Xalqaro soliq munosabatlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Xalqaro soliq munosabatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

121.5 KB

Ko'chirib olish

Xalqaro soliq munosabatlari Reja: 1. Xalqaro faoliyatni soliqqa tortish va mamlakat tashqi soliq siyosati 2. Xalqaro soliq kelishuvlarining maqsadi 3. O`zbekiston respublikasining tashqi soliq siyosati 4. Soliqlarni rejalashtirish

1. XALQARO FAOLIYATNI SOLIQQA TORTISH VA MAMLAKAT TASHQI SOLIQ SIYOSATI Xalqaro soliq munosabatlari, xalqaro moliya munosabatlarining muhim ajralmas tarkibiy qismidir. Mazkur soha mamlakatlararo soliq munosabatlarini tartibga solish masalalari bilan shug’ullanadi. Barcha mamlakatlarda chet el bilan bo’ladigan soliq munosabatlarining ikki muammoli tomonini kuzatish mumkin. Muammoning birinchi tomoni mamlakat hududida faoliyat yuritayotgan xorijliklarga soliq qonunchiligining qanday qo’llanilishi bo’lsa, ikkinchi tomoni, xorijda faoliyat yuritayotgan mamlakat fukarolariga nisbatan soliq tartibining qo’llanilishi yoki qabul qiluvchi mamlakat soliq qonunchiligi tomonidan mazkur shaxslar huquqlarini paymol etilishidan muxofaza etish muammosidir. Ikkinchi muammoning o’ziga xos tomoni shundaki, hech bir mamlakat boshqa mamlakatdan o’ziga tegishli fukarolar va kapitalga soliq imtiyozlari berishni talab qilish huquqiga ega emas. Ammo, har qanday mamlakat o’zaro kelishuvlar asosida, shaxslar va kapital bo’yicha soliqlarni mahalliy shaxs va kapital, yoki uchinchi mamlakat vakillariga nisbatan tenglashtirish imkoniyatiga ega (agar qabul qiluvchi tomon, mahalliy aholiga nisbatan, xorijliklarga soliqlar bo’yicha alohida imtiyozlar bergan bo’lsa). Aks holda , ikkinchi mamlakat ushbu oddiy tartibni buzgan tomonning shaxslari yoki kapitaliga nisbatan, mos ravishda, soliq bo’yicha diskriminatsiya tadbirlarni o’tkazish bilan kurkitishi mumkin. Bular barchasi, xalqaro soliqqa tortishni o’rganish zaruratini oshiradi. Xalqaro soliqqa tortish amaliyotini o’rganish - busuveren davlatlardagi soliq huquqlarini muvofiqlashtirishni o’rganishdir. Har bir mamlakatda soliq yurisdiktsiyasini kengaytirish va uni muxofaza etish, shuningdek, tovar, xizmat va kapitalni eksport qiluvchilarga soliq imtiyozlari berish bilan bog’liq tadbirlarning umumiy yig’indisi mamlakatning tashqi soliq siyosati deyiladi. Ushbu siyosatning qaysi tomonga yo’nalishi muayyan vaziyatdan kelib chiqadi. U byudjet daromadlarini oshirish nuqtai nazaridan yoki eksportni qo’llab-quvvatlash maqsadidan kelib chiqish i mumkin. Ammo, shu narsani yoddan chiqarmaslik lozimki, bu sohada manyovrlashtirish imkoniyatlari ancha chegaralangan: yuqorida aytilganidek, hech bir mamlakat o’z fukarolari yoki kapitali uchun boshqa mamlakatdan, mahalliy aholiga qo’llanilayotgan soliqqa tortishga nisbatan imtiyozlirok bo’lgan tartibni talab qilishga xakli emas. Xuddi shuningdek, hech bir mamlakat o’z hududida faoliyat yuritayotgan xorijiy fukaro va shaxslarga, soliq yukini mahalliy aholidan keskin farq qiluvchi nisbatlarda oshirishga xakli emas. Bunday holatning yuz berishi, mazkur mamlakatning xorijiy bozorlaridagi faoliyatiga nisbatan ham xuddi shunday chora-tadbirlar qo’llanilishiga olib kelishi mumkin. Hozirgi kunda, mamlakat soliq yurisdiktsiyasining juda tor doirada amalga oshirishi mumkin bo’lgan manyovrlashtirish imkoniyatlari mavjud bo’lib, u yildan-yilga qisqarib bormoqda. Tashqi soliq siyosati ishlab chiqilishida olib boriladigan hisob-kitoblar, ushbu siyosatning muvaffakiyat darajasini belgilab bermoqda. Amalga oshiriladigan xalqaro savdo va kapital harakati hajmlari bir necha milliard dollarni tashkil etishi inobatga olinsa, u holda, to’g’ri olib

