Жаҳон банки гуруҳи ва унинг функциялари - Iqtisodiyot - Referatlar

Жаҳон банки гуруҳи ва унинг функциялари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

169.619140625 KB

Ko'chirib olish

Жаҳон банки гуруҳи ва унинг функциялари Режа: Кириш Жаҳон банкининг ташкил топиши, мақсади ва вазифалари Жаҳон Банкининг молиявий ресурсларини шаклланиши ва кредит сиёсати. Жаҳон Банкининг Ўзбекистон билан алоқалари Хулоса Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

Кириш Мамлакатимиз раҳбари И.А.Каримов бошчилигида мустақилликнинг дастлабки йилларида белгилаб олинган ислоҳотлар қаторида Ўзбекистон Республикасининг “халқаро иқтисодий ва молиявий ташкилотларга, Халқаро валюта фонди, Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки, Осиё тараққиёт банкига аъзо бўлиш” 1 масалалари аниқ этиб белгилаб олинган. Ўтган давр мабойнида мамлакатимиз “кўп томонлама халқаро иқтисодий ҳамкорлик ташкилотлари фаолиятида қатнашиб келмоқда, ҳамда уларга фаол сиёсат ўтказа бошлади” 2 . Ўзбекистон Республикасининг халқаро молия институтлари билан ҳамкорлиги лойиҳалар доирасида амалга оширилишини инобатга олсак, ушбу лойиҳаларнинг қабулиниши, тартибга солиниши маълум бир жараён сифатида гавдаланади. Албатта, ушбу жараён ўзига хос цикллардан иборат бўлиб, лойиҳа доирасида кредитнинг берилишидан, лойиҳа натижасидаги баҳоланишга қадар давом этади. бундан ташқари лойиҳаларнинг амалга оширилиши ва жорий этилиши, уларнинг молиялаштирилиши кенг оммага маълумот етказилиши билан бирга юзага келади. Жаҳон банки гуруҳи 1944 йилда Бреттон – Вудс келишувида 45 давлат ташуббуси билан ташкил этилган. Бу келишувда, шунингдек, Халқаро Валюта Фонди (ХВФ) ҳам ташкил этилган. Бреттон – Вудс тизимининг асосий мақсадлари қуйидагилардан иборат эди: барқарор алмашув курсларига эга бўлган халқаро валюта тизимини ташкил этиш; қаттиқ валюта назорати бекор қилиниши ва барча валюталарнинг конвертирланишига эришиш. Жаҳон банкининг асосий мақсади , ривожланаётган мамлакатларнинг иқтисодий ўсишишини барқарорлаштириш ва қашшоқликни камайтиришдан иборат. Жаҳон банкининг ХВФдан фарқли томони шундаки, Жаҳон банки фақат ривожланаётган давлатларга узоқ муддатли ёрдам кўрсатади, ХВФ эса барча давлатларда бўлаётган вақтинча кризисларни олдини олишга ёрдам беради. 1 Каримов И.А. “Ўзбекистон буюк келажак сари”. Тошкент 1999, 35-б. 2 Каримов И.А. “Ўзбекистон буюк келажак сари”. Тошкент 1999, 268-б.

Халқаро молия институтлари билан ЎзбекистонРеспубликаси ўртасидаги молиявий муносабатларни тартибга солиб турувчи ҳуқуқийнорматив хужжатларнинг камлиги ва мавжуд бўлган хужжатларнинг айрим моддаларининг давр талабига мос келмаслиги, айрим лойиҳаларнинг вазифалари тор доирада ва қисқа вақт бирлигида белгиланиши, ҳозирги кунга келиб халқаро молиявий ташкилотлар лойиҳаларни молиялаштиришга маблағ ажратишни тасдиқлаётганликларида фақатгина маълум бир масалаларни кўриб чиқмоқдалар. Ўзбекистон Республикаси молия-банк соҳасида Жаҳон банки билан бир қатор ҳамкорликларни йўлга қўйган ва муттасил ишларни амалга ошириб келмоқда. Жаҳон банки томонидан кўрсатилаётган техник ёрдам доирасида, банк назорати бўйича Базель қўмитасининг Базель-2 ва Базель-3 тавсияларини мамлакатимиз банк тизимига жорий қилиш лойиҳаси бўйича халқаро ҳамкорлик янада кучайтирилиб, 2012 йилнинг июль ойида тегишли лойиҳа амалга оширилиши бошланди. 3 1. Жаҳон банкининг ташкил топиши, мақсади ва вазифалари Халқаро Молия Институтлари тизимидаги глобал даражадаги ташкилотлар, Халқаро Валюта Фонди ва Халқаро қайта қуриш ва ривожлантириш банки бошчилигидаги Жаҳон Банкидир. Халқаро қайта қуриш ва ривожлантириш банки Халқаро молия инцтитути билан бир вақтда 1944 йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг валюта-молия масалалари бўйича Бреттон Вудсда( АҚШ) бўлиб ўтган конференциясида тузилган. Бреттон-Вудс ташкилоти деб аталувчи бу икки ташкилот иккинчи жаҳон урушидан кейин халқаро иқтисодиётни мустаҳкамлаш ва халқаро иқтисодий 3 www.cbu.uz

муносабатларни тиклаш мақсадида тузилган эди. Бу ташкилотлар бир-бири билан боғлиқ, лекин турли функцияларни бажарувчи ҳамкорлардир. Халқаро Валюта Фондининг асосий мақсади- халқаро валюта тизими устидан назорат қилиб туриш ва қисқа муддатли молиявий муаммоларни ҳал этишда барча аъзо мамлакатларга (бой, ривожланган мамлакатларга ҳам, камбағал, ривожланаётган мамлакатларга ҳам) ёрдам кўрсатишдан иборат.Ўзбекистон 1992 йилда ушбу ташкилотга кирган. Жаҳон Банкининг асосий мақсади-ривожланаётган мамлакатларда узоқ муддатли иқтисодий ўсишга ва оқибатда камбағаллик даражасини пасайтиришга кўмаклашиш. Жаҳон Банки қарзлари фақат ривожланаётган мамлакатларга уларнинг узоқ муддатли иқтисодий ўсиш муаммоларини ҳал этиш учун берилади. Асосий вазифа сифатида иқтисодий тараққиётни молиялштириш юклатилди. Агарда Жаҳон банкининг бирламчи кредитлари иккинчи жаҳон урушидан сўнг Европанинг иқтисодиётини тиклашга йўналтирилган бўлса, кейинчалик у ўз эътиборини жаҳоннинг қолоқ мамлакатлари иқтисодини тиклашга қаратди. Ҳозирги вақтда эса Жаҳон банкининг асосий мақсади ривожланаётган мамлакатларнинг иқтисодий-ижтимоий тараққиётига, мазкур мамлакатларнинг ишлаб чиқариш даражасини оширишга ёрдам бериш ва аҳолининг ижтимоий аҳволини яхшилашга кўмаклашишдир. Дастлабки йилларда банк фаолияти ундаги аъзо мамлакатларнинг шахсий инвестисияларини рағбатлантиришга юналтирилган эди.Шу даврда аъзо мамлакатларнинг хужаликлари иккинчи жахон урушидан кейин анча талофот курган ва иқтисод ва сиёсатга кучли таъсир этган эди. Банк фаолияти АҚШ олиб бораётган сиёсатни тўлдирди. Бу сиёсат "Маршалл режаси" деб аталган ва Ғарбий Европа мамлакатларининг урушдан кейинги сиёсатини қуллаб-қувватлаш бўлди. 50-йилларнинг ўрталарида Ғарбий Европа мамлакатларининг ҳолати ўз мавқеини тиклаб олиш ва мустамлакаларни йўқ қилиши сабабли Жаҳон Банки ўз фаолиятини ўзгартирди.

