Pechda nurlanish orqali issiqlik almashunivini hisoblash - Issiqlik texnikasi - Referatlar

Pechda nurlanish orqali issiqlik almashunivini hisoblash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

410.5 KB

Ko'chirib olish

Pechda nurlanish orqali issiqlik almashunivini hisoblash 1

Kirish: Yurtboshimiz Islom Abdug'aniyevich Karimov «O'zbekiston XXI asr bo'sag'asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» nomli asarida ta'kidlaganlaridek, O'z-bekiston zaminida mavjud bo'lgan boyliklarga ega davlatlar jahon xaritasida ko'p emas. O'zbekiston yer osti boyliklari bilan haqli ravishda faxrlanadi — bu yerda Mendeleev davriy sistemasidagi deyarli barcha elementlar topilgan. Har qanday mamlakatning iqtisodiy va mafkuraviy salohiyati unda mavjud tabiiy boylik, energiya resurslari va shu mamlakat egasi bo'lgan har bir insonning bu boyliklardan oqilona foyda-lanishga yo'naltirilgan munosabati bilan belgilanadi, desak mubolag'a bo'lmaydi. Bugungi kunda Respublikamiz o'zida ishlab chiqarilayotgan rangli, qimmatbaho, noyob va qora metallari bilan dunyo bozorida yetakchi o'rinlardan birini egallab kelmoqda. Qadimdan ma'lumki, insoniyat tosh (ruda)dan metall ajratib olishda issiqlikdan foydalanib kelgan. Texnika va texnologiyalar rivojlangan hozirgi davrda ham metallurgiyani issiqlik energiyasisiz tasawur etish qiyin. Chunki har qanday metallurgik (pirome-tallurgik, gidrometallurgik) jarayon issiqlik yutish yoki chiqarish bilan boradigan fizik-kimyoviy o'zgarishlar orqali amalga oshiri-ladi. Metallurgik jarayonlar katta miqdorda issiqlik talab etadigan, yuqori haroratlar (800°C—1500°C)da ishlaydigan agregatlarda olib boriladi. Metallurgiyada issiqlik xomashyodan metall olishda, ulardan turli qotishma mahsulotlar tayyorlashda, 2

shuningdek, shu mahsulotlarning tannarxini belgilashda asosiy omillardan biri hisoblanadi, chunki metallurgik jarayonlarni issiqlik bilan ta'min-lash uchun juda katta miqdorda yoqilg'i (tabiiy gaz, mazut, ko'mir) va elektr energiyasi sarflanadi. Shuning uchun ham bu sohada issiqlik energiyasidan unumli foydalanish mutaxassisdan metallurgiyada issiqlik bilan boradigan jarayonlar, issiqlik man- balari, ularni jarayonlar boradigan agregatlarga yetkazib berish, agregatlarda issiqlik almashuvi, issiqlik sarfi, agregatlarda issiqlikga chidamli materiallarning qo'llanilishiga oid va boshqa bilim va malakalarga ega bo'lishni talab etadi. Kurs ishining maqsadi. Yuqori tempuraturada pechning ishchi qismidagi jismlar sestimasida bo’ladigan nurlanish issiqlik almashunivi hisoblash metodlarini ishlab chiqish va pechni takomillashtirish bo’yicha tavsiyalar berish. Kurs ishning vazifalari. 1. Mavzuga doir ilmiy va ilmiy-metodik manbalarni o‘rganish, tahlil qilish 2. Nurlanish koeffitsentlarini hisoblash va uni issiqlik almashunivida qatnashuvchi yuzalarning shakli hamda o’zaro joylashganligi bog’liqligini ko’rsatish. 3. Parallel va perpundikulyar tekisliklar silindirik va tekis sirtlar orasidagi issiqlik almashunivida nurlanish koeffitsentining tasirini o’rganish. 4. O’zaro parallel yassi yuzalar orasidagi issiqlik yutuvchi va nurlovchi gaz muhitining ta’sirini aniqlash. 3

1.Issiqlik nurlanishning asosiy qonunlari Plank qonuni . Absolyut qora jismlar absolyut noldan yuqori temperaturada o‘zidan fazoga barcha to‘lqin uzunlikdagi nurlarni tarqatib turadi. Bir xil temperaturada absolyut qora jismlarning nurlanish jadalligi boshqa real jismlarnikiga qaraganda yuqori bo‘ladi. Nurlanish jadalligi J  ,o ni to‘lqin uzunligi  va temperatura T ga bog‘liqligi Plank qonuni bilan belgilanadi: 1 51 )1 ( 2 1    T C o e c J    (1.1) 1.1-rasm. Absolyut qora jismning nurlanish jadalligini to‘lqin uzunligi va temperaturaga bog‘liqligi 4

bu yerda C 1 =0,374  10 -15 Vt  m 2 ; C 2 =1,4388  10 -2 m  K – Plank doimiylari; e – natural logarifm asosi. Nurlanish jadalligini to‘lqin uzunligi va temperatura bo‘yicha Plank qonuniga asosan taqsimlanishi 1.1-rasmda tasvirlangan. Vin qonuni. 1.1-rasmdan ko‘rinib turibdiki, jismning temperaturasi orttirilsa, uning nur tarqatish jadalligining maksimumi qisqa to‘lqin tomonga siljiydi. Bu qonuniyatni V. Vin 1893 yili taklif etgan va uning matematik ifodasini bergan:  max =0,0028989/T yoki T  max =v=2,898  10 -3 m  K (1.2) Bu V.Vinning siljish qonuni deyiladi. Siljish qonuniga muvofiq jismlar nur ko‘rinishida tarqatadigan elektromagnit to‘lqinlarning jadalligi har xil temperaturada turlicha bo‘ladi. Masalan, elektr isitkichning temperaturasi T=1100 K bo‘lganda, u  max =3  10 -6 m bo‘lgan to‘lqin uzunlikdagi nurni tarqatadi, uning spektri asosan infraqizil nurdan iborat bo‘ladi. Quyosh (T=5500 K) nuri to‘lqin spektrini olsak, undagi to‘lqin uzunlik  max =5  10 -7 m ga to‘g‘ri keladi. Bu to‘lqin uzunlik spektrning ko‘zga ko‘rinadigan qismiga to‘g‘ri keladi. 5

