Regeneratorlik pechni issiqlik balansini hisoblash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1236.5 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: Regeneratorlik pechni issiqlik balansini hisoblash 1

Kirish: O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 4 oktabrdagi “Yangi turdagi raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish va o’zlashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 1623-sonli qarori bilan tasdiqlangan dasturga muvofiq, 2012-2016 yillarda, hisob kitoblar bo’yicha, qiymati 6 milliard 200 million dollar bo’lgan 270 dan ziyod investitsiya loyihasini, shuningdek, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnalogik qayta jihozlash bo’yicha tarmoq dasturlarini amalga oshirish ko’zda tutilmoqda. 2012 yilda Jamg’arma chet ellik investorlar bilan hamkorlikda Ustyurt GKK qurilishi, Sho’rtan GKKda sintetik suyuq yoqilg’i ishlab chiqarishni tashkil etish, “Muborak gazni qayta ishlash zavodi” unitar sho’ba korxonasida gaz-kimyo kompleksini ishga tushirish, Tollimarjon IES quvvatini oshirish loyihalarini moliyalashtirishda ishtirok etadi. Ma’lumki, asosiy yuqori temperaturali jarayonlar sanoat pechlarida amalgam oshiriladi. Bu pechlar o’zlarining turli ko’rsatgichlariga asosan turlarga ya’ni sanoat tarmoqlarida ishlatilishiga ko’ra isitish usuliga ko’ra texnologik vazifasiga ko’ra xomashyolar bilan to’ldirish usuliga ko’ra. Mamlakatimizda yoqilg’i-energetika resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish uchun quyidagi yo’nalishlarda chora-tadbirlar amalga oshirishga ustuvor ahamiyat berilmoqda: 2

Gaz, elektr energiyasi, issiqlik energiyasi va suv yetkazib berish va saqlash tizimini modernizatsiya qilish orqali bu resurslarimizning texnik yo’qotilishi miqdorini kamaytirish [2]. Gaz, neft, ko’mir qazib chiqarish texnologiyalarini takomillashtirish, Issiqlik elektr stansiyalarini modernizatsiya qilish, ulardagi energiya hosil qiluvchi va uzatuvchi qurilmalarni zamonaviylari bilan yangilash, kichik gidroelektrostansiyalarni va yagona energotizimga ulash asosida energiya resurslari hajmini oshirish va tannarxini kamaytirish [3]. Gaz va neft xomashyosidan qo’shimcha mahsulotlar, jumladan, polietilen, polipropilen, kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini oshirish. Uzoq muddatli istiqbolga mo’ljallangan, mamlakatimizning salohiyati, qudrati va iqtisodiyotimizning raqobatdoshligini oshirishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadigan navbatdagi muhim ustuvor yo’nalish-bu asosiy yetakchi sohalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, transport va infrotuzilma kommunikatsiyalarini rivojlantirishga qaratilgan strategik ahamiyatga molik loyihalarni amalga oshirish uchun faol investitsiya siyosatini olib borishdan iborat [4]. O’zbekiston neft va gaz sanoati ayni kunda mamlakat iqtisodiyotining eng yirik tarmog’i hisoblanadi va energetikaning muhim asosini tashkil etadi. Neft gaz kundalik hayotimizning ajralmas qismi bo’lib qoldi. Ayniqsa, tabiiy gazlarni zaharli nordon gazlardan tozalash dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Tabiiy gaz – ko’pchilik davlatlarning yoqilg’i energetika balanslarida asosiy o’rinni egallaydigan eng muhim qazilma yoqilg’ilardan biri kimyo sano-ati 3

uchun muhim xomashyo. Uning deyarli 90%i uglevodorodlardan, asosan metan CH 4 dan tashkil topgan. Tarkibi ancha og’ir uglevodorodlar –etan, propan, butan shuningdek merkaptanlar hamda vodorod sulfid H 2 S (bular zaharli aralashmalar ), azot va karbonat angidrid (ular umuman foydasiz , lekin zarari ham yo’q), suv bug’lari, geliy va boshqa inert gazlarning foydali qo’shimchalari bo’ladi. Tabiiy gazning energetik va kimyoviy qiymati uning tarkibidagi uglevodorodlarning miqdori bilan aniqlanadi. Ko’pincha konlarda u neft bilan birga uchraydi.Tabiiy gaz bilan yo’ldosh neft gazining tarkibi orasida farq bor. Neft gazida, odatda nisbatan og’ir uglevodorodlar ko’poq bo’ladi. Gazni ishlatishdan avval ular albatta ajratib olinadi . Tabiiy gaz tarkibidagi metan kimyo sanoati katta ahamiyatga ega.U chala yonganda vodorod, uglerod ( ׀׀ ) oksid, atsetilen hosil bo’ladi.Bu moddalardan turli-tuman kimyoviy o’zgarishlar orqali aldegidlar, spirtlar, atseton, sirka kislata, ammiak va h.k. olinadi. Sanoatda vodorod olishning asosiy manbai suv emas, balki tabiiy gazdir. Metanga qaraganda tabiiy gazdagi boshqa uglevodorodlardan turli-tuman moddalar sintez qilish imkoniyatlari ko’proq. Bu uglevodorodlar avvalo plastik massalar ishlab chiqarishning muhim xom ashyosi bo’lgan etilen propelinga aylantiriladi. Butanning asosiy o’zgarish tarmog’i quyidagicha: butan→butilen→butadiyen→izopren→sintetik kauchiklar. Tabiiy gazning juda muhim va qimmatli xususiyati shundaki, uni uncha ko’p mablag’ sarflamagan holda – gaz quvurlari orqali uzoq masofalarga tashish mumkin. 4

Kurs ishining maqsadi Yuqori tempuraturada Regeneratorlik pechni issiqlik balansini hisoblash pechning ishchi qismidagi jismlar sestimasida bo’ladigan issiqlik almashunivi hisoblash metodlarini ishlab chiqish va pechni takomillashtirish bo’yicha tavsiyalar berish. Regeneratorlik pechning asosiy geometrik o’lchamlari va elektr parametrlarini hisoblash va uning harakteristikalarini aniqlash Kurs ishining vazifasi. 1. Mavzuga doir ilmiy va ilmiy-metodik manbalarni o‘rganish, tahlil qilish 2. Sanoat pechlarida yoqilg’I va uni xossalari tarkibini aniqlash 3. Yoqilg’I namligi yoqilg’I kuchlanuvchan moddalari va koksning sanoat pechlardagi ahamiyatini aniqlash 1. Yoqilg’ining to’liq va to’liq bo’lmagan yonishi Yoqilg‘ining yonishi uchun albatta atmosfera havosi zarur bо‘ladi. Uning miqdori kо‘p yoki kam bо‘lishiga qarab kimyoviy reaksiya (yonish) jadal yoki sust bо‘ladi. О‘z navbatida, yonish mahsuloti tarkibidagi zaharli gazlarning miqdori ham keng oraliqda bо‘ladi. Ma’lumki, yoqilg‘i tarkibidagi C, H reaksiyaga kirishib, oxiri CO 2 , H 2 O va SO 2 hosil bо‘lishi bilan tugaydi C + O 2 = CO 2 ; H 2 + 0,5 O 2 = H 2 O; S + O 2 = SO 2 12 kg C (uglerod)ning tо‘liq reaksiyaga kirishi uchun 32 kg kislorod kerak bо‘ladi. 5

Shunda 44 kg CO 2 hosil bо‘ladi, 32 kg oltingugurtning tо‘liq reaksiyaga kirishi uchun 32 kg kislorod kerak bо‘ladi, bunda 64 kg SO 2 hosil bо‘ladi; 2 kg vodorodning yonishi uchun 16 kg kislorod zarur bо‘ladi, shunda 18 kg suv bug‘i hosil bо‘ladi va sh.k. Yoqilg‘ining yonishida asosiy oksidlovchi modda sifatida kislorod yoki atmosfera havosi olinadi. Yoqilg‘ining tо‘la yonishi uchun zarur bо‘lgan atmosfera havosining miqdori nazariy jihatdan hisoblab topiladi. Ma’lumki, kislorodning normal sharoitdagi zichligi  =1,43 kg/m 3 va uning atmosfera havosidagi ulushi 23,15% ni tashkil etadi. О‘txonada qattik yoki suyuq yoqilg‘ining 1 kg tо‘liq yonishi. uchun zarur bо‘lgan kislorod miqdori quyidagi tenglikdan topiladi (kislorod-yoqilg‘i nisbatidan): q k.n = (2,6 C i + 8H i + S i + O i ) : 100, ( 1. 1) bunda 2,67 va 8 sonlari tegishlicha 1 kg utlerod za 1 kg vodorodning tо‘liq yonishi uchun zarur bо‘lgan O 2 miqdori, kg; q k.n - kislorodning nazariy miqdori, kg. 1 kg yoqilg‘ining tо‘liq yonishn uchun zarur bо‘lgan havo massasi quyidagi ifodadan toliladi: m h.n = 15,23 . нкq • 100 = 0,115C i + 0,34 H i + 0,043( S i — O i ) ( 1. 2) bunda m h.n —nazariy hisoblangan havo massasi, kg; 23,15—birlik hajmdagi havo tarkibidagi kislorod miqdori, %; C i + H i + S i + O i + N = 100 % ish yoqilg‘isining yonuvchi qismi, %; 2,67/23,15 = 0,115; 8/23,15 =0,344; 1/23,15 = 0,043 sonlar C , H , S mi q dorlarining havodagi O 2 ulushiga nisbatlari. 6

