Jismoniy tarbiyaning uslubiy tamoyillari hamda jismoniy tarbiya jarayonida ularni amalga oshirish yo`llari - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Jismoniy tarbiyaning uslubiy tamoyillari hamda jismoniy tarbiya jarayonida ularni amalga oshirish yo`llari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

60 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Jismoniy tarbiyaning uslubiy tamoyillari hamda jismoniy tarbiya jarayonida ularni amalga oshirish yo`llari Reja: 1. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etish shartlari 2. Jismoniy tarbiyaning uslubiy tamoyillari 3. Jismoniy tarbiya jarayoni

www.arxiv.uz Tabiatdagi, hayotdagi, butun borliqdagi jarayonlar ma`lum qonuniyatlarga bo`ysunadi va shularga muvofiq ravishda rivojlanib boradi. Bu qonuniyatlar tabiatda odam ixtiyoridan tashqari holatda amal qiladi. Bunday qonuniyatlar, ilmiy izlanish va amaliy tajribalarning ko`rsatishi bo`yicha, jismoniy tarbiya jarayoniga ham ta`sir ko`rsatadi. Bu qonuniyatlarni tan olish, ularni o`rganish, shu asosda o`quvchilar jismoniy tarbiyasi jarayonini yaxshilash imkonini beradi. Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat jarayonini boshqaradigan, inson vujudiga, jismoniy o`sishga ta`sir qiladigan tabiat qonunlari jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyotida printsip-tamoyil nomini olgan. Organizm rivojlanishining umumiy tamoyillarini bilish va ularni amaliyotda qo`llash, o`quvchilar jismoniy tarbiyasi jarayonini yanada samarali darajaga olib keladi. Jismoniy tarbiya va pedagogikaga oid adabiyotlarda tamoyillar har xil ta`riflangan, lekin manbalarning tahlili shuni ko`rsatadiki, har xil nomlar bilan ta`riflangan bir printsip quyidagi mazmunlarni bildiradi: -jismoniy tarbiya darslari jarayonida o`quvchilarning har tomonlama rivojlanishlari uchun jismoniy mashqlarni ongli, tushungan holda tashkil etish; -o`rgatayotgan mashqlarni yaxshi o`zlashtirilishi uchun ko`rgazmalilikning turli xil shakllaridan foydalanish; -har bir o`quvchiga taklif qilinadigan muayyan maqsadga yo`naltirilgan va psixologik og`irliklarning soddaligini, tushunarliligini ta`minlash; Shug`ullanuvchi o`quvchilar avvalgi mashg`ulotlarda o`zlashtirib olganlarini mustahkamlashlarida talabni kuchaytirish va keyingi mashg`ulotlar uchun zamin yaratishni ta`minlash. Pedagogika fanida bu printsiplarni o`rgatishda taalluqligini hisobga olib, didaktik tamoyillar deb ataymiz. Jismoniy tarbiya, jismoniy mashqlarga o`rgatish va shug`ullanuvchilarni bilimlar bilan qurollantirish, jismoniy