Stefan-Boltsman qonuni . Tajriba natijalari asosida I. Stefan (1879 yili) quyidagi qonuniyatni aniqladi: absolyut qora jismning nurlanish xususiyati uning absolyut temperaturasining to‘rtinchi darajasiga to‘g‘ri proportsional bo‘ladi. Bu qonuniyatni 1884 yili A. Boltsman nazariy jihatdan isbotlab bergan. (1.3) , ) 100( 4 0 0 0 0 1 T C d J Е         bunda C 0 – absolyut qora jismning nurlanish koeffitsienti. [C 0 =5,67Vt/(m 2  K 4 )]; T – jism sirtining temperaturasi, K. Bu qonunni yana quyidagi ko‘rinishlarda ham yozish mumkin: E 0 =G 0 T 4 , (1.4) Kul rang jismlar uchun:   1.5 ) 100( ) 100( 4 4 0 0 T C T C E E      bu yerda G 0 – 5,67  10 -8 Vt/(m 2  K) – Stefan doimiysi; C – kul rang jismning nurlanishi;  =E/E 0 – kul rang jismning qoralik darajasi. Kirxgof qonuni. Absolyut qora va kulrang jismlarning issiqlik nurlarini yutish va tarqatish hossalari orasidagi bog‘lanishni G. Kirxgof 1882 yili o‘rganib, quyidagi qonuniyatni ochgan: (1.6) ), ( ...... 0 0 0 3 3 2 2 1 1 T E A E A E A E A E     6

bu yerda E 0 (T) – absolyut qora jismning nurlanish xususiyati. Jismning nur chiqarish (nurlanish) xususiyatining yutish xususiyatiga nisbati jismning tabiatiga bog‘liq emas va bir xil temperaturadagi barcha jismlar uchun bir xil bo‘lib, shu temperaturadagi absolyut qora jismning nurlanish xususiyatiga teng. (1.6) tenglamadan ko‘rinib turibdiki, kul rang jismning yutilish koeffitsienti qanchalik katta bo‘lsa, u shunchalik ko‘p nurlanadi. Yutilish koeffitsienti birdan kichik (0<A<1) bo‘lgani sababli, bir xil temperaturada kul rang jismning nurlanish xususiyati E, absolyut qora jismning nurlanish xususiyatidan kichik bo‘ladi. Kirxgof qonunidan, (1.6) va (1.5) tenglamalardan ko‘rinib turibdiki, kul rang jismning qoralik darajasi son jihatdan uning yutish xususiyatiga teng: A=  (1.7)  kattalik o‘zgarmas bo‘lgani uchun, kul rang jismning yutish xususiyati to‘lqin uzunligiga va temperaturaga bog‘liq emas. 1.1-jadvalda ba’zi kul rang jismlarning qoralik darajasi keltirilgan. Lambert qonuni Jism sochayotgan nurlanish energiyasi fazoda har xil jadallik bilan tarqaladi. Nurlanish jadalligini yo‘nalishga bog‘liqligini belgilaydigan qonunga Lambert qonuni deb aytiladi. Lambert qonuniga asosan, absolyut qora jism sirtidan turli yo‘nalishlar bo‘yicha nurlanayotgan energiya miqdori, berilgan yo‘nalish va jism sirtiga tushirilgan normal o‘rtasidagi burchakning kosinusiga proportsionaldir. E  =E n cos  , (1.8) 7

Bu yerda E n – normal bo‘yicha nurlanish energiyasi. Turli materiallarning qoralik darajasi. 1.1-jadval Material t,  S  Material t,  S  Alyuminiy (silliqlangan) 50-500 0,04-0,06 Yog‘och 20-70 0,8-0,9 Bronza 50 0,1 Qog‘oz 20-100 0 ,9 Oltin (silliqlangan) 200-600 0,02-0,03 Shisha 20-100 0,9-0,92 Qizil g‘isht 25-300 0,9 Moyli bo‘yoq 20-100 0,86-0,92 Gips 20 0,9 Lak 20-100 0,8-0,95 Asbest 20-300 0,9-0,95 Oq emal p 20 0,9 8

1.2-rasm. Jismning turli yo‘nalishlar bo‘yicha nurlanishi (Lambert qonuniga doir) 9

Demak, nurlanish sirtiga perpendikulyar bo‘lgan yo‘nalishda energiya eng ko‘p nurlanadi, ya’ni  =0 da.  burchak ortishi bilan nurlanish energiyasi kamayadi va  =90  da nolga teng bo‘ladi (10.3-rasm). Lambert qonuni absolyut qora jism uchun to‘g‘ri bo‘lib, g‘adir-budur kul rang jismlar uchun bu qonun faqat  =0  60  da to‘g‘ridir. 2.Qizdiriladigan jism va uni o’rnatilgan pech devori orasidagi nurli issiqlik almashunivini hisoblash Ma’lumki, barcha jismlar absolyut noldan yuqori temperaturada o‘zidan fazoga elektromagnit to‘lqinlarni tarqatib turadi. SHuning uchun jismning to‘liq nurlanish energiyasini hisoblashda jismning o‘zini nurlanish energiyasini (E 1 ) ham hisobga olish kerak. Agar boshqa jismlar tomonidan shu jismga energiyasi E 2 bo‘lgan nurlanish tushsa, shundan A 1 E 2 energiya yutiladi, (1-A 1 ). E 2 energiya qaytadi, u holda (D=0) E ef1 =E 1 -A 1 E 2 =E 1 +(1-A 1 )E 2 -E 1 +R 1 E 2 (2.1) E ef1 kattalikni jismning effektiv nurlanishi deyiladi. Ikki parallel sirtlar misolida qattiq jismlar orasidagi issiqlik almashinuvini ko‘rib chiqaylik (2.1-rasm). 10

2.1-rasm. Ikki parallel sirtlar orasida nurli issiqlik almashinuvi sxemasi 11

Bu sirtlarning temperaturalari mos ravishda T 1 va T 2 (T 1  T 2 ) va yutilish koeefitsentlari A 1 va A 2 bo‘lsin. Sirtlar orasidagi masofani shunday tanlaymizki, natijada har bir sirtning nurlanishi narigisiga yetib borsin. Bu sirtlar orasidagi nurli issiqlik almashinuvi kattaligi quyidagiga teng: E=E ef1 -E ef2 , Bunda E ef 1 = E 1 +(1- A 1 ) E ef 2 , E ef 2 = E 2 +(1- A 2 ) E ef 1 . Bu tenglamalar tizimini E ef 1 va E ef 2 ga nisbatan yechib , E 1 va E 2 o ‘ rniga Stefan – Boltsman qonunidan ularning ifodasini va A 1 hamda A 2 o ‘ rniga mos ravishda  1 va  2 larni ( chunki A =  ) qo ‘ yamiz . O‘zgartirishlardan so‘ng quyidagi tenglikni hosil qilamiz:(2.2) ) 100( ) 100( 1 /1 /1 1 Q 4 2 4 1 2 1 F T T Co EF            bu yerda 4 2 4 1 ) 100( ) 100( T T    - temperatura ko‘paytiruvchisi deyiladi; 1 /1 /1 1 2 1      kE - jismlar tizimining keltirilgan qoralik darajasi deyiladi;     F C C C C C C C C C o o o o k o k Q /1 /1 1 /1 /1 /1 1 2 1 2 1         12

keltirilgan nurlanish koeffitsienti deyiladi. Keltirilgan nurlanish koeefitsenti, agar temperatura ko‘paytiruvchisi 1 K va har bir sirtning yuzasi 1m 2 bo‘lsa, 1-sirtdan 2-sirtga 1 s da uzatilayotgan nurlanish energiyasini bildiradi. Demak, (2.2) formulani quyidagicha yozish mumkin: (2.3) ] [ Q Vt F C F C k o k      Shunday qilib, nurli issiqlik almashinuvini jadalligini orttirish uchun  k va  ni ya’ni issiqlik almashinuvida ishtirok etayotgan sirtlarning qoralik darajasini va temperaturalar farqini orttirish lozim. 2.2-rasm. Yopiq joyda jismlar orasidagi nurli issiqlik almashish sxemasi 13