Nazariy hisoblangan havo massasini hajmiy birliklarda ifodalash uchun m h.n ni havo zichligiga (normal sharoitda) = 1,293 kg / m 3 g a bо‘lamiz . V h.n = х нхm  . = 0,089 C i +0,0266 H i + 0,033( S i – O i ), (1.3) bunda V h.n — 1 kg yoqilg‘ining tо‘liq yonishi uchun zarur bо‘lgan atmosfera havosining nazariy hajmi, m 3 /kg. Bir kilogramm (yoki metr kub) yoqilg‘ining tо‘liq yonishini ta’minlash uchun real sharoitlarda zarur bо‘lgan nazariy havo miqdori hisoblab topiladi. Ammo real sharoitda о‘txonalarni juda takomillashtirganimizda ham nazariy havo miqdori yetarli bо‘lmaydi. Havo tarkibidagi kislorod atomlarining hammasi yoqilg‘i bilan tо‘liq reaksiyaga kirishishga ulgurmasdan yonish mahsuloti (tutun) ga aralashib tashqariga chiqib ketadi. Shuning uchun V h.n ga nisbatan kо‘proq havo miqdori kerak bо‘ladi va u quyidagi tenglikdan hisoblab topiladi: V h = 0,01(2,67 C i + 8 H i + S o+k — O i ) : 0,2 1 • 1,43, ( 1.4) bunda 0,01 — yoqilg‘i tarkibidagi kislorod ulushi; S o+k —organik va kolchedan S; 0,21 — normal sharoitdagi quruq havodagi kislorod ulushi. Tо‘la yonish uchun zarur bо‘lgan haqiqiy havo miqdorining nazariy hisoblab topilgan mikdoriga nisbati ortiqcha havo koeffitsiyenti deyiladi va u quyidagicha ifodalanadi;  h = V h / V h.n  h ning kattaligi yoqilg‘ining turiga, agregat holatiga, reaksiya kechadigan 7

sharoitga, yoqish usuliga, о‘txona (kamera) konstruksiyasiga va boshqalarga bog‘liq.  h q ancha kichik bо‘lsa, yonish jarayoni shuncha tejamli bо‘ladi, aksincha, yoqilg‘i chala yonadi va о‘txonaning hamda u bilan bog‘liq bо‘lgan qurilmalarning FIK kamayadi. Takomillashgan о‘txonalar uchun  h = 1,05-1,1 bо‘lsa, takomillashmaganlari uchun 1,3 - 1,5 ga teng. Karbyuratorli dvigatellar uchun  h = 1,0 - 1,1 bо‘lsa, dizelli dvigatellarda  h = 2,0 - 2,2, aviatsiya dvigatellarida 0,85 - 0.95 ni tashkil etadi.  h ning qiymati о‘zgarganda yoqilg‘ining yoyeish temperaturasi ham о‘zgaradi ( 1. 1 jadval). 1. 1 jadval. Yoqilg‘i yonish temperaturasining  h koeffitsiyentga bog‘liqligi. Yoqilg‘i nomi Yonish temperaturasi  h =1,0  h =1,3  h =1,5  h =2,0 Antratsit Torf Mazut 2270 1700 1125 1845 1540 1740 1665 1370 1580 1300 1110 1265 8

Gaz(Saratov) 2000 1749 1478 1167 Demak, yoqilg‘ining tо‘la yonishini ta’minlash uchun о‘txonalarga havo miqdorini rostlovchi avtomatik moslamalar о‘rnatiladi va shu bilan ularning FIK orttiriladi. Asosiy tarkibiy kismi ugleroddan iborat yonuvchi moddaga yoqilg‘ i deyiladi. Kimyoviy reaksiyaning jadal borishi natijasida yoqilg‘i о‘zidan issitslik chiqaradi. Yoqilg‘iga quyidagi talablar qо‘yiladi: yonish vaqtida kо‘p miqdorda issiqlik chiqarish; yonish mahsulotida tabiatga zarar yetkazadigan moddalar miqdorining kam bо‘lishi; tez va tо‘la yonishi; qazib olish arzon bо‘lishi va qayta ishlash hamda transportda bir joydan ikkinchi joyga kо‘chirishning oson bо‘lishi. Yoqilg‘i qazib olinishi yoki tayyorlanishiga kо‘ra tabiiy va sun’iy bо‘ladi. Tabiatda ishlatishga tayyor holda mavjud bо‘lgan yoqilg‘ilar tabiiy yoqilg‘ilar deyiladi. Qazib olinadigan toshkо‘mir, yonuvchi slanetslar, torf, neft, gaz, о‘tin, qishloq xо‘jaligi ishlab chiqarishi chiqindilari tabiiy yoqilg‘i hisoblanadi. Tabiatdagi yoqilg‘ilarni yoki umuman moddalarni qayta ishlash natijasida olinadigan yoqilg‘ilar sun’iy yoqilg‘ilar deyiladi. Bularga koks, kukun holatigacha maydalaigan qattiq yoqilg‘i, briketlar, yog‘och kо‘miri, benzin, kerosin, solyar moyi, gazoyl, motor moyi, mazut, domna va koks batareyasi gazlari va tabiiy gazni qayta ishlashda olinadigan gazlar kiradi. Yoqilg‘i qattiq, suyuq va gaz holatida bо‘ladi. Qattiq yoqilg‘iga toshkо‘mir, torf, 9

yonuvchi slanetslar, koks, yog‘och kо‘miri va sh. k. kiradi. Suyuq yoqilg‘iga neft va neft mahsulotlari (benzin, kerosin, solyar va motor moylari, gazoyl, mazut, qozon qurilmasi) yoqilg‘ilarini kiritish mumkin. Gaz yoqilg‘isiga—koks va domna, generator, neftni qayta ishlash zavodlari gazlari, propan, atsetilen, toshkо‘mir qazib olishda olinadigan gazlar va sh. k. misol bо‘la oladi. Yoqilg‘i tarkibi organik va mineral moddalardan iborat bо‘ladi. Organik moddalarga uglerod (C), vodorod (H 2 ), kislorod (O 2 ), azot (N 2 ) va oltingugurt (S) kiradi. Bu kimyoviy elementlar va ular birikmalarining miqdori turli xil yoqilg‘ida turlicha bо‘ladi. Masalan, neft va uning mahsulotlari tarkibi asosai uglerod va vodoroddan tashkil topgai. Yoqilg‘ining agregat holatidan qat’i nazar, uning tarkibidagi uglerod va vodorod asosiy bо‘lib, suyuq yoqilg‘ida ularning mikdori 85—87% , qattiq yoqilg‘ida esa 50—90% ni tashkil etadi. Kislorod elementining miqdori qattiq yoqilg‘ida 6,5 % gacha, suyuq yoqilg‘ida esa 25% gacha yetadi. Gazdagi vodorod va uglerodning umumiy miqdori 0,3 dan 95% gacha. C va H 2 birikma holida, ya’ni metan (CH 4 ) gazi kо‘rinishida kо‘prok uchraydi. Yoqilg‘ining tabiatda hosil bо‘lish davrida uning tarkibiy qismidagi kimyoviy elementlar miqdori ham о‘zgarib boradi. Ayrim kimyoviy elementlar mikdori kamaysa, ayrimlariniki ortadi. Xususan, yoqilg‘n yonishining ortib borishi uning tarkibidagi uglerod miqdorining kо‘payishiga olib keladi. Masalan, antratsit tarkibida 93 % uglerod bо‘lsa, yog‘ochda 40% ni tashkil etadi. Yoqilg‘ining tarkibiy qismi foiz (%) larda ifodalanadi, ya’ni uning ish, quruq, 10

yonuvchi, organik qismlarini tashkil qilgan kimyoviy elementlar yig‘indisi har bir holat uchun 100% deb qabul qilinadi: yoqilg‘ining ish qismi C u + H u + O u + N u + S u + A u + W u = 100% (1.5) quruq massa qismi C q + H q + O q + N q + S q + A q = 100% (1.6) yonuvchi massa qismi C yo + H yo + O yo + N yo + S yo = 100% ( 1.7 ) organik massa qismi C o + H o + O o + N o = 100% ( 1.8 ) Yoqilg‘i tarkibida uglerod qancha kо‘p bо‘lsa, kislorod shuncha kam bо‘ladi va aksincha. Kislorod mikdorining yoqilg‘i tarkibida ortishi uning issiqlik berishini pasaytiradi. Yoqilg‘i tarkibidagi kimyoviy elementlarning reaksiyaga kirishi (yonishi) da har xil mikdordagi issiqlik ajraladi. Turli xil yoqilg‘ining kimyoviy tarkibi turlicha bо‘lishi mumkin ( 1. 1 va 1. 2 - jadvallar). 1.2 -j a d v a l Qattiq va suyuq yoqilg‘ining tarkibiy qismi Yoqilg‘i turi Yoqilg‘i tarkibidagi yonuvchi elementlar, % C yo H yo O yo S yo Yog‘och Torf Qо‘ng‘ir kо‘mir Toshkо‘mir 50 53—62 62—72 75—90 6 5,2—6,2 5,2—6,2 4,5—5,5 43 11 — 13 18-27 4—15 0 0,1-0.3 0,5-6,0 0,6-6,0 11

