Ўзбекистоннинг жаҳон хўжалик тизимига интеграциялашувида ташқи иқтисодий алоқаларнинг аҳамияти - Iqtisodiyot - Referatlar

Ўзбекистоннинг жаҳон хўжалик тизимига интеграциялашувида ташқи иқтисодий алоқаларнинг аҳамияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84.5 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистоннинг жаҳон хўжалик тизимига интеграциялашувида ташқи иқтисодий алоқаларнинг аҳамияти Режа: 1. Мамлакат иқтисодиётида ташқи иқтисодий алоқаларнинг ўрни. 2. Халқаро савдо назариялари 3. Ўзбекистонда ташқи иқтисодий фаолиятнинг ривожланиши

Республикамиз ижтимоий-иқтисодий, маданий-мафкуравий тараққиётининг ҳозирги босқичида кўп укладли иқтисодий тизимни ташкил этиш, янги давлат мустақиллигини мустаҳкамлаш, унинг жаҳон хўжалиги тизимига жадал кириб боришини таъминлаш шароитида инсоннинг жисмоний ва маънавий салоҳиятидан, унинг ақл-заковатидан самарали фойдаланиш, эҳтиёж ва манфаатларни ҳисобга олиш масалалари биринчи ўринга чиқади. Ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётига ўтишдан иборат ўз йўлимиз ва дастуримизни мувоффақиятли амалга ошириш, демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролар жамияти қуриш вазифасини ҳал этиш бевосита инсон, унинг профессионал билимлари, масъулияти, миллий маънавияти, тадбиркорлиги, ташаббускорлиги ва бошқа бир қанча фазилатларига боғлиқдир. Ҳозирги кунда юзлаб корхоналар, хусусий фирмалар, кичик ва ўрта бизнес вакиллари, фермер ва деҳқон хўжаликлари қўйингки ҳар бир фуқаро республикамизнинг иқтисодий салоҳиятини оширишга ўз ҳиссаларини қўшиб келмоқдалар. Шуни ҳам таъкидлаш лозимки, замонавий билимларсиз, янги техника ва техналогияларсиз бозор шароитида мувоффақиятга эришиш мумкин эмас. Шундай экан иқтисодиётни бошқариш, ишлаб чиқаришни ташкил қилиш, ташқи иқтисодий фаолиятни самарали амалга ошириш, жаҳон ва ички бозор конъюнктурасини тадқиқ қилиш, талаб ва таклиф муносабатлари, замонавий менежмент ва маркетинг билан боғлиқ бўлган билимларни пухта эгаллаш бугунги кун талабига айланиб бормоқда. Бозор муносабатлари ҳар бир иштирокчисида ўз иқтисодий фаолиятини баҳолаш кўникмаларини ҳосил этиш, ташқи иқтисодий фаолият билан боғлиқ бўлган шартномалар тузиш, ҳамкорларни танлаш, халқаро маркетинг тамойилларидан ўз фаолиятларида фойдаланиш, шулар асосида қарорлар қабул қилиш, ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишнинг, жаҳон бозорига рақобатбардош маҳсулотлар чиқаришнинг қудратли омили сифатида майдонга чиқади. Ҳар қандай ишлаб чиқариш энг аввало умуминсоний иқтисодий фаолият