Жаҳон Банкининг асосий мақсади мустақилликка эришган мамлакатларни жаҳон иқтисодиёти тизимига киритиш ва бу унинг асосий йўли сифатида бозор иқтисоди муносабатларини белгилаш эди. Жаҳон Банки БМТ нинг махсус молиявий институти деб тан олинди ва бу стратегик вазифаларни қуйидагича белгилаб берди. Жаҳондаги асосий хужалик марказлар тизимини интеграсиялаштириш ва унга аъзо мамлакатлар иқтисодиётини киритиш. Жаҳон банки гуруҳи БМТ нинг махсус муассасаси бўлиб, дунёнинг етакчи молиявий институтлари орасида қашшоқликка қарши курашиш ва ривожланаётган дунёда аҳоли турмуш тарзини юксалтириш каби фаолиятлари билан ажралиб туради. У ссудалар бериш, маслаҳат ва техник ёрдам бериш каби хизматларни кўрсатади. ЖБ халқаро пул бозорларига чиқиш имконияти чекланган ёки бу имкониятдан умуман маҳрум мамлакатларга ўзининг паст фоизли, фоизсиз ёки грант шаклида ресурсларни ажратади. ЖБ ривожланаётган давлатларга фондлар тақсимотини амалга оширувчилардан бири бўлиб ҳисобланади. Унинг молиялаштириш ҳажми дунё бўйича умумий капитал оқимининг 7% ни ташкил қилади. ЖБ камбағаллик даражасини камайтириш ва янги минг йиллик мақсадларини қўллаб-қувватловчи ўзининг турли хил лойиҳаларини молиялаштириш фаолиятларини олиб боради. Молиялаштириш шакллари ҳар бир мамлакатнинг хусусиятидан келиб чиқиб танланадию Мисол учун, ААА шаклда табақаланган кредитлар ЖБ нинг облигацияларини сотиш ҳисобига молиялаштирилади. ЖБ фойдани максималлаштиришга интилмасада, у ўзининг имтиёзли кредитлари билан боғлиқ ва бошқа харажатларини қоплаш учун, кредитларни юқори фоизларда ҳам беради. Жаҳон бозорининг ташкилий тизими раҳбар ташкилоти бўлиб Бошкарувчилар Кенгаши директорлар (ижрочи ташкилотлар) ҳисобланади. Кенгаш молия институтлардан ёки аъзо мамлакатларнинг МБ ларининг раҳбарларидан ташкил топган. Улар қўйилган масалаларни ўз сессияларида йилига бар марта йиғилиб ҳал қиладилар, яна шуни таъкидлаш керакки Жаҳон

Банки ва Халқаро Валюта Фонди бу сессияни бирга ўтказадилар. Қўйилган масалаларни кўриб чиқиш Жаҳон Банкида овозга қўйиш йўли билан ҳал қилинади. Ҳар бир овоз мамлакатларнинг Низом капиталининг ҳиссаси билан белгиланади. Бундай тизим Халқаро Валюта Фондида ҳам қўлланилади. 1993 йилга қадар ЖБ аъзолари сони 176 тага етди, шунга қарамай, Банк тизимининг унча катта бўлмаган иқтисодиёти ва ишлаб чиқариши ривожланган мамлакатлар гуруҳи бошқаради АҚШ бунга бошчилик қилади. 1993 йилнинг 30 июлидан бошлаб банк фаолиятини "еттилик" бошқаради, бу АҚШ, Франция, Япония, Германия, Буюк Британия, Италия ва Канада давлатларидир. Халқаро ҳамкорликнинг кўзга ташланадигани, ҳозирги даврда унда нафақат Европа, балки Осиё мамлакатлари ва Совет Иттифоқидан чиққан мамлакатлар ҳам иштирок этадилар. Булар-Ветнам, Лаос, Албания, Болгария, Венгрия, Полша, Руминия, Чехия, Словакия ва бошқаларидир. Жаҳон Банки президенти Америка мамлакатининг давлат раҳбарлари ёки молия тизимининг бошқарувчиларидан сақланиб келган.1968-81 йилларда АҚШ мудофаа вазири Р.Макнамара, ундан кейин АКШ хусусий банклар президенти О.Клаузен бўлган. 1980 йил охирларидан АҚШ Конгресининг аъзоси Б.Коннейбл раҳбарлик қилган, 1990 йиллардан буён яна бу лавозимни молия бизнеси вакили Л.Крестон эгаллади. Жаҳон Банки Бош органи Вашингтонда жойлашган ва АҚШ ўзининг устиворлигини доим билдириб туради, лекин кейинги пайтларда Ғарбий Европа ва Япония мамлакатларининг таъсири кучаймоқда. Жаҳон банкининг асосий мақсади , ривожланаётган мамлакатларнинг иқтисодий ўсишишини барқарорлаштириш ва қашшоқликни камайтиришдан иборат. Жаҳон банкининг ХВФдан фарқли томони шундаки, Жаҳон банки фақат ривожланаётган давлатларга узоқ муддатли ёрдам кўрсатади, ХВФ эса барча давлатларда бўлаётган вақтинча кризисларни олдини олишга ёрдам беради.

Халқаро Молия Корпорацияси: Корпорация 1956 йилда ташкил этилган. Ушбу ташкилот бозор иқтисодиётига ўтаётган ривожланаётган давлатлар хусусий сектордаги лойиҳаларини амалга ошириш учун кредитлар йўналтиради. Шунингдек, корпорация хусусий бизнесни ҳам инвестициялаши мумкин. Халқаро кредит бозорида олинган кредитлар ва тақсимланмаган фойда корпорация кредит воситаси ҳисобланади. Халқаро тикланиш ассоциацияси (ХТА): Жаҳон банкининг ушбу институти 1960 йилда Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки кредитлар ривожланаётган мамлакатлар учун қимматлиги ва фақат Жаҳон банкига аъзо қашшоқ давлатларнинг турмуш тарзини яхшилашга қаратилганлиги туфайли ташкил этилган. ХТА 35-45 йил муддатга (даромади паст бўлган давлатларга 10 йил муддатга узайтирилган ҳолда) фоизсиз кредитлар тақдим этади. ХТА жаҳон банкининг соф фойдаси ва грантлар ҳисобидан молиялаштирилади. ХТА фондлари ҳар 3 йилда тўлдирилиб борилади. Инвестицияларни кафолатлаш бўйича кўп томонлама агентлик: Инвестицияларни кафолатлаш бўйича кўп томонлама агентлик 1988 йилда ташкил этилган. ИККА ривожланаётган давлатларда кредитлар туфайли юзага келадиган нотижорат ва сиёсий сабабларга кўра етказилган зарарларни қоплашга кафолат берувчи суғурта компаниясидир. Инвестицион баҳсларни ҳал қилиш бўйича марказ: Инвестицион баҳсларни ҳал қилиш бўйича марказ 1966 йил ташкил этилган. Марказ давлатлараро, яъни қарздор давлатлар ва чет эллик инвесторлар ўртасида юзага келадиган инвестицион баҳсларни ҳал қилиш бўйича Жаҳон банки гуруҳининг институтидир. Шунингдек, марказ арбитражли ва халқаро инвестицион ҳуқуқ соҳаларидаги фаолиятларини ташкил этади ҳамда текшириш ишларини олиб боради.

