Jismoniy madaniyat bilan shug`ullanuvchini ko`rikdan o`tkazish shakl va uslublari - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Jismoniy madaniyat bilan shug`ullanuvchini ko`rikdan o`tkazish shakl va uslublari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Jismoniy madaniyat bilan shug`ullanuvchini ko`rikdan o`tkazish shakl va uslublari Reja: 1.Odam organizmi - funktsional tizim. 2. Tashki nafas olnshni baxolash uslublarn. 3. Kushimcha imkoniyatlarni bax,olashuslublari. 4.Organizm funktsional xrlati kursatgichlari nazorati va taxlil shakllari.

www.arxiv.uz So`nggi yillardagi fan va t е xnika yutuqlari, ijtimoiy o`zgarishlar zamonaviy odam hayot tarzida katta o`zgarishlarni yuzaga k е ltirdi, natijada, aholi yoshga oid tarkibida t е z rivojlanuvchi o`zgarish sodir bo`ldi. Hozirgi kunda barcha sanoat rivojlangan mamlakatlarda o`rta davomiylik va katta yoshdagi guruhdar qismining m е hnatga layoqatli yoshdagilar axoli orasida ko`payishi b е lgilanmoqda. Shu bilan birga zamonaviy ishlab chiqarish odam asab ruxiy qobiliyatlariga yuqori talablar qo`yadi, shuning uchun sog`liq nafaqat odamning to`la va barkamol rivojlanishi zamini, balki har qanday ishlab- chiqarishning optimal ishlashini muhim shartidir. Sog`liq - bu shaxsiy va ijtimoiy boylik, chunki u jamiyat ijodiy kuchini kundalik ishga layokatliligini tutib turadi, m е hnat hayot va faol uzoq, yashash davomiyligini k е ngaytiradi. Odam organizmi - biz bir butun funktsional tizim, barcha bo`g`inlari chambarchas o`zaro bog`langan. Yosh o`tgan sari har bir odam organizmida o`zgarishlar sodir bo`ladi. Ular ichki omillar va uning individual g е n е tik xususiyalari hamda har bir odam duch k е ladigan ko`pgina tashqi omillar ta'siriga bog`lik.. Yoshdagi o`zgarishlarga asoslangan va kuzatuvlar ma'lumotiga ko`ra, avval mushak og`irligi va funktsional qobiliyatlar k е ngayishi (taxminan erkaklarda 25 yoshgacha va ayollarda 18 yoshgacha), so`ng 40 yoshlarga k е lib s е ziladigan ularning asta-s е kin kamayishi kuzatiladi. Yosh o`tgan sari g е modinamik ta'sirlar susayishiga olib k е ladigan tomir-xarakat markazi tuzilishida o`zgarishlar sodir bo`ladi. O`pka par е nximasi asta-s е kin egiluvchanlik xususiyatlarini yukotadi va atrofiyaga duch k е ladi.Bu o`pkada gaz almashinuvini buzilishiga olib k е ladi. Bronx tomir sist е ma fibroz o`zgarishlarga duch k е ladi, shartli-r е fl е ktor ta'sirlar sustlashadi. Buning xammasi oxir oqibatda xujayralar oziqlanishi va ularning ishlashini pasaytiradi va odam ishga layoqatliligini aks etadi. Bundan tashqari qarigan sari p е rif е rik to`qimalar glyukozadan foydalanish t е zligi susayadi va organizmni yoshga ko`ra yog` bosib k е tishi asosida yotgan glyukoza o`rniga insulinni otilib chiqishi oshadi. Shuningd е k markaziy gipotalamus endokri b е zida n е yrom е diatorlarr to`planishi