бўлиб, унга хос белгилардан бири ихтисослашувдир. Ихтисослашув - ишлаб чиқаришнинг муайян маҳсулот ишлаб чиқариш ёки хизматлар кўрсатишга мослашуви бўлиб, унинг асосида меҳнат тақсимоти ётади. Меҳнат тақсимоти ижтимоий меҳнат фаолиятининг сифат жиҳатидан ажралишини билдиради. Ҳар бир меҳнат тури мустақил вазифани бажаради, лекин бошқа турлар билан бағланган ҳолда ишлаб чиқаришда қатнашади. Ишлаб чиқаришда ҳар хил меҳнатни бажарувчи кишилар иштирок этади, уларни инглиз олими А.Смит “иқтисодий индивидлар” деб атаган. Меҳнат тақсимоти ана шу индивидларнинг ўзаро алоқада бўли-шини тақозо қилади. Фаолият турлари бўйича қаралганда меҳнат тақсимоти уч йўналишда ривожланади: умумий, хусусий ва қисман. Меҳнатнинг фаолият турлари бўйича тақсимланиши билан биргаликда, унинг муайян майдон доирасида ҳам тақсимланиши юз беради. Меҳнатнинг ҳудудий миқёсда тақсимланиши икки хил бўлади:  ҳудудлараро меҳнат тақсимоти - муайян мамлакат доирасида айрим ҳудудлар ёки минтақалардаги меҳнатнинг ихтисослашуви;  халқаро меҳнат тақсимоти(ХМТ) - меҳнатнинг миқдори ва сифатини ҳисобга олиб, унинг мамлакатлар ўртасида маълум нисбатда ва иқтисодий нафни кўзлаган ҳолда тақсимланиши. Халқаро меҳнат тақсимоти натижасида турли давлатлар ўртасида ижтимоий меҳнат тақсимланади, ишлаб чиқариш байналминал миқёсда ихтисослашади, давлатлараро иқтисодий алоқаларни заруратга айлантиради. Халқаро меҳнат тақсимоти натижасида ишлаб чиқариш самарадорлиги оширилади, ижтимоий меҳнат сарфлари тежалади, ишлаб чиқариш кучларининг туғри тақсимланишига эришилади. Халқаро меҳнат тақсимоти ривожига таъсир кўрсатувчи табиий ва ижтимоий хусусиятга эга бўлган омиллар мавжуддир, бу омиллар 1-расмда келтирилган. Расмдан кўриниб турибдики халқаро меҳнат тақсимоти ривожланишига мамлакатларнинг табиий иқлим шароитлари, ресурслар, ишлаб чиқариш им-кониятлари, фан-техникада эришилган ютуқлар даражаси, техника тараққиёти ва бошқа омиллар таъсир кўрсатар экан. Сўнгги йилларда ХМТ ривожланишига таъсир кўрсатувчи асосий омил бўлиб, техникавий тараққиёт

чиқмоқда. Фан-техниканинг ривожланиши, янгидан-янги асбоб-ускуналарнинг яратилиши, электроника, машинасозлик, самолётсозлик, кимё ва тиббиёт соҳаларида мураккаб технологик жароёнларнинг вужудга келиши давлатлар ўртасида ҳамкорлик даражасини янада чуқурлашувига олиб келди. Меҳнат тақсимоти чуқурлашуви билан корхоналар маҳсулот яратиш учун зарур бўлган айрим қисмлар ва ҳатто деталларни ишлаб чиқаришга ихтисослашадилар. Бундай ихтисослашув худудлараро ва ҳатто давлатлараро юз беради. Давлатлараро ишлаб чиқаришнинг ихтисослашуви ўз навбатида ишлаб чиқаришнинг халқаро ихтисослашуви деб юритилади. Шу ўринда илгаридан мавжуд бўлган ва ҳозирда такомиллаштирилган халқаро ихтисослашув ёки халқаро савдо назарияларини таъкидлаб ўтиш жоиздир. Классик иқтисодчилар А.Смит ва Д.Рикардолар ХМТ ривожланишининг, давлатлар ўртасида савдо сотиқ муносабатлари доимий ривожланиб боришининг назарий асосларини яратдилар. Бу олимлар мутлоқ ва нисбий афзалликлар назариясида халқаро савдо(ХС) афзалликлари устида фикр юритадилар. Мамлакат маълум бир маҳсулотни ишлаб чиқаришда бошқа давлатга нисбатан мутлоқ афзалликларга эга бўлмаслиги мумкин аммо нисбий афзалликка эга бўлади. Бир мамлакат муайян маҳсулотни бошқасига қараганда самаралироқ ишлаб чиқара олиши мумкин бўлса, маҳсулот ишлаб чиқаришдаги мутлоқ афзалликлар вужудга келади. Бир мамлакатда маҳсулотни ишлаб чиқаришнинг муқобил қиймати бошқасиникига қараганда паст бўлса, шу мамлакатнинг нисбий афзалликлари тўғрисида сўз юритилади. Д.Рикардо биз ҳозирда қўллайдиган нисбий афзалликлар қоидалари деб атайдиган концепцияни яратган. Ушбу афзалликларни таҳлил қилиш орқали у шундай хулоса чиқарди: товарларни импорт қилувчи бир мамлакат экспорт қилувчига нисбатан камроқ харажатлар билан ишлаб чиқара олса ҳам, уларни бошқа мамлакатдан импорт қилиши мумкин. Бу ўринда у нисбий афзалликни назарда тутади.

