари финали. Бу к ў ринишда эса микроцикл шу схемани ўзгартирмасдан т а крорлаши шарт Микроцикллар камида икки: кумилацион (йиғувчи), (у ёки бу даражадаги чарчаш билан боғлик), ҳамда қай т а тикло в чи, ма шғ улотлар характерида тузилган фазодан иборат бўлади, Микроциклларнинг минимал да в ом этиш вақти 2 кун. Юклама олиш куни ва қ айта тиклаш куни б ў лади . К ў пинча бу фазалар микроцикл ичида такрорла н иб, ҳ ар бир микроцикл қайта тиклаш фазаси билан тугалла на ди. Қайта тиклаш фазаси ҳамма вақт ҳам микроциклни тугалла-маслиги унинг ичида қайтарилиши ҳам мумкин . Машғулотлар мазмунининг кетма - кетлиги эса тайёгарлик даврига, вазифасига ва қандай микроцикл бўлишига боғлиқ. Катта бўлмаган шиддатда бажариладиган, катта ҳажмдаги иш тез - тез қайта тиклашни талаб қилмайди, балки юқори шиддатда катта ҳажмли иш бажариш машғулотга қайта тиклашни тез - тез киритишни талаб қилади. Микроциклни тузишда олдинги ва кейинги машғулотларни қайси томонга йўналтирилганлиги ҳисобга олиниши керак. 1. Микроцикл, тезкорлик ва тезкорлик - кучлилик сифатла-рини оптимал иш қобилияти ошган кунлардагина қўйиб тузишни принципиал равишда талаб қилади. Шунинг учун чидамлиликка қуйидагидан катта талаб, тезкорликдан кейии қўйилади. Катта юкламадан кейин, кўнинча организмни қайта тиклаш учун 24 соат вақт талаб қилади. Аниқроқ қилиб айтганда, организмда тезкорлик ва чаққонлик ва тезкор кучлилик сифатларини тарбиялаш, ҳамда машқлар техникасини такомиллаштиргандан кейин ўртача 2 - 3 кундан кейин: Аэроб имкониятларни ривожлантиришга қаратилган машғу-лотдан кейин ўртача 5-7 кундан кейин тикланади. Масалан: тезкор кучлиликни тарбиялашга қаратилган машғу-лотни катта юкламали машғулотлар олдида ўтказиш шарт.

2. Спорт формасига кирган юқори малакали спортчиларда 1-2 разрядли спортчиларга қараганда 1,5-2 марта тез тикланиши мум - кин. Индивидуал қобилиятига қараб т е зкор-кучлилик ма шқ ларидан кейин 24-72 соатда, чидамлиликдан кейин 48-120 соа т да тикла-нади. Шунинг учун шахсий мусобақа давридаги микроциклдаги юклама шундай тақсимланиши керакки мусобақа иш қобилиятини юқори фазасига тўғри келсин. Бу эса оптимал юклама орқали 2-3 кун олдин ҳосил қилинади. Микроцикллар тузилишини аниқловчи шарт ва шароитларга қуйида-гилар киради. 1. С портчилар ҳаётидаги умумий режим ( ўқ иш ва ме ҳ нат қи-лиш фаолиятидаги) ва у нга боғлик б ў лган и ш чанлик динами - каси. 2. Микроциклдаги юкламани умумий катталиги маш ғ улотлар сони ва мазмуни. Бу омилларни таъсир кўрсатиши спорт мутахассислиги ҳамда тайёргарлик даражаси. билан белгиланади. Ма с алан: Ма шғ улотларнинг мазмуни, уларнинг микроцикл-даги с он и, юклам анинг хажми, хар бир спорт турида енгил атлетикачиларда, гимнастларда, сузувчиларда, курашчиларда, боксчилар ва х.ка да ҳар хил б ў лади. Бундан ташқари бошловчи спортчилар ва юқори разрядли спортчилар машғулоти жараёнида хам шундай фарқни кўриш мумкин. 3.Машғулот юкламаси ва биоритмик факторларга нисбатан жавоб бериш реакциясининг индивидуал хусусиятлари. Шуғулланувчилар организми бир хил хажм ва шиддатдаги юкламага хар хил жавоб беради. Бу эса уларнинг организмини хар хил хусусиятларига боғлиқ. Шунга нисбатан, машғулот юкламасига ҳам хар хил спортчини организми индивидуал мослашиш (адаптация ) беради. НС. Қучеров ва бошқаларни кўрсатишига қараганда микроцикл фазаларини хафталик биоритм фазалари билан келиштириш мақсадга мувофиқдир. 1. Микроцикллар юкламасининг тузилиши, циклнинг ичида ўзгариши мумкин, % юклама ҳажми циклнинг юқори аҳамиятига қараб чанғида