boriladigan tashqi soliq siyosatining qiymati, har bir mamlakat uchun bir-necha million va xattoki, milliard dollar darajasida bo’lishi mumkin. To`gri ishlab chiqilmagan tashqi soliq siyosatining salbiy oqibatlari sifatida (eksport bo’yicha mavjud raqobat va xalqaro mehnat taqsimotida ishtirok etish shartlarining yomonlashuvidan kuriladigan zararlardan tashqari), faqatgina, yig’ib olinmagan soliq tushumlari yoki tashqi faoliyatdan valyuta tushumlarining pasayishi bo’yicha yirik summalarda qurilishi mumkin bo’lgan zararlarni keltirish mumkin. Aksariyat mamlakatlar qonunlarida xorijiy shaxslar va kompaniyalarni soliqqa tortishning faqatgina umumiy tomonlari belgilab beriladi. Va ular keyinchalik hukumat ko’rsatmalarida, sud qarorlarida, ma'lum milliy odatlarda va boshqalarda aniqlashtiriladi. Har bir mamlakat uchun xalqaro soliq munosabatlarini tartibga solinishida quyidagilar asosiy vositalar hisoblanadi: • bir yoqlama chora-tadbirlar yoki milliy soliq siyosatining chora-tadbirlari bo’lib, boshqa mamlakatlar hukumatlari bilan hech qanaqa kelishuvlarsiz amalga oshiriladi (mamlakatda faoliyat yuritayotgan xorijliklar va mamlakatning xorijda faoliyat yuritayotgan fukaro va korxonalariga nisbatan soliq tartibining belgilanishi); • shartnomaviy chora-tadbirlar, ikkinchi tomon bilan yoki ikki tomonlama, yoki ko’p tomonlama asosda (xalqaro kelishuv), yoki «soliqlarning garmonlashuvi» deb nomlanadigan kelishuvlar doirasida (ya'ni, ikki yoki undan ortiq shartlashayotgan mamlakatlarning milliy soliq siyosatlarini o’zaro muvofiqlashtirish asosida)gi chora- tadbirlar. Hozirgi kunda, amalda yuzdan ortiq soliq kelishuvlari mavjud. Bundan tashqari, u yoki bu darajada mamlakatlar o’rtasidagi soliq munosabatlariga taalluqli bo’lgan turli xil xalqaro kelishuvlar ham mavjud. Umuman, soliq kelishuvlari bir-nechta tur va ko’rinishga ega. Ulardan ayrimlarini alohida ajratib ko’rsatish mumkin: • ma'muriy yordam ko’rsatish bo’yicha kelishuv; • «chegaralangan» soliq kelishuvlari; • umumiy soliq kelishuvlari; • hadya va merosdan olinadigan soliqlar bo’yicha kelishuv; • ijtimoiy sug’urta to’lovlari bo’yicha soliq kelishuvlari va boshqalar. Hozirda ushbu kelishuvlarning barchasi ko’pchilik vaziyatlarda yangi kelishuv shakli bo’lgan - «Umumiy soliq kelishuvi» bilan almashtirilmoqda (ushbu soliq kelishuvi to’liqligicha «Ikki yoqlama soliqqa tortishni bekor qilish hamda daromad va kapitalni soliqqa tortish sohasidagi chetga chiqishlarga qarshi kurash bo’yicha kelishuv» deb nomlanadi va asosan, Birinchi Jahon urushidan so’ng, keng qo’llanila boshlangan). 2. XALQARO SOLIQ KELISHUVLARINING MAQSADI