www.arxiv.uz sifatlarni tarbiyalashni o`z ichiga qamrab olganligi uchun tamoyillarni didaktik emas, metodik - uslubiy deb atash qonuniyroqdir. Ko`nikma va malakalarni shakllantirishda qo`llaniladigan asosiy uslubiy tamoyillar o`quvchilarning yoshlari qanday bo`lishidan qat`iy nazar, barcha uchun bir xil va zarurdir. Har bir tamoyilning mohiyatini va o`quvchilar jismoniy tarbiyasi jarayonida uni amalga oshirish yo`llarini alohida ko`rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Onglilik va faollik tamoyili. “Didaktik adabiyotlarda onglilik deganda, o`rganilayotgan temaga oid qonuniyat, ta`rif va faktlarni asosli egallash, xulosa va umumlashlarni chuqur, atroflicha fahmlash, tema yuzasidan bilimlarni izchil va to`g`ri bayon qila olish, bilimlarning ishonch va e`tiqodga aylanishi, o`rgatilgan bilimlardan turmushda mustaqil foydalana bilish kabilar tushuniladi. Onglilik bilimlarni ongli o`zlashtirishga yo`nalgan printsipdir. Bilim malakalarni ongli o`zlashtirish quyidagicha xususiyatlarga ega: ta`limning maqsadi, hayot uchun zarurligini anglash; faktik materiallarni ongli egallash va ularni o`zaro farqlay bilish; bilimlarni o`rganish, mustahkamlash, takrorlash jarayonlarini sezish; tema yuzasidan o`zi erishgan natijalarni baholay bilish. Faollik esa, o`z navbatida bolalarda mustahkamlikni tarbiyalash uchun asos bo`ladi. Bu printsiplar bir-birini to`ldiradigan hodisalar bo`lib, ularning mohiyatini tashqaridan ichkariga va ichkaridan tashqariga yo`nalgan jarayonlar sifatida tasavvur qilingandagina anglash mumkin. Faollik tashqaridan ichkariga yo`nalgan jarayon sifatida tasavvur etilsa, unda bolalarda mustahkamlikni shaxsiy sifat shaklida tarbiyalashni anglaymiz. Agar faollik ichkaridan tashqariga yo`nalgan jarayon sifatida qaralsa, unda insonning ichki intilishlari, emotsiyalari, qiziqishlari mustaqillikni shakllantirish vositasi ekanligini tan olishga to`g`ri keladi...”. 2 6 Jismoniy tarbiya jarayoni-bu ikki tomonlama jarayondir. Bir tomondan o`rgatishga intilayotgan o`qituvchi, ikkinchi tomondan o`rganishga xohishi 2 6 Roziqov O va boshq. Didaktika. T., 1997y 159-161-b

www.arxiv.uz bo`lgan o`quvchi qatnashadi. Tajribalar shuni ko`rsatadiki, agar o`quvchi oldiga qo`yilgan vazifaning mohiyatini tushunib etsa va uning hal etilishiga qiziqsa, o`rgatishning muddati tezlashadi va sifati yaxshilanadi. Uslubiy adabiyotlarda onglilik va faollik alo h ida mustaqil tamoyillar h isoblanadi. Amaliyotda esa onglilik va faollik jarayoni o`zaro bog`liqdir, ularni bir-biridan ajratish mumkin emas. Sababi shuki o`quvchining faolligisiz onglilikni amalga oshirish mumkin emas, faoliyatning maqsadi esa ongli ravishda tushunib etilgandagina inson faol bo`ladi. Faollashtirish jarayoni deganda o`qituvchi tomonidan shug`ullanuvchilarning intellektual, axloqiy, irodaviy va jismoniy kuchlarini o`rganib, tarbiya sifatini oshirish tushuniladi. Ammo mavjud tabiiy va ma`naviy qonuniyatlarni bilishning o`zi o`quvchilarni ongli va faol qila olmaydi. Bu vazifani o`qituvchi bajarishi kerak. Qulaylik va individuallik tamoyili. Bu tamoiyllar yosh va jinsiy farqlanish bolalarga xos. Bunday tashqari bir xil yoshdagi va jinsdagi bolalar, har xil qobiliyatga ega, shuning uchun o`rgatish va tarbiya jarayonida shu tomonlarni albatta hisobga olish zarur. Bunda qulaylik va individuallik tamoyiliga amal qilinadi. Bu yerda so`z, o`qituvchining har bir bola yuragiga yo`l topa olishi, vaqtincha qiyinchiliklarni anglay olishi va uni tuzatishga yo`l topa olishi, ularning qobiliyati va qiziquvchanligini rivojlantirishda hamkorlik qilishi ustida boradi. Ko`nikma va malakalarni shakllantirish yo`llarini shunday tashkil qilish kerakki, ular h ar doim rivojlanishda bo`lmo g` i zarur. Buning uchun o`quvchining harakat tajribasi jismoniy va psixik rivojlanganligi albatta hisobga olib o`tiladi. Shuni ham unutmaslik kerakki, o`qituvchi dars jarayonida faqat alohida yaxshi tayyorgarligi bor yoki faqat qoloq o`quvchilar bilan ishlamaydi, albatta. U sinfdagi barcha o`quvchilar bilan ishonchli muammolarda va bir-birini to`liq tushungan h olda ishlamo g` i zarur.