1-расм. Жаҳон банкнинг бошқарув структураси 4 Жаҳон банкининг қуйидаги 3та асосий функцияси бор: Кредитларни турли лойиҳа ва дастурларга йўналтириш; Маълумотларни йиғиш, қайта ишлаш ва тавсиялар бериш; Ривожланаётган давлатларга хусусий инвестиция оқимини рағбатлантиришдан иборат. Жаҳон банки фаолиятининг мақсадлари: Ўз ҳамкорлари билан қашшоқлик жарёнларини қисқартириш; Ривожланаётган давлатлар ва уларнинг аҳолиси олдида турган мустаҳкам мақсадларига эришишларига кўмаклашиш; - Ривожланаётган давлатларда қулай инвестицион климат яратиш ва янги иш ўринларини яратиш, барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш; - Ривожланаётган давлатларнинг замондан орқада қолаётган ҳамда иқтисодиёт учун самарали бўлган соҳаларни ривожлантиришдан иборат. 4 www.worldbank.org – Жаҳон банки интернет сайти Жа ҳ он банкнинг бош қ арув структураси Жа ҳ он банки президенти Бош қ арув кенгаши Ижроя директори А( Қ Ш) Ижроя директори ( Япония ) Ижроя директори )( Германия Ижроя директори ( Франция ) Ижроя директори Буюк Британия( )

Жаҳон банкининг анъанавий молиялаштириш объектлари: - Йўл ва йўл қурилиши; - Алоқа; - Транспорт воситалари; - Электр-энергия тармоқлари; - Ўқув тизимини ривожлантириш; - Атроф- муҳит ҳимояси; - Аёлларга иқтисодий имкониятларни ошириш; - Туғилишни режалаштириш тизимини мустаҳкамлаш; - Соғлиқни сақлаш ва ижтимоий ҳимоя; - Хусусий секторни ривожлантириш. 2. Жаҳон Банкининг молиявий ресурсларини шаклланиши ва кредит сиёсати. Жаҳон Банкининг капитал Низоми- унинг секцияларига ёзилиш йўли билан ташкил қилинади, бу дастлабки акцияларнинг салмоғи 10млрд. долларни ташкил этган. Жаҳон Банки фаолиятини ривожлантириш ривожланган мамлакатларнинг раҳбарларини доимо кредит маблагларни хажмини орттиришга ундади. Натижада, 1993 йилнинг охирларига келиб 163 млрд. долларга етди. Шундай қилиб, ХТТБ оддий акция капиталидан ЖБ га айланди. Шунга карамай, 80- йилларда акцияларнинг тўпланган қисми 7%га камайди, бу аъзо мамлакатлар орасида тақсимланган киқмидир. Қолган қисмлари эса Банк жуда керак булганда мажбуриятларини бажариш учун сарфлайди. ЖБ нинг маблағларининг асосий қисми Жаҳон молиявий тизимлардан кредит олишга қаратилгандир. Дунё молиявий бозорида бу қимматли қоғозлар ишлаб чиқариш билан чегараланади. Бу йўл билан ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар

капитал экспортларига таъсир ўтказади ва улар ўртасида воситачи вазифасини бажариш билан бирга хусусий инвесторларга икки ёқлама кафолат яратиб беради. Жаҳон Банкигаа ва унга аъзо мамлакатларга мана шунинг учун ҳам хусусий банклар ва бошқа молиявий институтлар ўзининг бўшпулларини Жаҳон Банкининг облигасияларига айлантириб ишламоқдалар. Жаҳон Банки таркибидага 5 та ташкилот киради: 1.Халқаро тараққиёт ва тикланиш банки даромади ўрта даражадаги давлатларга ёрдам беради. ХТТБ ўзининг маблағини асосан халқаро молия бозорига облигацияларни сотиш йўли билан ташкил қилади. 2. Халқаро Тараққиёт Ассоциацияси - 1960- йилда тузилган бўлиб, асосан камбағал давлаталар ва аҳоли жон бошига даромади $885 гача бўлган давлатларга ёрдам беради, фоизсиз қарзлар беради, техник лойиҳаларни молиялаштиради ва сиёсий муаммолар бўйича ёрдам беради. 3.Халқаро Молия Корпорацияси 1956 – йилда хусусий секторга ҳукумат кафолатларисиз инвестиция бериб, унинг ривожланишига кўмаклашиш учун тузилган. 4.Инвестицияларни Кафолатлаш бўйича кўп томонлама агентлик ривожланаётган мамлакатларда хусусий инвесторларга кўмаклашиш учун тузилган,бундан мақсад инвесторларни нотижорий хатарлардан ( яъни, ҳуқуқий ёки сиёсий хатарлардан уруш, сиёсий ларзалар, миллийлаштириш хатаридан инвестисия бериладиган мамлакат ҳукуматининг ҳаттиҳаракатларидан) ҳимоя қилишдир. 5.Инвестицион келишмовчиликларни тартибга солиш халқаро маркази келишмовчиликларни тартибга солишни инвестор давлатлар ва инвестиция олувчи давлаталар ўртасидаги инвестицияга тегишли мунозарали саволларининг келишуви ёки муҳокамаси ишларини таъминлаш орқали амалга оширади.

Жаҳон Банки кредит ишларидан бошқа йўналишларда ҳам иш олиб боради Банкнинг ривожланиш ҳақидаги мақсади доимо мижоз давлатларга ёрдам бериш бўлган. Бош иқтисодчи томонидан бошқариладиган банкнинг иқтисодий тараққиёт гуруҳи банк фаолияти ҳақидаги ахборотларни текширади ҳамда долзарб масалалар ҳисобланган инвестицион муҳитнинг қай даражада эканлигини ўрганади. Банк ходимлари банкнинг асосий вазифаси ҳисобланган иқтисодий таҳлил ишларини ҳар бир давлатда олиб борадилар. Шундай қилиб Жаҳон Банки нафақат молиявий томондан кўмаклашиш балки қай тарзда ривожланиш ҳақидаги ахборотларни берувчи манба ҳисобланади. Мижоз давлатлар орасида бундай ахборотларнинг тарқалиши банк ишининг асосий принципларидан бири ҳисобланади. Жаҳон банки, иккинчи жаҳон урушидан сўнг унинг талофатларини тугатишга қаратилган фаолиятини бошлаган пайтда унинг таркибига 38 та давлат кирган. Ҳозирга келиб бундай давлатлар сони 184 тага етган. Жаҳон банки бу ҳамма тушунадиган “банк” эмас, бу ижрочи директорлар кенгашида ўз вакиллари бўлган давлатлар ёки халқаро “акционерлар” уюшмасидир. Ана шу вакиллар банк сиёсатини олиб борадилар ва банк фаолиятини назорат қиладилар. Жаҳон банки дунёнинг 100 та давлатида ўз ваколатхоналарига эга ва бутун жаҳон бўйлаб унинг ишчилари сони 10600 кишига этади. Шундай қилиб, Жаҳон банки ўз фаолияти давомида фойдаланадиган пул қаердан келади ва у пулларни ўз олдида турган муаммоларни ҳал қилиш учун қандай тақсимлайди ёки сарфлайди? Халқаро Тикланиш ва Тараққиёт Банки кредит беришдан катта фойда олмасада ўз маблағидан катта даромад олади.Бу маблағ кўп йиллар давомида 185 аъзо давлатдан йиғилган резервлардан ташкил топган бўлиб, банк операцияларини бажариш учун кетадиган харажатларни қоплаш учун ва қарздор давлатлар ташвишини енгиллаштириш учун фойдаланилади.

Грант ва фоизсиз қарз кўринишида бўлган Халқаро тараққиёт ассоциацияси ресурслари, дунёнуинг қолоқ давлатларини молиялаштирувчи энг йирик манба ҳисобланади ва ҳар уч йилда 40 та донор давлатлар орқали тўлдириб турилади. Халқаро тараққиёт ассоциацияси қўшимча даромадни 35-40 йил давомида фоизсиз займларни олган давлатларни маблағини қайтариши ҳисобидан кўради ва бу даромад яна қайта кредит беришга йўналтирилади. Кредит операцияларининг 40 фоизи Халқаро тараққиёт ассоциацияси улушига тўғри келади. Халқаро Тикланиш ва Тараққиёт Банки ва Халқаро тараққиёт ассоциацияси томонидан бериладиган қарзларнинг 2 та асосий тури мавжуд: 1. Инвестицион қарзлар 2. Ривожлантириш мақсадидаги қарзлар. Инвестицион қарзлар ҳар хил соҳалардаги ижтимоий-иқтисодий лойиҳаларни ва товарларни молиялаштириш учун ажратилди. Ривожлантириш мақсадидаги қарзлар эса сиёсий ва институционал ислоҳатларни қўллаб-қувватлаш мақсадида молиявий ресурсларни тезда ажратишни ифодалайди. Халқаро тараққиёт ассоциацияси томонидан берилган кредитлага фоиз берилмайди. Қарз олувчидан лойиҳани молиялаштириш учун ариза қабул қилинганидан сўнг ассоциация лойиҳани ҳақиқатан иқтисодий, молиявий, ижтимоий ва экологик муносабатларда фойдали эканлигига ишонч ҳосил қилиши учун кўриб чиқади. Халқаро Тикланиш ва Тараққиёт Банкига 185 давлат, Халқаро тараққиёт ассоциациясига 163 давлат, Халқаро молия корпорациясига 175 давлат, Инвестицияларни Кафолатлаш бўйича кўп томонлама агентликга 168 давлат, Инвестицион келишмовчиликларни тартибга солиш халқаро марказига 134 давлат аъзо ҳисобланади.