Jism va uning qobig‘i orasidagi nurli issiqlik almashinuvi Texnikada, bir jism ikkinchi jism ichida joylashgan holdagi nurli issiqlik almashishini hisoblash kabi masalalar ko‘p uchraydi (2.2-rasm). Ichki jism kattaliklarini A 1 , C 1 ,  1 , T 1 , F 1 va tashqi jism kattaliklarini A 2 , C 2 ,  2 , T 2 , F 2 orqali belgilaymiz. Parallel sirtlar o‘rtasidagi issiqlik almashinuvidan farqli ravishda ichki jismga tashqi jism nurlanishidan faqat  qismi tushadi xolos, energiyaning qolgan qismi (1-  ) tashqi jismning sirtiga tushadi. Ichki jismning effektiv nurlanishi o‘zining nurlanishidan va tashqi jismdan tushgan nurlanishdan (buni ichki jism qaytaradi) tashkil topadi. E 1ef =E 1 F 1 +(1-A 1 )  E 2ef , (2.4) Tashqi jismning effektiv nurlanishi o‘zining nurlanishidan, ichki jismdan qaytgan va o‘zining nurlanishidan qaytgan energiyalardan tashkil topadi. E 2ef =E 2 F 2 +(1-A 2 )E 1ef +(1-A 2 )(1-  )E 2ef (2.5) Jismlar o‘rtasidagi issiqlik almashinuvi kattaligi quyidagiga teng:  =E 1ef -E 2ef (2.6) (2.5) va (2.6) tenglamalarni birgalikda yechib va E 1ef va E 2ef ni oxirgi tenglamaga qo‘yib, quyidagini hosil qilamiz: 14

(2.8) ]) 100() 100[( )11 (1 1 Q 14 24 1 0221 1 FTT CCF F C  ) 1 1( 1 0 2 2 1 1 C C F F C Ck    deb belgilaymiz. U holda jism va uning qobig‘i o‘rtasidagi nurli issiqlik a lmashishi quyidagi tenglamadan aniqlanadi: (2.9) ]) 100/ ( ) 100/ [( Q 4 2 4 1 1 T T F Ck   Agar C k o‘rniga jismlar tizimining keltirilgan qoralik darajasini qo‘ysak, u holda (10.20) tenglamani quyidagicha yozish mumkin: (2.10) ] ) 100( ) 100[( )1 1( 1 1 Q 4 2 4 1 1 0 2 2 1 1 T T F C F F       Agar F 1 <<F 2 bo‘lsa, u holda F 1 /F 2  0 bo‘ladi va C k =C 1 bo‘lib, issiqlik almashinuv tenglamasi quyidagi ko‘rinishga keladi: (2.11) ] ) 100/ ( ) 100/ [( Q 4 24 111 T T F C   Ixtiyoriy joylashgan jismlar Ixtiyoriy joylashgan jismlar uchun nurli issiqlik almashinuv tenglamasini keltirib chiqarish juda qiyin bo‘lib, bu masala faqat ba’zi 15

sodda hollar uchun o‘z yechimini topgan (2.3-rasm). Ikkita ixtiyoriy joylashgan jismlar uchun nurli issiqlik almashishni quyidagi formuladan hisoblash mumkin:      2 1 , cos cos )] 100( ) 100[( Q 2 2 2 1 1 2 4 1 0 2 1 F F dF r dF T T C C C    2.3-rasm. 16

bunda  0 2 1 C C C shu jismlar tizimining keltirilgan nurlanish koeffitsienti;     2 2 2 1 1 2 1 cos cos dF r dF F F    nurlanishning burchak koeffitsienti. Bu kattalik nurlanayotgan jismlarning o‘lchamiga, shakliga va o‘zaro joylashishiga bog‘liqdir. Burchak koeffitsientni matematik hisoblash sodda hollar uchun ham qiyin bo‘lib, uni asosan grafik usulda aniqlanadi. Texnik masalalarni yechishda, burchak koeffitsenti odatda jadvaldan olinadi. Texnikaning turli sohalarida nurli issiqlik almashinuv jadalligini kamaytirish lozim bo‘ladi. Masalan, temperaturasi yuqori bo‘lgan tsexlarda ishchilarni issiqlik nurlaridan himoya qilish kerak bo‘ladi. Shuning uchun nur energiyasini kamaytirish maqsadida turli xil geometrik shakldagi to‘siqlar (ekranlar) qo‘yiladi. Bu bilan issiqlik texnikasi asbob-uskunalari himoyalanadi va ularning yaxshi holda uzoq muddat ishlashi ta’minlanadi. Odatda, ekranlar qaytarish xususiyati yuqori bo‘lgan yupqa metall tunukadan tayyorlanadi. Ikki parallel sirtlar o‘rtasida joylashgan ekranni issiqlik uzatishga ta’sirini ko‘rib chiqaylik. Sirtlar va ekran yuzalarini bir xil deb hisoblaymiz, sirtlar temperaturasi T 1 va T 2 o‘zgarmas bo‘lib, T 1  T 2 bo‘lsin. Sirtlar va ekranning nurlanish koeffitsientlarini ham bir - biriga teng deb olaylik . U holda , ekransiz sirtlar orasidagi , birinchi sirt va va ekran orasidagi hamda ekran va ikkinchi sirt orasidagi keltirilgan nurlanish koeffitsientlari bir xil bo ‘ ladi . 17

Birinchi sirtdan ikkinchi sirtga uzatilayotgan issiqlik oqimini ( ekransiz ) quyidagi tenglamadan aniqlaymiz : ]) 100/ ( ) 100/ [( 4 2 4 1 0 T T C q k   Birinchi sirtdan ekranga uzatilayotgan issiqlik oqimini quyidagi formuladan topamiz: ]) 100/ ( ) 100/ [( 4 4 1 1 ek k T T C q   Ekrandan ikkinchi sirtga uzatilayotgan issiqlik oqimini esa, quyidagi tenglamadan aniqlaymiz: ] ) 100/ ( ) 100/ [( 4 2 4 2 T Т C q эк k   Issiqlik almashinuvi turg‘un, ya’ni sirtlar temperaturalari o‘zgarmas bo‘lganda q 1 =q 2 bo‘ladi. Shuning uchun: C k [(T 1 /100) 4 -(T ek /100) 4 ]=C k [(T ek /100) 4 -(T 2 /100) 4 ], Bundan ] ) 100/ ( ) 100/ [(2 1 ) 100/ ( 4 2 4 1 4 T T Тэк   18