баландликдан сакровчиларнинг мусобақа давридаги микроциклдаги юкламанинг динамикаси. 2. Микроциклларнинг тузилиши, машғулот даврлари ва бос-қичларини тузилишига қараб, уни қайси (жойга қўйиш режала-штирлади) жараёнига борлиқ. Ўзини шакли ва мазмунига қараб, тайёргарлик даврининг умум тайёргарлик босқичидаги микроцикл ҳеч қачон шахсий мусобақа давридаги микроциклга ўхшамайди, Хамма даврлар учун ишлатиладиган универсал микроцикл хам бўлиши мумкин эмас. Машқлар комплксини асосий ва қўшимча машғулотларининг тартибини алмаштириш, юклама ва дам олишни ўзгартириш билан мураббий машғулот жараёнининг ўсиб боришини ва спортчи организмининг юқори натижа кўрсатиши учун тайёрлаб боради. Микроциклларнинг турлари ва уларнинг алоҳида хусусиятлари. Спорт машғулот жараёнида қ уйидаги микроцикл тури аниқ - ланади ; - тортувчи - зарбдор - яқинлаштирувчи - мусобақа - қайта тикловчи а) тортувчи микроцикллар:- катта бўлмаган ҳажмдаги юкла-малардан тузилиб, спортчи организмини шиддатли машғулот-ларга киритилишига қаратилади. Булар фундаментал даврни 1-(умумтай-ёргарлик) босқичида ишлатилади. б) зарбали микроцикллар: - катта ҳажмдаги юкламани шид-датли бажаришга қаратилади, Буларни асосий вазифаси спорт-чиларнинг организми мослашиш жараёнинг асосий техник ва тактик, жисмоний аҳлоқий, иродавий махсус психологик ва интеграл вазифаларни ечишда ёрдамлашишдан иборатдир. Буларни асосий ўрни фундаментал даврни 2- махсус тайёргарлик босқичи ва шахсий мусобақа даврларида ишлатилади. в) яқинлаштирувчи (моделли) микроцикллар-асосий вазифаси мусобақага яқинлаштиришдан иборатдир. Буларни ички қисмида келгувчи

мусобақаларни режими такрорланади. Мураббий асосан спортчини меҳнат режимига, унинг организмини тикланишига, дам олишига, асосий диққатини жалб қилиб, чарчатмасдан мусобақага олиб чиқиши зapyp. г) қайта тикловчи микроцикллар - булар билан кўпинча зарбали микроцикллар серияси тугалланади. Шунингдек шиддатли мусобақа фаолиятидан кейин ҳам (режалаштирилади) ривожлан-тирилади. д) мусобақа микроцикллари - мусобақада қатнашиш. Бу ёки у спорт турининг дастурига биноан тузилади. Машғулот микро - циклларини тузиш учун қ уйидагиларни билиш шарт. - спортчини организмига, ҳар хил ҳажмдаги ва йўналишдаги юклама қандай таъсир кўрсатишини. - юкламалардан кейин организмни қ айта тикланиш динамикаси ва давом этиш вақтини. - катта жисмоний юкламадан кейин қайта тикланиш жараённи тез-лаштириш мақсадида ва ўрта даражадаги юкламаларни ишлатиш имконияти Микроцикллардаги юклама ва дам олишни алмаштириш организмни қуйидаги 3 хил типдаги реакцияга олиб келиши мумкин. а ) машқ билан чиниққанликии максимал ривожланишига. б) машғулотнини кам самарадорлигига ёки уни бутунлигича йўқлигига в) спортчини ҳ олдан тойиши ёки мадори фуришига. Биринчи типидаги реакция - микроциклга катта ва анчагина юкламали, оптимал машғулот сони киритиб улар ўзapo рационал ҳ олда ҳамда кичик юкламали маш ғ улотлар билан алмаштирилган такдирда организмни реакция орқали жавоб беришга олиб келади . Иккинчи типдаги реакция - микроциклга киритилган машғулотлар сони ва уларнинг юкламаси машқ билан чиниққанлик даражасига кам таъсир кўрсатса, учинчи типдаги реакция - микроциклга киритилган машғулотлар рационал алмаштирилмаган тақдирда организмни тез реакция беришига олиб келади. Машғулот мезоциклларини тузилиши.