Халқаро Тикланиш ва Тараққиёт Банкига га аъзо бўлиш учун бирор давлат энг аввало Халқаро валюта фондига аъзо бўлиши лозим. Халқаро молия корпорациясига, Халқаро тараққиёт ассоциациясига, Инвестицияларни Кафолатлаш бўйича кўп томонлама агентликга аъзо бўлиш учун ХТТБга аъзо бўлиш лозим. Жаҳон банки кредит олиш, уни қайтара олиш даражасида бўлган мамлакатлар учун маблағларни мужассамлайди. Аммо, бой мамлакатларга ёки алоҳида шахсларга жаҳон банки томонидан кредит берилмайди. Ривожланаётган мамлакатларда аҳолининг жон бошига ялпи маҳсулот $1200 атрофида бўлган тақдирда улар Халқаро тикланиш ва тараққиёт банкидан кредит олиш имкониятига эга бўладилар. Бу кредитлар 12-15 йил ичида қопланиши лозим. Иккинчи томондан, Халқаро тараққиёт ассоциациясини (МАР) кредитларни қолоқроқ мамлакатларга, яъни улардаги ялпи миллий маҳсулот жон бошига $800 дан кам бўлган мамлакатларга беради ( асосан МАР томонодан берилаётган кредитларнинг 80 %ини ҳозирги вақтда аҳоли жон бошига $ 700 дан кам бўлган мамлакатлар олади). Бу кредитлар бўйича фоизлар олинмасдан, кўпгина ҳолларда улар 35-40 йиллар оралиғида тўлаш шарти билан берилади. Жаҳон банки ўз фаолиятини ривожланаётган ва қолоқ мамлакатларга техник лойиҳаларни, иқтисодий дастурларни молиялаштириш жиҳатдан ёрдам бериш орқали бу мамлакатларнинг иқтисодий салоҳиятини оширишга ёрдам беради. Бу вазифалар банкининг асосий узоқ муддатли вазифаси ҳисобланади. Охирги йилларда банк олдинги йиллардаги тажрибаларига таянган ҳолда мамлакатларнинг иқтисодий ривожланиш босқичлари даражаларини инобатга олиб, лойиҳаларни танлаш жараёнида асосан ривожланаётган мамлакатларнинг қолоқ қатламларини қамрашга, уларнинг тараққиёт даражаларини оширишни назарда тутган ҳолда иш олиб бориляпти.

Шунинг учун ҳам, Банк томонидан техник ва молиявий жиҳатдан ёрдам бериш ва молиялштириш жараёнида БМТ томонидан белгиланган дастуга асосан ҳам техник ёрдам берувчи, ҳам лойиҳани ижро этувчи сифатида қатнашади. Банк томонидан танланадиган лойиҳа, уларнинг йўналишлари миллий мамлакатлар, уларнинг маҳаллий ҳокимиятлари, бошқа тегишли ташкилотлар билан ҳар томонлама келишилган ҳолда амалга оширилади. Банк кредит ажратиш жараёнида ўз мутахассислари иштирокида кредит олувчи мамлакатларнинг иқтисодини синчиковлик билан таҳлил этиш асосида қайси соҳага асосий эътибор бериш ёки қўйилмаларни жойлаштириш борасида у ёки бу соҳани танлаш имкониятидан фойдаланилади. Бундай тахлитда иш юритиш ушбу малакатларнинг асосий муаммолари эчимида қатнашиб, унинг ривожланишига ёрдамлашишни назарда тутади. ХТТБ дунё молиявий бозорида облигацияларининг ҳажми ҳисобида йирик ўринни эгаллайди. 70-йилларнинг охирида ишлаб чиқарилган облигацияларнинг суммаси жиҳатидан ҳар йили ўртача 5 млрд. долларни ташкил этади, 1993 йилда эса 12,7 млрд. долларни ташкил этди. Хулоса қилиб айтганда Жаҳон Банки ўз фаолиятида узоқ муддатли капиталларга ўзининг таъсирини сезиларли даражада кўрсатиб келмоқда. Жаҳон Банкининг кредит сиёсати, унинг капитали, ривожланаётган мамлакатларда қўлланилиши, бу мамлакатлар талабларига жавоб берганлиги сабаблидир. Жаҳон Банки кредитларни олиш ҳакидаги мурожаатларни қондириш масалаларини қуриш жараёни кенг кўламдаги иқтисодий ва молиявий ахборотларни бу мамлакатлардан тавсия қилишни талаб қилади ва шу мамлакатларга ўзининг иқтисодий миссияларини юборади. Бу миссиялар асосан иқтисодий ривожланган мамлакатлар аъзоларидан шакллантирилади, улар мамлакатни иқтисодий ва молиявий аҳволини ўрганиб чиқиб, аъзо мамлакатларнинг миллий ривожланиш дастурларига таъсир кўрсатадилар. Миссияларнинг тавсиялари Жаҳон Банкининг устивор

йўналишдаги хусусий иқтисод секторини ривожлантириш мақсадида хорижий капиталларни жалб қилади. Миссиялар фаолияти кредит бериш масаласи билан мурожаат қилган аъзо мамлакат суверенитетига таъсир кўрсатмаслиги мумкин эмас. Бундай тавсиялар эътиборга олинмаса талаб қилинаётган кредитлар берилмайди, шу қаторда бошқа манбаларга ҳам таъсир қилиш чоралари кўрилади. Чунки у бутун Жаҳон молия ва кредит соҳаларини, Халқаро Валюта Фонди билан бошқаради ва иқтисодий ривожланишни самарали йўналтиради. Жаҳон Банки томонидан берилган кредитлар ҳажми 47 йил ичида 235млрд. долларни ташкил этди.Ундан 1/3 қисми (80 млрд. доллар) 1989-93 йилларга тўғри келади.Кредитлар асосан иқтисоднинг асосий тармоқларини ривожлантиришга (транспорт, алоқа, энергетика) берилади. 70-йилларда Жаҳон Банки кредитлари ижтимоий ривожланишга қаратилган эди, айниқса, қашшоқликни бартараф этишга. Эндиликда эса бу фаолият тиббиётга,таълимотга, режалашга, оилага, қишлоқ хўжалигига ва аъзо мамлакатларни бозор муносабатларига ўтиши ва атроф муҳитни муҳофаза қилишга қаратилган. Жаҳон Банки тараққиёти ва унинг йўналишлари. Энг кўп давлатлар аъзо бўлган ва энг кўп операсияларни амалга оширадиган ХТТБ шубхасиз, ЖБ гуруҳининг марказий буғинидир. ХТТБ га аъзо мамлакатларнинг ҳукуматларигина қарз ёки кафолат беради.Қарз бериш шартлари хусусий сармоя бозоридаги таклиф этилаётган шартлар билан тахминан тенгдир. ХТТБ қарз олувчи сарфламаган қарз суммасидан йилига 0,75% ни ташкил этувчи мажбуриятлар учун комиссион ҳақини ундиради. Ўз мажбуриятларини вақтида бажарадиган қарздорларга фоизларни тўлашда ва сарфланмаган қисмдан комиссион ҳақ тўлашда имтиёзли ставкалар берилади. ЖБ ва ХВФ ҳар хил ташкилот бўлишига қарамай, якин ҳамкорликда ишлайдилар. Бу ҳамкорлик ташкилотларнинг ташкил топган давридан бошлаб, яъни 70-йиллардан бери чуқурлашиб кетди. Шу йиллардан бери банк