Antratsit Neft 90-96 83—86 1,6—2,0 11 — 13 1—2 1—3 0,5—7,0 0,2—4,0 1. 2-j a d v a l Yonuvchi gazning tarkibiy qismi Gaz turi Quruq gaz hajmidagi modda miqdorlari, % CH 4 H 2 C O C n H m O 2 C 0 2 H 2 S N 2 Tabiiy (Buxoro) Koks gazi (tozalangan) Domna gazi Suyultirilgan gaz 94, 9 22,5 0,3 4 — 57,5 2,7 — 6,8 28 3,8 1, 9 — — 0,8 — 0, 4 2, 3 10, 2 — 0, 4 0, 3 0, 9 7,8 58, 5 qolgani boshqa gazlar; propan 79%, etan 6%, vodorod, izobutan 11% Kam miqdorda vodorod gazi suvni elektroliz qilish usuli bilan olinadi va ilmiy tadqiqot laboratoriyalarida qо‘llaniladi. Tabiiy va sun’iy gaz yoqilg‘i sifatida sanoatning turli tarmoqlarida, avtomobilda, aviatsiyada oxirgi о‘n yil mobaynida keng qо‘llanilmoqda. Yoqilg‘i massasi yonuvchi qismining tarkibi о‘zgarmas kattalik bо‘lib, uning 12

asosiy xarakteristikasi hisoblanadi. Undagi namlik hamda kul miqdori о‘zgarganida ham uning xarakteristikasiga salbiy ta’sir qilmaydi. Turli xil yoqilg‘ilarda yonuvchi massa miqdori har xil bо‘ladi. Shuning uchun ham ularning issiqlik berish xususiyati turlichadir. Yonuvchi massa tarkibiga kirgan kimyoviy elementlar reaksiyaga kirishida (yonishida) ajralib chikadigan issiqlik miqdori hamma element uchun bir xil emas. 1kg uglerod tо‘la yonganda CO 2 hosil bо‘ladi va 32,8 MJ issiqlik miqdori ajraladi. 1kg vodorod yonganda 12,56.10 4 kJ issiqlik ajraladi va h. k. Yonish jarayonining tо‘laligini ta’minlash yonish kamerasiga uzatiladigan atmosfera havosining miqdoriga bog‘liq. Havoning kо‘p yoki kamligiga qarab kimyoviy reaksiya vaqtida turli-tuman zaharli va zaharsiz kimyoviy birikmalar hosil bо‘ladi. Masalan, havo yetarli bо‘lmaganida uglerod kislorod bilan tо‘la reaksiyaga kirisha olmaganligidan zaharli uglerod oksidi CO hosil bо‘ladi. Yoqilg‘idagi oltingugurtning reaksiyaga kirishidan esa sulfid angidridi CO 2 hosil bо‘ladi. U yoqilg‘i tarkibidagi namlikdan vujudga kelgan suv bug‘i bilan birikib sulfat kislotasi H 2 S0 3 ga aylanadi. Hosil bо‘lgan H 2 S0 3 metall sirtlarini zanglatib yemiradi, bu ichki yonuv dvigatellariga salbiy ta’sir kо‘rsatadi. Suyuq yoqilg‘i asosan neftni 300—370°C qizdirishdan hosil bо‘lgan bug‘ni har xil fraksiyalarga ajratish va ularni kondensatsiyalash (suyuqlantirish) yо‘li bilan olinadi: suyuqlantirilgan gaz 1%, benzin 15% atrofida (suyuqlantirish temperaturasi t c = 30—180°C), kerosin 17% atrofida ( t c = 120—315°C), solyar moyi 18% atrofida ( t c = 180—350°C) va mazut 45% (qaynash temperaturasi t q 13

=330—350°C) hamda qoldiq massa 4% atrofida bо‘ladi. Mazutni yuqori bosim ostida yuqori temperaturagacha qizdirish yо‘li bilan undagi og‘ir molekulalarning parchalanishi natijasida yengil suyuq mahsulotlar olinadi. Mazut 84—86% gacha uglerod (yoqishga yaroqli) va 10—12% vodoroddan tashkil topgan bо‘lib, u motor yoqilg‘isi yoki qozon qurilmasi yoqilg‘isi sifatida ishlatiladi. Gaz yoqilg‘isi, asosan tabiiy gaz bо‘lib, uning tarkibi metan (botqoq gazi) CN 4 , vodorod H 2 , azot N 2 , yuqori darajadagi uglerod birikmalari CN, uglerod oksidi CO, karbonat angidridi CO 2 dan iborat. Bu gazlarning miqdori gaz konining hammasida ham bir xil emas. Turmushda ishlatiladigan gaz tozalangandan sо‘ng, unga gazning sirqib chiqishini aniqlash maqsadida maxsus qо‘shilma — odorizator qо‘shiladi, u о‘ziga xos sassiq hidga ega. Ma’lumki, turmushda ishlatiladigan gaz suyultirilgan holatda maxsus ballonlarda tashiladi. Ular neftni qayta ishlashda yoki neft bilan birga chiqqan hamroh gazlardan olinadi va sanoatda hamda turmushda yoqilg‘i sifatida keng kо‘llaniladi. Suyultirilgan gaz tarkibida texnikaviy propan (C 3 H 8 + C 3 H 6 ) yoki butan (C 4 H 10 + C 4 H 8 ) kamida 93% atrofida bо‘ladi. Suyultirilgai propan va butan gazlari tashiladigan ballonlardagi bosim 2MPa, ularning teng aralashmasi solinganda bosim 0,6MPa atrofida bо‘ladi. Koks va domna gazlarini metallurgiya sanoati korxonalari beradi va ularning tarkibida zaharli C O gazi 5-10% ni tashkil etadi. Shuning uchun ular asosan zavod ehtiyojlarida kо‘proq ishlatiladi. Yoqilg‘ining agregat holatidan qat’iy nazar, hamma yoqilg‘i bir xil issiqlik 14

miqdorini ajratmaydi. Shuning uchun uning tarkibi yonuvchi va ballast (kul va namlik) dan iborat bо‘ladi. Yoqilg‘i tо‘la yonganda ajralib chiqadigan issiqlik miqdori turlicha bо‘lganligidan, ularni bir-biridan farqlash maqsadida, yoqilg‘ining yonish issiqligi tushunchasi kiritilgan. Ish yoqilg‘isining birlik massasi tо‘la yonganda ajralgan issiqlik miqdori yonish issiqligi deyiladi. Yonish issiqligining о‘lchovi kJ/kg yoki kJ/m 3 . Yoqilg‘ining yoyeishida ajraladigan issiqlik miqdori yuqori ) ( и юq va quyi ) ( икq bо‘ladi. Ish yoqilg‘isining birlik massasi tо‘liq yonganda, uning tarkibidagi namlikning bug‘lanishiga sarf bо‘lgan issiqlik miqdori hisobga olinmaydigan yonish jarayonida, ajralib chiqqan issiqlik miqdori yuqori ( июq ) issiqlik ajralish deyiladi. Yoqilg‘ining birlik massasi yonganda uning tarkibidagi namlik hamda vodorodning kislorod bilan reaksiyaga kirishishi jarayonida hosil bо‘lgan namlik hisobga olingan holatda ajralgan issiqlik miqdori quyi issiqlik ajralish deyiladi. Shuning uchun bu isrof e’tiborga olinganda hisoblar tо‘g‘ri bо‘ladi. Masalan, 1kg vodorod kislorod bilan reaksiyaga kirishishi jarayonida 9kg suv hosil bо‘ladi. Tabiiyki, har qanday yoqilg‘i tarkibida va yonishni ta’minlash uchun kiritiladigan atmosfera havosida vodorod mavjud. Hosil bо‘lgan bir kg suvni bug‘lantirish uchun 24 . 10 2 kJ issiqlik miqdori sarflash kerak, 1kg bug‘ suyuqlikka aylanish jarayonida atrofga 2,5 MJ (t =20 0 C) issiqlik chiqaradi. 15

Demak, (июq ) bilan ( икq ) orasidagi bog‘lanishni quyidagicha ifodalash mumkin: июq = икq + 25 (9H u +W u ) (1 .9 ) Qattiq yoqilg‘ilarning yonish issiqligi 10 -28 MJ/kg oralig‘ida bо‘lib, uning tarkibidagi namlik va kul miqdorining, ya’ni ballast qismining ortishi bilan ( иаиq. ) (ish yoqilg‘isining issiqlik ajratishi) kamayib boradi. Suyuq yoqilg‘ilarda иаиq . = 39 MJ/kg gacha bо‘lsa, gazlarda uning qiymati 4÷88,5 MJ/m 3 ni tashki etadi. Qattiq va suyuq yoqilg‘ilarning issiklik ajratishini D.I.Mendeleyevning emperik formulasi asosida yetarli aniqlikda J/kg о‘lchovida nazariy hisoblab topiladi: икq = 10 6 [ 34,013 C u + 125, 6 H u – 10,9 (O u – S u ) – 2,5 (9H u + W u )] ( 1.10 ) июq = 339 C u + 1250 H u – 109(O u – S u ) ( 1.11 ) Gaz yoqilg‘isi uchun (2) tenglama J/m 3 о‘lchovida kuyidagicha yoziladi: икq = 10 6 (12,8CO + 10,8 H 2 + 35,8 CH 4 + 56C 2 H 2 + 59 ,5C 2 H 4 + 63,4C 2 H 6 + 91C 3 H 8 + 120C 4 H 10 + 144C 5 H 12 ( 1.12 ) Yoqilg‘ining issiqlik ajratishi (yonish issiqligi) ( 1.10 ),( 1.11 ), ( 1.12 ) formulalar bilan hisoblanganda kolorometrik usulga nisbatan uncha katta xatolikka yо‘l 16

qо‘yilmaydi. Turli-tuman yoqilg‘ilarning ajratgan issiqligi bir xil emas.(1-jadval) Shartli yoqilg‘i sifatida issiqlik ajratishi MJ/kg 29,35  и кq (7.10 3 kkal/kg) ga teng bо‘lgan yoqilg‘i qabul qilingan. Shartli yoqilg‘i asosida boshqa yoqilg‘ilardan iqtisodiy jihatdan foydalanish maqsadga muvofiqligi va ular sarfi aniqlanadi. 1. 3 —jadval Yoqilg‘ilarning ) ( икq issiqlik ajratishi Yoqilg‘i и кq 10 -4 kJ/kg Yoqilg‘i и кq 10 -4 kJ/kg Yog‘och Torf Qо‘ng‘ir kо‘mir Toshkо‘mir Antratsit Yonuvchi slanetslar Pista kо‘mir Yarim koks Koks 1,05—1,47 0,84— 1,05 0,63—1,09 2,1 —3,0 2,70—3, 10 0,73—1,50 3,0 —3,40 2,50— 3,1 0 2,80 —3,10 Neft Mazut Kerosin Benzin Tabiiy gaz Neftning hamroh gazlari Koks gazi Domna gazi Generator gazi 4,30—4,60 4,0 —4,55 4,40 —4,60 4,40 —4,70 2,70 —3,80 4,20 —7,10 1,50 —2,10 0,36 —0,41 0,41—0,71 17