Ekran temperaturasi ifodasini yuqoridagi tenglamalarga qo‘yib, birinchi sirtdan ikkinchi sirtga ekran orqali o‘tgan issiqlik oqimini aniqlaymiz: ] ) 100/ ( ) 100/ [( 2 1 4 2 4 1 21 T T C q k    Birinchi va oxirgi tenglamalarni taqqoslab, sirtlar o‘rtasida ekran bo‘lganda issiqlik almashinuvi ikki marta kamroq bo‘lishini aniqlaymiz: Ekranlar sonini orttirish usuli bilan nur issiqligi almashinuvini bir necha o‘n martalab kamaytirish mumkin. Nur issiqlik almashinuvi ekran materialiga va uning sirtining holatiga bog‘liq. Masalan, oksidlangan temir tunukasi ekran sifatida qo‘llanilsa, bu ekran nur issiqligi miqdorini 13 marta, shunday tunukadan uchtasi qo‘yilsa, 39 marta kamaytiradi . 3. Pechdagi Gazlarning nurlanishi va pechda murakkab issiqlik almashunivini hisoblash Gazlarning nurlanishi qattiq jismlarning nurlanishidan keskin farq qiladi. Bir va ikki atomli gazlarning (vodorod, kislorod, azot, geliy va boshqalar) nur chiqarish va yutish xususiyatlari nihoyatda kichik. Ular issiqlik nurlari uchun shaffof hisoblanadilar. Uch va ko‘p atomli gazlarning (CO 2 , H 2 O va boshqalar) nurlanish va nur yutish xususiyatlari yuqori bo‘lib, bundan amalda foydalaniladi. 19 (2.12) 2 1 0 21 q q  

Gazlarning aksariyati ma’lum to‘lqin uzunlikdagi nurlarni chiqaradi va yutadi, ya’ni ular nur chiqarish-yutishda tanlash xususiyatiga egadirlar (3.1-rasm). 3.1-rasm. Nurlanish (a) va yutish (b) spektrlari: 1-absolyut qora jism; 2-kul rang jism; 3-gaz 20

Bunga asosiy sabab shuki, gazlarda nur chiqarish va yutish erkin molekulalar tomonidan amalga oshiriladi. Qattiq jismlarda esa, bu jarayon nihoyatda ko‘p bog‘langan molekulalar tomonidan amalga oshiriladi. Erkin molekulalardagi elektronlarning energiya sathi har bir modda uchun ma’lum bir qiymatga ega bo‘ladi. Shuning uchun elektronlar bir sathdan boshqasiga o‘tganda, ma’lum bir energiyali fotonni yutadi yoki tarqatadi. Qattiq jismlarda esa elektronlar qo‘shni atomlarning ta’sir kuchlari ostida bo‘ladi. Shu sababli, nur chiqarish va yutishda ma’lum bir energiyali elektronlar emas, balki barcha imkoniyati borlari ishtirok etadi. Gazlarda nurli issiqlik almashinuvining boshqa xususiyatlaridan biri shundan iboratki, nur chiqarish va yutish jarayonida gazning barcha mikrozarralari ishtirok etadi. Ma’lumki, qattiq jismlarda esa, aniq bir sirt ishtirok etadi. Bu xususiyat esa, gazlardagi issiqlik almashinuvini hisoblashni murakkablashtirib yuboradi. Gaz tarqatayotgan yoki yutayotgan energiya miqdori gazning temperaturasiga, gaz qatlami qalinligiga va molekulalarning kontsentratsiyasiga bog‘liq. Molekulalarning kontsentratsiyasi gazning partsial bosimi P bilan, gaz qatlamining qalinligi esa nurning o‘rtacha uzunligi l bilan belgilanadi. Gaz nurlanishining integral yutish xususiyati A  va spektral jadalligi E  gaz temperaturasining T va p l ko‘paytmaning funktsiyasi sifatida aniqlanadi. (3.1) ). , ( ); , (   pl T E pl T f A   Tajribadan, gazlarning nurlanish xususiyati absolyut temperaturaning n– darajasiga proportsional ekanligi aniqlangan. Karbonat angidrid uchun n=3,5, suv 21

bug‘i uchun n=3 ga teng. Taxminiy hisoblashda gazlarning nurlanishi temperaturaning to‘rtinchi darajasiga proportsional deb hisoblanadi. Temperaturasi T Г bo‘lgan gaz bilan, uni o‘rab turgan T m temperaturali muhit o‘rtasidagi issiqlik almashinuvi quyidagi formuladan aniqlanadi: (3.2) , ] ) 100( ) 100( [ Q 4 4 0 M Г Г Г эф F Тм A T C     bunda  ef – muhitning effektiv qoralik darajasi;  Г va A Г – mos ravishda gazning T Г temperaturadagi qoralik darajasi va uning T m temperaturadagi yutish xususiyati; F m – issiqlik almashinuv yuzasi.  ef ni taxminan quyidagi formula bo‘yicha hisoblash mumkin: , 2 1  g ef   bunda  Г – devorning qoralik darajasi (  Г =0,7  0,9).  Г va A Г ning qiymatlari maxsus adabiyotlardagi nomogrammalardan aniqlanadi. Murakkab issiqlik almashish jarayonlari Issiqlikning temperaturasi yuqori bo‘lgan jismdan temperaturasi past bo‘lgan jismga qattiq devor orqali uzatilishi texnikada eng muhim va ko‘p foydalalniladigan jarayonlardan biridir. Bunday issiqlik uzatishda barcha issiqlik almashinuv usullari – issiqlik o‘tkazuvchanlik, konvektsiya va nurlanish baravar ishtirok etadilar. Barcha issiqlik almashinuv usullarini hisobga oladigan issiqlik almashinuvga murakkab issiqlik almashish deyiladi (3.1-rasm). 22

Murakkab issiqlik almashishda uzatilgan issiqlik miqdori q 1 konvektiv issiqlik almashinuvda uzatilgan issiqlik miqdori q k va nurli issiqlik almashinuvda uzatilgan issiqlik miqdori q n larning yig‘indisiga teng. (3.3) ), ( ) ( ) ( g g н g k н k T T T T T T q q q            bu yerda  =  k +  n ;  n – nurli issiqlik almashinuv koeffitsienti;  - effektiv issiqlik berish koeffitsienti;  n koeffitsient quyidagi tenglikdan aniqlanadi: (3.4) ,] ) 100/ ( ) 100/ [( 4 4 g g k g н н T T T T C T T q       bu yerda T – suyuqlik yoki gaz temperaturasi; T g – devor temperaturasi; C k – keltirilgan nurlanish koeffitsienti. Tekshirilayotgan hol uchun (3.4-rasm), issiqlik uzatish koeffitsienti quyidagi tenglamadan aniqlanadi:   3.5 1 1 1 1 1 1 221121          нkк К           23