Soliq kelishuvlarining asosiy maqsadi - hamkor mamlakatlar o’rtasida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan ikki yoqlama soliqqa tortishning barcha ko’rinishlariga barham berishdan iborat. Ushbu kelishuvlar ma'lum qoida va tadbirlar ketma- ketligini qat’iy tartibda amalga oshirishni ko’zda tutadi. Kelishuvlar ikki yoqlama soliqqa tortishga qanday qilib barham beradi? Soliq kelishuvlari ikki yoqlama soliqqa tortishga barham berishning uch pogonali tizimini qo’llashni ko’zda tutadi. Birinchi bosqichda, hamkor mamlakatlarda «rezident» va «daromad manbasi» qoidalaridan kelib chiqadigan ikki yoqlama soliqqa tortishga barham beriladi. Ushbu maqsadlarda kelishuvda ikki yoqlama rezidentlik va «moddiy» moddalar bo’yicha tortishuvlarni echishga qaratilgan qismlar mavjud bo’lib, ular tomonlardan biriga daromadlarning aniq turlari bo’yicha ma'lum soliqqa tortishda mutlaq huquq beradi. Ikkinchi bosqichda, «rezident» va «daromad manbasi» moddalar bo’yicha barcha munozaralar hal etilgandan so’ng, qolgan ikki yoqlama soliqqa tortishga barham beriladi. Bunday barham berish har bir mamlakatning ichki me'yorlari asosida ta'minlanadi. Yangi soliq kelishuvida esa, ushbu me'yorlarning mavjudligi yoki mavjud emasligi ko’rib chiqiladi. Oxirgi holatda, ikki yoqlama soliqqa barham berish bo’yicha yangi tartib, kelishuv asosida joriy etilishi mumkin. Odatda, quyidagi usullardan biri qo’llaniladi: «ozod qilish» usuli yoki «soliq krediti» usuli. Soliq kelishuvi tuzilayotgan paytda tomonlar ushbu ikki usuldan birini tanlashi, yoki ularni ikkalasidan ham zaruriy paytlarda foydalanishi mumkin. Ammo, shuni alohida ta'kidlash lozimki, soliq kelishuvlarida «soliq krediti» usulidan ko’proq foydalaniladi. Bu holatni xattoki, ichki soliqqa tortish tizimida ko’proq «ozod qilish» usulidan foydalanadigan mamlakatlarda ham kuzatish mumkin. Buning asosiy sabablaridan biri - «soliq krediti» usulida soliqlarni to’lashda xalqaro chetga chiqish imkoniyatlarining ancha pastligidir. Uchinchi bosqichda, hamkor mamlakatlarda soliqqa tortiladigan daromadlarni turlicha aniqlash sababli kelib chiqadigan ikki yoqlama soliqqa tortishga barham beriladi. Bunday ikki yoqlama soliqqa tortish, odatda, soliq organlarining o’z vakolatlari doirasida soliqlarni undirish uchun soliq to’lovchilar daromadlarini qayta taqsimlash bo’yicha harakatlaridan kelib chiqadi. Aksariyat mamlakatlarda soliq organlariga bunday huquq ichki qonunchilikda ko’zda tutilgan bo’lib , tadbirkorlik daromadlari, foiz va royalti to’g’risidagi kelishuv moddalari bilan tasdiqlanadi. Masalan, 1977 yilda qabul qilingan DCRT Shakliy konventsiyasining tadbirkorlik daromadlari to’g’risidagi moddalariga binoan, «doimiy faoliyat yurituvchi tashkilot»ning foydasi soliq ma'muriyati tomonidan xuddi shunday faoliyat turi bilan shug’ullanuvchi korxona, tashkilotning foydasi kabi hisob-kitob qilinishi mumkin; foiz va royalti haqidagi moddada esa, kreditor va qarzdor o’rtasidagi alohida kelishuvlar natijasida kelib chiqadigan o’zgarishlarga barham berish to’g’risida so’z boradi. Ammo, uz-o’zidan ma'lumki, agar biror mamlakat mahalliy korxonalarga nisbatan soliqqa tortiladigan daromadni yoki biror shaxsni, xorijiy shaxs foydasiga o’tkazgan va xarajat sifatida aks ettirilgan summasini «tiklasa», unda ushbu summani oluvchi xorijiy shaxs daromadlari bo’yicha kerakli o’zgarishlar amalga oshiriladi. Aks holda, birinchi mamlakat soliq organlarining

