Bosh sahifa
Referatlar
Iqtisodiyot
Yaponiya byudjet tizimi
Yaponiya byudjet tizimi
Yuklangan vaqt:
23.10.2023
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
25.8125 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Yaponiya soliq tizimi
Byudjet tuzilishi va byudjet tizimi amal qilishning qonuniy huquqiy asoslari
Byudjet chegarasi va byudjet chizig’i
Byudjet tashkilotlarida byudjet hisobining tashkiliy-uslubiy jihatlari
Byudjet-soliq siyosati
![qonunlar mavjud, chunki mamlakatning o’zi soliq qonunchiligining eng rivojlangan tizimini yaratishdan manfaatdor [2]. Agar Yaponiyaning qonunchilik bazasiga baho beradigan bo’lsak, bu davlat byudjet jarayonini ishlab chiqish va ijro etish sifati bo’yicha dunyoda birinchi o’rinlardan birini egallaydi. Yaponiyada byudjet jarayonining xususiyatlarini tahlil qilish orqali biz ushbu jihatni mamlakat qonunchiligida qayta ko’rib chiqish va uning amalda qo’llanilishini nazarda tutamiz. 1 . Davlat byudjeti nazorati. Yaponiya Konstitutsiyasi bizga Vazirlar Mahkamasining vakolatlarini beradi, bu qonun hujjatlariga muvofiq byudjet loyihasini tayyorlaydi. Shuni hisobga olish kerakki, byudjetni tayyorlash Vazirlar Mahkamasi tomonidan asosiy byudjet siyosati qabul qilinishidan boshlanadi. Shu bilan birga, “Davlat moliyasi to’g’risida”gi qonunda ko’rsatilgan ko’rsatmalar Moliya vazirligi byudjetni tayyorlash bilan shug’ullanayotganidan dalolat beradi. Jarayon har bir moliya yili boshlanganidan so’ng (1 aprel), har bir vazirlik va idora keyingi moliya yili uchun byudjet so’rovini tuzgandan so’ng darhol boshlanadi [8]. Oxirgi yillardagi amaliyotdan ko’ra, Moliya vazirligi vazirlik va idoralarning talablarini o’tgan moliya yilida berilgan byudjet mablag’larining 25 foizidan ortiq miqdorda cheklab qo’ygan. Idoralar, vazirliklar va ularning idoralari ehtiyojlarini qondirish uchun yoz mavsumida shaxsiy ichki byudjet jarayonlarini o’tkazadi. Vazirliklar va idoralar Moliya vazirligiga 31 avgustga qadar odatda yuqori chegaraga yaqin bo’lgan so’rovlar yuboradilar [8]. Yapon adabiyotida mikrobyudjet jarayoni deganda odatda vazirlik va idoralarning byudjet so’rovlarini tashkil etish jarayoni tushuniladi. Sentyabr oyi davomida Moliya vazirligining byudjet boshqarmasi vazirlik va idoralar rahbarlarining so’rovlarini byudjet inspektorlari oldida ko’rib chiqadi. Shu bilan birga, inspektorlar vazirlik yoki idoralarning dastur va rejalari yuzasidan savollar berishi mumkin. Lekin ular aniq byudjet raqamlari haqida gapirmaydilar.](/data/documents/0cf32779-618c-4bf0-9724-9564986feb6b/page-3.png)
![Oktyabr va noyabr oyining oxirida byudjet inspektorlari va ularning xodimlari bo’limlarning talablarini batafsil muhokama qiladilar. Ushbu mikro-byudjet jarayoni navbatdagi makrojarayon, Moliya vazirligining yuqori rahbariyati tomonidan byudjetning umumiy bajarilishini ko’rib chiqish bilan birgalikda amalga oshiriladi. Moliya vazirligi tomonidan byudjet konferensiyasi dekabr oyining birinchi yarmida yig’ilish shaklida o’tkaziladi [8]. Ushbu yig’ilish byudjet idorasi tomonidan tayyorlangan byudjet loyihasiga o’zgartirishlar kiritish yoki bevosita tasdiqlash maqsadida o’tkaziladi. Va bu byudjet loyihasi tasdiqlangandan keyin u Moliya vazirligi loyihasiga o’zgartirildi. Dekabr oyida byudjet idorasi byudjet loyihasining qisqacha ko’rinishini tayyorlaydi. Moliya vazirligi rahbariyati ushbu hujjatni tasdiqlaydi va Vazirlar Mahkamasiga yuboradi [8]. Bu vaqt ichida deputatlar Moliya vazirligiga taklif yoki so’rov bilan murojaat qilgan taqdirda ham partiya yoki parlament byudjet jarayoniga aralashmaydi. Biroq dekabr oyida hukmron partiya vakillaridan tuzilgan maxsus komissiya o’z byudjet dasturini ko’rib chiqadi va u byudjet loyihasi eʼlon qilinishidan oldin Vazirlar Mahkamasi va Moliya vazirligiga taqdim etiladi. Moliya vazirligi loyihasini nashr etish