www.arxiv.uz Xo`sh, buning uchun o`quvchilarning qaysi xususiyatlarini hisobga olish kerak va bularga muvofiq tarzda nimalarga amal qilish kerak ? H ammadan oldin bolaning o`qishga va uning natijasiga bo`lgan munosabatini farqlash, o`qishga va uning natijasiga salbiy munosabatda bo`lgan o`quvchilar pedagogning muntazam diqqat markazida bo`lmo g` i kerak. Ularga metodik ta`sir etishning xilma-xil usullaridan foydalanishi kerak. O`quv materialini o`zlashtirish va mustahkamlash uchun, mashqlarga bo`lgan ehtiyojda katta farq mavjud. H ar bir o`quvchida zaruriy mashqlarning soni va h ajmi h ar xil: alo h ida shu g` ullanuvchilarning o`rgatish tempi h ar xil. Alo h ida h arakat faoliyatining texnikasini o`zlashtirib olishda o`quvchilarning xususiyatlarini h isobga olib, yordamchi mashqlarning xarakterini va h ajmini o`zgartirib berish zarur. Murakkab mashqlar uchun o`zining aniq maqsadiga ega bo`lgan, bir necha yordamchi mashqlar mavjud. Misol uchun to`pchani uloqtirishni olsak, aniq yordamchi mashqlar uning alo h ida bosqichlariga taalluqli. H ar xil o`quvchilar uloqtirish bosqichlarini turlicha muvaffaqiyatlar bilan o`zlashtirib oladi. Ba`zi birlari yugurib borishda q adamni almashtirishni yaxshi o`zlashtirib olmaydi. Uchinchilari- finalda zo`r berishni bilmaydi. Shuning uchun o`rgatish jarayonida h ar bir o`quvchiga o`sha bosqichni o`zlashtirib olishga yordam beruvchi yordamchi mashqlar beriladi. Shu o`rinda o`quvchilarning jismoniy va psixik yuklamani ko`tara olish imkoniyatini farqlash h am mu h im ahamiyatga ega. Bu h olat o`qituvchida h ar bir o`quvchi uchun o`quv vazifalarining qat`iy diffirentsiyasini ta`minlashga da`vat etadi. Kross tayyorgarligi mash g` ulotlarini o`tish uchun imkon bo`lsa, ikkita bir-biriga teng bo`lgan yugurish yo`lagi tanlanadi. Jismoniy tayyorgarligi past bo`lgan o`quvchilar biroz tekis va burilishi kam bo`lgan yo`lakdan, tayyorgarligi yaxshi bo`lgan o`quvchilar baland, pastlik, burilishlari ko`p bo`lgan yo`laklarda h ar xil masofaga yuguradilar.