bunday kvalifikatsiyani inobatga olmasligiga qaramasdan, xorijiy shaxs tomonidan olingan ushbu summa, xorijiy shaxsning daromadi sifatida qaytadan soliqqa tortilishi mumkin. Soliq kelishuvlari mavjud bo’lmagan sharoitda, birinchi mamlakatning soliq organlari, soliq to’lovchining bunday daromadlari, ikkinchi davlat hukumati tomonidan daromad sifatida tan olinmaydi va ushbu daromadlarni soliqqa tortish bazasidan chiqarish zarurligi bo’yicha iltimosnomasini ko’pchilik hollarda, qondirmaydi. Soliq kelishuvlari, ikki yoqlama soliqqa tortishga barham berish maqsadlaridan tashqari, muhim maqsad -soliq to’lashdan chetga chiqish holatlariga qarshi kurashni ko`zlaydi. Ushbu sohada soliq kelishuvlari orqali soliq organlari hamkorligining asosi va tartibi belgilab olinadi. Shuning uchun ham, soliq kelishuvlarida daromadlarni yashirishga qarshi, chet elga daromadni yashirin tarzda o’tkazishga qarshi soliq organlarining birgalikdagi kurashi bo’yicha bir qator yo’riqnomalar kiritiladi. Bu «doimiy faoliyat yurituvchi tashkilot»ning daromadlarini tartibga solish bo’yicha yo’riq; assotsiatsiyalashgan korxonalar to’g’risidagi modda (bosh kompaniya va filiallar o’rtasida daromadlarni taqsimlash bo’yicha tuzatishlar kiritishga imkon beradigan); alohida munosabatlar tufayli hamkorlar o’rtasida foiz to’lovlari va royalti bo’yicha soliqqa tortiladigan daromadlardagi «xatolarni» to’g’rilash bo’yicha shartlar va boshqalar. Yuqorida aytib o’tilganidek, boshqa asosiy masalalar bilan birga, soliqqa doir masalalarni ham o’z ichida ko’rib o’tadigan bir-qancha xalqaro kelishuvlar mayjud. Birinchidan, ikki mamlakat o’rtasidagi o’zaro munosabatlar asosini tashkil etuvchi keng tarqalgan kelishuvlar. Ushbu kelishuvlarda qoidaga binoan, soliqlar bo’yicha diskriminatsiya kilmaslik, ya'ni boshqa mamlakatning fukaro va kompaniyalariga xuddi mahalliy fukaro va kompaniyalar uchun joriy qilingan soliq tartibini joriy qilish to’g’risidagi yo’riqnomalar aks etadi. Ammo, shu narsa qayd etiladiki, har bir mamlakat o’z fukarolariga va kompaniyalariga beradigan soliq imtiyozlarini boshqa mamlakat fukarolariga va kompaniyalariga berishga majbur emaslar. Ikkinchidan, diplomatik va konsullik munosabatlarini o’rnatish bo’yicha (maxsus konsullik konventsiyalarini ham kiritish mumkin) kelishuvlar. Ushbu kelishuvlarda tomonlar diplomatik va konsullik idoralari hamda ularda faoliyat yuritayotgan shaxslarga beriladigan soliq imtiyozlarini o’zaro kelishadilar. Imtiyozlar hajmi, odatda, ushbu shaxslarning boshqa mamlakat hududida bo’lish maqsadalri va faoliyat doiralari bilan chegaralanadi. Mazkur imtiyozlar ro’yxati 1961 va 1963 yillarda qabul qilingan ko’p tomonlama diplomatik hamda konsullik vakolatxonalari haqidagi Vena konventsiyalarida o’z aksini topgan. Dunyoning aksariyat mamlakatlari ushbu konventsiyaga a'zo. Shuni ta'kidlash lozimki, yuqoridagi ikki xil kelishuvlarda ko’zda tutiladigan kelishuvlar, u yoki bu ko’rinishda, umumiy soliq kelishuvlarida ham inobatga olinadi. Uchinchidan, hamkor mamlakatdan olib kiriladigan tovar va xizmatlarga maksimal darajadagi qulay soliq muhitini yaratishga yo’naltiriladigan tartibni qo’llash bo’yicha, tomonlar o’rtasi da tuziladigan savdo kelishuvi va shartnomalari.