Yuqorida aytib o‘tilganlardan ko‘rinib turibdiki,  nihoyatda murakkab kattalik bo‘lib, u turli omillarga bog‘liq bo‘ladi. Ayniqsa ,  ga temperaturaning ta ’ siri katta bo ‘ ladi . Masalan , jism bilan havoning tabiiy konvektsiyasida : t g =0  S ; Gr  Pr =10 8  10 12 ; C k =4,7 Vt /( m 2  K 4 ); bo ‘ lganda , agar t = 150  S bo ‘ lsa .  n =  k =8,3 Vt/(m 2  K); t=500  S bo‘lsa  n  4  k ; t=1000  S bo‘lsa  n  20  k bo‘ladi. 3.5-rasm. Murakkab issiqlik almashish sxemasi 24

Ba’zi hollarda qattiq jism bilan atrof muhit o‘rtasida issiqlik almashinuvi faqat bir usulda amalga oshadi. Masalan, qattiq jism bilan tomchi suyuqlik issiqlik almashishsa nurlanish bo‘lmaydi, chunki tomchi suyuqliklar nurni deyarli o‘tkazmaydi va bu hol uchun  k . Agar jismlar o‘rtasida issiqlik almashinuvi chuqur vakuum sharoitida ro‘y bersa, u holda konvektsiya issiqlik almashishga deyarli ta’sir etmaydi va  n bo‘ladi. Sof holda nurli issiqlik almashish to‘liq vakuumda ro‘y beradi. 4. Nurlanish koeffitsientini hisoblash. Temperaturasi 800C 0 dan yuqori bo’lgan pechlarda issiqlik uzatish asosan nurlanish orqali amalga oshadi. Nurlanish ( nuriy issiqlik almashunivi) bu energiyaning alaktomagnitaviy to’lqinlar vositasida uzatilish jarayoni bo’lib hisoblanadi. Nurlanish bilan issiqlik uzatilishida energiya ikki marta o’zgaradi : Ko’proq qizdirilgan jism elktomagnitaviy to’lqinlar tarzida energiya chiqaradi (nurlanadi), kamroq qizdirilgan jism esa bu energiyani yutadi va isiydi. Issiqlik nur shaklidagi energiyani jismlar bilan 514 10   m dan 10 4 m gacha bo’lgan to’lqin uzunligi oralig’ida tasirlashadi. Nurlar orasida ko’zga ko’rinadigan va infraqizil nurlar ko’p miqdorda issiqlik energiyasini eltganligi sababli ular issiqlik nurlari deyiladi. 25

Nurlarning to’lqin uzunligi (4.1-jadval) Nurlanish turi To’lqin uzunligi, , m Kosmik nurlanish Gamma nurlari Rentgen nurlari Ulturabinafsha nurlar Ko’zga ko’rinadigan nurlar Infiraqizil nurlar Radioto’lqinlar 14 10 5   13 13 10 1, 10 5     dan gacha gacha dan 8 12 10 2 10 1     gacha dan 7 3 10 4 10 2     gacha dan 7 7 10 8 10 4     gacha dan 4 7 10 8, 10 8     10 -2 dan 10 4 gacha Agar 5.0  d l u holda dl e2 32 13 1211      ga asosan quyidagiga ega bo’lamiz, 633.0 367.0 1 5.02 12     e  ga teng bo’ladi. 13 esa (4.1 ) ga asosan 367.0 5.02 2 13 1      e e d l  ga teng bo’ladi. Agar 1 d l bo’lsa u holda quydagicha 864.0 134.0 1 1 12 2 12         e e d l  134.0 12 2 13      e e dl  Nurlanishning geometrik sharti bir xil bo’lib 23 21    ga teng bo’ladi. Va quydagicha 1 23 22 21       ga teng bo’ladi. 26

d l e dl 4 1 2 23 21      ( 4.2 ) Endi 5.0  d l holni qaraymiz ( 4.2 ) formulaga muvofiq quydagicha 315.0 2 633.0 2 367.0 1 5.0 4 1 4 1 5.02 2 23 21             e d l e dl   5.0  d l va 1 d l bo’lgan hollar uchun 22 ni hisoblaymiz. 367.0 638.0 1 1 633.0 1 1 367.0 1 1 5.0 2 1 1 5.0 2 1 1 2 1 1 5.02 5.02 2 22                       e e d l e dl  568.0 432.0 1 2 864.0 1 2 134.0 1 1 1 2 1 1 2 1 1 12 2 22                  e d l e dl  Issiqlik texnikasining yuqori temperaturalar sohasida, nurli issiqlik almashish o‘zining jadalligi bilan boshqa issiqlik almashinuv usullaridan ustun turadi. Shuning uchun yuqori temperaturalarda ishlaydigan agregatlarni yaratishda, nurli issiqlik almashishidan yuqori darajada foydalanishni e’tiborga olish lozim. Bu avvalo, qozon qurilmalariga, sanoat pechlariga taalluqlidir. Qurilish materiallari korxonalarida, tsement, ohak, shamot va boshqa meteriallarni ishlab chiqarishda bunday pechlar keng qo‘llanilmoqda. Issiqlik bir jismdan ikkinchisiga 27

nur orqali uzatilish jarayoni nurli issiqlik almashinuvi deyiladi. Issiqlik nurlarining tarqalishi bu jism ichki energiyasining elektromagnit to‘lqin energiyasiga aylanishidir. Temperaturasi absolyut noldan farqli bo‘lgan hamma jismlar nur tarqatadi. Nurlanish energiyasi asosan nur tarqatayotgan jismning fizik xossalari va temperaturasiga bog‘liqdir. Elektromagnit to‘lqinlar bir-biridan to‘lqin uzunligi yoki tebranish chastotasi bilan farqlanadi. Agar to‘lqin uzunligi  , tebranish chastotasini N bilan belgilasak, u holda barcha nurlar uchun vakuumdagi tezlik w=  N=3  10 8 m/s bo‘ladi. Nur energiyasini tashuvchi zarra sifatida foton qabul qilingan. Foton (yunon rhos(rhotos) – yorug‘lik) harakatlanayotgan vaqtda ma’lum massaga ega, tinch holatda uning massasi nolga teng bo‘ladi. Nurlar orasida ko‘zga ko‘rinadigan (  =0,4  0,8mkm) va infraqizil (  =0,8  800 mkm) nurlar ko‘p miqdorda issiqlik energiyasini eltganligi sababli ular issiqlik nurlari deyiladi. Ko‘pchilik qattiq va suyuq jismlar 0 dan  gacha oraliqda bo‘lgan barcha to‘lqin uzunligidagi energiyani chiqaradi, ya’ni bu jismlarning nurlanish spektrlari yaxlit (tutash) bo‘ladi. Ba’zi jismlar uzlukli spektrli, ya’ni faqat muayyan to‘lqin uzunliklar oralig‘ida energiya nurlantiradi. Ularga qizdirilgan gazlar va bug‘lar kiradi. Nur chiqarayotgan jismning faqat temperaturasi va optik xossalari bilan aniqlanadigan nurlanish issiqlik nurlanishi deyiladi. Jismga yutilgan issiqlik nurlari atom va molekulalarning tartibsiz issiqlik harakat energiyasiga aylanadi va jismning temperaturasini oshiradi. Issiqlik nurlanishini tavsiflaydigan asosiy kattaliklarga quyidagilar kiradi: nuriy oqim Q, nurlanish zichligi Ye va nurlanish jadalligi (oqimning Spektral zichligi) J. 28