www.arxiv.uz Bizga ma`lumki, ba`zi o`quvchi vazifani o`qituvchi ko`rsatgandan so`ng, boshqasi-o`rto g` i tushuntirgandan so`ng, uchinchisi-kinolav h ani namoyon qilgandan so`ng yaxshi tushunadi. Bu o`rgatish usullaridan majburiy foydalanish zarur. O`quvchilarning boshlang`ich natijalariga nisbatan o`sishini ba h olaydigan o`qituvchilarning tajribasini ijobiy deb h isoblash lozim. Markazlashtirish tamoyili – texnologik jarayonda o`quvchilar faoliyati modelini loyi h alashning bosh elementi sifatida ifodlanadi. Ta`lim jarayoni tuzilmasida asosiy tizimlashtiriluvchi ta`lim mazmuni va o`quvchi faoliyati texnologik jarayon h isoblanib, uning mazmunini o`quvchilarning ijtimoiy tajriba asoslarini o`zlashtirib olishga yo`naltirilgan o`quv faoliyati tashkil etadi. H ar bir o`quv fani bo`yicha ta`lim mazmuni umumiy ta`lim maqsadi va vazifalariga muvofiq belgilanadi. Faoliyatli yondoshuv nuqtai nazaridan umumiy o`rta ta`lim mazmunini tashkil etuvchi h ar bir unsur (element) sub`ekt faoliyatining turlaridan biriga muvofiq kelishi kerak. Sub`ekt faoliyatining turlari, o`z navbatida aniq modellar yig`indisi sifatida umumlashgan faoliyat modellari orqali ifodalanishi zarur. O`quvchilar faoliyati modeli-tizimlashtiriluvchi element bo`lib, o`quvchining yaxlit faoliyati mazmunini aniqlashga xizmat qiladi. Markazlashtirish tamoyili loyi h alashni quyidagi tartibda amalga oshirishni talab etadi: faoliyat modellarini maqsadga muvofiq yaratish, shuningdek, ularni o`quvchilar tomonidan o`zlashtirish usullari, vositalarini tanlash (texnologik operatsiyalar), o`quv faoliyatini boshqarish usullari (o`qituvchi faoliyati)ni asoslash. 2 7 Ta`lim jarayonini loyi h alashda tamoyillar asosiy yondoshuv, faoliyat tuzilmalarini aniqlovchi me`yor h amda muvofiqlashtiruvchi talablar vazifasini bajaradi. Loyihalash tamoyillari nafaqat me`yoriy, balki tavsifiy vazifani h am bajarib, faoliyat mo h iyatini ochib beruvchi umumlashma talablar sifatida tavsiflanadi. Ta`lim jarayonini loyi h alashda nafaqat h ar bir tarkibiy qism, balki ular orasidagi aloqalar h am modellashtiriladi. 2 7 Tolipov O`Q. va boshq. Pedagogik texnologiyaning tatbiqiy asoslari. T., “ Fan ” 2006y 126-b

www.arxiv.uz Ta`lim jarayonini loyi h alash qonuniyatlari loyi h alash tamoyillarining nazariy asoslarini ishlab chiqishga va pedagogik faoliyat amaliyotida qo`llashga zamin tayyorlab beradi. Muntazamlik tamoyili asosida uchta talab bor, o`quv jarayonini tashkil etishdagi kamchiliklarga, rejasiz ish, manbalarni tasodifiy tanlash kabi tartibsizliklarga qarshi kurashmoq kerak. Sport pedagogi muntazamlik tamoyilini amalga oshirib borib, quyidagilarni h isobga olishi zarur: 1. O`zlashtirib olinishi zarur bo`lgan materialni sistemalashda qator talablarni saqlashi kerak. O`quv dasturlarida mavjud bo`lgan jismoniy mashqlar bo`limlarda tasniflar asosida belgilab berilgan. Masalan, y engil atletikada yugurish, sakrash mashqlari va uloqtirish alo h ida sanab o`tilgan. Shuning uchun h ar bir sinfda butun mashqlarni rejalashtirishni shunday tizimga olib kelishi kerakki, jismoniy tarbiya jarayonini didaktik qoidalar asosida tashkil etish imkoni bo`lsin: aniqdan noaniqqa, oddiydan murakkabga, yengildan o g` irga. Boshqa so`z bilan aytganda, o`quv materiallarining h ar bir bo`limi bu tizimda po g` onani tashkil etadi, ya`ni avval o`tilganlar keyingi mashq uchun asos bo`ladi. O`quv materialini sistemalashtirish, imkoni boricha ijobiy natijalarga erishish uchun sharoit yaratish kerak. 2. O`quv jarayonini tashkil etish, mash g` ulotlarning doimiyligini ta`minlash zarur. Ma`lumki, jismoniy mashqlarni bajarish orqali odam vujudida funktsional o`zgarishlar vujudga keladi. 5-7 kundan keyin o`tkazilgan mashqlar natijasida olingan ijobiy natija yo`qotiladi. Buning uchun dars jadvaliga qo`yiladigan jismoniy tarbiya darsining bir-biridan oralig`i 1-2 kundan ortmasligi zarur. Bundan ikkita amaliy maslahat kelib chiqadi: birinchidan darslar h afta davomida eng maqbul oraliqda qo`yilishi kerak. Darslarni ikki kun birin-ketin yoki bir kundan so`ng qo`yish maqsadga muvofiq emas. Ikkinchidan h ammasi jismoniy mashqlar bilan ta`minlash uchun o`quvchilarning mustaqil ishlaridan keng foydalanish