Soliqlar bo’yicha ta'sir etishga ko’ra, ushbu kelishuvlar, ko’pchilik holatlarda faqatgina boj to’lovlari bo’yicha keng tarqaladi. Ammo, ba'zi hollarda, ushbu kelishuvlar umumiy soliqlarga ham taalluqli bo’lishi mumkin hamda tashqi savdo faoliyatining boshqa me'yorlarini (valyuta bo’yicha, bank operatsiyalari bo’yicha va boshqalar) ham qamrab olishi mumkin. Jahon soliq kodeksLBirlashgan millatlar tashkiloti u yoki bu xalqaro dasturlar asosida bozor islohotlarini amalga oshirayotgan davlatlarga ma'lum bir loyihalami ishlab chiqish va joriy etishda yordam berish hamda hamkorlik qilishni amalga oshiradi. Bunday hamkorlik yo’nalishlaridan biri - zamonaviy xalqaro iqtisodiy talablarga javob beradigan milliy soliq tizimining yuzaga kelishiga, shakllanishi va rivojlanishiga yordam berishdir. Aynan shunday chora- tadbirlarni amalga oshirish jarayonida, ya'ni xalqaro soliq dasturi doirasida Jahon soliq kodeksini tayyorlash fikri yuzaga keldi. Ushbu Kodeksning asosiy maqsadi - islohotlarni amalga oshirayotgan davlatlarga ilmiy asosda soliq munosabatlarini boshqarish, yagona terminologiya va yagona mazmundagi izohni yaratish imkoniyatlarini taqdim etishdir. «Jahon soliq kodeksi asoslari» shaklidagi ushbu hujjat 1993 yilda tayyorlanib, nashrdan chiqar ildi. Uning mualliflari Garvard universiteti (AQSH) mutaxassislari Uord M. Xassi va Donald S. Lyubik. Ushbu Kodeks asoslari 300 betdan iborat bo’lib, 591 ta modda va izohni o’z ichiga olgan Soliq kodeksi matnidan iboratdir. Kodeksning kirish qismida mualliflar ko’pgina davlatlar tajribasidan o’tgan soliq tizimining zamonaviy ma'nosini ochib berishga harakat qilganliklarini yozishgan. Jahon soliq kodeksi namuna sifatida bo’lishiga qaramasdan, unda soliq to’lovlarining aniq stavkalari, uning minimumlari va imtiyozlar berilgandir. Kodeks matni va unda berilgan stavkalar kodeksdan foydalanishni xoxlovchi davlatlar uchun majburiy emas, balki tavsiyaviy tusga egadir. Milliy soliq qonunchiligi tayyorlanayotganda ushbu davlat mutaxassislari tomonidan mamlakatdagi aniq iqtisodiy va huquqiy shart-sharoitlar inobatga olinishi kerak. Kodeksda berilgan nizom alohida ahamiyatga egadir. Bu nizomga ko’ra, soliq tizimi orqali iqtisodiy subsidiyalar berish to’g’ri subsidiya to’lovlariga nisbatan kam samaralidir. Imtiyoz turlari va yengilliklarning ko’pligi, soliq imtiyozlarini nazorat qilishning qiyinligi sababli, soliq tizimini murakkablashtiradi va samaradorligini tushiradi, uning zarur bo’lgan egiluvchanlik xususiyatlarini yo’qotadi. Bundan kelib chiqadiki, kodeksda soliqlardan vaqtinchalik yoki doimiy ozod etish kabi imtiyozlar ko’zda tutilmaydi. Rivojlanayotgan davlatlar iqtisodiyoti xususiyatlarini hisobga olgan holda, Kodeks mualliflari flkricha, ushbu davlatlar daromadlari asosiy qismi bojxona bojlari, kushilgan qiymat soligi, aktsizlar hamda korxona va tashkilotlar foydasiga soliq hisobiga shakllanadi. Bunday soliq tizimi ular flkricha, soliqlarni undirish bilan bog’liq bo’lgan ma'muriy xarajatlar jismoniy shaxslar daromadidan olinadigan soliqqa nisbatan kam bo’ladi. Tavsiya etilayotgan Kodeksdagi soliqlar tizimiga faqatgina yuqori daromadlarga ega bo’lgan aholi qismiga qo’llaniladigan jismoniy shaxslardan olinadigan