Suv gazi 1,05—1,17 2.Yoqilg’ining yonishida tarmoqlangan va tarmoqlanmagan zanjir reaksiyalari Tadqiqotlar asosida shu narsa malum bo‘ldiki ko‘pgina hollarda reaksiyaga qatnashuvchi dastlabki modda molekulalar soni orqali tuzilgan stexiometrik tenglama asosida reaksiyaning kinetic tenglamasini tuzib bo‘lmas ekan haqiqatda reaksiya dastlabgi modda molekulalari o‘rtasida bo;lmasdan balki aktiv mahsulotlar hosil qiluvchi oraliq stadiyalarida amalgam oshadi .Oxirgilari esa datlabgi moddalar bilan reaksiyaga kirishib so‘ngi mahsulotni hosil qiladi .So‘ngilari bilan parallel holda yana reaksiyani davom ettiruvchi aktiv mahsulotlar hosil bo‘ladi .Aktiv oraliq mahsulotlarning katta qismini erkin radikallar va atomlar tashkil qiladi. Aktiv oraliq mahsulotlari va dastlabgi moddalar bilan reaksiya sodir bo‘lib so‘ngi mahsulotlar bilan bir qatorda keyingi reaksiyalarni borishini taminlovchi aktiv oraliq mahsulotlari 567 hosil bo‘ladi .Bunday ataladi zanjir reaksiyasi nazariyasi asoslari N.N Semenov va K Xinshelvudlar tomonidan yaratilgandir .Ayrim hollarda ( bosim va temperaturalarda ) zanjirlarni hosil bo‘lish tezligi ularni uzilish tezligidan katta bo‘lsa u holda aktiv modda konsentiratsiyasi va reaksiya tezligi vaqt o‘tishi bilan progiressiv o‘sib boradi hamda reaksiyaning nositatsionar sodir bo‘lishi boshlanadi .Bunday reaksiya tarmoqlangan zanjir reaksiya deyiladi . Sitatsionar 18

rejimdan nositatsionalrrejimga o‘tish kabi kritik hodisaga zanjirli o‘t olish deyiladi .Agar aktiv mahsulod molekulasi boshlang‘ich modda bilan reaksiyaga kirishib so‘ngi mahsulodni va aktiv mahsulodning bir molekulasini hosil qilsa bunday holda ham zanjir reaksiyasini davom etishi munkin bo‘ladi .Bunday holda aktiv mahsulodning konsentiratsiyasi o‘zgarmay qolib uning teng miqdorli qiymaticha teng bo‘ladi bunday reaksiyalarga tarmoqlanmagan zanjir reaksiyalari deyiladi .Tarmoqlanmagan zanir reksiyasiga misol qilib vodorod H 2 ning Cl 2 bo‘gan reaksiyasini olib berish munkin .Xlor molekulasining dissotsiyalanishi va ularni bir biri bilan to‘qnashishi yoki vodorod-xlor sistemasidagi boshqa M molekulalari bilan to‘qnashishida hamma vaqt malum bir miqdordagi atomlar xlor qatnashib uning konsentiratsiysi quydagi tenglik orqali aniqlanadi Cl 2 +M 2CL+M (2.1) Xlor atomlari vodorod atomlari bilan quydagicha ko‘rinishda reaksiyaga kirishadi. CL+H 2 =HCL+H (2.2) Bu reaksiyaning aktivlashish energiyasi kam bo‘lib quydagiga tengdir E=25 KJ – mol shu sababli atomlar xlorni kichik konsentiratsiya bo‘lishiga va vodorod molekulasi bilan xlor atoming kam sonli to‘nashishiga qaramasdan ( 2.2) formula orqali ifodalanuvchi reaksiya tezligi vodorod H 2 +CL 2 molekulasi bimolekulyar reaksiyasi tezligidan ancha kattadir (2.2) ko‘rinishdagi HCL ni hosil bo‘lishi bilan bir qatorda vodorod atomi ham hosil bo‘ladi H+CL 2 =HCL+CL…. (2.3) 19

ko‘rinishdagi reaksiya tezligi (2.3)dagiga nisbatan katta bo‘ladi shunday qilib 3,4dagi reaksiyalar yani (2.3) ko‘rinishdagi reaksiyaga kirishadi va hokozolar . Aktiv mahsulotlar konsentirat siyasi o‘zgarmas qolib teng og‘irligidagicha qiymatiga teng bo‘ladi va reaksiyani zanjirli davom ettirishni taminlaydi .Vaqt o‘tishi bilan dastlabgi modda miqdori kamayib boradi va o‘zgarmas temperaturaga reaksiya tezligi kamayadi . Tajribalar shuni ko‘satadiki tekshiriladigan reaksiya tezligini quydagi ko‘rinishdagi formula orqal ifodalash mumkin. W=k2 2 H aC C (2.4) Tenglamadagi 2 2, H CL C C lar aralashmadagi xlor va vodorodlarning konsentiratsiyalari Tarmoqlangan zanjir reaksiyasiga misol tariqasida vodorodni oksidlanishiini qaraymiz Vodorodni kislorod bilan boradigan zanjir reaksiya sxemasi quydagicha OH+H 2 H 2 O H+O 2 H O+H 2 (2.5) Zanjirni hosil bo‘lish jarayoni quydagicha H 2 +M=2HM….. (2.6) Rwaksiyalar zanjiri ketma ketligi quydagicha amalgam oshadi 20

H+O 2 =OH+O…. ( 2.7 ) O+H 2 =OH+H ….. ( 2.8) OH+H 2 =H 2 O+H….. ( 2.9) (2.7).(2.8) reaksiyalarni jamlab bu sikil reaksiyalarni natijaviy ko‘rinishini olamiz H+3H 2 +O 2 =3H+2H 2 O….. (2.10 ) (2.10) tenglamadan ko‘rinib turibdiki bir vodorod atomi Hni reaksiyaga kirishi bilan parallel ravishda oxirgi mahsulot va 3 ta yangi vodorod hosil bo‘lib zanjirning tarmoqlanish jarayoni sodir bo‘ladi.Tarmoqning keyingi o‘sishi progressiv ravishda erkin atom va radikallar miqdorini o‘sishiga olib keladi.Tarmoqlangan zanjir reaksiyalariga misol qilib uglerod oksidi va metan va boshqa uglevodorod birikmalarning yonishida boradigan reaksiyalarni olish mumkin.Uglerod oksidining yonish kinetikasi CO ni kislorod yoki havo aralashmasida olovni tarqalishi jarayonida tajribalar orqali o‘rganildi.Uglerod oksidi CO ortiqcha bo‘lgan va suv bug‘lari 3 % dan yuqori bo‘lgan aralashmalarda reaksiya tezligi reaksiya zonasidagi CO ni konsentratsiyasiga va aralashmadagi suv bug‘larining boshlang‘ich konsentratsiyasiga proporsionl ekan. W=kC CO (O H C 2 ) bo’lgan Kislorod ortiqcha bo‘lgan aralashmalarda esa suv bug‘larining ta’siri kuchsiz bo‘lib reaksiya tezligi  OHC 2 bo’lgan 21

proporsional bo‘ladi.N.N .Semenov va Y.B.Zeldovichlar uglerod oksidini yonishini tekshirib zanjir reaksiyasini borishini quyidagicha elementar stadiyalardan iborat ekanligini ko‘rsatdilar. (1) Zanjirning tuzilishi (bog‘lanishi) H 2 O+CO=H 2 +CO 2 …. ( 2.11) H 2 +O 2 =2OH….. (2.12) (2.12)Zanjirning davom etishi OH+CO=CO 2 +H…. ( 2.13 ) (2.13)Zanjirning tarmoqlanishi H+O 2 =OH+O…. (2.14) O+H 2 =OH+H…. (2.15) (2.14)Devorlarda zanjirni uzilishi 2H+devorlarda =H 2 (2.16) Shunday qilib suv bug‘lari yoki vodorodni borligi olovda H va OH larning juda yuqori konsentratsiyasini bo‘lishiga olib kelib bu esa CO ni yonishida tarmoqlangan zanjir reaksiyasini tuzilishini va davom etishini ta’minlaydi. 3.pechlarning issiqlik balansini hisoblash Pechni pishirish qismini issiqlik balansini tuzamiz. Kirim qismi 1) yoqilg’ini yonishi hisobida hosil bo’adigan issiqlik miqdori (kvt) quyidagi formula orqali aniqlanadi. F 1 =Q H X (3.1) 22