1930 йилда халқаро савдонинг асосини ифодаловчи янги назария, Хекшер- Олин назарияси юзага келди. Бу назарияга кўра “мамлакатлар ўзларида ошиқча бўлган омиллардан тайёрланган маҳсулотларни экспорт қиладилар ва ишлаб чиқариш учун камёб бўлган омиллар импорт қилинади”. Бу назария ҳам ўзига хос камчиликларга эга, масалан Япония давлати, Жанубий Корея ёки бошқа мамлакатни оладиган бўлсак бу мам-лакатлар ишлаб чиқариш учун зарур бўлган барча хом ашё ва ресурсларни четдан сотиб олади, уларни қайта ишлаб, турли хил маҳсулотлар шаклида экспорт қилади. Ёки юқори даражада табиий ва ишлаб чиқариш омилларига эга бўлган мамлакат жаҳон бозорига кириб келиши учун узоқ вақт талаб қилинади. Масалан, республикамиз бир қанча омиллар бўйича бошқа мамлакатлардан устун туради, аммо тайёр маҳсулотларни экспорт қилиш энди- энди амалга оширилмоқда. Чунки бу ўзига хос техналогияларни, ишлаб чиқаришни ташкил қилишни талаб этади. Тармоқларнинг халқаро ихтисослашганлигини аниқлаш учун қуйидаги формуладан фойдаланиш мумкин: Эт Кт қ ---------- , бу ерда Эж Кт - тармоқнинг экспортга ихтисослашувининг нисбий коэффициенти; Эт - мамлакат экспортида тармоқ товарларининг улуши; Эж - жаҳон экспортида товарнинг улуши. Юқоридаги экспортга ихтисослашув коэффициенти орқали маълум бир мамлакатнинг халқаро ихтисослашган товарлари ва тармоқларини аниқлаш имкони туғилади. Кт>қ1 бўлса, тармоқ маълум товарлар ёки товарлар гуруҳи бўйича халқаро ихтисослашган дейилади, агар Кт < 1 бўлса, тармоқни халқаро ихтисослашган дейишга асос кам бўлади. Меҳнат тақсимоти халқаро доирага чиққач, дастлаб маҳсулот ишлаб чиқариш бўйича, сўнгра маҳсулотнинг турли қисмлари ва ҳатто айрим деталларини ишлаб чиқариш бўйича корхоналарнинг ихтисослашуви юз беради. Шундай шароитда

маҳсулот яратиш учун ихтисослашган меҳнатнинг халқаро миқёсда бир-бирига боғланиши юзага келади. Бу меҳнат кооперацияси доираси кенгайиб, миллий доиралардан чиқиб, байналминал тус олишини билдиради. Меҳнат кооперацияси(МК) - ихтисослашган меҳнат фаолиятининг ўзаро бирлашиб, яхлит меҳнат жароёнини ташкил этишидир. У кишилар фаолиятининг маҳсулот яратиш ёки хизматлар кўрсатиш йўлида уйғунлашувини билдиради. МК нинг энг олий шакли бу халқаро меҳнат кооперацияси(ХМК) бўлиб, у меҳнат тақсимотининг байналминал кўламда бирлашишини мужассамлаштиради. ХМК нинг асосий белгиларини қуйидагича ажратиб кўрсатишимиз мумкин: *0 томонлар ўртасида ўзаро ҳамкорлик шарт-шароитларининг олдиндан шартнома асосида келишиб олиниши; *1 турли мамлакатлар ҳамкор-корхоналарининг маълум, ўзаро келишилган соха бўйича хўжалик фаолиятини мувофиқлаштириб турилиши; *2 ишлаб чиқариш кооперациясининг бевосита субъекти сифатида турли мамлакатларнинг корхона/фирма/лари иштирок этиши; *3 тайёр маҳсулот, техналогия, қисмлар ишлаб чиқаришнинг шартнома асосида келишиб олиниши; *4 иштирокчилар ўртасида топшириқларнинг ўзаро келишилган дастур асосида тақсимланиши, ҳамда уларнинг ишлаб чиқариш ихтисослашувини таъминлаш. Республикамизнинг жаҳон ҳамжамиятига қўшилишининг шарт- шароитлари ва ташқи иқтисодий фаолиятини амалга ошириш имкониятлари мустақиллигимизни қўлга киритиш билан вужудга кела бошлади. Вужудга келган вазият ташқи иқтисодий мажмуани бошқаришнинг ўзига хос тизимини шакллантириш, алоқаларни йўлга қўйиш борасида қоида ва тамойилларни ишлаб чиқиш, республикамизнинг жаҳон иқтисодий ҳамжамиятига қўшилиш йўлларини белгилашни тақазо этди. Республикамиз президенти И.Каримовнинг “Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтишининг ўзига хос йўли”, “Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли”, “Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида”