individual daromad soligi ham kiritilgandir. Bu, bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan davlatlarda asosan rivojlanayotgan va sobiq sotsialistik davlatlarda individual daromad soligini rivojlangan davlatlardagi kabi keng miqyosda qo’llash uchun yetarli darajadagi ma'muriy va huquqiy mexanizmlar mavjud emasligi bilan izohlanadi. Individual daromad soligi soliq tushumlari maqsadida emas, balki tenglik xissini qaror toptirish maqsadida joriy etiladi. Jahon soliq kodeksini ishlab chiqqanlar, soliq qonunlarini tayyorlash va qabul qilish soliq islohotiga dastlabki qadamdir deb hisoblaydilar. Asosiysi, soliq apparatining samaradorligini yaratishda deb biladilar. Adolatli va yuqori saloxiyatli soliq xizmatining mavjudligi soliq islohotidagi muvaffakiyatlarning zaruriy shartidir. Jahon soliq kodeksi asosiy soliq turlari bo’yicha 5 qismga bulinib, bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan davlatlarda joriy etish uchun tavsiya qilinadi. Birinchi qism - daromad soligi; ikkinchi qism - kushilgan qiymat soligi; uchinchi qism - aktsiz soliqlari; to’rtinchi qism - kuchmas mulkka soliq; beshinchi qism - soliq ma'muriyati, deb nomlanadi. 3. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING TASHQI SOLIQ SIYOSATI Sobik Ittifoqning parchalanishi bilan, uni soliq kelishuvlarini tuzish sohasidagi barcha huquqlari uz-o’zidan Ittifoqning sobiq respublikalari ixtiyoriga utdi. Ushbu voqea, paydo bo’lgan mustaqil davlatlarning har biri uchun xalqaro operatsiyalarda o’z milliy manfaatlaridan kelib chiqadigan soliq siyosatini ishlab chiqishi zaruratini keltirib chiqardi. Shu nuqtai nazardan, O’zbekiston Respublikasining soliq huquqida «O’zbekiston Respublikasida tijorat faoliyati», «O’zbekiston Respublikasida daromadlar manbai» tushunchalarini aniq belgilab olish zarur. Shuning bilan birga «O’zbekiston Respublikasida daromadlar manbai» - ya'ni, «milliy xo’jalik aylanmasiga» taalluqli (O’zbekiston Respublikasining soliq yurisdiktsiyasiga mos tushadigan) daromadlar va mulk (kapital), ularni soliqqa tortish tartibini detallashgan holda aniqlashtirish (ushbu daromad va mulkning soliq hisobini yuritish, nazorat usullari va boshqalar) kerak. Rivojlanayotgan mamlakatlar bilan soliq kelishuvlarini tuzishda, O’zbekiston Respublikasida faoliyat yuritayotgan korxonalarda mazkur mamlakatlar korxonalarining ulushi pastligini va o`zbekistonlik tadbirkorlarning mazkur mamlakatlar hududida potentsial faoliyat yuritish imkoniyatlarining kengligini inobatga olgan holda, «faoliyat yurituvchi tashkilot» tushunchasini maksimal darajada chegaralash zarur. Sobik Ittifoqning bu sohadagi tajribasiga nazar soladigan bo’lsak, aksincha u, rivojlangan mamlakatlar bilan mamlakat manfaatlariga mos kelmaydigan soliq kelishuvlarni tuzgan va rivojlanayotgan mamlakatlar bilan kelishuvlarni tuzishga e'tiborni kam qaratgan. Shuningdek, tashqi soliq siyosatini ishlab chiqishda soliq kelishuvlarining shakllarini kengaytirish hamda boshqa usullar va tashqi soliqqa tortishning O’zbekiston Respublikasida mavjud bo’lgan boshqa vositalarini yetarlicha baholamaslik salbiy holatlarga olib keladi. Masalan, bir yoqlama chora-tadbirlar qo’llashni umuman oklab bo’lmaydi: u O’zbekiston Respublikasining qonuniy