www.arxiv.uz zarur. Buningsiz qoniqarli natijalarga erishib bo`lmaydi. Masalan, faqat jismoniy tarbiya darsida shu g` ullanuvchilarning egiluvchanligini rivojlantirishga intilish foydasiz. 3. Mash g` ulotni uslubiy jihatdan ta`minlash: yuklama va damni ratsional navbatlashni ko`zda tutadi. Bu ayniqsa, jismoniy sifatlarni tarbiyalashda eng zarur. Bu jarayonda kuch yetganicha vazifa va mash g` ulotlarning doimiyligini saqlash kerak. Mash g` ulotlarni noaniq, go h ida izchillik bilan o`tkazish vazifani h al etishda qoniqarsiz rivojlanish yo`nalishiga olib kelibgina qolmasdan, shu g` ullanuvchilar organizmiga salbiy ta`sir ko`rsatadi. 2 8 Refleksivlik tamoyili- sub`ektning o`ziga, shaxsiy faoliyatiga va bilimiga ba h o berishi, o`zgalarning u h aqidagi fikrlari va ular o`rtasidagi h amkorlik faoliyatiga oid munosabatlarni tavsiflaydi. Loyi h alash jarayonida o`qituvchiga doimo ta`lim jarayoni, uning aniq va ideal sharoitlari, o`quvchilarning bilishga bo`lgan ehtiyojlari, ularni to`ldirish imkoniyatlari, shixsiy sifat va qobiliyatlari, pedagogik faoliyatini samarali tashkil etish imkoniyatlarini inobatga olish maqsadga muvofiq. Refleksivlik tamoyili yaratiladigan ta`lim jarayonining loyi h asini ta`lim jarayoni ishtirokchisi- sub`ektning e h tiyojlari va imkoniyatlarini ta h lil qilish asosida uzluksiz tuzatib, to`ldirib berishni talab etadi. 2 9 Natijaviylik tamoyili- pedagogik shart-sharoitlarning qulayligi, oz vaqt va kuch sarflash evaziga samarali natijalarga erishishni tavsiflaydi. Natijaviylik-ijtimoiy tajriba faoliyat modellari mazmuni, texnologik operatsiyalar, ularni o`zlashtirish, boshqarish usullarini tanlash, o`quv faoliyatining muvofiqligi, ta`lim tarbiya vositalari, texnologik jarayonda sub`ektning qisqa vaqt va kuch sa r flanish vositasida belgilangan maqsadga erishishni nazarda tutishi lozim. Ko`p omillilik tamoyili. H ar bir ta`lim jarayoni bir qator ob`ektiv va sub`ektiv omillar ta`sirida amalga oshadi. Ular sirasiga o`qituvchi va 2 8 Usmonxo`jayev T. va boshq. Jismoniy tarniya nazariyasi va uslubiyoti. T “ Oqituvshi ” 2004y 71-b 2 9 Tolipov O`Q va boshq. Pedagogik texnologiyaning tatbiqiy asoslari. T., “ Fan ” 2006y 127-b