Vaqt birligi ichida, to‘lqin uzunligi  dan  +d  bo‘lgan oraliqda mos bo‘lgan nurlanish energiyasiga oqimning monoxromatik nurlanishi Q  deyiladi. Spektrning 0 dan  gacha oraliqdagi to‘lqin uzunliklariga mos bo‘lgan barcha nurlanishga integral yoki nuriy oqim Q deyiladi. Jismning yuza birligidan barcha yo‘nalishlar bo‘yicha nurlanayotgan nurli oqimga jismning integral nurlanish zichligi deyiladi. E=dQ/dF (4.3) Nurlanayotgan jismning barcha yuzasi bo‘yicha tarqalayotgan nurli oqim: Q  F EdF To‘lqin uzunligining cheksiz kichik orlag‘ida traqalayotgan oqim zichligini, shu oraliq kattaligiga nisbati oqimning spektral zichligi (jadalligi) deyiladi: J  =dE/d  (4.4) Jism sirtiga tushgan barcha nuriy energiya Q ning bir qismi Q A jismga yutiladi, bir qismi Q R undan qaytadi, qolgan qismi Q D esa, jism orqali o‘tib ketadi, ya’ni 29

Q=Q A +Q R +Q D (4.5) Nurlanish energiyasini tarqatish, yutish, qaytarish va o‘tkazish jarayonlarining yig‘indisiga nurli issiqlik almashish deyiladi. (4.5) tenglikning ikkala qismini nuriy energiyaning umumiy miqdori Q ga bo‘lsak, quyidagini olamiz: (4.6) ,1 Q Q Q Q Q Q       Д R A Д R A bu yerda Q Q , Q Q , Q Q Д R A Д R A    - mos ravishda yutilish, qaytarish va o‘tkazish xususiyatini tavsiflaydi (4.1-rasm). (4.6) tenglik nurlanish energiyasi issiqlik balansining tenglamasi deyiladi. Agar A=1 bo‘lsa, (ya’ni R=D=0), u holda jism o‘ziga tushadigan barcha nurlanishni yutadi. Bunday jism absolyut qora jism deyiladi. 30

Agar R=1 bo‘lsa, (ya’ni A=D=0), jism o‘ziga tushgan barcha nuriy energiyani qaytaradi. Agar qaytarish geometrik optika qonunlariga bo‘ysunsa, u holda jismning sirti ko‘zgu sirt deyiladi. Agar jismdan nur diffuzion qaytsa, (lot.diffusio–tarqalish, oqish), bunday jismga absolyut oq jism deyiladi. Agar D=1 bo‘lsa, (ya’ni A=R=0), u holda jism o‘ziga tushayotgan nurlarning hammasini o‘tkazib yuboradi va absolyut tiniq (shaffof), ya’ni diatermik jism deyiladi. Tabiatda absolyut qora, oq va tiniq jismlar bo‘lmaydi. Neft qurumi, qor va muz o‘zining xossalari jihatidan absolyut qora jismga yaqin turadi. Ularning yutilish koeffitsienti A=0,9  0,96. Metallarning silliqlangan sirti uchun R=0,97 ga teng. Bir va ikki atomli gazlarning hammasini diatermik (D  1) jismlar deb 4.1-rasm. Tushayotgan nurlanishning taqsimlanishi 31

hisoblash mumkin. Uch atomli va ko‘p atomli gazlar, ularning aksincha issiqlik energiyasini yutadi va chiqaradi. Havo ham deyarli shaffof muhit hisoblanadi, lekin uning tarkibida suv bug‘lari bo‘lsa, uning shaffofligi keskin kamayadi. Real jismlar oz yoki ko‘p darajada qora, ko‘zgusimon va tiniq bo‘ladi. Spektral yutish xususiyati tushayotgan nurlanishning to‘lqin uzunligiga bog‘liq bo‘lmagan jismlar kul rang jismlar deyiladi. Barcha real jismlar uchun A, R va D koeffitsientlar doimo birdan kichik bo‘ladi. Amalda, real jismlarni kul rang jismlar deb qabul qilish mumkin. Shuni nazarda tutish lozimki, issiqlik nurlarini qaytarish va yutishda sirtning rangi emas, balki sirtning holati katta ahamiyatga ega. Masalan, oq sirt faqat yorug‘lik nurlarini yaxshi qaytaradi, ko‘rinmas issiqlik nurlarini esa, qora sirtga o‘xshab yaxshi yutadi. Barcha jismlar absolyut noldan yuqori temperaturada o‘zidan fazoga elektromagnit to‘lqinlarni tarqatib turadi. SHuning uchun jismning to‘liq nurlanish energiyasini hisoblashda jismning o‘zini nurlanish energiyasini (E 1 ) ham hisobga olish kerak. Agar boshqa jismlar tomonidan shu jismga energiyasi E 2 bo‘lgan nurlanish tushsa, shundan A 1 E 2 energiya yutiladi, (1-A 1 ). E 2 energiya qaytadi, u holda (D=0) E ef1 =E 1 -A 1 E 2 =E 1 +(1-A 1 )E 2 -E 1 +R 1 E 2 (4.7) E ef1 kattalikni jismning effektiv nurlanishi deyiladi. Ikki parallel sirtlar misolida qattiq jismlar orasidagi issiqlik almashinuvini ko‘rib chiqaylik 32