фаолияти иқтисодий ва ижтимоий ривожланиш билан бирга молиявийиқтисодий сиёсат фойдасиз ресурсларни чуқур илдиз отишига йўл очиб беради.80-йилларнинг бошида жаҳон иқтисодини пасайиши бошланди. Банк ўзини масштабларини кредит операсияларига тармоқлардан ссуда киритиш йўли билан кенгайтирди.Кредитнинг асосий масаласи, бу ривожланаётган мамлакатлар иқтисодида қайта қуриш ва шаклланишини ўзгартириш эди. Хулоса қилиб айтганда, ўзининг бутун фаолияти давомида қайта қуриш ва ривожланиш ЖБ ва ХВФ ўз махсус ташкилотлари тизими билан аниқ амалий универсал ташкилотга айланиб, жаҳон валюта муносабатларида катта обрўга эга бўлиб, бутун жаҳон кредит оқимларини бошқаради ва кредит муносабатларида кафолатини таъминловчи сифатида иштирок этади. Инвестицияларни Кафолатлаш бўйича кўп томонлама агентлик Бу агентлик Жаҳон банки таркибига кирувчи ташкилот сифатаида 1988- йилда ташкил этилган. Унинг асосий мақсади аҳолининг турмуш даражасини яхшилаш, иқтисодиётни ривожлантириш ва иқтисодий ўсишни барқарорлаштириш учун иқтисодиётни шакллантирувчи давлатларга тўғридан тўғри хорижий инвестицияларни жалб қилишдир. Инвестицияларни Кафолатлаш бўйича кўп томонлама агентлик инвестор ва кредиторларни суғурта ва кафоларлар билан таъминлайди, сиёсий таваккалчиликдан, урушдан, тартибсизликлардан, келишув мажбуриятлари бузилишидан ҳимоя қилади ва инвестицион келишмовчиликларни тартибга солишга ёрдам беради. 1988-йилдан яъни Инвестицияларни Кафолатлаш бўйича кўп томонлама агентлик ташкил этилгандан буён 850 та лойиҳага 16 млрд. АҚШ долларидан юқори суммага 95 та ривожланаётган давлатларга кафолат берган. Хусусий сектор тараққиётининг муҳим ҳаракатланувчи кучи ҳисобланади. Ҳозирги кунда инвестицияларга бўлган талаб анча кучлидир лекин ривожланаётган давлатларнинг ҳукумати молиявий ёки техник сабабларга кўра уларнинг талабини қондира олмади. Хусусий сектор иқтисодий

ривожланишга ёрдам беради ва ҳукуматларни маблағ ажратишдан озод қилади. Давлат маблағни энг зарур ижтимоий талабларни қондириш учун сарфлаши мумкун бўлади. Инвестицияларни Кафолатлаш бўйича кўп томонлама агентлик давлатда фаолияти натижасида юзага келадиган сиёсий таваккалдан ҳимоя қилади. Инфраструктурани ривожлантириш Инвестицияларни Кафолатлаш бўйича кўп томонлама агентликнинг асосий йўналишларидан бири ҳисобланади. Жаҳон банкининг асосий ҳамкорлари бу мижоз давлатларнинг ҳукумати ва аҳолисидир. Шунингдек банк дунёдаги бозор иқтисодиётига ўтаётган давалтларга ва қарз олиб ёки грантлар орқали ривовланаётган давлатларга ёрдам берадиган ягона ташкилотдир. Масалан дунёнинг турли нуқталари : Африкада, Осиёда, Кариб кўрфазида, Европа ва Жанубий Америкада ҳудудий ривожланиш банклари мавжуд. Баъзи тижорат банклари энди ривожланаётган давлатларга қарзга турли маҳсулотлар олиб берадилар. Бой давлатларда, қарз ёки грантлар олиб ривожланаётган давлатларга ёрдам берадиган давлат муассасалари мавжуд. БМТ ва бошқа турли ташкилотлар ҳам, энди ривожланаётган давлаталарга ёрдам берадилар. Бутун дунёдаги кўпчилик хусусий фойда олмайдиган ва диний ташкилотларни ҳам, ривожланиш лойиҳалари молиялаштиради. Жаҳон банки бу ташкилотларнинг кўпчилиги билан ҳамкорлик қилади ва баъзи бир ўз лойиҳаларини улар билан бирга молиялаштиради. Жаҳон банки ва Халқаро валюта фонди орасидаги фарқ қандай? Жаҳон банкини Халқаро валюта фонди билан адаштириш керак эмас гарчи улар иккаласи ҳам бир пайтда 1944-йилда Бреттон-Вудс конференсиясида ташкил этилган бўлсада. Халқаро валюта фонди функсиялари Жаҳон банки гуруҳи функсияларини тўлдириб турсада ташкилий масалаларда у мутлақо мустақил ташкилотдир. Жаҳон банки ривожланаётган давлатларга ёрдам берса, Халқаро валюта фонди халқаро

монетар тизимнинг барқарорлигини таъминлашни ва дунё валюталари мониторингини ўтказишга ўз диққатини қаратади. Халқаро валюта фонди халқаро тўлов тизимини, ҳар хил валютага ва валютя курсига асосланган давлат сиёсатини тартибга солади. Жаҳон Банки эса ўзаро бир-бири билан боғланган Халақаро тикланш ва тараққиёт банки ва Халқаро тараққиёт ассоциацияси ташкилотлари орқали ривожланаётгн ёки қолоқ мамлакатларга паст фоиз ставкали ёки фоизсиз кредит ажратади. Бошқа молиявий муассасалардан фарқли равишда Жаҳон Банки фойда учун фаолият юритмайди. Жаҳон Банки ўз харажатларини ташқи манбаларсиз ўзи қоплайди. 3. Жаҳон Банкининг Ўзбекистон билан алоқалари Ўзбекистон Жаҳон банкига 1992 йил 21 сентябрда аъзо бўлганда унинг олдидаги мажбуриятларни бажариш учун 12,1 млн. АҚШ доллари миқдорда бадал тўлади. Ўзбекистонда ХТТБ томонидан 2493 акция (жами акциялар миқдорининг 0,17 фоизи) чиқарилди, овозлар эса-2743 (0,18 фоиз)ни ташкил этди. Мамлакатимиз мустақилликни қўлга киритган илк кунлариданоқ Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг (БМТ) молия муассасалари ҳисобланмиш, «Халқаро Валюта Фонди» (ХВФ) ва Жоҳон банкининг «Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки», «Халқаро тараққиёт ассоциацияси», «Халқаро молия корпорацияси», «Кўп томонлама сармоя ажратишни кафолатловчи агентлик»ка Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг 1992 йил 2 июлдаги Қонунига асосан биринчилардан бўлиб аъзо бўлди. Республикамиз мазкур молия муассасаларининг маблағларини жалб этишдан манфаатдордир, бу эса ўз навбатида, мамлакатимизда молия-кредит тизимини барқарор шаклланиши учун зарур шарт шароитлар яратилишини талаб қилади.