odatda dekabr oyining o’rtalariga mo’ljallangan. Biroq, ko’pincha yanvar-fevral oylariga qoldiriladi va shundan keyin loyihani qayta ko’rib chiqish uchun taxminan bir hafta davom etadigan muzokaralar davri boshlanadi. Vazirlik va idoralar vakillari o’rtasida o’tkazilgan ushbu muzokaralar natijasida Moliya vazirligi bilan birgalikda kichik miqdordagi qo’shimcha mablag’lar ajratilishi mumkin. Muzokaralarning yakuniy bosqichi - hukmron partiyaning Vazirlar Mahkamasi vakillari bilan uchrashuvi. Barcha muzokaralar va tasdiqlashlar natijasida qayta ko’rib chiqilgan byudjet Vazirlar Mahkamasi majlisida tasdiqlanadi va hukumatning rasmiy loyihasi sifatida parlamentga yuboriladi. Kamdan-kam hollarda parlament eshituvlari byudjet loyihasini sezilarli darajada o’zgartirishi mumkin. Bu holat parlament boshqaruvi tizimiga to’g’ri keladi, u byudjetni tuzish jarayonida hukumat va hukmron partiya o’rtasida yaqin aloqalar va ko’plab maslahatlashuvlar o’tkaziladi. Budjet loyihasini](/data/documents/0cf32779-618c-4bf0-9724-9564986feb6b/page-4.png)
![parlamentda ko’rib chiqish boshida hukumat va parlament byudjet masalalariga taalluqli bir to’xtamga kelishi mumkinligi muhim. 2. Byudjet loyihasi. Byudjet loyihasini parlament tomonidan ko’rib chiqish Vakillar palatasida boshlanadi. Loyiha taklifi kiritilgandan so’ng, Moliya vaziri Jamoatlar palatasi oldida byudjetni shakllantirish tamoyillariga taalluqli masalalar bo’yicha nutq so’zlaydi; byudjet va soliq rejasining xususiyatlari; g’aznachilikni boshqarish asoslari va tamoyillari va boshqa masalalar [6]. Vakillar palatasining Byudjet qo’mitasi byudjet loyihasini ko’rib chiqadi va ushbu palataga tavsiyalar beradi. Vakillar palatasi loyihani ovozga qo’yadi va keyin uni Maslahatchilar palatasiga taqdim etadi. Bu odatda mart oyining boshida sodir bo’ladi. Bundan tashqari, byudjet loyihasi Byudjet komissiyasi va Kengash palatasining boshqa qo’mitalari orqali o’tadi. Byudjet loyihasi moliya yili boshiga qadar 1 aprelgacha [10] Kengashlar palatasida umumiy ovoz berish uchun yuboriladi. Maslahatchilar palatasining qarori Vakillar palatasining qaroridan farq qilsa, u holda masala ikki palata vakillaridan iborat bo’lgan kelishuv qo’mitasiga yuboriladi. Agar qo’mita munozarali masalalar bo’yicha o’zaro maqbul qarorlar qabul qilmasa, u holda Konstitutsiyaga asoslangan masala qarori Vakillar palatasiga yuboriladi. Agar Kengashlar palatasi byudjet loyihasi bo’yicha yakuniy qarorga kelmasa, byudjet loyihasi ko’rib chiqilgandan keyin 30 kun o’tgach, Vakillar palatasi qarorining ustuvorligi qoidalari qo’llaniladi. Agar byudjet hali tasdiqlanmaganligi aniq bo’lsa, hukumat moliyaviy yil davri uchun dastlabki byudjetni belgilash va uni parlamentga taqdim etish huquqini o’zida saqlab qoladi [10]. Vaqtinchalik byudjet doimiy byudjet qo’llanilishi bilanoq tugaydi. Biroq, vaqtinchalik byudjetda tasdiqlangan mablag’lar yoki shartnomalar o’z kuchini saqlab qoladi va doimiy byudjetning bir qismi hisoblanadi. Hukumat qo’shimcha byudjet tuzish va ularni parlamentga tasdiqlash uchun taqdim etish huquqini o’zida saqlab qoladi. Odatda byudjetning bunday holatlari quyidagi hollarda paydo bo’lishi mumkin:](/data/documents/0cf32779-618c-4bf0-9724-9564986feb6b/page-5.png)
![davlat tomonidan o’z majburiyatlarini yoki muhim funksiyalarini bajarish uchun zarur bo’lgan mablag’lar bo’yicha yetishmovchiliklarni qoplash hamda byudjet ishlab chiqilgan va tasdiqlangandan keyin yuzaga kelgan xarajatlarni qoplash; byudjetni tuzish va tasdiqlashdan keyin yuzaga kelgan vaziyatga muvofiq byudjetni o’zgartirish. Byudjet to’g’risidagi qonun loyihasidan tashqari, hukumat har yili mahalliy davlat hokimiyati organlarining daromadlari va xarajatlarining taxminiy sof balansi shaklida mahalliy moliya to’g’risidagi qonun loyihasini tayyorlaydi va e’lon qiladi. Loyiha ham parlament