Мезоцикл микроцикллар тизими сифатида. Машғулот микроцикллари, машғулот жараёнларининг 3 дан 6 ҳафтагача давом этадиган жараёнидир. Машғулот жараёнини мезоцикллар асосида тузиш шу даврдаги тайёргарликни, машғу-лотдаги юклама динамикасини таъминлаш, восита ва методларни мақсадга мувофиқ равишда қўллаш спортчига педагогик таъсир кўрсатишни, организмни қайта тиклаш жараёни билан қўшиш натижасида керак бўлади. Жисмоний сифатларни ва қобилият- ларини ривожлантиришига қаратилади. Машғулот мезоциклларнинг типлари. Кўпинча тортувчи, базали тайёргарлик назорат, мусобақа олди ва мусобақа мезоцикллари бўлади. Тортувчи мезоциклларни - асосий вазифаси спортчини, махсус машғулот ишларини самарадорлироқ бажарилишига аста-секин киритилишидан иборатдир. Бy эса машқларни ишлатиш билан имкониятларни охирига қаратилган тизим ва меҳанизмларни даражасини аниқловчи ҳар хил чидамлик турларини ривож-лантириш имкониятлари тезкор - кучлилик ва згилувчанлик сифатларини танлаб такомиллаштириш. Охирги хисобда ишнинг самарадорлигини охирига қаратиладиган харакат кўникмалари ва малакаларини ташкил топтиришдан иборатдир. Базали мезоциклларга - организмни асосий тизимларни функционал имкониятларини кўтариб, жисмоний сифатларини тарбиялаш, техника - тактика, ва психологик тайёргарликни такомил - лаштирилади. Машғулот дастури - ҳар хил бажарилиши бўйича шиддатли маш ғ улотлардан катта юкламалардан фойдаланган холда тузилади, Тайёгарлик назорати - мезоциклларида спортчини олдинги мезоциклларда эришган имкониятлари синтез қ илинади ёки интеграл тайёргарлик амалга оширилади. Машғулот жараёнида кўпинча мусобақа ва махсус тайёргарлик машқларини мусобака шароитига максимал равишда якинлаштирилади. Мусобақа олди мезоцикллари - спортчини тайёрлаш жараёнидаги хатоларни йўқотишга техник имкониятларини такомиллаштиришга қаратилган. Бу

мезоциклларда асосий ўринни ма қ садга мувофи қ равишда психологик ва тактик тайёргарлик ташкил қилади. Мезоцикл юкламали ва юкламанинг камайиши билан тузилиши, бу эса ўз вақтида адаптация жараёнини, чарчашга қ арши туришини самарадарок бажаришга олиб келади, Мусобақа мезоциклларини сони ва тузилиши спорт турини, спорт тақвимини хусусияти, спортчининг малакаси ва тайёргарлик даражаси билан аниқланади. Циклик характердаги спорт турларида, асосий мусобақалар кўпинча 1 ойдан 2 ойгача давом этади, бунда бир ёки иккита мусобақа мезоцикли ишлатилади, спорт ўйинларида асосий мусобақалар 6 - 10 ой давом этади. Бу ва қ т ичида 5 - 6 та мусобақа мезоцикли бош қ а мезоцикллар билан алмаштирилган ҳ олда ўтказилиши мумкин. Микроцикл ва мезоциклларни қў шиб олиб бориш - мезо-циклни олдига қў йилган вазифасига қ араб, унинг ичига воситалари ва йўналиши бўйича, - тайёргарликни айрим томонларини: - интеграл тайёргарлигини амалга оширишни: - катта юкламадан кейин ўтадиган адаптация жараёнини тикла-нишига шароит яратишни ўз ичига оладиган микроцикллар киради. Микроцикллар ичида кўрганимиздек организмнинг функци-онал имкониятлари тикланиши бир неча кунгача давом этиши мум-кин эди. Унинг учун кейинги микроцикл олдинги юкламадан қолган чарчашнинг ҳисобига организмни қайта тиклашга қаратилган бўлиши ҳам мумкин. Малакали спортчиларни ҳозирги кундаги машғулотларидаги қизғин пайти алоҳида микроцикллар юкламани кутилиши орқали бир микроциклдан 2 - микроциклга чарчашни ортиб бориши билан характерланади. Бу эса , организмни функционал тизимига ва техникани мус - таҳкамлигига юқори талаб қўяди. Микроцикллардаги юкламани умумий суммаси кўп йиллик тайёргарлик даврига боғлиқ. Кўп йил-лик тайёргарликда, базали микроцикллар ичидаги хафталик микро-цикллар юкламасини умумий суммасини бирлашиши амалга ошири-лади.