Ушбу масала бўйича, ҳозирги кунда республикамизда талай ишлар амалга оширилди. Жумладан, ташқи иқтисоий фаолиятни ташкил этишнинг амалда тартибга солиш, яъни лицензиялаш, квота бериш ва ҳоказо каби турли хил рухсат берувчи шаклларидан воз кечилди ва уларнинг сонини анчага қисқартирилишига эришилди. Шунингдек, ташқи иқтисодий фаолиятни эркинлаштиришнинг асосий шартларидан бири ҳисобланган валюта сиёсатини эркинлаштиришга ва ХВФ Моддалар Битимининг VIII моддаси талабларига мувофиқ жорий валюта операциялари бўйича миллий валютамизнинг тўлиқ конвертацияланишига эришилди. Бу эса Республикамизни жаҳон хўжалик алоқаларида янада фаол қатнашишига ёрдам беради ҳамда мамлакатимиз иқтисодиётига чет эл сармояларини ҳамда халқаро ва хорижий молия институтларининг кредитларини янада кенгроқ жалб этиш учун шароит яратади. Ўтган йиллар давомида мамлакатимизга жалб этилган кредитларнинг аксарият қисми саноатнинг қатор устивор лойиҳаларини маблағ билан таъминлашга, кичик бизнесни ривожлантиришга, шунингдек, давлат томонидан амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳатларни таркибий ўзгаришларини жадаллаштиришга йўналтирилди. Жаҳон банки 1993 йили Тошкентда ўз ваколатхонасини очди. Жаҳон банкининг Ўзбекистондаги асосий йўналишлари қуйидагилардан иборатдир: 1. Бозор структурасининг шаклланишида техник ёрдам кўрсатиш; 2. Ишлаб чиқариш ва ижтимоий соҳаларни ривожлантириш бўйича лойиҳаларни амалгам оширишга молиявий жиҳатдан кўмак бериш; 3. Мутахассисларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш. Бозор тизимларини шакллантиришга техник ёрдам бериш борасида республикада макроиқтисодий соҳада мониторинг ўтказиш, уларни таҳлил этиш, банк тизими, бухгалтерия ҳисоб-китобларини, коммуникацияларни ривожлантириш каби тадбирлар киради. Жумладан, бу борада Жаҳон банки тизимининг ривожланиш даражаси йўналишида тадқиқот ишлари олиб

борилди, ундан келиб чиққан ҳолда бозор механизмининг инфраструктурасини мужассамлаш, илмий-теҳникавий салоҳият даражасини аниқлаш ишлари олиб борилди. Ўзбекистон Республикаси Жаҳон Банкига 1992 йилда аъзо бўлган бўлса, шу даврдан бошлаб мамлакатимиз, унинг молиявий маблағларидан иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишда кенг кўламда фойдаланмоқда. ЖБ Ўзбекистон Республикасида ўзининг асосий мақсадлари қилиб қуйидагиларни белгилаб олган. • мамлакат иқтисодий ва ижтимоий соҳаларини мустаҳкамлаш ҳамда унинг инфратузилмасини замонавийлаштиришда молиявий ёрдам кўрсатиш билан бирга халқ турмуш даражасини оширишда ўзининг маслаҳатларини бериб бориш; • Ўзбекистоннинг тараққиёт йўналишини белгилашда унинг ҳукумати ҳамда халқи билан ҳамкорликда бошқа давлатларнинг билим ва тажрибаларидан унумли фойдаланишни йўлга қўйишдан иборатдир. ХТТБ ва ХТУ Ўзбекистон Республикасига 13 та лойиҳа бўйича 599 млн. АҚШ доллари миқдорида имтиёзли кредит ҳамда 2,40 млн. АҚШ доллари миқдорида грант маблағлари ажратган. Ушбу лойиҳаларнинг 3 таси, яъни 247 млн. АҚШ долларига тенг бўлган кредитлар республикамиз томонидан тўлалигича ўзлаштирилиб бўлинган ва ёпилган. Ҳозирги кунда ХТТБ республикамизда қуйидаги лойиҳаларни амалга оширилишида молиявий ёрдам кўрсатмоқда. Хусусан: - сув таъминоти лойиҳаси бўйича қишлоқ жойларда яшаётган халқ соғлиғини сақлаш ва уларни санитар жиҳатдан тоза ичимлик суви билан таъминлаш; - Тошкент шаҳар санитар ҳолатини яхшилаш ва ундаги чиқиндиларни бошқариш; - «Соғлиқ 1» лойиҳаси бўйича халқ соғлиғини сақлаш;

- Бухоро ва Самарқандни тоза ичимлик суви билан таъминлаш; - Ер ирригация ва мелиорациясини яхшилаш бўйича дренаж тизимини йўлга қўйишни молиялаштириш; - қишлоқда жойлашган корхоналарни қўллаб-қувватлаш; - давлат молия соҳасини ислоҳ қилиш бўйича лойиҳаларни амалга оширилишида яқиндан кўмак бермоқда. 1- жадвал Ўзбекистон молия соҳасини ривожлантириш бўйича ажратилган кредитнинг тақсимланиши 5 № Компонентлар, заҳира ва комиссион тўловлар минг $ % ҳисобида 1. Танлаб олинган тижорат банкларига техник ёрдам (5 та банк) 2 920 12 2. Барча тижорат банкларига техник ёрдам 4 512 18 3. Марказий банкка ёрдам кўрсатиш 7 711 31 4. Банкларни реструктуризация қилиш ва хусусийлаштири 4 568 17 5. Агентлик ҳаражатлари 1 745 7 6. Заҳира 1 446 6 7. РРF бўйича аванс 1 200 5 8. 1 фоизли камиссион тўловлар 250 1 Ҳаммаси 25 000 100 Ушбу лойиҳани амалга оширш 2009 йил июл ойидан бошланди. Кредитдан самарали фойдаланиш учун Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ХТТБ билан ҳамкорликда «Молия соҳасини институтционал ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар тўғрисида»ги дастур ишлаб чиқди. Дастурга кўра кредитдан фойдаланиш юқоридаги жадвал кўринишида тақсимланди. Дастурни амалга ошириш учун эса Ўзбекистон Республикаси Марказий банки ҳузурида Молия соҳасини ривожлантириш Агентлиги ташкил этилди. Унга маҳаллий кадрлар билан бирга чет эл мутахассислари ҳамда экспертлари 5 Ўзбекистон молия соҳасини ривожлантириш бўйича ишлаб чиқарилган режага асосан тузилган.

танлов асосида ишга таклиф қилинди. Ушбу мутахассислар «Ўзсаноатқурилиш банки», ТИФ Миллий банки, «Асака банк», «Ипакйўли банки» ва «Ҳамкорбанк»ка чет эл банкчилик тажрибалари бўйича маслаҳатлар бериш билан бирга метадалогик хизматлар ҳам кўрсатдилар. Бугунги кунда мазкур банклар, у ёки бу даражада кредит хатарларини бошқариш, стратегик режалаштириш, кредит сиёсатини ишлаб чиқиш, хазинани бошқаришни такомиллаштириш, бухгалтерия ҳисоби ҳамда ички аудит институтини халқаро андозалар даражасида ташкил этиш ва ҳисоботлар тайёрлашни йўлга қўйиш масалалари бўйича консалтинг хизматларини олдилар. Ушбу лойиҳани амалга оширилиши тижорат банкларида профессионал хазиначиларни тайёрлаш ва у билан боғлиқ бўлган хатарларни бошқариш, шунингдек банкларда зарур стратегияларни, хусусан кредит бериш жараёнларини тезлаштирш учун кредит лойиҳаларининг таваккалчилик даражаларини баҳолаш усулларини, кредит портфелини дверсификация қилиш йўли билан кредит рискларини камайтириш, халқаро бухгалтерлик андозаларига кўра бухгалтерлик ҳисобини юритиш ва тайёрлаш усулларини ва тақдим этилаётган ҳисоботларнинг сифатини ошириш ҳамда ошкоралигини таъминлаш, ички аудит хизмати институтини ташкил этиш ҳамда банкларда корпоратив бошқарувни юқори даражага кўтариш бўйича ёзма (метадалогик) процедуралар ишлаб чиқилди ва амалиётга жорий этилди. Банк тизимини ривожланишида ва халқаро молия институтларининг кредитларини жалб қилишда банкларда ўтказилаётган ташқи аудитнинг роли билвосита муҳим аҳамиятга эгадир. Агентлик 1999 йилдан бошлаб ҳар йили танлов асосида бир қатор тижорат банкларда халқаро аудиторлик ташкилотларини жалб қилган ҳолда, ташқи аудит текширувлари ўтказилишини таъминлаб келмоқда. Шунингдек, аудит текшируви давомида аудиторлар банк ходимларига ҳисоботлар тайёрлашда, молиявий ҳисоботларни халқаро андозаларини қўллаш услубларини ўргатмоқда. Тижорат банкларига тақдим этилаётган,