Bu yerda Q H ---- yoqilg’ini yonish issiqligi bo’lib (3 m kj ) larda o’lchanadi. X----- yoqilg’ini sekundli sarfi (m 3 ) Agar Q H =35200 ( 3 m kj ) gat eng bo’lsa u holda (3.1) ni quydagidagicha yozamiz. F 1 =35200 X (3.2) 2) Havo orqali keladigan fizik issiqlik oqimini (potok fizichiskoy teplata) kvt larda quydagi formula orqali aniqlaymiz F 2 =V 0 C j tb X (3.3) Bu yerda V 2 =1m 3 yoqilg’ini yonishi uchun kerak bo’lgan havo sarfi (m 3 ): t b -regenrator- gatelka oralig’ida havo qizish tempuraturasi (OC) C b --- qizish tempuraturasida havoning solishtirma issiqlik si’g’imi     0 3c m kj bo’lib jadvaldan olinadi. Regeneratordagi havoning qizish temperaturasini 1150 C 0 va garelkada haroratni oshishini 50 C 0 deb qabul qilamiz. U holda V j =10.27 m 3 : C b =1.465     0 3c m kj : t b =1150+50=1200 C 0 larni (3.2) ga qo’yib quydagiga ega bo’lamiz. F 2 = X X Xt C V b b 17210 465.1 1150 27. 10        kvT 23

F 1 va F 2 larni qiymatlarini e’tiborga olib umumiy issiqlik oqimi quydagiga teng bo’ladi. F prix =F 1 +F 2 =35200X+17210X=52410X kvT (3.4) Sarf qismi 1. Shishani hosil bo’lishida sarflanadigan issiqlik miqdori kvT quydagi formula orqali aniqlanadi. F 1 =ng (3.5) Bu yerda n=1kg shisha massasini pishirish uchun kerak bo’lgan nazariy yoqilg’I sarfi kj/kg g—vaqt birligida chiqarib olinadigan shisha massasi (kg/c) Agar g=1.73 kg/s va n=2931 kj/kg bo’lsa (3.4) formulaga qiymatlarini qo’yib F 1 =ng=293173.1 =5070 kvT Issiqlik nurlanishi orqali yo’qotiladigan issiqlik miqdori (kvt) quydagiga teng bo’ladi. F 3 = 100 100 100 4 2 4 1 0         T T F C  (3.6) 24

Bu yerda C 0 ---- nurlanish koeffissienti bo’lib 5.8     4 2k m Vt ga teng  --- diagrammalash koeffisienti bo’lib spravar nurlardan olinadi. (3.6) qiymatlarini o’rniga qo’yamiz F a = 100 100 100 4 2 4 1 0         T T F C  =   100 71120 78340 26.1 5.0 8.5    =27.6kvt Pechlarni issiqlik balansini har–xil manbalardan pechga kiradigan Q kirim issiqlik miqdorini metalni qizdirish va yо‘qotilishlarga sarflagan Q sarf issiqlik miqdori bilan tenglashtirib aniqlaydilar, ya’ni Q kirim = Q sarf (W) (3. 7 ) (3.6)tenglama metallurgiya pechlarini ishlash sharoiti uchun energiyani saqlanish qonunini ifodalaydi. Issiqlik balansining Q kirim - qismi qо‘yidagi qismlardan iborat bо‘ladi: Q kirim = Q yoqilg‘i + Q h + Q yo.f + Q ekz (W) ( 3.8 ) bu yerda Q yoqilg‘i - pech tomonidan yoqilg‘ini yonishi natijasida olingan issiqlik; Q h - pechga yonish uchun havo tomonidan kiritilgan issiqlik; Q yo.f - yoqilg‘ini fizik isiqligi; Q ekz -yoqilg‘ini yonish bilan bog‘liq bо‘lmagan ekzotermik reaksiyalar issiqligi. Issiqlik balansining sarf (chiqim) qismi qо‘yidagiga teng bо‘ladi: Q sarf = Q 1 + Q 2 + Q 3 + Q 4 + Q 5 + Q 6 + Q 7 (W) (3.9) bu yerda Q 1 - foydali ishga sar flangan issiqlik miqdori (metallni qizishi uchun 25

sarflangan issiqlik ); Q 2 – chiqib ketadigan gazlar bilan yо‘qolgan issiqlik; Q 3 – yoqilg‘ini ximik tо‘la yonmaslikda issiqlikni yо‘qotilishi; Q 4 – yoqilg‘ini mexanik tо‘la yonmaslikda issiqlikni yо‘qotilishi; Q 5 – atrof–muhitga issiqlikni yо‘qotilishi; Q 6 – pechning asosiy qismlarini qizdirish uchun sarflangan issiqlik; Q 7 – endotermik reaksiyalarda sarflangan issiqlik. ( 3.8 ) bilan (3 .9 ) ni tenglashtirib qо‘yidagiga ega bо‘lamiz: Q yoqilg‘i + Q h + Q yo.f + Q ekz = Q 1 + Q 2 + Q 3 + Q 4 + Q 5 + Q 6 + Q 7 (3.10) Elektr pechlari uchun ( 3.9 ) tenglama soddalashgan holga kelib qoladi: Q el + Q ekz = Q 1 + Q 5 + Q 6 + Q 7 (3.11) bu yerda Q el - elektr energiyasini sarflash orqali olingan issiqlik. Q 1 va Q kirim issiqlik miqdorlarini bilgan holda termik F.I.K. qо‘yidagicha aniqlaydilar.% 100 1   kirim term Q Q  ( 3.12 ) Effektiv F.I.K qо‘yidagiga teng bо‘ladi. % 100 lg' 1   i yoqi ef Q Q  ( 3.13 ) Pechlarda issiqlikdan foydalanish shartlarini analiz qilishda qо‘yidagi koeffitsiyentlar kiritiladi: 1) Pechda issiqlikdan foydalanish koeffitsiyenti kirim kirim Q Q Q k 2 1   ( 3.14 ) 2) Yoqilg‘idan foydlalanish koeffitsiyenti 26

$i yoqi i yoq Q Q Q k lg' 2 lg' 1   ( 3.15 ) Pechni ishlatish sharoitlarida yoqilg‘idan foydalanish effektivligini hisoblashda shartli yoqilg‘ining solishtirma sarfi b -ni ham hisobga oladilar, ya’ni       kg i shrtliyoqi kg Q G B b iq lg' . 29300 ( 3.16 ) bu yerda V – yoqilg‘i sarfi (kg/sek); Q i q - qо‘yi yonish issiqligi; G – pech unumdorligi (kg/sek)/ (1) tenglamaga (3.14) va (3.16) tenglamaga qatnashgan kattaliklarni son qiymatlarini qо‘yib qо‘yidagiga ega bо‘lamiz:       Ga t C B t С BV BQ yo yo hh h iq 5652 6 5 3 . . max. Q Q Q B t С BV i G iq gaz chiq gaz chiq yo           ( 3.17 ) bu yerda V h – havo hajmi (m 3 \s); C h – havoning issiqlik sig‘imi (J/m 3 grad); t – havo temperaturasi ( 0 C); C yo – yoqilg‘ini issiqlik sig‘imi; (J/ 0 C m 3 ); t yo – yoqilg‘ini qizish temperaturasi ( 0 C); 5652 (J/kg) – 1 kg temirni oksidlanishida olingan issiqlik miqdori; a – metallni kuyishi ( a = 0.015 ÷ 0.025);  i – metallni issiqlik saqlovchanligi (J/kg); V yo.max – yonish mahsulotlari hajmi (m 3 /kg); C chiq.gaz – chiqib ketadigan gazlarning (yonish mahsulotlari) о‘rtacha issiqlik sig‘imi (J/ m 3 grad); t chiq.gaz – chiqib ketadigan gazlar temperaturasi; π 3 – 0.02 ÷ 0.05; ( 3.17 ) tenglamadan yoqilg‘i sarfini aniqlaymiz:           yo yo hh h gaz chiq gaz chiq yo iq iq t C t С V t С V Q Q B . . max. 3 6 5 5652 Q Q Ga i G      ( 3.18 ) 27$

  yo yo hh h gaz chiq gaz chiq yo iq t C t С V t С V Q Q Q Ga i G B             . . max. 3 6 5 1 5652  ( 3.19 ) ( 3.19 ) tenglamani qо‘yidagi kо‘rinishda yozamiz: 0B Gk B   ...( 3.20 ) bu yerda   yo yo hh h gaz chiq gaz chiq yo iq t C t С V t С V Q a i k           . . max. 3 1 5652  ...( 3.21 )   yo yo hh h gaz chiq gaz chiq yo iq t C t С V t С V Q Q Q B          . . max. 3 6 5 0 1  ...( 3.22 ) ( 3.16 ) va ( 3.17 ) dan yoqilg‘ini solishtirma sarfini aniqlaymiz: GB k G BGk G B b 00   (3.2 3 ) ( 3.1 7) tenglamaga:  ' '' 1 i i G i G Q     (W) (3.23) va iq i yoqi Q B Q   lg' (3. 24 ) qiymatlarini qо‘yib pech effektiv F.I.K. uchun qо‘yidagiga ega bо‘lamiz:   i qeff QB iiG    '''  ( 3.25 ) Yoqilg‘i sarfini (20) dan aniqlasak          sek kg Q iiG B iq eff ' '' ( 3.26 ) bu yerda ''i va 'i - metallning oxirgi va boshlang‘ich issiqlik saqlovchanligi; eff i i b  ' ''  – yoqilg‘ini solishtirma sarfi. (3.14) ga (3.9) ni qо‘yib 28

      iq iq eff Q B Gk i i G Q B i i G 0 ' '' ' ''        (3.27) (3.27) dan kо‘rinib turibdiki, pechning unumdorligi G – ning о‘zgarishi bilan yoqilg‘ining soatiy sarfi B, yoqilg‘ining solishtirma sarfi b va effektiv F.I.K. eff  о‘zgarar ekan. Issiqlikdan foydalanuvchi qurilmalarni hisoblash va tadqiq qilishda ham ularni issiqlik balansini tuzish lozim bо‘ladi. Qо‘yida misol tariqasida havo qizdirgichning issiqlik balansini tuzishni kо‘rib chiqamiz. Ulanish kanallarida issiqlik yо‘qotilishi bо‘lmaganida havo qizdirgichga keladigan issiqlik miqdori Q kirim son jihatdan ishchi kamerasidan chiqib ketadigan gazlar bilan yо‘qoladigan issiqlik miqdori Q 2 – ga teng bо‘ladi, ya’ni   gaz chiq gaz chiq chiqt yo kirim t С V BV Q Q . . . max. 2     ( 3.28 ) Issiqlik sarfi :   '5 '2 ' '' Q Q t t C V Q h h h h sarf     ( 3.29 ) bu ( 3.28 ) va ( 3.29 ) formulalarda: chiqmV . – teshiklar orqali chiqib ketgan yonish maxsulotlari (gazlar) hajmi (m 3 /s); 29