ва “Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари” асарларида ташқи иқтисодий фаолиятни амалга оширишнинг асосий тамойиллари ўз аксини топган. “Ўзбекистон ўзининг ташқи сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда миллий хусусиятларидан келиб чиқиб, яратилган тамойилларга қатъий риоя қилади, уларни бойитиб ва кенгайтириб бориб, ташқи сиёсий ҳамда иқтисодий фаолиятнинг асосий йўналишларини қатъият ва изчиллик билан турмушга тадбиқ этади” 1 , деб таъкидлайди Президентимиз. Ўзбекистоннинг халқаро меҳнат тақсимотида ва жаҳон хўжалик алоқаларида иштирок этишининг асоси очиқ турдаги иқтисодиётни вужудга келтиришдир. Ҳозирги кунда Ўзбекистонни 170 га яқин давлат тан олди, дунёдаги 120 дан ортиқ мамлакат билан расмий дипломатик алоқалар ўрнатилган, Тошкентда 35 дан ортиқ мамлакатнинг элчихоналари фаолият олиб бормоқда. Бугунги кунда мамлакатимиз тўла ҳуқуқли асосда энг обрўли ва нуфузли халқаро ташкилотларга аъзо, масалан: БМТ нинг иқтисодий муассасалари, Халқаро валюта фонди, Жаҳон банки, Халқаро меҳнат ташкилоти, Оврупо қайта тиклаш ва тараққиёт банки, Халқаро молия корпорацияси, Осиё қайта тиклаш ва тараққиёт банки, ҳамдўстликнинг минтақавий иқтисодий ташкилоти ва бошқалар. Бундан ташқари Умумж аҳон савдо ташкилоти (ВТО) га кузатувчи мақомини олди. Агар республикамиз бу ташкилотга ҳақиқий аъзо бўлиб қўшилса, унинг иштирокчилари бўлган 1 28 та мамлакат билан савдо- сотиқ қилиш учун имконият ва имтиёзларга эга бўлади. Мавжуд имкониятлардан самарали ва оқилона фойдаланиш натижасида республикамизнинг куч ва қудратини, иқтисодий салоҳиятини ошириш, халқаро меҳнат тақсимотида ўз ўрнини эгаллашида иқтисодиётнинг устувор йўналишларини ривожлантириш, импорт ўрнини босадиган ва экспортга мўлжалланган маҳсулотлар ассортименти, ҳажмини кенгайтириш бугунги куннинг асосий вазифасидир. Айрим рақамларга эътибор қилайлик: 2000 йилда республикамизда ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулот ҳажми 104,9 %, саноат маҳсулоти ишлаб чиқариш 1 И.А.Каримов. Ызбекистоннинг ыз исти=лол ва тара==иёт йыли. Т.: Ызбекистон, 1992. 24-27 бетлар.