4.2-rasm. Ikki parallel sirtlar orasida nurli issiqlik almashinuvi sxemasi 33

Bu sirtlarning temperaturalari mos ravishda T 1 va T 2 (T 1  T 2 ) va yutilish koeefitsentlari A 1 va A 2 bo‘lsin. Sirtlar orasidagi masofani shunday tanlaymizki, natijada har bir sirtning nurlanishi narigisiga yetib borsin. Bu sirtlar orasidagi nurli issiqlik almashinuvi kattaligi quyidagiga teng: E=E ef1 -E ef2 , Bunda E ef 1 = E 1 +(1- A 1 ) E ef 2 , E ef 2 = E 2 +(1- A 2 ) E ef 1 . Bu tenglamalar tizimini E ef 1 va E ef 2 ga nisbatan yechib , E 1 va E 2 o ‘ rniga Stefan – Boltsman qonunidan ularning ifodasini va A 1 hamda A 2 o ‘ rniga mos ravishda  1 va  2 larni ( chunki A =  ) qo ‘ yamiz . O‘zgartirishlardan so‘ng quyidagi tenglikni hosil qilamiz:(4.10) ) 100( ) 100( 1 /1 /1 1 Q 4 2 4 1 2 1 F T T Co EF            bu yerda 4 2 4 1 ) 100( ) 100( T T    - temperatura ko‘paytiruvchisi deyiladi; 1 /1 /1 1 2 1      kE - jismlar tizimining keltirilgan qoralik darajasi deyiladi;     F C C C C C C C C C o o o o k o k Q /1 /1 1 /1 /1 /1 1 2 1 2 1         34

keltirilgan nurlanish koeffitsienti deyiladi. Keltirilgan nurlanish koeefitsenti, agar temperatura ko‘paytiruvchisi 1 K va har bir sirtning yuzasi 1m 2 bo‘lsa, 1-sirtdan 2-sirtga 1 s da uzatilayotgan nurlanish energiyasini bildiradi. Demak, (4.10) formulani quyidagicha yozish mumkin:(4.11) ] [ Q Vt F C F C k o k      Shunday qilib, nurli issiqlik almashinuvini jadalligini orttirish uchun  k va  ni ya’ni issiqlik almashinuvida ishtirok etayotgan sirtlarning qoralik darajasini va temperaturalar farqini orttirish lozim. 5.Parallel va perpendikulyar tekisliklar orasidagi nuriy issiqlik almashunivini hisoblash. Yoqlari orasidagi burchak kombinatsiyasiyalarini ikki turda bo’linadi. 1.   --Parallel yoqlari orasidagi burchak koeffinsenti. 2. 1  -- Perpundikulyar yoqlari orasidagi burchak koefitsenti. Parallelipipedning o’zaro parallel qarama-qarshi yoqlari uchun   ni aniqlaymiz. Masalan F 1 dan F 3 ga va teskarisi 13 va 31  bu yerda 13 = 31  ga teng. Bu masala silindirning bir tubidan boshqasiga bo’lgan nurlanish koeffitsentini aniqlash masalasiga o’xshaydi. Shunga ko’ra 13 koeffitsenti uchun quyidagiga ega bo’lamiz. 13 = гd l e  (5.1) 35

Bu yerda 6,1  : d г - nurlanuvchi yoqning gidravlik diametric u holda d г quydagiga teng bo’ladi. d г = a b b b a a b a ab F       1 2 1 2 ) (2 4 4 1  (5.2) Agar h=a=b bo’lsa uholda гd l =1 va (5.2) formuladan quydagiga ega bo’lamiz. 13 = гd l e  = 202.0 958.4 1 725.2 1 1 5.1 15.1      e e : Agar h=a bo’lsa u holda гd l =0.5: va 13 uchun (5.2) formulaga asosan 13 = гd l e  = 045 227.2 1 72.2 1 1 8.0 8.0 4.05.1       e e : Kvadrat perpundikulyar yoqlari orasidagi nurlanish koeffitsenti 1  ni aniqlashni ya’ni F 1 =ab: F 2 = ah lar orasidagi 12 ni aniqlashni ko’ramiz. 12 =k         гdl e  1 (5.3) Bu yerda k= гd s 4 1 : :6.1  d г —nurlanuvchi yoq F 1 ning gidravlik diametri bo’lib (5.3) formula orqali aniqlanadi: l—nurlanuvchi yoqida perpundikulyar bo’lgan kvadratning qirrasi: s—nurlanadigan yoqidagi perpundikulyar bo’lgan qirra 12 ni aniqlashda l=h deb olinsa 21 ni aniqlashda esa l=b deb olinadi. 12 ni aniqlashda s=b ga teng bo’ladi. Agar h=a bo’lsa 5.0  d l va 12 uchun quydagiga ega bo’lamiz 36

12=    г dl d s e г 4 1  1377.0 1 4 1 5.05.1     e L H e         118.0 13  (5.4)              L e H H118.0 12 1 1 1 5.0   (5.5) Bu yerda H=2: L=2: agar h=a bo’lsa u holda (5.4) formulaga asosan quydagiga ega bo’lamiz L H e       2 18.0 13 = 40.0 958.4 2 72.2 2 2 5.1 5.1 12 18.0          e e H teng Nurlanish (nuriy issiqlik almashinuv) – energiyaning elektrmagnitaviy tо‘lqinlar vositasida uzatilish protsessi. Nurlanish bilan issiqlik uzatilishida energiya ikki marta о‘zgaradi: kо‘proq qizdirilgan jism elektr-magnitaviy tо‘lqinlar tarzida energiya chiqaradi (nurlanadi), kamroq qizdirilgan jism esa bu energiyani yutadi va isiydi. Jismlar orasidagi issiqlik almashinuvida, odatda, bu uchala usulning hammasi bir vaqtda sodir bо‘ladi. Uchala usulning birgalikda amalga oshishi turlicha bо‘lishi mumkin. Bunda issiqlik almashinuv sodir bо‘layotgan sharoitga qarab bir usul boshqa usulga nisbatan ustunlik qilishi mumkin. Lekin bu usullar turli xil qonuniyatlarga bо‘ysunganligi sababli issiqlik almashinish protsesslarini о‘rganishda issiqlik uzatilishining turli usullarini 37

(issiqlik о‘tkazish, konveksiya va nurlanish usullarini) bir-biridan aniq farqlash va ayrim-ayrim holda kо‘rib chiqish lozim. Teplotexnikaviy qurilmalarda issiqlik almashinuv protsesslari barqaror (statsionar), shuningdek, beqaror (nostatsionar) rejimlarda borishi mumkin. Jismning istalgan nuqtasida temperatura vaqtga bog‘liq bо‘lmaydigan rejim statsionar issiqlik rejimi deyiladi. Statsionar rejimdan oldin doimo nostatsionar rejim keladi. Nostatsionar issiqlik rejimi sharoitida sodir bо‘ladigan protsesslar (isitish va sovitish protsesslari) ancha murakkab bо‘lib, ularni kо‘rib chiqish ushbu kurs programmasiga kirmaydi. Shuning uchun bu yerda issiqlik almashinuvining faqat statsionar protsesslari tekshiriladi. Issiqlik о‘tkazuvchanlik—bu temperaturalar farqi borligi tufayli tutash muhitda* issiqlikning molekulyar uzatilishidir. *Tutash muhit deganda atomiy va molekulyar tuzilishni e’tiborga olmagan holda uzluksiz muhit sifatida qarash mumkin bо‘lgan muhit tushuniladi. Issiqlik almashinuvining bunday usuli, asosan, qattiq jismlarda bitta jismning ichida ham, shuningdek, bir-biriga tegib turgan ikkita jism orasida ham sodir bо‘ladi. Issiqlik almashinuv suyuqlik yoki gaz qatlami orqali ham amalga oshishi mumkin. Suyuqlik va gazlar (suyuqlangan metallar bundan mustasno) issiqlikni juda yomon о‘tkazuvchi hisoblanadi. XULOSA; 38