www.arxiv.uz o`quvchilarning ijtimoiy-iqtisodiy h ayot sharoitlari, ta`lim muassasalari atrofdagi ijtimoiy ishlab chiqarish va tabiiy iqlim mu h iti, o`quv muassassining o`quv-moddiy bazasi, o`qituvchilarning kasbiy malaka darajasi, ta`lim muassasi yoki ma`lum sinfdagi ma`naviy-psixologik mu h it, o`quvchilarning o`quv imkoniyatlari, sinfning intellektual salo h iyati, jamoaning shaxslararo munosabatlari kiradi. Ta`lim jarayonini loyi h alashda o`qituvchi ana shu omillarni h isobga olishi zarur. O`quvchi shaxsini ta`lim jarayoniga moslashtirish tamoyili. Bola maktab ostonasiga qadam qo`yganidan boshlab uning faoliyat k o` lami (o`z-o`ziga xizmat, me h nat, dam olish tarzida) kengayadi. Bu kabi faoliyat ko`nikmalarini egallashi natijasida ijtimoiy tajribaga ega bo`lib boradi. Shuning uchun ta`lim jarayonining samarali bo`lishi, uni loyi h alashda ta`lim mazmuni va boshqa faoliyat modellari h isobga olinishi, ularni o`quvchilar kundalik h ayot faoliyatida egallab borishi ta`minlanishi zarur. Ayni vaqtda umumiy ta`lim muassasalarida shaxsni rivojlantirish va uni ijtimoiy h ayotga moslashtirish muayyan qonuniyatlarga muvofiq psixolog va sotsiologlarning ishtiroklari (psixo-pedagogik tashxis xulosasi) asosida amalga oshiriladi. Odatda faoliyatga ta`rif berilganda, u birinchidan anglashilgan maqsad bilan boshqarilishi, ikkinchidan psixik va jismoniy faollikdan iborat ekanligi ta`kidlab o`tiladi. Lekin ushbu belgilarni faoliyat ta`rifini mukammal ochib berish uchun y etarli deb bo`lmaydi. Inson faolligida anglangan maqsad mavjudligi to` g` risida mulo h aza yuritish uchun h ar xil xususiyatli bir qancha omillarga murojaat qilishga to` g` ri keladi. Faoliyatning motivlari, ro`yobga chiqarish vositalari, axborot tanlash va uni qayta ishlash anglangan yoki anglanmagan, ba`zan anglanganlik noto`kis, h atto u noto` g` ri bo`lishi mumkin. Jumladan: a) maktabgacha tarbiya yoshidagi bola o`yin faoliyatiga nisbatan e h tiyojini go h o anglaydi, xolos; b) boshlang`ich sinf o`quvchisi o`quv motivlarini h amisha h am yetarli darajada anglab yetmaydi; d) o`smir h am xulq

www.arxiv.uz motivlarini noto`kis yoki noto` g` ri anglashi mumkin; e) h atto voyaga ye tgan o`smir h am ba`zan xulq motivini noo`rin h aspo`shlashga intiladi. Bundan tashqari, h atto faoliyatni amalga oshirishni rejalashtirish, uni ro`yobga chiqarish uchun qaror qabul qilish, natijani taxminlash, xulosa chiqarish h am anglanganlik kafolatiga ega emasdir. Chunki faoliyatni ruyobga chiqaruvchi h arakatning aksariyati ong orqali boshqarilmaydi, jumladan, velosiped uchish, kuy chalish, kitob o`qish, telefon qilish odatiy h odisadir. Shuni u qtirish lozimki, faolyatning jabhalarini ongda aks etish darajasi va mukammalligi uning anglanganligi ko`rsatkichi mezoni h isoblanadi. Lekin faoliyatning anglanganligi darajasi keng ko`lamli bo`lishiga qaramay maqsadni ko`zlash (anglash) uning ustuvor belgisi vazifasini o`ynayveradi. Faoliyatda maqsadni anglash ishtirok yetmasa, unda u ixtiyorsiz h atti- h arakatga aylanib qoladi va bunday h olat ko`pincha h issiyot bilan boshqariladi. 3 0 Shu o`rinda shuni ta`kidlab o`tish joizki, h atti- h arakat ixtiyorsizligi uning anglanmaganligini bildirmaydi, biroq aksincha bunda inson motivining shaxsiy tomoni anglangan bo`ladi, uning ijtimoiy mazmuni esa qamrab olinmaydi. Ta`lim jarayonida tabiiy rivojlanish va ijtimoiylashuv tamoyili. Tabiiy jarayonlar mohiyatini bilish ta`lim jarayonini samarali, o`quvchilarning yosh xususiyatlari, senzitiv rivojlanish davrlari, rivojlanishning keyingi bosqichiga o`tish imkoniyatlarini h isobga olgan h olda tashkil etish imkonini beradi. Tamoyilning mazmuni ta`limni ijtimoiylashtirish, o`quvchilar tomonidan ijtimoiy tajribaning individual qonuniyatlar asosida o`zlashtirilishi bilan izo h lanadi. O`qituvchi faoliyatini tashkil etishda e`tibor birinchi navbatda faoliyat usullari va jarayonlarining o`zaro muvofiq bo`lishiga qaratiladi. Bu h olat me`yoriy talab sifatida qabul qilinadi. 3 0 G`oziyev E.G Psixologiya. T., “ O`qituvchi ” 2003y 53-b