106,5 %, қишлоқ хўжалик маҳсулоти ишлаб чиқариш 107,0 %, халқ истеъмол моллари ишлаб чиқариш 110,0 %, аҳолига пуллик хизмат кўрсатиш 119,0% ни ташкил қилди. Халқ хўжалигида банд аҳолининг 71,3 %, ишлаб чиқарилган миллий даромаднинг 68,9 %, саноат маҳсулотининг 53,4 %, деҳқончилик маҳсулотининг 97,7 %, чакана савдонинг 95,0 % и нодавлат секторига тўғри келди. Жаҳон банки хулосасига кўра, ялпи ички маҳсулотни аҳоли жон бошига ҳисоблаганда Ўзбекистонда 1010, Украинада 1180, қирғизистонда 570, Гуржистонда 850, Арманистонда 620, Молдовада 600, Озарбайжонда 480, Тожикистонда 330, Туркманистонда 940, Албанияда 800$ ни ташкил қилди. Бу ўз навбатида иқтисодий ислоҳотлар ўз натижасини бераётганидан нишонадир. 1- жадвалда республикамизнинг ташқи савдо обороти тўғрисидаги маълумотлар келтирилган. Жадвалдан кўриниб турибдики мамлактимизнинг ташқи иқтисодий фаолияти йил сайин кенгайиб бормоқда. Масалан, ялпи ташқи савдо обороти 1996 йилда 9311.3 млн.долл.ни ташкил қилди, бу 1994 йилдагига нисбатан 75,7% га, 1995 йилга нисбатан эса 55,1% га ўсди. Шу билан бирга мустақил ҳамдўстлик давлатлари билан савдо-сотиқ сезиларли даражада камайди, 1996 йилда бу кўрсаткич 2568.3 млн.долл.ни ташкил қилиб, 1994 ва 1995 йилларга нисбатан 17,2 ва 1,6 % га камайди. Ўз навбатида узоқ хориж мамлакатлари билан савдо алоқа-лари жадал ўсди, 1994 йилда бу кўрсаткич 2199.4 млн.долл.ни ташкил этган бўлса, 1996 йилда эса бу 3,1 мартага ёки 6743.0 млн.долл.га ошди. Соф экспорт 1996 йилда манфий бўлди(-130.9 млн.долл.), чунки МҲД билан экспорт- импорт ўртасидаги фарқ импорт томонга юқори. Республикамиз ташқи савдосида нафақат миқдорий ўзгаришлар юз бериб қолмасдан, балки таркибий ўзгаришлар ҳам амалга оширилди. Аста секинлик билан экспорт товарлари таркибида хом-ашё эмас тайёр маҳсулотлар улуши сезиларли даражада ошиб бормоқда, шу билан бирга импорт таркиби ҳам ўзгариб брмоқда. А сосий эътибор машина ва асбоб- ускуналар, янги технологиялар ва “ноу-хау” келтиришга қаратилмоқда Ташқи иқтисодий фаолиятда Марказий Осиё давлатлари билан кўп томонлама алоқаларни ривожлантиришга катта эътибор берилмоқда. (Ўзбекистоннинг МҲД

билан ўзаро савдо-сотиқлари тўғрисидаги маълумотлар иловада келтирилган). Республикамизнинг Яқин Шарқ ва Жанубий-Шарқий Осиёдаги ривожланаётган мамлакатларга яқинлиги ва чегарадошлиги , Европа ва Осиё мамлакатлари савдо йўлида жойлашганлиги ташқи иқтисодий фаолиятнинг ривожига ижобий таъсир кўрсатмоқда. Бу экспортга ихтисослашган қўшма корхоналарни яратиш, табиий ресурслардан фойдаланиш бўйича чегарадош хўжаликларни ташкил қилиш, эркин иқтисодий минтақаларни шакллантириш негизида ташқи иқтисодий фаолиятни янада ривожлантириш имкониятлари вужудга келади. Республикамизнинг қадимий “Бу ю к Ипак Йўли” да жойлашганлиги сабабли евроосиё иқтисодий ва маданий кўприк вазифасини ўташи мумкин. Ана шундай кўприк доирасида товарлар, технологиялар, сармоялар, ишчи кучи, маданий қадриятларнинг ҳаракат қилиши ва айрибошланиши учун қулай шарт-шароит яратилиши мумкин. Ҳозирги кунда республикамизда импортни ўрнини қоплаш ва экспортга йўналтирилган ишлаб чиқаришни қўллаб-қувватлаш дастури амалга оширилмоқда. Ташқи иқтисодий фаолиятни янада эркинлаштириш, хорижий сармояларни устувор йўналишларга жадалроқ жалб қилиш, уларга кафолат ва имтиёзлар бериш, лицензия, “ноу-х а у”лар сотиб олишда, кадрларни тайёрлашда валюта тушумларини сарфлашда эркинликлар беришга қаратилган изчил сиёсат олиб борилмоқда. Ташқи иқтисодий фаолият самарадорлигини ошириш ушбу соҳада бошқарувни такомиллаштириш, энг аввало саноат корхоналарининг бошқариш ва иқтисодий рағбатлантириш тизимини яратишга кўп жиҳатдан боғлиқдир. Президентимиз И.Каримов таъкидлаганидек: “Жаҳон талаблари даражасидаги маҳсулотларни ишлаб чиқаришни кенгайтириш, уларнинг рақобатга бардошлилигини ошириш муҳим вазифа ҳисобланади. Бунинг учун корхоналарни замонавий илғор технология, энг янги ускуналар, айниқса кичик ва ўрта корхоналар учун мўлжалланган ихчам ускуналар билан жиҳозлаш талаб қилинади” 1 . Ҳақиқатдан ҳам жаҳон бозори товарларга, уларнинг сифатига юксак талаб қўяди, рақобат курашида енга олган корхонагина ўз товарини сота олади. 1997 йилнинг октябрида эълон қилинган президентимизнинг “Товар(ишлар, 1 И.А.Каримов. Њзбекистон иљтисодий ислоќотларни чуљурлаштириш йњлида. Т.: Њзбекистон, 1995. 102-103 бетлар.