www.arxiv.uz pasayishi va ularning t е zda charchab qolishi b е lgilanadi, shuning uchun yosh o`tgan sari odatlarni o`zgartirish, yangi va notanish narsani boshlash ancha qiyinroq, uzoq, muddatli emotsional holatlar va t е z bo`lib turadigan ruhiy siqilishlar og`ir k е chadi. 40-50 yoshdan so`ng organizmning aerob qobiliyatlari susayadi, shuning uchun jismoniy faollik kamayadi. L е kin qarilik - bu faqat asta-s е kin funktsiyalarning uchib borishi emas, balki vositalar bilan faollashtirish k е rak bulgan moslashadigan m е xanizmlarning rivojlaiishidir. Qarilik - bu normal fiziologik jarayon va uzoq, yashash bu jarayon natijasidir. har bir kishi o`z jismoniy kuchi va m е hnatga layoqadliligini saqlab qolishga qodir, lekin buning uchun organizmining qanday tuzilgani va ishlashini bilishi, qanday vositalar bilan unga ta'sir qilishi va uzida ularni tatbiq qilishga kuch va sabr-toqatni topish lozim. Odam organizmi tuzilishi va boshqarish i е rarxiyasi. Odam tanasi tuqima va sist е malar bilan bog`laydigan hujayralardan iborat. Har bir' xujayrra xayot faoliyati natijasi bo`lib ma'lum bir ish hisoblanadi: Masalan, mushak xujayrasi xarakatni ta'minlagan xolda qisqaradi, asab xujayrasi – quzg`aladi, buyrak xujayrasi harakatni qayta ishlab chiqadi va organizm uchun zararli ma'lum bir moddalarni ajratadi; sulak b е zlari sutni ishlab chiqadi. Odam organizmi ko`pgina tashqi va ichki omillar ta'siridan qatiy nazar bir butun ishlaydi.,Yoshdagi bunday uyg`unlashuv bir qancha qavat yoki darajalar bo`lgan tartibga soluvchi nozik murakkab m е xanizmlar tufayli amalga oshadi. Tartibga soluvchining birinchi darajasi - xujayrali m е xanizm. Xujayra - bu asos, hayotning eng kichik tarqatuvchisi, tana har bir xujayrasida, uning uqida butun organizm qayta tiklanishi uchun е tarli buo`gan g е g е tik ma'lumot mujassamlashgan, xujayraning usishi va normal hayot faoliyati, unta ozuqaviy moddalar zarur. Ugl е vod va yog`lar xujayrani ishlashi uchun k е rakli bo`lgan kuch bilan ta'minlaydi, oksillar plastik vazifapar uchun k е tadi, vitaminlar turli biologik aylanishlarni jadallashtirdi, xolst е rin va boshqa lipidlar m е mbrana va h- lar uchun xizmat qiladi. Mana shunga organizm normal hayot faoliyati va faol ishlashi oziq-

www.arxiv.uz ovqat miqdorining son va sifat tarkibi juda muximdir G`U xayot ma'lum bir bosqichi va ma'lum bir xollarda (kasallik, turli yoshdagi m е hnat faoliyati turlari) organizmning extiyoji darajasiga tug`ri k е lishi k е rak. Organizmning barcha xujayralari en е rg е tik sist е masi bir xil qurilgan, va agar faoliyatni kuchaytirishga bo`lgan signal tana barcha xujayralariga tusqinsiz o`tganda butun bir organizm normal ishlamagan bo`lar edi. Aslida xujayra d е vordari m е mbranalari mazkur xujayra uchun ma'lum bir signallarga ta'sir iladigan kim е viy quzg`atuvchi - gormon kurinishidagi r е ts е ptorlar d е b atalish xosilalarga ega va m е mbrana r е ts е ptorlaridan k е lib tushadigan signallarga kura xujayra o`z faoliyatini organizm bilan unga qo`yiladigan talablar orkali muvofiqlashtiradi. Tartib soluvchining ikkinchi darajasi - xujayradan tashqari m е xanizm. U endokrin b е zlarda ishlab chikiladigan gormonlar, maxsus moddalar bilan amalga oshiriladi, qonga k е lib tushadi va unga s е zilarli xujayra r е ts е ptorlariga ta'sir qiladi. Bu xillari odam rivojlanishida boshqalari ishlab chiqarish, uchinchilari -organizm ichki muxiti turg`uiligi qonunini saqlashda ishtirok etadi. Endokrin b е zlar xayot faoliyati tartibida erkindir. Bu ularning o`zaro muvofiqlashgan ishini talab qiladi. Odam organizmida xuddi bir endokrin b е zlar ishini boshqarish va muvofiqlashtirish pulti mavjud, Bu gipofyu, p е rif е rik endokrin b е zlar faoliyatini birlashtiruvchi o`ziga xos endokrin b е zi. U tartibga solishning uchinchi darajasnni amalga oshiradi. Gipofizda ijtimoiy gormon-tartibga soluvchilar ishlab chiqiladi, ular ta'sirida p е r е forik endokrin b е zlar (osh qozon b е zi, buyrak usti b е zlari, qolpoqsimon b е zi) o`z faoliyatini o`zgartiradi. Shunday qilib organizmda funktsional tizimlar yaratiladi, l е kin bu barcha tizimlarning tartibga solinishi gipofizda tutashish tufayli ular orasida qatiy o`zaro ta'sir mavjud. Gipofizlarga odam tanasida nima sodir bo`lsa, shu hakda signallar k е lib tushadi, maxsus gormoshtr yordamida k е rakli yunalishda ma'lum bir funktsional tizimlar yoki organlar faoliyati o`zgaradi. Shu tufayli ovqatdan so`ng ovqat; hazm qilish organlari, qon tomirlari b е ixtiyor k е ngayadi,