huquqlarini himoya qilishda shartnomaviy usullardan foydalanishni qiyinlashtiradi va uz-o’zidan, O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlariga jiddiy salbiy ta'sir etadi. Ammo, ba'zi davlatlarda bir yoqlama chora-tadbirlarni qo’llash amaliyotiga katta e'tibor beriladi: bunda ba'zan, boshqa mamlakatlar bilan bo’ladigan munosabatlarda o’z milliy manfaatlariga sezilarli ustunlik berishni ko`zlab, soliq siyosatining tashqi yo’nalishlari bo’yicha maxsus qonunlar qabul qilinadi. Mamlakatda makroiqtisodiy barqarorlikni ta'min-lashga erishilgandan so’ng va milliy iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish bo’yicha xalqaro tashkilotlar tomonidan qo’yilgan moliyaviy talablarni bajarish bilan, O’zbekiston Respublikasining amaldagi tashqi soliq siyosatining ayrim yo’nalishlarini qayta ko’rib chiqish zarurati paydo bo’ladi. Mamlakat milliy manfaatlariga mos kelmaydigan kelishuvlarni faoliyatiga tezda barham berish yoki ularni qaytadan ko’rib chiqish haqida hamkor mamlakatlarga xabar berish zarur bo’ladi. Ammo ushbu tadbirlar, faqatgina, O’zbekiston Respublikasining xalqaro iqtisodiy munosabatlarini soliqlar orqali tartibga solishni ta'minlay oladigan, har tomonlama puxta shakllantirilgan soliq qonunchiligi ishlab chiqilgandan so’ng ina, amalga oshirilishi mumkin. O’zbekiston Respublikasi hududida davlat buyurtmalari asosida faoliyat yuritayotgan chet el korxonalarini «keragidan ortiqcha» daromad olishiga yo’l qo’ymaslik - muhim muammo hisoblanadi. Ko’pgina rivojlangan mamlakatlarda davlat shartnomalari asosida faoliyat yuritayotgan xususiy sektor vakillarining foyda me'yori (rentabellik darajasi)ni chegaralovchi maxsus qoidalar amal qiladi. Masalan AQSHda, davlat shartnoma tuzishda, xususiy korporatsiya tomonidan olinadgan daromad ma'lum me'yordan oshmasligini kelishib oladi. Ba'zi mamlakatlarda esa, xususiy sektorni davlat buyurtmalaridan oladigan daromadlarini tartibga solish maqsadida, odatdagi daromad soligiga qo’shimcha ravishda, maxsus soliqlar joriy etilgan (Frantsiyada davlat buyurtmasi bo’yicha xususiy korxona oladigan daromad 25 foizdan ortsa, maxsus soliq to’lanadi). 4. SOLIQLARNI REJALASHTIRISH Mamlakat hukumati tomonidan korxona va tashkilotlarni xorijiy sheriklar bilan har tomonlama uzoq muddatli hamkorlik olib borishi uchun barcha sharoitlar yaratilmoqda. Mana shunday hamkorlik shakllaridan biri - ko’pchilik hollarda, xorijda tijorat faoliyatini olib borish uchun tuziladigan qo’shma korxonalardir. Mazkur korxonalar uchun soliqlarni rejalashtirish masalasi alohida muhim ahamiyatga ega. Ammo, ushbu masalani hal etishda quyidagilar zarur: • birinchidan , xalqaro xo ’ jalik faoliyatini soliqqa tortishda , soliq ma ' muriyati qanday tamoyil va kriteriyalarga asoslanishi haqida tushunchaga ega bo’lish; • ikkinchidan , soliqlarni rejalashtirish vositalarni va undan to ’ g ’ ri foydalanishni yaxshi bilish ( soliqlar suiiste ' mol qilinganda qo ’ llaniladigan jazo sohasiga « yiqilib » tushmaslik uchun ). Shuni alohida qayd etish lozimki , xorijiy mamlakatlar korxonalari faoliyatida

soliqlarni rejalashtirishga alohida e ' tibor qaratiladi . Mazkur fikrning tasdiqlash uchun quyidagilarni keltirib o ’ tish yetarlidir : G ’ arb mamlakatlarida ko’p chilik korporatsiyalar , korporatsiya daromadlariga to ’ lanishi lozim bo ’ lgan 50-60 foizli andoza soliqlarni o ’ rniga , haqiqatda ushbu soliq sifatida balans foydasidan o ’ rtacha 20-25 foiz miqdorida soliq to’laydi lar . Soliqlarni rejalashtirishning iqtisodiy ma ' nosi shuki , soliq to ’ lovchining qonunchilik tomonidan ruxsat berilgan barcha yo ’ llar , usullar va vositalarlardan foydalangan holda, o ’ z soliq majburiyatlarini maksimal darajada qisqartirish bo ’ yicha