хизмат) лар экспортини рағбатлантириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги фармо ни ва кейинги йилларда уни бажарилиши жараёнида киритилган меъёрий хужжатлар республикамиз корхоналарининг экспортга товар ишлаб чиқаришини янада кучайтиришга олиб келади. Фармо н га кўра, ўша йилнинг 1 ноябр и дан бошлаб Ўзбекистонда барча экспорт божхона солиқлари бекор қилинди ва унинг ўрнига экспорт қилувчилар учун янги имтиёзлар берилди. Бу имтиёзларнинг айримларини келтирадиган бўлсак, улар: *5 корхона ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотини эркин алмаштириладиган валютада сотадиган бўлса, у ҳолда олдиндан тўлов ва аккредитивсиз экспорт қилиш ҳуқуқи берилади; *6 товар экспорти ички бозор баҳосидан паст баҳода амалга оширилганда, солиққа тортиш ҳақиқатда сотилган баҳо юзасидан амалга оширилади; *7 экспортга чиқарилаётган товарлар ҳажми умумий сотиш ҳажмининг 30 фоизини ёки ундан ортиғини ташкил қилса, даромадга солинадиган солиқ миқдори икки мартага қисқартирилади; *8 МҲД га маҳсулот экспорт қиладиган корхоналар 1998 йил 1 январдан бошлаб акциз солиғи ва қўшилган қиймат солиғидан озод қилинадилар; *9 мулкчилик шаклидан қатъий назар барча ишлаб чиқариш корхоналари чет давлатларда ўзларининг савдо уйларини, ваколатхоналарини очишлари мумкин, шу билан бирга уларга консигнация шартлари асосида товар етказиб беришларига рухсат берилди. Юқорида санаб ўтилган имтиёзлар республикамизнинг экспортга йўналтирлган ишлаб чиқаришни қўллаб қувватлаш, корхоналарнинг экспортга маҳсулот чиқаришидан моддий манфаатдорлигини ошириш, экспорт таркибида тайёр маҳсулотлар миқдорини кўпайтириш бўйича кўрган навбатдаги тадбирларидир. Ташқи иқтисодий фаолиятни ривожлантиришда хорижий сармояларни жалб этиш учун қулай шарт-шароитлар яратишга, ҳамда зарур бўлган инфраструктураларни яратишга катта аҳамият берилмоқда. Булар жумласига

Ташқи иқтисодий алоқалар вазирлиги, Ташқи иқтисодий фаолият миллий банки, Хорижий сармоялар бўйича агентлик, “Ўзбекинвест” экспорт-импорт суғурта компанияси, АқШ билан ҳамкорликда тузилган “ЎзАИГ” интернейшнл суғурта компанияси ва ҳоказоларни киритишимиз мумкин. Бу ташкилот ва муассасалар республикамизга хорижий сармояларнинг кириб келишини тезлаштиришда, устувор йўналишларни аниқлашда, уларни суғурталашда, банк ва консалтинг хизматлари кўрсатишда ўз ҳиссаларини қўшмоқдалар. Хорижий сармояларнинг улуши йил сайин ошиб бормоқда (3 - жадвал). Жадвалдан кўриниб турганидек 1997 йилнинг ўзида жалб қилинган сармоялар 5 йил ичида жалб қилинган умумий сармояларнинг 57,2 фоизини, бевосита сармояларнинг эса 78,6 фоизини ташкил қилди. Хорижий сармояларни жалб қилиш орқали 30 та йирик, 16 та ўрта ва кўп миқдордаги майда лойиҳалар амалга оширилди. 80 дан ортиқ мамлакат сармоялари билан тузилган қўшма корхоналар сони 3061 тадан ошиб кетди, шулардан ҳозирги кунда 1950 тага яқини фаолият олиб бормоқда. Ўзбекистоннинг халқаро меҳнат тақсимотида ўз ўрнини топиши ва экспорт салоҳиятини янада ривожлантириши учун қуйидаги вазифаларни амалга ошириш лозим: *10 республиканинг экспорт имкониятларидан тўлароқ фойдаланишга шароит яратиш, экспортга йўналтирилган миллий иқтисодни шакллантириш; *11 маблағларни экспортга мўлжалланган, рақобатбардош, фан сиғими юқори бўлган маҳсулотлар ишлаб чиқарадиган саноатнинг устувор йўналишларида жамлаш; *12 ташқи иқтисодий фаолият тармоқлари мажмуини - ихтисослаштирилган савдо уйлари, лизинг, консалтинг, франчайзинг ва суғурта фирмаларини; банк, транспорт, коммуникация тизимини янада такомиллаштириш; *13 маҳсулотларни стандартлаш ва сертификациялаш халқаро тизимига жадаллик билан ўтишни таъминлаш; *14 тармоқ ичида экспортга маҳсулот ишлаб чиқаручи махсус цех ёки корхона ташкил қилиш ва уларни замонавий технологиялар билан таъминлашни