$V h – qizdiriladigan havo hajmi (m 3 \s); Q ’ 2 – ha v o qizdirgichdan sо‘ng chiqib ketadigan gazlar bilan yо‘qotilgan issiqlik miqdori; Q ’ 5 – havo qizdirgich atrofidagi muhitga yо‘qotilgan issiqlik miqdori; t ’’ va t ’ – chiqish va kirishdagi havo temperaturalar farqi. ( 3.29 ) formulada qatnashgan Q ’ 2 – ni qiymati qо‘yidagicha aniqlanadi:   gaz chiq gaz chiq chiqt yo t С V BV Q . ' . . max. '2    ( 3.30 ) bu yerda t ’ chiq.gaz – va S chiq.gaz – havo qizdirgichdan sо‘ng chiqadigan gazlar temperaturasi va issiqlik sig‘imi. ( 3.17 ) va ( 3.18 ) tenglamalarni tenglashtirib qо‘yidagiga ega bо‘lamiz:      gaz chiq gaz chiq chiqt yo t С V BV . ' . . max.     '5 . ' . . max. ' '' Q t С V BV t t C V gaz chiq gaz chiq chiqt yo h h В h       ( 3.31 ) Elektr energiyasi yordamida metallarni qizdirish va suyuqlantirishni rus akademigi V.V.Petrov 1803-yilda amalga oshirdi. Keyingi etapda elektr energiyasini termik jarayonlarda qо‘llashni 1843-yilda rus akademigi E.X.Lens va ingliz olimi J.Joullar tomonidan amalga oshirilib, qо‘yidagi bog‘lanishni aniqladilar.  J IE R I Q 3 2 10 24.0 24.0       ( 3.32 ) bu yerda Q – о‘tkazgichda ajralgan issiqlik miqdori (J); 1J = 3 10 24.0   kkal; I – 30$

tok kuchi (A); R –о‘tkazg ichni qarshiligi (Om); E –kuchlanish (V);  –vaqt (S); Birinchi jahon urushiga qadar 1914–1918 yilllarda rus injenerlari A.N.Lodigin, V.M.Ijevskiy, Stabinskiy, Shteynber, Gramolin va boshqalar tomonidan sanoat elektr pechlari yaratildi. Tо‘g‘ridan – tо‘g‘ri va bavosita qizdiruvchi elektr pechlari bilan tanishamiz. 1. Tо‘g‘ridan–tо‘g‘ri qizdiruvchi elektr pechlari: Bu tipdagi elektr qizdirish qurilmalariga asosan kontakt qizdirish qurilmalari kiradi. Bunda (1–rasm) qizdiriladigan zagotovkani transformatorning ikkilamchi chо‘lg‘amiga ulaydilar va ular orqali katta tok oqqanligi sababli zagotovka tezda qiziydi. 3. 1 rasm. Kontaktli qizdiruvchi qurilmaning sxemasi. 1 – elektr manbai; 2 – transformator; 3 – kontaktlar; 4 – qizdiriladigan zagotovka. 31

Elektr energiyasi yordamida qizdirishning bu usulini afzalligi shundaki, zagotovka tez va tekis qiziydi, chunki issiqlik uning hamma tomonidan ajralib chiqadi, yuqori foydali ish koeffitsiyentiga ega va metall kam kuyadi. Bu usulning kamchiligi shundaki: Birinchidan zagotovka bо‘yi barovar bir xil kesimga ega bо‘lishi kerak, aks holda yupqa kesimi qalin kesimiga nisbatan tez qiziydi. Ikkinchidan, zagotovkaning kesimi 70 60  d mm bо‘lishi kerak, aks holda qizish vaqti ortib, atrof–muhitga issiqlik yо‘qotilishi ham ortishiga olib kelishi mumkin. Bu esa F.I.K ni kamayishiga olib keladi. Uchinchidan, zagotovkani tok manbaiga ulaydigan nuqtalarda yaxshi kontakt bо‘lishi kerak, aks holda qarshilikga uchrab о‘sha nuqtalarni qizishiga olib keladi. Kontakt qizdirish qurilmalarini hisoblashni qaraymiz: Agar atrof muhitga yо‘qotiladigan issiqlik hisobga olinmasa va о‘tkazgichga ajralgan hamma energiya uni qizishiga sarf bо‘lsa, u holda bu jarayonni qо‘yidagi differensial tenglama orqali ifodalash mumkin. dt С m d R E     2 ( 3.33 ) bu yerda E – zagotovkaga berilgan kuchlanish (V); R – zagotovkaning qarshiligi (Om);  –vaqt; m –zagotovka massasi(kg); C – zagotovka materialining о‘rtacha issiqlik sig‘imi (J/kg·grad); t – temperatura ( 0 C); ( 3.33 ) tenglamani vaqt bо‘yicha 0 dan qizdir gacha va temperatura bо‘yicha esa t 1 dan t 2 0 C gacha integrallab qо‘yidagiga ega bо‘lamiz: 32

  C t t E R C m qizdir 0 1 2 2      (3 .34 ) Agarda zagotovka massasini uni hajmi va zichligi orqali ifodalasak          kg m kg m m sl V m 3 2   ( 3.35 ) Elektr qarshilikni esa uni solishtirma qarshiligi va zagotovkani о‘lchamlari bilan ifodalasak:        2m m m s l R  ( 3.36 ) (3) ni qо‘yidagi kо‘rinishga о‘zgartirish mumkin.      1 2 2 2 1 2 2 1 2 2 t t E C l t t E s l C s l t t E R C m qizdir                   ( 3.37 ) bu yerda l – zagotovka uzunligi(m); S – zagotovkaning kesim yuzasi(m 2 ); ρ –solishtirima qarshilik(Om.m). 2. Bavosita qizdiruvchi elektr pechlarni kо‘rib chiqamiz. Bu tipdagi elektr pechlari hozirgi paytda keng tarqalgan bо‘lib, ular yordamida metallarni termik ishlash va bosim ostida ishlov berish bilan birga ulardan ishlab chiqarishning boshqa tarmoqlari, ya’ni ximiya va oziq–ovqat sanoti mahsulotlarni hamda qurilish materiallarini ishlab chiqarishda keng foydalanilmoqda. Bu tipdagi elektr pechlarining afzalliklari qо‘yidagilardan iborat. 1) Pechda joylashtirilgan metallarni bir xilda qizishi va pech atmosferasini sirkulyatsiyalash imkoniyati borligi. 2) Pechdagi temperaturani qо‘l bilan va avtomatik ravishda boshqarishning soddaligi. 33

3) Boshqaruvchi xodim uchun sharoitning yaxshiligi. Bu tipdagi elektr pechlari ham kamchiliklardan holi emas, ular qо‘yidagilar: 1) Pechni qizishi, ya’ni pech ishchi hajmini kerakli temperaturada qizishi uchun energiya sarf bо‘lishi; 2) Kontakt qizdirish qurilmalariga nisbatan kichik F.I.K ga ega ekanligi; 3) Qizdirgich elementlarni tez – tez almashtirilib turilishi va boshqalar. Qizish pechlari qizish temperaturasiga qarab 3 – turga bо‘linadilar: 1) Past temperaturali ( t qizish C0 650 600   ) 2) О‘rta temperaturali ( t qizish C0 1150 1100 650 600     ) 3) Yuqori temperaturali ( t qizish >1150 0 C ) Past temperaturali pechlarda asosan issiqlik konveksiya orqali amalga oshiriladi. Shu sababli ularga sun’iy sirkulyatsiyalovchi qurilmalar о‘rnatiladi (2 - rasm). 34

3. 2 rasm. Kaloriferli va havoni majburiy sirkulyatsiyalovchi kamerali elektr pech. О‘rta temperaturali va yuqori temperaturali pechlarda issiqlik uzatish asosan nurlanish orqali amalga oshiriladi. Shu sababli ularga sun’iy sirkulyatsiyalovchi qurilmalar о‘rnatilmaydi(3. 3 -rasm). 35

3. 3 rasm. Lentasimon qizdirgichli kamerali pech. 1 pech eshigi; 2 pech sirti; 3 futirovka; 4 qizdirgichlar. О‘rta temperaturali pechlarda qizdiruvchi element sifatida simdan yasalgan spirallardan yoki lentadardan foydalaniladi( 3. 4 - rsm). 36