Микроциклларни ҳар хил типлари уларнинг юкламасини умумий суммасини кўп хусусиятларини ҳам мезоциклни типи билан аниқланади ҳафталик микроциклларни умумий суммасини ҳар хил мезоцикллар типида бирлаштириш юқори классификацияли спортчилар тайёргарлиги учун ҳам қўлланилади (Платонова В.Н.) Макроциклларда машғулотлар жараёнининг тузиш методикаси Макроциклларнинг умумий структураси ва турлари. Машғулот макроциклларининг тузиш методикаси биринчи навбатда машғулотда қўйилган асосий вазифага боғлиқ бўлиб, бу вазифани машғулот жараёнида бажарилади. Кўп йиллик тайёргар-ликнинг биринчи босқичида (бу босқичнинг асосий вазифаси ҳар томонлама гормоник жисмоний ривожланиш асосида самарадороқ тайёргарлик учун техник ва функционал (кўникма ва малакаларни) тузиш машғулот макроциклларининг тузилиши спортчи ўзини индивидуал имкониятларини максимал равишда амалга ошириш босқичида тузиладиган макроцикллардан принцип жиҳатидан фарқ қилади. Кўп йиллик тайёргарликнинг 1 - 2 босқичларида машғулот жараёнини йиллик макроцикллар асосида тузилади. Бунда спортчи тайёргарлигининг ҳамма томони паралел ривожлантирилади. Айрим холлардагина (қачонки тайёргарликнинг маьлум бир томо-нини такомиллаштиришга эьтибор берилиш керак бўлганда, яққол кўриниб турган камчиликларни тузатганда) спортчининг техник, тактик, жисмоний психик тайёргарлигининг вазифалари ҳал этилади. Кейинчалик қачонки юқори спорт кўрсаткичларига эришиш учун ва мусобақаларда яхши қатнашиш учун спортчиларга ўзлари-нинг индивидуал имкониятларини максимал ҳолда ишлатиш вазифа-си қўйилганда машғулотлар макроструктуралари анча мураккаб (ҳар бир холатда конкрет аниқлашган) характерда бўлади. Микроциклларнинг давом этиши ва тузилиши кўпгина фак т- орлар билан белгиланади. Бу факторлар ичида биринчи навбатда спорт турининг махсус хусусиятларини ва спорт ма ҳ оратини ташкил этувчи асосий қонуниятларни:

спортчининг аниқ мусобақаларга (масалан, Европа, дунё олимпия биринчиликларига) тайёрагарлик кўриши зарурлигини: спортчининг индивидуал адаптация қилиш имкониятларини , тайёргарлик структурасини, ў тилган машғулот мазмунларини айтиб ўтиш керак. Маш ғ улотнинг макроструктурасида ҳ ар хил макроцикллар ажралиб чиқади. Бу макроцикллар (тўл қ инсимон бўлиб) го ҳ пасайиб гоҳ кўтарилиб бир неча ойдан 4 йилгача давом этиши мумкин. 4 йиллик макроцикллар олимпиада ўйинларига режали равиш - да тайёргарлик кўришни ташкил этиш учун тузилади . Бундай ҳолда макроциклнинг ҳар бир йиллик босқичининг мазмуни ва вазифаси орқали вазифаларнинг бажарилишига қаратилган. Спорт мусобақалари тақвимини доимий равишда кенгайиб бориши 3-4 та макроциклларниш келиб чиқишига олиб келди. Бу мусобақа тақвимига кўпгина хал қилувчи мусобақалар бўлиб уларни ўтказиш вақти кўрсатилган. Спорт мусоба қ аларинн табора кўпайиб бориши спорт тайёргарлиги учун материал базасини яхшилашга олиб келди. Манеж, волетрек, қ ишки стадионлар, кўпгина сув хавзалари - нинг қ урилишлари пайдо б ў лиши к ў пгина спорт турларини йилнинг фақатгина маьлум ва қ тида - мавсумда ўтказилишидан холос этди. Мана шундай қ илиб велоспортда (трек), енгил атлетикада 2 та йиллик макроцикл, сузишда 2-3 та йиллик макроцикллар келиб чиқди. Шунинг билан бирга юқори кўрсаткичларга эришиш учун узо қ ва кескин мусоба қ а фаолиятини ва шунингдек тайёрланиш учун узо қ ва қ тни талаб этувчи спорт ту'рларида (велоспортда шоссе, марофон) 1 та йиллик макроциклни са қ лаш талаб этилади . Айрим спорт турларида 2 йиллик цикллар режалаштириши мумкин . Бу янги ва ўрта мукаммал дастурларни ўзлаштирилиши билан боғлиқ (фигурали учишда, спорт гимнастикасида коньки учишда), лекин бундай циклларнинт ҳар хил босқичларида спортчилар эски дастур бўйича мусобақаларда иштирок этиши мумкин. (Н.Озолин, 1984 й )