аудитнинг халқаро андозаларига мувофиқ тайёрланган аудиторлик ҳисоботлари ҳамда берилаётган хулосалар, халқаро молия институтларининг банкларда кредит линияларини очиш ва бошқа ҳамкорлик турларини йўлга қўйишларида муҳим рол ўйнамоқда. ЖБ ўз олдига қўйган ушбу мақсадларга эришишда, хусусий корхоналарни институтционал ривожлантириш, молия институтларини ривожлантириш, қишлоқда жойлашган корхоналарни қўллаб-қувватлаш ҳамда шаҳар тарнспортни ривожлантириш лойиҳаларини молиялаштириш йўли билан амалга оширига ҳаракат қилмоқда. Шунингдек, ЖБ мамлакатимизда амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг ижтимоий (таъсирини) оқибатларини юмшатиш ҳамда давлат ҳаражатларининг (эффективлигини) унумдорлигини оширишда молиявий кўмак бериш билан бирга техник ёрдамлар ҳам кўрсатмоқда. Лойиҳани амалга оширишнинг яна бир асосий йўналиши бу Марказий банк ва тижорат банклари фаолиятини тартибга солувчи қонунчилик баъзасини такомиллаштиришдан иборат бўлди. Хусусан, Марказий банкда хорижий юридик маслаҳатчиларнинг берган таклифлари асосида 14 та янги таҳрирдаги асосий меъёрий ҳужжатлар ишлаб чиқилди ва қабул қилинди. Бундан ташқари, мазкур лойиҳанинг амалга оширилишидан кўзланган яна бир мақсад, ахборотлаштириш ва тўлов тизимини самарадорлигини сифат жиҳатдан янги даражага кўтаришдан иборат эди. Бу ишни амалга оширишнинг бир неча йўналишлари режалаштирилди, хусусан, тўлов тизимини такомиллаштиришни замонавийлаштирилган моддий техника баъзасидан фойдаланган ҳолда банкларда ягона корреспондентлик ҳисоб рақамларини жорий қилиш орқали тўловларни амалга оширишга эришилди. Шундай қилиб Молия соҳасини институционал ривожлантириш лойиҳасини амалга ошириш бўйича ишлар ҳукумат томонидан белгиланган режага мувофиқ амалга оширилмоқда. Лойиҳани амалга оширилишидан эришилган натижалар:

- банкларда халқаро андозаларга мувофиқ бухгалтерлик ҳисоб ва ҳисоботини юритиш йўлга қўйилди, шунингдек уларда ички аудит хизмати институти ташкил этилди; - аниқ вақт ичида ҳисоб китобларни амалга оширадиган такомиллаштирилган замонавий тўлов тизими жорий қилинди, шунингдек, банклар ўртасида сўнгги ҳисоб китобларни ўз вақтида амалга ошириш имконияти яратилди ва бу билан банкларда ликвидликни бошқариш яхши йўлга қўйилди. Бундан ташқари, ЖБ республикамизга молиявий ва техник ёрдамлар кўрсатиш билан бирга, унинг иқтисодий кўрсаткичларини таҳлилини қилиб, ўзининг маслаҳатларини бериб келмоқда. Жумладан, у Ўзбекистонда қуйидаги иқтисодий кўрсаткичлар бўйича таҳлил ишларини олиб бормоқда. • ҳаёт даражасини баҳолаш; • мамлакат бўйича иқтисодий меморандумлар тайёрлаш; • давлат ҳаражатларининг таҳлили бўйича; • мамлакат молиявий ҳисоботини баҳолаш; • давлат бюртмалари тизимини баҳолаш; Шунингдек, иқтисодий тармоқлар бўйича бошқа бир қанча ҳисоботлар тайёрлаб, ҳукуматга ўз тавсияларини бериб келмоқда. ЖБнинг яна бир муассасаси, Халқаро Молия Корпорацияси (ХМК) республикамизда 14 та лойиҳа бўйича 46 млн. АҚШ доллари қийматига тенг бўлган инвестиция ва кредит портфелига эга. ХМК Ўзбекистонда АБН Амро Голландия-Ўзбекистон қўшма банкини (ҳозирда KDB Financial Group Uzbekistan, 2013йилдан) ташкил этилишида 1,0 млн. АҚШ доллари миқдорида устав капиталида шунингдек, «Ўзбек Лизининг Интернешнл» қўшма корхонасининг устав фондида 0,9 млн. АҚШ доллари миқдорида ўзининг инвестициясига эга. Шунингдек, Ҳамкорбанк ОАТБнинг устав капиталида 15 фоиз акцияга эгалик қилмоқда.

Бундан ташқари ХМК Ўзбекистонда сифатли халқ истеъмол молларини ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш мақсадида «ЎзДатчЧиз» қўшма корхонаси учун сифатли сир ишлаб чиқарувчи техника ускуналарини сотиб олиш учун 584 минг АҚШ доллари миқдорида тўгридан тўғри кредит маблағи ажратди. Шунингдек, гранит плиталари ишлаб чиқарувчи МЧЖ шаклидаги «Осиё- Гранит» корхонасига техника асбоб ускуналар сотиб олиш учун ҳам 1,2 млн. АҚШ доллари қийматида кредит маблағи берди. 1-расм. ЖБ нинг Ўзбекистон билан амалдаги лойиҳалари 6 Юқоридаги маълумотлардан (3-расм) Жаҳон банкининг Ўзбукистонда амалга оширилаётган лойиҳаларини кўришимиз мумкин. Бунда ЖБ нинг Ўзбекистонга ажратган умумий кредитининг 8.9 % ини қишлоқ хўжалига ва агро саноатга, 37.5%и сув ресурсларига, 29.2 % и иригацияга, 24.5 % и бошқа соҳаларга кредитлар ажратилган. Бу албатта агросаноатни ривожлантириш учун ЖБ томонидан ажратилаётган кредитлар ижобий таъсирга эга. Жаҳон банки 2013 йилда Ўзбекистонга 82 миллион доллар ажратди. Бу ҳақда мазкур ташкилотнинг Ўзбекистондаги ваколатхонаси раҳбари Такуя 6 www.worldbank.org – Жаҳон банкининг расмий сайти маълумотлари

Камата маълум қилди. Бу маблағ Бухоро вилоятининг Олот ва Қоракўл туманларида сув таъминоти тизимини яхшилашга сарфланади. Лойиҳа амалга ошгач, Олот ва Қоракўл туманида 220 минг аҳолининг сув билан таъминлаши яхшиланади. Мазкур ҳудудларда аҳолининг тахминан 80 фоизи қишлоқ жойларида истиқомат қилади. 2012-йилнинг сентабридаги маълумотга кўра Жаҳон банки Ўзбекистонга қишлоқ хўжалик корхоналарини қўллаб-қувватлаш учун 40 миллион доллар қарз беради. Жаҳон банки тарқатган маълумотда айтилишича, мазкур лойиҳанинг биринчи босқичида 317 қишлоқ хўжалик корхонасига техника, ишлаб чиқариш ускуналари сотиб олиш, паррандачилик,балиқчилик ва чорвачиликни ривожлантириш учун қарийиб 26 миллион доллар йўналтирилган. Бу Банкнинг Директорлар Кенгаши 2012-йилнинг 27 мартида Ўзбекистонга электроэнергия истеъмолини ҳисоб-китоб қилиш бўйича замонавий технологиялар жорий қилиш лойиҳаларини амалга ошириш учун $180 млн қарз бериш қарорини маъқуллади. Бу лойиҳа доирасида Тошкент шаҳри, Тошкент ва Сирдарё вилоятларида 1,2 млн электро счетчик ўрнатилади. Жаҳон Банкининг Ўзбекистондаги ваколатхонаси раҳбари Такуя Каматанинг айтишича, замонавий электросчетчиклар ва бошқа “ақлли технологиялар” электр энергиясининг ишлатилишини яхши назорат қилиш имкони яратади. Бу нарса электр тарқатувчи ширкатлар учун ҳам истеъмолчилар учун ҳам фойдали бўлади. Шу кунгача Жаҳон банки Ўзбекистонга 773 миллион доллар миқдорида қарз берган. Ҳозирги кунда, ХМК Ўзбекистонда ХТТБ билан ҳамкорликда корхоналарнинг институционал ривожлантириш дастурини амалга оширишга қизиқиш билдирмоқда. Хусусан, ХМК «Охангаронцемент» ва «Қизилқумцемент» акциядорлик жамиятларини замонавийлаштириш,