3. 4 rasm. Qizdirish elementlarining konstruksiyalari va ularni pechlarda о‘rnatilishi: a ) simdan tayyorlangan qizdirgichlar; b ) lentasimon qizdirgichlar. Yuqori temperaturali pechlarda qizdiruvchi element sifatida keramik, grafitli va selitli sterjenlardan yoki qiyin eriydigan platina, molibdin va volfram kabi metallardan tayyorlangan elementlardan foydalaniladi. Tо‘xtovsiz ishlaydigan elektr pechi uchun issiqlik balans tenglamasi qо‘yidagi kо‘rinishga ega bо‘ladi: Q sarf = Q 1 + Q 5 [W] ( 3.36 ) bu yerda Q 1 – metallni qizishi uchun sarflangan issiqlik; Q 5 – atrof – muhitga yо‘qotiladigan issiqlik; Pechda issiqlik faqat elektr energiyasi yordamida berilsa, u holda pech quvvati qо‘yidagi formula orqali aniqlanadi.  kW Q N sarf 1000  ( 3.37 ) Bavosita qizdiriladigan pechlarda qizish jarayoni ma’lum vaqtni talab qiladi. Shu sababli qizish davomiyligini qо‘yidagi formuladan aniqlaydilar: 37

              с с J J N Qqizish qizish ( 3.38 ) bu yerda Q qizish – pechni ishchi temperaturasiga yetguncha kerak bо‘ladigan issiqlik miqdori. Pechni qizdirish uchun qо‘llaniladigan bitta elementga tо‘g‘ri keladigan quvvat qо‘yidagiga teng bо‘ladi:   kW m n N Nel   ( 3.39 ) bu yerda n – fazalar soni; m – elementlar parallel gruppalar soni; Qizdirgichlarning о‘lchamlari (kesim yuzasi va uzunligi) qо‘yidagi formulalar orqali aniqlanadi.   кW R E N el 32 10  ( 3.40 )    s pl R ( 3.41 )       23 10 sm W F N W elel ( 3.42 ) bu yerda F el – qizdirgichning kesim yuzasi(m 2 ); W – solishtirma sirt quvvati (qizdirgichning 1 sm 2 yuzasidan bir sekundda beriladigan issiqlik) ( W /sm 2 ). 38

( 3.42 ) tenglamadan doirasimon (simli) kesimli qizdirgichning diametrini qо‘yidagicha aniqlaymiz:   mm WE N d el 3 22 5 104      ( 3.43 )  m W E N l ek 3 2 2 4 10      ( 3.44 ) bu yerda d – diametr (mm); l – uzunligi (m). 4. Regeratorning issiqlik balansini tuzush: Havo regeneratori nasadkasi qizish yuzalarini hajmini va o’lchamlarini aniqlaymiz. Dastlabki ma’lumotlar bo’lib issiqlik tashuvchi (havo va tutun gazlari) larning sekundlardagi hajmi va qobul qilingan (tenglama) tempuraturalari taqsimoti hisoblanadi. Tabiiy gazni qizdirish talab qilinmaganligi uchun faqat havo regeneratorini hisoblaymiz. Ikkinchi regenerator birinchi bilan birgalikda ishlaydi ularni o’lchamlari bir xildir. Dastlabki ma’lumotlar quydagilar: 1) issiqlik tashuvchilarning hajmlari: c m X V VV / 16.6 6.0 27. 10      (4.1) c m X V V D D / 76.6 6.0 28. 11 3     (4.2) 39

V va V D larni qiymatlarini yoqilg’ini yonishi hisobidan olamiz X(m 3 /c) yoqilg’ini sarfi Regenerotorning issiqlik balansini jadvalda tuzamiz.4.1-jadval Kirimlar statsiyasi Issiqlik miqdori Chizmalar statsiysi Issiqlik miqdori kvT % kvT % Tutun gazlar bilan D 16160 100 Havoning qizishi D Tutun gazlar bilan chiqib ketishi D Atrof muhitda yo’qotilishi D -  D B 11   9220 4590 2410 57 28 15 Ja’mi 16160 100 Ja’mi 16160 100 Regenerator pasadkasi qizdirish yuzasini hisoblashni amalgam oshiramiz. Buning uchun issiqlik uzatish tenglamasida F t k ep    (4.3) F H = ep ep t K   (4.4) 40

Bu yerda   Pasadkada havoning qizishi uchun sarflanadigan va uni regenerator tomonidan atrof muhitga sarflaydigan issiqlik miqdorining qiymatini (kvT) K ep --- regenetorni ishlash siklida pasadkadagi o’rtacha issiqlik uzatish koefftsenti bo’lib (kj/m 2 c 0 ) larda o’lchanadi. issiqlik tep   uzatish koefftsenti bo’lib uni quydagicha aniqlaymiz. 11 1 D D ep t t t    0 11 1 11 1 400 2 70 1100 2 470 1500 2 2 C t t t t t e e D D ep           (4.5) K ep —ni aniqlaymiz. K ep = 2 HK K  (4.6) Bu yerda K b va K H lar sikl mobaynida pasatkaning yuqori va quyi qismlari uchun konveksiya va nurlanish orqali issiqlik uzatish koeffesentlari. K ni qiymatini I. D semekenvo E.M Goldforf [1] lar tomonidan taklif qilingan quydagi formula orqali aniqlaymiz. K=                108 1 3 1 1 6.3 cl L bb D D (4.7) Bu yerda L D va L B lar latun gazlaridan pasadkaga va pasadkadan havoga issiqlik berish koeffesentlari bo’lib Vt/m 2 k lar o’lchanadi. Bunday IAA larida isitish (yoki sovutish) sirtining uzi vaqt – vaqti bilan goh issiq, goh sovuq issiqlik tashuvchi bilan yuvilib turiladi. Dastlab regenerator panellaridan qizigan issiqlik tashuvchi – domno va marten pechlari, vagrankalar va boshqalardagi yonish mahsulotlari yuboriladi. 41

Regeneratorning isitish sirti qizigan gazlardan issiqlik olib isiydi, so‘ngra bu issiqlikni sovuq issiqlik tashuvchiga beradi. Bunday IAA lariga zamonaviy qozon agregatlarining havo isitgichlari misol bo‘la oladi(4.1-rasm). 4.1 – rasm. 1- rotor vali; 2- pastki va yukoridagi podshipniklar; 3- elektroDvigatel; 4- tiqilgan narsa; 5- tashqi qo‘zg‘almas g‘ilof; 6-7- zichlagichlar; 8- havoning chiqib ketishi; 9 - gaz patrubkalari. 42

4.2-rasm. IAA larida issiqlik tashuvchilarning harakatlanish sxemasi. Issiqlik almashinuv apparatlarini hisoblash IAA larini hisoblashdan asosiy maqsad issiqlik almashinuv yuzasini, issiqlik tashuvchilarning parametrlarini, issiqlik tashuvchilarning eng muvofiq sarfini va ularning tezligini, hamda apparatning eng muvofiq o‘lchamlarini aniqlashdan iboratdir. IAA larini hisoblashda issiqlik balansi tenglamasi va issiqlik uzatish tenglamasi asosiy hisoblanadi. Issiqlik uzatish tenglamasi: Q) ( 2 1 t t kF   (4.7) Bunda Q – issiqlik oqimi, Vt; k- issiqlik uzatish koeffitsenti, Vt/(m 2  K); F – issiqlik almashinuv yuzasi m 2 ; t 1 va t 2 – mos ravishda issiq va sovuq issiqlik tashuvchilar temperaturasi Issiqlik balansi tenglamasi Q 2 2 1 1 h m h m     43

yoki ), (( ) ( V Q !!2 12 2 2 2 !!1 11 1 1 1 t t c V t t c p p       (4.8) bu yerda 1 1V  va 2 2 V - issiqlik tashuvchilarning massaviy sarfi kg /s; 1pc va 2pc - suyuqlikning t` dan t`` gacha temperatura oralig‘idagi o‘rtacha issiqlik sig‘imi; `2 `1 t ва t suyuqlikning apparatga kirishdagi temperaturasi: ``2 ``1 t ва t suyuqlikning apparatdan chiqishdagi temperaturasi. W cР V kattalikni suv ekvivalenti deb aytiladi. Oxirgi tenglamani e’tiborga olib (4.8) tenglamani quyidagicha yozish mumkin. ) ( 1 1 t t   / 1 2 2 2 / ) ( W W t t    (4.9) bunda W 1 va W 2 issiq va sovuq suyuqliklarning suv ekvivalentlari. Demak, IAAda issiq va sovuq issiqlik tashuvchilar temperaturalarining o‘zgarishi suv ekvivalentlariga teskari proportsional bo‘lar ekan. 1 2 2 1 / / W W dt dt  Issiqlik uzatish tenglamasini (4.9) keltirib chiqarishda issiqlik tashuvchilarning temperaturasi apparatda o‘zgarmaydi deb hisoblangan. Haqiqatda esa issiqlik tashuvchilarning apparatdan o‘tish vaqtida temperaturalari o‘zgaradi, bundan tashqari temperatura o‘zgarishiga suyuqlikning harakatlanish sxemasi va suv ekvivalentlari katta ta’sir kiladi. 44