www.arxiv.uz Shaxsga yo`naltirilgan ta`lim o`quvchiga o`quv materialining mazmunini, vazifa yoki topshiriqlarini, faoliyat usullari h amda uslublarini tanlash imtiyozini beradi. Tanlash imkoniyati o`quvchini qaror qabul qilish, mustaqil izlanish va javobgarlikni h is qilishga undaydi. Shu bois o`quv faoliyatining muqobil modellarini ishlab chiqish va ularni o`quvchiga taklif etish maqsadga muvofiq. Ijtimoiy-iqtisodiy ta`limotni loyihalash tamoyili- iqtisodiy maqsadga muvofiqlikni ta`minlashni anglatadi. Ta`lim jarayonini ijtimoiy – iqtisodiy loyihalash ta`lim menedjerining vazifasidir. Barcha ta`lim muassasalari faoliyatini loyi h alashda ta`lim jarayoni ishtirokchilari, jamiyat h amda davlat (ijtimoiy byurtma)ning e h tiyoj va imkoniyatlarini h isobga olish ularni to`ldirishi zarur. 3 1 Puxtalik va yuksaltirish tamoyili. O`quvchi mashqni qayta bajarishida, yaxshi natija ko`rsatish qobiliyatini mustahkam o`zlashtirib olingan mashqlar deb tushunmoq zarur. Oddiy va murakkab mashqlarni bajarishda shunga erishmoq kerak. Masalan, oldinga, bu vaqtda ko`krakni tizzaga tekkizishga intilib, h am miqdoriy, h am sifatiy tomonlarga e`tibor berish kerak: oyoqlarni tizzadan bukmasdan, qomatni to` g` ri saqlashda, mustahkam o`zlashtirib olingan balandga sakrashni bajarishda, balandroqqa sakrashga intilish zarur. Jismoniy mashqlarni musta h kamroq o`zlashtirib olish uchun mashqlar miqdorini yetarli darajada qaytarishni ta`minlash zarur. Puxtalik va yuksaltirish printsipi amalga oshirish, shu g` ullanuvchilarga nisbatan talabni oshirishni h am ko`zda tutadi. Talabchanlikni oshirish ular oldiga yangidan-yangi vazifalarni qo`yish bilan amalga oshiriladi. Bu, ayniqsa, yaxshi o`zlashtiruvchi o`quvchilar uchun taalluqlidir. Ammo bu darajadagi shu g` ullanuvchilar uchun h am katta sondagi mashqlarni qayta bajarish majburiydir. Aks h olda o`rganiladigan materialni musta h kamlash mumkin emas. 3 1 Tolipov O`Q va boshq. Pedagogik texnologiyaning tatbiqiy asoslari. T., “ Fan ” 2006y 130-b

www.arxiv.uz Amaliyotda talabchanlikni oshirishning ikkita usulidan foydalaniladi: to` g` ri chiziqli va po g` onasimon. Birinchisi, h ar bir mash g` ulotda yangi vazifalarning qo`yilishini ko`zda tutadi. Bundan tashqari o`rgatishning boshlan g` ich davrida yoki keksalik va boshqa sabablardan so`ng foydalaniladi. Bir qancha muddat davomida talabni amalga oshiruvchi po g` onasimon usuldan foydalaniladi. Uning mo h iyati shu g` ullanuvchilarga bir necha mash g` ulotlar davomida aniq talablar qo`yilishidan iborat. Yangi vazifalar, shug`ullanuvchilarga avvalgi qo`yiladigan vazifalar bo`yicha ko`nikma hosil bo`lgandagina qo`yiladi.

O'xshashlar

Jismoniy tarbiya jarayonida muskullar ishini vegetativ ta’minlanishi

Yangi davrda jismoniy tarbiya

Qadimgi Rimda jismoniy tarbiya

Jismoniy tarbiya nazariyasiga kirish

Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida jismoniy yuklamalarni me’yorlashni fiziologik asoslash