tasdig’iga kiritiladi va mahalliy byudjetni shakllantirish uchun asos bo’ladi [9]. Hozirgacha Yaponiya byudjeti jarayonining eng keng tarqalgan xususiyatlari ko’rib chiqildi. Ammo byudjetlashtirish jarayonida to’g’ri qarorlarni aniqlash uchun g’oyalarni Yaponiya byudjet tizimining asoslari bilan ta’minlash kerak. Yaponiya byudjet tizimi barcha turdagi byudjetlarning yig’indisidir. Yaponiya moliya tizimi federal byudjet, mahalliy byudjet va maxsus hisobvaraqlardan iborat bo’lib, ularda maxsus fond va firma va korporatsiyalar uchun hisob qaydnomasi mavjud bo’lib, ular o’z navbatida federal va mahalliy hukumatlarga tegishlidir. Yagona davlat sifatida Yaponiya ikki bosqichli byudjet tizimiga ega bo’lib, u quyidagilardan iborat: milliy byudjet va mahalliy hokimiyat byudjeti. Ushbu bo’g’inlarga qo’shimcha ravishda milliy moliya tizimiga maxsus fondlar va davlat korporativ moliyasi kiradi. Yaponiyada moliyaviy yil 1 apreldan 31 martgacha davom etadi. Byudjetning daromadlari va xarajatlari moddalar va paragraflarni o’z ichiga olgan holda bo’limlarga guruhlangan. Daromadlar etti bo’lim, o’n bir modda va qirq uch paragrafga bo’lingan. Xarajatlar o’n uch bo’lim, qirq bir modda va ikki yuz qirq ikki bandga bo’linadi. Yaponiya byudjeti daromadlari soliq va soliqdan tashqari daromadlardan iborat. Yaponiya byudjetining o’ziga xos xususiyati shundaki, soliqqa tortilmaydigan daromad byudjetga kiritilgan (taxminan 15%) [5]. Soliqsiz daromadga quyidagilar kiradi: ijara daromadi; jarimalar, jarimalar;](/data/documents/0cf32779-618c-4bf0-9724-9564986feb6b/page-6.png)
![lotereyalardan olingan daromadlar; er va boshqa ko’chmas mulkni sotishdan olingan daromadlar; kreditlar; boshqa soliq bo’lmagan tushumlar. Tarixiy omillarni hisobga olgan holda byudjet xarajatlari dunyoning boshqa rivojlangan mamlakatlaridagi shunga o’xshash byudjet xarajatlaridan past bo’lgan. Biroq 20-asr oxiri 21-asr boshlarida budjet xarajatlari ko’paya boshladi. Ammo yalpi ichki mahsulot ulushi o’zgarmadi. Boshqacha aytganda, xarajatlarning o’sishi soliq yukining oshishi bilan bog’liq emas. Byudjet xarajatlarining etarli qismi ijtimoiy xarajatlarga to’g’ri keladi (taxminan 50%) [5], shu jumladan: keksalik va nogironlik pensiyalari (30%) [5]; ta’lim (13%) [5]; salomatlik (1,5%) [5]; boshqa ijtimoiy xarajatlar. Harbiy xarajatlar umumiy byudjet xarajatlarining taxminan 4% [5] ni tashkil qiladi. Bu boshqa davlatlar bilan solishtirganda nisbatan kichik raqam. 3 . Byudjet siyosati. Yaponiyada ko’plab ijtimoiy xarajatlar an’anaviy ravishda keksa odamlarning hayotiga bo’lgan munosabat bilan bog’liq. Yaponiyada ushbu toifadagi aholi soni doimiy ravishda o’sib bormoqda, bu esa ijtimoiy xarajatlarning o’sishiga olib keladi. Bundan tashqari, Yaponiyada umr ko’rish davomiyligi yuqori bo’lgan odamlar soni ko’p. Ammo shu bilan birga, pensiya muddati har bir davr uchun keyingi sanaga qoldiriladi, chunki hayot sifatining oshishi aholining tadbirkorlik faoliyati davomiyligining oshishiga olib keladi [5]. Ilmiy-tadqiqot va ilmiy-tadqiqot ishlariga sarflanadigan xarajatlar ham davlat byudjetidan moliyalashtiriladi.Ta’lim va fan Yaponiyada iqtisodiy o’sishning asosiy harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. Yaponiya yalpi ichki mahsulotining so’nggi yillardagi asosiy o’sishi tadqiqot va ishlanmalar hisobiga ta’minlandi. Davlat byudjeti avtomobil yo’llari qurilishi, havo va temir yo’l transporti, aloqa tizimlarini rivojlantirish, tabiiy ofatlarni bartaraf etish xarajatlari va boshqa ko’plab ishlarni qo’llab-quvvatlaydi [5]. Yaponiyaning pul-kredit siyosati davlat mablag’laridan faqat iqtisodiy hayotning bozor mexanizmlari ta’minlay olmaydigan sohalarida foydalanish kerakligiga asoslanadi. Davlat resurslari bozor faoliyatining faoliyat yuritishi](/data/documents/0cf32779-618c-4bf0-9724-9564986feb6b/page-7.png)