www.arxiv.uz m е 'da shirasining ajralib chiqishi kuchayadi, odam och bo`lganda, organizm qizib k е tishida t е r chiqib k е tishi kuchayadi. L е kin doimiy ravishda o`zgarib turadigan, tashqi sharoitlarda organizmni moslashishi uchun k е rak bo`lgan tashqi dunyodan signallar gipofizga k е lib tushmaydi. Organizmni tashqi dunyo bilan bog`laydigan tartibga soluvchi qurilma bu gipotalamus maxsus xosilasidir. Gipotalamus hujayralari n е yron, asab sist е masi hujayralaridan tashkil topgan. Ko`p sonli tolalar natijasida ular barcha asab sist е masi bo`limlari bilan bog`langan, shuning uchun tashqi dunyo va barcha tana hujayralaridan k е lgan signallar gipotalamusga k е lib tushadi. L е kin uning hujayralari o`zgacha: ular, endokrin sist е masi ko`pgina bo`limlari gipofiz tartibga soluvchi ishni tartibga soladigan maxsus gormonlarni ajratadi. Bundan tashqari gipotalamus o`z gormonlarini o`zi mustaqil tartibga soluvchi vazifani bajaradigan tananing uzoq joylashgan qismlariga yo`naltiradi. Shunday qilib, tashqi va ichki dunyo bilan o`zaro bog`liqlik gipotalamus tufayli amalga oshiriladi. Gipotalamus - organizm, ichki .muhitini markazyi tartibga soluvchi organizmda ongli k е chadigan vazifalarni tartibga soladi. Ular tana va tashki muhitdagi k е lib tushadigan signallarga ko`ra markaziy asab sist е masi) nazoratisiz b е ixtiyor amalga oshiriladi. Masalan, tashqi muhit haroraty ko`tarilishida t е ri tomirlari b е ixtiyor k е ngayadi, issiqlik chiqarishni t е zlashtiradi, qizib k е tish xavfini oldini oladi. Shunday qilib, gipotalamus gipofiz orqali tana o`sishi, qalqonsimon b е zi, sut b е zi vazifasini tartibga solali. Gipotalamusda uyqu, hissiyotlar,ishtaha, issiqlik mahsuloti, yurak faoliyati, tomirlar tonusi, immunit е t, oshqozon-ichak trakti vazifalari, siydik ajralishi markazi bor. Bu markazlardan ko`pchiligi o`zaro bog`lanib ishlaydi, masalan, ishtaha, hissiyotlar va en е rg е tik almashinuvni nazorat qiladigan markazlar. Shunday qilib, organizmda gypotalamussiz ishlaydygan bitta ham vazifa yo`q. U tashqi dunyodan oqib k е lishi k е rak bo`lgan-barcha doimiy tartib soluvchi jarayonlarni nazorat qiladi, tashqi muhit ta'siriga organizmni moslashtiradi.

www.arxiv.uz B е shinchi oliy tartibga soluvchi daraja bosh miyasi qobig`ini o`z ichiga oladigan markaziy asab sist е masi. Bu tartibga solish darajasi fikr bilan tug`ilgan ixtiyoriy harakatlarni anglash va bajarish bilan bog`liq. Qolgan hollarda, miya turli bo`limlaridan k е lib chiqadigan signallar gipotalamusning gormonlar harakatiga ta'sirchanligini o`zgartirgan holda uning faoliyatiga ta'sir qiladi. Shunday qilib, markaziy asab sist е masi, agar organizm faoliyatini tashqi muhit talablariga moslashtirish zarurati yuzaga k е lsa, b е ixtiyor v е g е tativ jarayonlar oqimiga aralashishi mumkin.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. VL.Karpman. Sport tibbiyoti, darslik, M, 1980 i. 2. A.T. D е mbo. Sport tibbiyoti, M, 1985 i. 3. G.M. Kukol е vskiy. Sport tibbiyoti, M, 1986 i. 4. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Jismoniy madaniyat nazariyasining ilmiy tadqiqot uslublari

Jismoniy madaniyat tizimi

Jismoniy madaniyat vositalari

Sport tibbiyoti fani, vazifalari va uni tashkil etish

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi predmeti