Спорт ўйинларида календарнинг ўзига хос хусусиятлари йил мобайнида машғулотларнинг қай тарзда ўтилишини кераклигини маьлум қ илиб қў йди, йиллик микроцикллар билан бир қ аторда (футбол, хоккейда) ярим йиллик машғулот макроцикллари хам мавжуддир (баскетболда, сув полосида). Машғулотларни йиллик макроцикллар асосида тузиш чан ғ и учиш, биатлон, тоғ чан ғ иси, бобслей, елканли спорт, эшкак эшиш каби спорт турлари учун характерлидир. Йиллик машғулотни 1 та макроцикл асосида тузилса 1 циклли, 2 та макроцикл асосида тузилса 2 циклли, 3 та макроцикл асосида тузилса 3 циклли машғулдотлар дейилади. Ҳар бир макроциклда учта: тайёргарлик, мусобоқа ва ўтиш даврларига бўлинади. Машғулот жараёнини 2 ва З циклли тузишдан « иккиланган » ва « учланган » деб аталадиган вариантлардан кўпроқ фойдалани-лади . Бундай холатларда 1 вa 2; 2 вa 3 макроцикллар орасидаги ўтиш даври режалаштирилмайди. Олдинги макроциклнинг мусоба қ а даври эca навбатдаги макроциклнинг тайёрловчи даврига ўтади. (В.Н.Плотонов 19 86 й ) Агар бир йилда 2 та ёки ундан кўп макроцикллар режалаш-тирилса улар бир - бирларидан мазмуни ва давомийлиги жиҳатидан йил мобайнида машғулот жараёнини тузиш варианти билан ажралади. Масалан: ю қ ори классли спортчиларни тайёргарлигининг 3 циклини режалаштиришда 1-микроцикл база ҳосил қ илиш харак - терида бўлади, яьни спортчилар тайёргарлигининг комплекс равишда бўлиши, ва асосий мусоба қаларга нисбатан паст мусоба қ а - ларда қ атнашишларини назарда тутади. 2-микроциклда машғулот жараёни кўпроқ мутахассисликка я қ инлаштириб йилнинг асосий мусоба қа ларида қ атнашишга қ аратилган бўлади. 3-микроциклда энг юқори кўрсатгичларга эришиш ма қ сад қи либ қў йилади. Машғулот мусоба қ а юкламалари максимал катталикгача етказилади. Тайёргарлик даврида асосий мусобақаларда яхши қатнашиш учун мустаҳкам функционал база қурилади, тайёргарликни ҳар хил томонлари