1. Pechning ishchi fazosida tempuraturam 800C 0 dan oshganida nurlanish orqali issiqlik almashunuvi asosiy issiqlik almashunivi usuli bo’lib qizdirilgan jism sirtiga 85-95% issiqlik nurlanish orqali qolgan 5-15% issiqlik esa koveksiya orqali amalga oshirilishi qayd etildi. 2. O’zaro parallel yassi yuzalar orasida qoralik 0<e 0 <1 bo’lgan issiqlikni yurutuvchi muhitning bo’lishi o’z navbatida ular orasidagi issiqlik almashunivi kamayishiga olib kelishi mumkinligi ko’rsatildi. 3.Ikki zonali rejimda ishlaydigan metodik pechlar o’z navbatida pech uzunligi bo‘yicha gazlar temperaturasi juda kam o‘zgaradigan yuqori temperaturali payvandlash zonasidan va pech uzunligi bo‘yicha gazlar temperaturasi kamayib boradigan metodik zonalardan iborat ekanligi qayd etildi. 4. Metallga gazlardan va pech devoridan keltirilgan nurlanish koeffitsentlarini aniqlash orqali pechning ishchi fazosida tashqi issiqlik almashinuvi hisoblanib, sistemaning umumiy qoralik darajasi payvandlash va metodik zonalarining qoralik darajasiga bog‘liq ekanligi ko‘rsatildi. 5. Pech devoridan payvandlash va metodik zonalarga issiqlik o‘tkazuvchanlik orqali yo‘qoladigan issiqlik 0,88% ni tashkil qilib, u devor materialining va izolyatsiya qatlamining issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyentiga hamda devorning yuzasiga bog‘liq ekanligi qayd etildi. 6. Ideal issiqlik izolyatsiyalangan pech devorining tempuraturasi uning qoralik darajasiga 1 ga bog’liq bo’lmasligi chunki devorga tushgan nur energiyasi devordan to’lig’incha qaytishi e’tirof etildi. 7. Pech tuynukidan payvandlash va metodik zonalarida yo‘qoladigan issiqlik 1,33% tashkil etish hisoblashlar orqali ko‘rsatildi. 8. Pechning suv orqali sovutish elementlarida yo‘qoladigan issiqlik 18,1% tashkil qilib u sovutishda sarf bo‘ladigan solishtirma issiqlik oqimiga va suv oqadigan trubalarning yuzasiga bog‘liq ekanligi qayd etildi. 39

9. Pechda yoqilg‘ining yonishidan metall orqali qabul qilingan issiqlik 28,8% ga tengligi ko‘rsatilgani holda u o‘z navbatida temirni oksidlanishi natijasida o‘zlashtirilgan issiqlikka ham bog‘liq ekanligi e’tirof etildi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 40

1. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun 1997 yil 2. “Kadrlar tayyorlash ilmiy dasturi to’g’risida”gi qonun 1997 yil 3. Karimov I.A. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqorolik jamiyati barpo etish- ustivor maqsadidir-O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruzasi. 27-yanvar 2010 yil. “XXI asr” gazetasi №4, 28-yanvar 2010 yil. 4. Karimov I.A. 2014 yil Yuqori o‘sish su‘ratlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish o‘zini oqlagan islohatlar stratigiyasini izchil davom ettirish yo‘li bilan. O‘zbekiston Respublikasi Prezdenti I.A.Karimovning Mamlakatimizning 2013 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishi yakunlari va 2014 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustivor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. “Ma’rifat” № 6 (86- 55), 18 yanvar, 2014 yil 5. Isroilov J. Sanoat ishlab chiqarishi texnologiyasi asoslari. Toshkent, O ‘qituvchi, 1984 yil . 6. Лебедев П.Д., Шукин А.А. Теплоиспoльзующие установки промышленных предприятий. Москва, Энsгия, 1970 г. 7. S.X.Yakubov Materialshunoslik va konstruksion materiallar texnalogiyasi.-T.: “Fan”, 2010.-216 bet. 8. Б.В. Кнорозов и др. Техналогия металлов и матsиаловедени. М. : Металлургия, 1986-800 с. 9. Б.Н.Арзамасов и др. Матsиаловедени.-М. : Машиностроение, 1986.- 384.с 10. Ю.М.Лахтин, В.П.Леонтьева Матsиаловедени.-. : Машиностроение, 1990.-528с. 11. Р.Циммsман, К.Гюнтs Металлургия и матsиаловедени.- Металлургия, 1982-480с. 12. E.O’. Madaliev “Issiqlik texnikasi”. Ikkinchi nashri to’ldirilgan va qayta ishlangan, “Farg’ona” Nashryoti -2009 yil 13. Зуев В.М . Ме tallarga termik ishlov berish. Toshkent -“ Fan ”, 2003 yil 41

14. Хаузен Х . Теплоп е р е дача.-М. : Энsгоиздат, 1981 г. 15. Шорин С.Н. Теплоп е р е дача –М.:В ысшая школа, 1964г. 16. Хзмолян Д.М, Качан Я.А Теория горения и топочные устройства, М.: Энsгия, 1976г. 17. Телегина А.С. Теплотехнические расчёты металлургичеасих печей М “ Металлургия ” 1982 г. 18. R. A. Zohidov va boshqalar. Issiqlik texnikasi . Toshkent , 2010, 200 b . 19. Авsин С.И. идр. Расчеты нагревательных печей. Издво “Техника”, Киев, 1969, 540с. 20. Расчёт на гр евательн ых и тsмических печей. Справочник. Под.ред. В.М.Тымчака и д р. М.:Металлургия 1983г-486стр. 21. www . ziyonet . uz 22. http :// intik .2 x 4. ru / anytehnika -8 janw 2007// 23. http :// www . qmii , uz / e - lib / f 3 muhandis - texnika /312. html 24. www.pedagog.uz MUNDARIJA: 42

1. Issiqlik nurlanishning asosiy qonunlari……………………………………....... 2. Qizdiladigan jism va o’rnatilgan pech devori orasidagi nurli issiqlik almashinishini hisoblash………………………………………………………….. 3. Pechdagi gazlarning nurlanishi va pechda murakkab issiqlik almashinishini hisoblash……………………………………………………………………………. 4. Nurlanish koeffitseintlarni hisoblash…………………………………………….. 5. Parallel va perpendikulyar tekisliklar orasidagi issiqlik almashishini hisoblash……………………………………………………………………………. 6. Xulosa…………………………………………………………………………….. 7. Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………... 43

O'xshashlar

Regeneratorlik pechni issiqlik balansini hisoblash

Sanoat pechlarida ichki va tashqi issiqlik almashuvi holatlari

Issiqlik tashuvchilar

Issiqlik almashish apparatlari

Issiqlik almashinuv apparatlari