шунингдек, тижорат банклари ҳамда телекоммуникация соҳасини давлат тасарруфидан чиқариш лойиҳаларини амалга оширилишида қатнашиш иштиёқини билдирмоқда. Ўзбекистон республикаси бу олган кредитларни ўз вақтида қайтариб келмоқда. Бу билан албатта Жаҳон банкининг ишончли кредитори ва ҳамкорига айланиб бормоқда Жаҳон банки билан ҳамкорлик жараёнида Республикамиз бу кредитлардан самарали фойдаланиб келмоқда. Хулоса Экспертларнинг фикрича жаҳон иқтисодиётига сезиларли даражада таъсир ўтказа оладиган 100 дан ортиқ халқаро ташкилотлар фаолият юритмокда. Улар турли шаклдаги халқаро иқтисодий муносабатларни тартибга солиш, ривожлантириш ва такомиллаштиришда муҳим рол уйнамокда. Шунинг учун ҳам халқаро иқтисодий муносабатларнинг замонавий ривожланишини уларсиз тасаввур этиб булмайди. Халқаро молиявий ташкилотлар жаҳон валюта тизимини, халқаро кредит муносабатларини, инвестицион ҳамкорлик алокаларни тартибга солишда муҳим рол ўйнайди. Халқаро валюта фонди, Жаҳон банки, Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки, Халқаро тараққиёт ассоциацияси, Халқаро Молия корпорацияси алоҳида ўринга эга бўлиб, ривожланаётган ва ўтиш иқтисодиётли мамлакатларга техник ва молиявий ёрдам кўрсатишда, халқаро кредитлар ажратишда, иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишни таъминлашда етакчилик қилади. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти доирасидаги халқаро иқтисодий ташкилотлар, хусусан ЭКОСОС, ЮНИДО, ЮНКТАД, ЮНСИТРАЛ каби ташкилотлар жаҳон иқтисодиётида

савдоиқтисодий муносабатларни ривожлантиришда муҳим аҳамият касб этади. Ўзбекистонда Жаҳон банки томонидан ишлаб чиқилган методологияга мос ва мамлакатимизда бизнесни юритиш билан боғлиқ барча жараёнларни янада либераллаштириш, соддалаштириш, арзонлаштириш ва уларнинг очиқлигини таъминлашга йўналтирилган комплекс дастур қабул қилинди Банк тизимининг барқарорлигини мустаҳкамлаш бўйича амалга оширилаётган ишлар доирасида 2013 йилда тижорат банклари фаолиятини тартибга солиш ва назорат қилиш тизимини янада такомиллаштириш тадбирлари давом эттирилади. Халқаро валюта фонди ва Жаҳон банкининг техник кўмагида Банк назорати бўйича Базель қўмитаси томонидан ишлаб чиқилган янги стандартларни жорий этиш мақсадида қуйидаги ишлар амалга оширилади. Республика молия-банк тизими бухгалтерия ҳисоби ва молиявий ҳисобот тизимини Молиявий Ҳисоботларнинг Халқаро Стандартларига (МҲХС) тўлиқ мослаштириш борасидаги тадбирлар Жаҳон банкининг техник кўмагида амалга оширилади. Ўзбекистон Республикасида иқтисодий ислоҳотларни бошланиш давридан чет эл инвестицияларини жалб қилишга тузилмавий қайта қуришнинг ҳамда умумжаҳон иқтисодий ҳамжамиятига кириб боришини тезлаштирувчи омил сифатида асосий устуворлик берилди. Ташқи иқтисодий соҳа тармоқлари мжмуини вужудга келтирмасдан туриб, молия, банк-кредит ташкилотлари, божхона хизмати ишини халқаро меъёрлар ва талаблар даражасида йўлга қўймасдан, халқаро алоқаларни ривожлантириш ва мустаҳкамлашни тасаввур этиб бўлмайди. Шу нуқтаи назардан ҳам халқаро молия институтлари билан алоқаларни ривожлантириш мақсадида қуйидаги тадбирлар амалга оширилиши керак: 1. Республикамизда банк тизимини такомиллаштириш; 2. Суғурта хизматлари соҳасини ривожлантириш;

3. Корхона ва ташкилотларнинг молиявий кўрсаткичлари ҳамда иқтисодий индикаторлар ҳақида ҳолис ва ишончли ахборот таъминоти ҳамон яхши йўлга қўйилгани йўқ. Бу масалани ҳал қилиш учун муқобил ва мустақил нодавлат ахборот агентларини ташкил қилиниши лозим. Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Ўзбекистон Республикасининг “Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги Қонуни. 7-феврал 1997-йил 2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2010-йил 26-ноябрдаги «2011-2015-йилларда Республика банк-молия тизимини янада ислох қилиш, унинг барқарорлигини ошириш ва юқори халқаро рейтинг кўрсаткичларига эришишнинг устувор йўналишлари тўғрисида»ги ПК1438 сонли Қарори. 3. Каримов И.А «Асосий вазифамиз - Ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир» Т.2010 4. Каримов И,А “Бош мақсадимиз – кенг кўламли ислохотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш” Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2012-йилда мамлакатимизни ижтимоийиктисодий ривожлантириш якунлари ҳамда 2013-йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. 5. Авдокушин Е.Ф. «Международные экономические отнашения». Учебное пособие – М.: 1997 6. Шруипер X. А. “Международные Экономические Организации” (М.: «Международные Отнашения», 1999) 7. Абдуллаева Ш.З ,,Халқаро валюта муносабатлари». Т.2005 8. Расулов Т.С ,, Халқаро валюта муносабатлари назарияси» Т.2008 9. Тожиев Р.Р ,, Халқаро валюта-кредит муносабатлари». Т.2005 10. Назарова Г.Г., Хайдаров H.X. “Халқаро иқтисодий муносабатлар”. - Т.:

ТДИУ, 2007 Интернет сайтлари www.gov.uz (Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг расмий портали) www.stat.uz (Давлат Статистика Қўмитасининг расмий сайти) www.cbu.uz (Ўзбекистон Республикаси Марказий банки расмий сайти) www.lex.uz (Қонунчилик хужжатлари миллий аxборот базаси) www.tfi.uz (Тошкент молия институти расмий сайти) www.mfer.uz (Ташқи иқтисодий алоқалар, инвестициялар ва савдо вазирлиги интернет сайти) www.asakabank.com (ДАТ “Асака” банк (ОАЖ) расмий сайти) www.imf.org . (Xалқаро Валюта фонди расмий сайти) www.worldbank.org (Жаҳон банкининг расмий сайти) www.ebrd.org (ЕТТБ нинг расмий сайти) www.adb.org (ОТБ нинг расмий сайти) www.bpk.uz (“Бозор, пул, кредит” ойлик журнали расмий сайти)

O'xshashlar

Жаҳон иқтисодиёти ва унинг ривожланиши

Бутунжахон савдо ташкилот ва унинг асосий функциялари

Марказий банк, унинг функционал тузилиши ва функциялари

Тижорат банки фаолиятининг хукукий ва иктисодий асослари

Бошқарув мақсади ва функциялари