ривожлантирилади ва давр икки босқичга бўлинади: умум тайёргарлик ва махсус тайёргарлик босқичларига. Мусобақа даврида - тайёргарликнинг ҳар хил томонлари янада ривожлантирилади ва интеграл тайёргарлик таьминланади. Бу даврда мусобақалар ўтказилади ва шу мусобақалар ёрдамида кейинги асосий мусобақаларга тайёргарлик боради, Ўтиш даври - машғулот ва мусобақа давридаги юкламалардан сўнг навбатдаги макроциклга тайёргарлик учун жисмоний ва психик потенциалларни тиклашга қаратилган. Тайёргарликни босқичларгги ва даврларни давомийлиги ва мазмунлари алоҳида макроцикл меъёрида (мобайнида) кўпгина факторлар билан аниқланади. Бу омиллардан бири спорт турининг махсуслиги билан боғлиқ; - мусобақа фаолияти, шу спорт тури мусобака тизимини тақоза этган спортчилар тайёргарлигининг тузилиши билан; - бошқа омиллар кўп йиллик тайёргарлик босқичлари ҳар хил сифатларни ривожлантириш қонуниятлари билан; - спорт мусобақаси тақвими, мусобақа олдидан спортчиларга қўйиладиган вазифалар билан; -спортчиларни индивидуал, морфологик ва функционал хусуси-ятлари, машғулот хусусиятлари индивидуал спорт тақвими билан: тайёргарликни ташкил қилиш (марказлаштирилган) тайёргарлик ёки маълум жойлар шароитида иқлим шароити, техник савияси ва бошқалар билан боғлиқдир. Бу факторларнинг ҳар хиллиги машғулот жараёни йўнали-шининг макроцикллар, даврлар, босқичлар ва уларни кичик ташкил этувчиларни тузилишларини белгилайди. Н.Г.Озолин шундай деб ёзади: машғулот жараёни мазмунини йўналиши даврларини аниқлайди. Машғулот жараёнини давр ва босқичларга, машғулот жараёнини режалаштиришга тайёргарлик мазмунининг

вазифаси ва вақти бўйича эффектив жойлаштиришга (расмийлаштиришга) ёрдам беради, Макроцикллар тузилишини аниқловчи кўпгина факторлар ва уларнинг охирги кўрсатгичига эришишдаги тутган ўринлари макроциклларда машғулот жараёни тузилишини хаддан ташқари мураккаблаштиради. Масалан; машғулот жараёнини мослашишлар тузиш қонуни-ятлари асосида тузишга интилиш, фақатгина спорт машғулотини аник вазифалари хал қилингандагина етарли натижа кўрсатади деб ҳисобларди. Машғулот макроциклларини тузиш асосида етган спорт машғулоти умум қонуниятларига бундай ёндошиш, кўпгина спорт турларида машғулот жараёнига салбий таъсир кўрсатиши мумкин бўлган методологик хато ҳисобланади. Машғулот юкламаларини айрим машғулотларда ва макроцикллардагина битта йўналишда бўлишини таъминламасдан, салкам бутун тайёргарлик босқичлари давомида ҳам машғулот юкламалари бир йўналишда бўлишини таъминлаш керак. Бундай кўрсатмалар техник - тактик ҳаракат арсеналларини, психологик вазифаларини чегаралаган ҳолатда жисмоний тайёр-гарлигига нисбатан паст спорт турларида алоҳида қўлланиши мумкин, лекин циклик характердаги ўйинларда, якка беллашув-ларда, мураккаб координацион спорт турларида қўллаш тўғри келмайди. Спорт тури кўп йиллик тайёргарликнинг босқичларига шуғулланувчилар контингентига боғлиқ холда макроциклда турли давр ва этаплар кенг диапазон асосида тебраниши мумкин. Масалан; сузишда, енгил атлетикада ва бошқа спорт турларида циклик характердаги спорт турларида мусобақа даврининг давомийлиги (ёки икки уч циклли режалаштирилган даврларда) спорт ўйинла-ридаги мусобақа даврига нисбатан 1.5, 2.5 марта кам бўлиши мумкин. Йилнинг маълум вақтидагина мавсумда ўтказиладиган спорт турлари йил мобайнида ўтказиладган спорт турларидан тайёргарлик даврини узоқ муддатлилиги мусобақа даврини қисқа муддатлилиги билан фарқ қилади.