4.3-rasm. Issiqlik tashuvchilarning to‘g‘ri oqimli harakatda temperaturalarining o‘zgarishi. 4.4- rasm . Issiqlik tashuvchilarning teskari oqimli harakatda temperaturalarining o ‘ zgarishi . 4.3- rasmdan ko ‘ rinib turibdiki , to ‘ g ‘ ri oqimda sovuq issiqlik tashuvchining oxirgi temperaturasi xar doim qaynoq issiqlik tashuvchining temperaturasidan past bo ‘ ladi . Qarshi oqimda (4.4- rasm ) sovuq issiqlik tashuvchining temperaturasi qaynoq issiqlik tashuvchining temperaturasidan ancha katta bo ‘ lishi mumkin . Demak , qarshi oqimli apparatlarda sovuq issiqlik tashuvchining temperaturasini , to ‘ g ‘ ri oqimli apparatdagiga qaraganda yuqoriroq ko ‘ tarish mumkin ekan . Bundan tashqari , rasmlardan ko ‘ rinib turibdiki , temperatura o ‘ zgarishlari bilan bir qatorda suyuqliklar temperaturalari farqi  t ham o ‘ zgaradi .  t va k kattaliklarni faqat elementar yuzi chegarasida o ‘ zgarmas deb hisoblash mumkin . Shuning uchun elementar dF yuza uchun issiqlik uzatish tenglamasi faqat differentsial shaklda to ‘ g ‘ ri bo ‘ ladi : 45

d Q = kdF   t (4.10) Butun F yuza bo ‘ ylab uzatilgan issiqlik oqimi (11.4) tenglamani integrallashdan aniqlanadi :    F t kdF 0 Q = rtot kF '  (4.11) Bunda rtot '  - butun isitish yuzasi bo ‘ ylab temperaturaning o ‘ rtacha logarifmik bosimi . Agar issiqlik uzatish koeffitsienti issiqlik almashinuv yuzasi buylab ancha o ‘ zgarsa , u holda uning o ‘ rtacha qiymati olinadi : n n n rto F F F k F k F k F k ... .... 2 1 2 2 11 '       U holda rtok ' = const bo‘lganda (11.5) tenglama quyidagi ko‘rinishga keladi:   F rto tdF k 0 ' Q yoki F t k rto rto ' ' Q   Regenerativ siklli bug‘ – kuch qurilmasi Isiqlik texnikasida regeneratsiya so‘zi chiqib ketayotgan issiqlikning bir qismini issiqlik qurilmasida yana ishlatish uchun qaytarish ma’nosini bildiradi. Kondensatordan qozonga o‘tadigan kondensatni isitish, ta’minlash suvini regenerativ isitish deyiladi. 4.5–rasmda ta’minlash suvi regenerativ isitiladigan bug‘-kuch qurilmasining sxemasi va uning h S diagrammasi keltirilgan. 46

4.5-rasm.Regeneratsiya siklli bug‘-kuch qurilmasi va uning hs-diagrammasi: I – qozon qurilmasi; II- bug‘ turbinasi; III- kondensator; IV-kondensat nasosi; V va VI- regeneratsiya qurilmalari Ta’minlash suvini (kondensatni) isitish uchun uning yo‘liga regenerativ isitgich V va VI lar o‘rnatilgan. Issiqlik tashuvchi sifatida turbinaning oraliq bosqichlaridan bug‘ning bir qismi olinadi, ya’ni to‘liq ishlamagan bug‘ olinadi va isitgichga yuboriladi. Issiq bug‘ bilan isitilgan kondensat ta’minlash nasosi IV bilan qozonga uzatiladi. Bug‘ning boshlang‘ich parametrlari p 1 , t 1 ga qarab, kondensatning temperaturasi 145-245 0 S ga yetkaziladi. Ta’minlash suvini regenerativ isitish natijasida siklning termik F.I.K. 10-14 % ga ortadi. Bug‘ning boshlang‘ich parametrlari qanchalik ortsa, shunchalik ko‘p yoqilg‘i tejaladi. Necha joydan va qaerdan bug‘ olinishi hamda shunga muvofiq holda isitgichlarning soni hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi. Tajribalarning ko‘rsatishicha, suvni regenerativ isitish bosqichlari soni oshganda siklning F.I.K. ortadi. Zamonaviy, 47

yuqori parametrli bug‘ turbinalari qurilmalarida regenerativ isitish bosqichlari soni o‘ntaga yetadi. Xulosa: 1. Hisoblashlar orqali garelka kanali pasadka asti kanali regeneratorni o’lchovchi kanal va klapen tashigi kesim yuzalari aniqlanadi. Pechda havoni harakat yo’li 48

regeneratordan keyin joylashgan o’tkazish klapanida boshlanishi o’tkazish klapini teshigi orqali atrof muhitdan kirgan sovuq havo esa bosimlar farqi tufayli surila boshlashi ko’rsatilgan. 2. Hisoblashlar orqali hamma mahalli qarshiliklar bosimini yo’qotilishi (40.52 Па ) va regenerator garelkadagi geometric bosim kattaligi aniqlanib qisqa masofada uchastkalarida ishlanish uncha yuqori bo’lgan ta’siri e’tiborga olinmaydi. 3. Hisoblashlar orqali havoni harakati yo’lidagi qarshiliklar yengishga sarflanadigan bosim aniqlanib regeneratorda hosil bo’ladigan bosim bilan taqqoslanadi. 4. Regeneratordan oldingi kanalni havo tempuraturasi yuqori bo’lmaganligi sababli havo hajmi ortmasligi va garelkani hisoblashda esa havoni qizishi hisobida havo hajmini ortishi hisobiga olish lozimligi takidlandi. 5. Regeneratorlik pechni aaerodinamik hisoblash mavzusini kasb-hunar kollejlarning “Qurulish materiallari texnologiyasi “ iqtisosligi bo’yicha ta’lim olayotgan guruhlarda o’tishda o’quv materiallarning mazmuni va hajmiga qarab nazariy va amaliy mashg’ulotlar shaklida tashkil etish mumkinligi e’tirof etildi. 6. Issiqlik tehnikasi va issiqlik tehnikasi jihozlarini o’rganuvchi ta’minlovchi va ekspluatsiya qiluvchi tehnik xodimlarni tayyorlashda mutaxassislik fanlaridan bo’lgan “issiqlik tehnikasi “ Isitish va ventiliyasiya hamda aerodinamika kabi kurslarni o’qitish orqali o’quvchilarga nazariy va amaliy bilim hamda ayrim ko’nikmalarni shakllantirish mumkinligi ko’rsatilgan. 49

7. Hisoblashlar orqali tabiiy manfiy bosim tasirida pechdagi tutun gazlarni chiqarib yuboradigan tutunturbaning balandligi (53m) bo’ladi va kesim yuzasi (3.7m^2) aniqlandi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. IA.Karimov. «O'zbekiston XXI asr bo'sag'asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» T.: «O'zbekiston», 1997. 50

2. . “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun 1997 yil 3. “Kadrlar tayyorlash ilmiy dasturi to’g’risida”gi qonun 1997 yil 4. Karimov I.A. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqorolik jamiyati barpo etish- ustivor maqsadidir-O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruzasi. 27-yanvar 2010 yil. “XXI asr” gazetasi №4, 28-yanvar 2010 yil. 5. Karimov I.A. 2014 yil Yuqori o‘sish su‘ratlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish o‘zini oqlagan islohatlar stratigiyasini izchil davom ettirish yo‘li bilan. O‘zbekiston Respublikasi Prezdenti I.A.Karimovning Mamlakatimizning 2013 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishi yakunlari va 2014 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustivor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. “Ma’rifat” № 6 (86-55), 18 yanvar, 2014 yil 6. Isroilov J. Sanoat ishlab chiqarishi texnologiyasi asoslari. Toshkent, O ‘qituvchi, 1984 yil . 7. Лебедев П.Д., Шукин А.А. Теплоиспoльзующие установки промышленных предприятий. Москва, Энергия, 1970 г. 8. S.X.Yakubov Materialshunoslik va konstruksion materiallar texnalogiyasi.- T.: “Fan”, 2010.-216 bet. 9. Б.В. Кнорозов и др. Техналогия металлов и материаловедение. М. : Металлургия, 1986-800 с. 10. Б.Н.Арзамасов и др. Материаловедение.-М. : Машиностроение, 1986.- 384.с 11. Ю.М.Лахтин, В.П.Леонтьева Материаловедение.-. : Машиностроение, 1990.-528с. 12. Р.Циммерман, К.Гюнтер Металлургия и материаловедение.- Металлургия, 1982-480с. 13. E.O’. Madaliev “Issiqlik texnikasi”. Ikkinchi nashri to’ldirilgan va qayta ishlangan, “Farg’ona” Nashryoti -2009 yil 14. Зуев В.М . Ме tallarga termik ishlov berish. Toshkent -“ Fan ”, 2003 yil 51

15. R. A. Zohidov va boshqalar. Issiqlik texnikasi. Toshkent, 2010, 200 b. 16. Аверин С.И. идр. Расчеты нагревательных печей. Издво “Техника”, Киев, 1969, 540с. 17. www . ziyonet . uz 18. http :// intik .2 x 4. ru / anytehnika -8 janw 2007// 19. http :// www . qmii , uz / e - lib / f 3 muhandis - texnika /312. html 20. www.pedagog.uz Mundarija: 1.Kirish……………………………………………………………………….. 2. Yoqilg’ining to’liq va to’liq bo’lmagan yonishi………………………….. 52

3.Yoqilg’ining yonishida tarmoqlangan va tarmoqlanmagan zanjir reaksiyalari…………………………………………………………………… 4.Pechning issiqlik balansini hisoblash………………………………………. 5.Regenerotorning issiqlik balansini turush…………………………………. 6.Xulosa………………………………………………………………………. 7.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………………………………… 53

O'xshashlar

Pechda nurlanish orqali issiqlik almashunivini hisoblash

Issiqlik tashuvchilar

Issiqlik almashish apparatlari

Issiqlik almashinuv apparatlari

Moddalarda issiqlik massa almashinuvi