йўлга қўйиш; *15 технопарк ёки технополислар ташкил қилиш асосида илмий тадқиқот ва тажриба - лойиҳа ишларини бевосита ишлаб чиқариш билан қўшиб олиб бориш; *16 миллий лицензиялаш ва патентлаш тизимини бугуннинг талаби асосида ташкил қилиш; *17 доимий равишда ички ва ташқи бозор конъюнктураси маркетинг тадқиқотларини амалга ошириш, харидорлар эҳтиёжига мос келадиган товарлар гаммасини яратиш ва ҳоказолар.

Фойдаланилган адабиётлар: Ўзбекистон Республикаси қонунлари 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. –Тошкент: Ўзбекистон, 2003. 2. Ўзбекистон Республикасининг “Тадбиркорлик ва тадбиркорлик фаолиятининг кафолатлари тўғрисида” ги қонуни. 1999 йил 14 апрель. 3. Ўзбекистон республикаси Президентининг 14.06.2005 йилдаги «Бозор ислоҳотларини чуқурлаштириш ва иқтисодиётни янада эркинлаштириш соҳасидаги устувор йўналишлар амалга оширилишини жадаллаштириш чора- тадбирлари тўғрисида» ги фармони. 4. Ўзбекистон республикаси Президентининг 14.06.2005 йилдаги «Тадбиркорлик субъектларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» ги фармони. 5. Ўзбекистон республикаси Президентининг 20.06.2005 йилдаги «Микрофирмалар ва кичик корхоналарни ривожлантириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида» ги фармони. 6. Постановление Кабинета Министров РУз от 31.03.1998 г. «О дополнительных мерах по либерализации внешнеторговой деятельности». 7. Постановление Кабинета Министров РУз от 7.04.1999 г. «О дополнительных мерах по обеспечению выполнения прогноза и поступления валютной выручки в 1999 г.» 8. Постановление Кабинета Министров РУз от 29.06.2000 г. «О мерах по дальнейшему развитию и укреплению внебиржевого валютного рынка». 9. УзР Президентининг 11.04.2005 йилдаги «Тўғридан-тўғри хусусий хорижий инвестицияларни жалб этишни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора тадбирлар тўғрисидаги» фармони Ўзбекистон Республикаси Президенти асарлари 1. Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. –Т.: Ўзбекистон, 2005.

2 . Каримов И.А. Ўзбекистон демократик тараққиётининг янги босқичида – Т.: Ўзбекистон, 2005. 3. Каримов И.А. Узбекистон иктисодий ислохотларини чукурлаштириш йулида. Т.: Узбекистон, 1995 г, стр. 17, 29, 102-119. 4. Каримов И.А. Узбекистон - бозор муносабатларига утишнинг узига хос йули. Т.: Узбекистон, 1996 г. 5. Каримов И.А. Узбекистон ХХ1 аср бусагасида: хавфсизликка тахдид баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари. Т.: Узбекистон, 1997 г.

O'xshashlar

Ўзбекистоннинг жаҳон хўжалик тизимига интеграциялашувида ташқи иқтисодий алоқаларнинг аҳамияти

Ташқи иқтисодий фаолият маркетинги

Ташқи иқтисодий фаолиятда ахборот таъминоти

Ташқи иқтисодий фаолиятда ахборот таъминоти

Жаҳон бозорида қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг халкаро савдоси