Кўп йиллик тайёргарликни бошланғич босқичи, шунингдек базани тайёргарликни олдинги босқичига тайёргарлик даврини узоқ муддатлилиги билан ажралиб туради. Мусобақа даври анча қисқа ва аник, кўрсатилмаган юқори синф спортчиларида бунинг тес-кариси бўлиб, тайёргарлик даври қисқартирилган, мусобақа даври эса йилнинг анча қисмини эгаллайди (В.Н.Платонов) 1986 й. Кўп йиллик тайёргарликни давом этиши ва уни ани қ ловчи омиллар Кўп йиллик тайёргарликнинг тузилиши ва қ ти кўпгина факторларга ; спортнинг йўналишига ; спортчининг ривожланиш индивидуаллигига ; машғулот жараёнини хусусиятларига боғлиқ. Кўп йиллик тайёргарликни режалаштириш юқори спорт натижа - ларини кўрсата оладиган чегараларига қ араб ҳам ани қл анади ва давом этиши турини махсус хусусиятларини . Кўпинча ю қ ори спорт натижасини 3 та зонаси билан ажратилади : 1-зона биринчи катта ютуқлар. 2-зона оптимал имкониятлар. 3-зона юқори натижаларни ушлаб туриш. Ҳар-хил спорт турларида юқори спорт натижаларини кўрсатишнинг чегаралари. 1-жадвал Спорт тури Машқлар 1 2 3 Э Х Э Х Э Х Сузиш 100-400 17- 18 14- 16 19- 22 17- 20 22- 25 21-23 800-1500 15- 17 13- 15 18- 20 24- 25 21- 23 26-27 Итқити улоқти - риш Ядро диск копья 22- 23 18- 20 24- 25 21- 23 26- 27 24-25 23- 23 18- 21 25- 26 22- 24 22- 28 25-26 24- 25 20- 22 26- 27 23- 24 28- 29 25-26 Вело - спорт Трек оссе 17- 20 16- 24 21- 24 20- 23 25- 29 24-27 17- 18 ---- 20- 24 ---- 25- 28 ----

Кўпгина спорт турларида кўрсатадиган юқори кўрсат-кичлар чегараларига қараб барқарордир. Чунки бу чегараларга таъсирли даражада саралаш тизими ва машғулот ҳамда спорт машғулотларини бошқа омилларга сезиларли даражада таъсир кўрсатмайди. Масалан: 1960-1980й Олимпиада ўйинларида қатнаш-ган спортчиларни ўртача ёши. Академик қайиқларда 25,3 - 25,4. Сузиш финалида қатнашган 17,2 - 17,5 ёшда хотинлар 19,4 - 20 эркаклар. Кичикроқ мусобақаларда, юқори натижа кўрсатувчи спорт-чилар кўпинча ёши бўйича кўринишлари кичикроқ тайёрланиш элементлари боғлиқдир. Шунинг учун спортчини тайёрлашни режалаштираётган мураббий, оптимал натижа кўрсатадиган ёшга эътибор бериши шарт. Машғулотларни тезроқ ва оддий йўл билан ўз шогирдларини мусобақада муваффақиятли қатнаштиришга эришиш, амалиётда ёш спортчилар билан юқори классификацияли спортчилар учун восита ва методлардан фойдаланишга олиб келади бу эса ў з вақтида келгусидаги натижаларни оптимал ёшда кўрсатишга салбий таъсир кўрсатади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.А.Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура.Т.1., Т, «Ўзбекистон», 1996 й. 2. И.А.Каримов. Кучли давлатдан кучли жамият сари. 1998 й. 3. Матвеев Л.П. Основы спортивной тренеровки. М.Фис, 1977. 4. Платонов В.П. Теория спорта. Киев, 1989. 5. Платонов В.П. Теория спортивных движений, Киев, 1989. 6. Юнусова Ю.М. Спорт фаолиятининг назорат асослари. Тошкент, 1994. 7. Туманян Г.С. Спортивная борьба. Отбор и планирование. -М., 1984. 8. Матвеев Л.П. Основы общей теории спорта и системы подготовки спортсменов. - М., 1999. 9. Rajko Petrov. Freestyle and greco-Roman wrestling. Lausanne, 1985. 10. Черневич Г.Л. Организация учебно-тренировочных сборов. -М., 1977. 11. Галковский Н.М., Керимов Ф.А. Вольная борьба. - Т., 1993. 12. Платонов В.Н. Общая теория подготовки спортсменов в олимпийском спорте. Киев, 1997. 13. Керимов Ф.А. Кураш тушаман. - Т., 1990.

O'xshashlar

Машғулот юкламаларининг тузилмаси

Спорт машғулотини даврлари ва тузилиши

Аёллар баскетболининг ҳозирги даврдаги ҳолати ва уни ривожлантиришни ўзига хос хусусиятлари

Спорт машғулоти даврларининг ҳусусиятлари

Спортчини тайёрлаш тизими