hamma tomonidan tan olingan huquqlaridan foydalanishdir . Soliqlarni rejalashtirish jarayonlarini hozirda muhim bo ’ lgan aholi daromadlaridan olinadigan soliqlar va mulk soligi misolida ko’rib chikamiz . Shartli ravishda ushbu jarayonni to’rt bosqichga bo’lish mumkin . Birinchi bosqich - bu kompaniyani , uni boshqaruvchi organini , asosiy ishlab chiqarish hamda tijorat bo’linma lar va h . k . larni kaerda ro ’ yxatdan o ’ tkazish , soliq nuqtai nazaridan eng foydali bo’lish i masalasining hal etilishi . Ikkinchi bosqich - bu kompaniyaning tusi va faoliyat maqsadlarini inobatga olgan holda, uning huquqiy shakli va tarkibini tanlash masalasining hal etilishi ( ushbu bosqich birinchi bosqichga bog ’ liq bo ’ lib , soliqlarni rejalashtirishning dastlabki buginini tashkil etadi ). Uchinchi bosqich - soliqlarni rejalashtirish bo ’ yicha joriy faoliyatga taalluqli bo ’ lib , u soliqqa tortiladigan daromadlarni aniqlashda va soliqlar bo ’ yicha to ’ lovlami amalga oshirishda , soliq imtiyozlaridan to ’ g ’ ri va to ’ liq foydalanish masalasi hal etilishini nazarda tutadi . Va nixoyat , to ’ rtinchi bosqich - olingan daromad va boshqa jamgarmalarni soliq nuqtai nazaridan eng samarali joylashtirish , ularni ishlatish usul va yo ’ llarini tanlash masalasini echish . G ’ arbiy Yevropa mamlakatlari , Lotin Amerikasining bir qator mamlakatlarida keng tarqalgan soliqlardan - amalga oshiriladigan bitim yoki operatsiyalardan olinadigan soliq , jumladan , kushilgan qiymat soligi jiddiy rejalashtirishni talab etadi . Mazkur soliq turlari , to ’ lanishi lozim bo ’ lgan hamda qaytarib olinadigan soliq summalarini doimo hisoblashni talab etadi . Shuning uchun ham , soliq to ’ lovchi soliqlardan qaytarib olishi lozim bo ’ lgan summani o ’ tkazib yubormasligi uchun , ushbu soliqlar bo ’ yicha hisob - kitoblarni rejalashtirishga alohida e ' tibor berishi talab etiladi . Shunday qilib , soliqlarni rejalashtirish favkulodda keng bo ’ lgan yo ’ nalishlar spektrini , yo ’ llari va usullarini o ’ zida mujassamlashtiradi . Ularning ko ’ pchiligi judda oddiy , ayrimlari - favkulodda murakkab . Ammo , shunisi muhimki , soliqlarni rejalashtirish moddiy va moliyaviy resurslarini ishlatmay turib , faqatgina tashkiliy - huquqiy harakatlar natijasida , sezilarli darajada valyuta mablag ’ larini tejashga imkoniyat beradi . Umuman , yuqoridagilarni inobatga olgan holda quyidagilarni xulosa qilish mumkin : - bozor iqtisodiyotiga o ’ tish sharoitida O ’ zbekiston Respublikasida iqtisodiyotni tartibga solish amaliyotining kompleks tahlili shuni ko ’ rsatadiki , ushbu tartibga solishda ma ' muriy usullar ustunligi saqlanib qolmoqda . Tartibga solishda

moliyaviy dastak va instrumentlardan foydalanishga imkon beruvchi huquqiy va raqobatli bozor muhitining shakllanishi esa , ancha qiyin kechmoqda ; - mamlakatda yuzaga kelgan moliyaviy - iqtisodiy vaziyatni ob ' ektiv baholash shundan dalolat beradiki , tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishga , eng avvalo , raqobatli bozor iqtisodiyotini shakllantirishga turtki beruvchi eksportni rivojlantirishga ustuvor soha sifatida yondoshish , jahon bozoriga O ’ zbekiston Respublikasining « rejali » kirib borishining muhim shartidir . Valyuta - moliya instrumentlaridan foydalanish , eksportni rag ’ batlantirish va investitsion faoliyatni kengaytirish , xalqaro moliya munosabatlari samarasini oshiradi va mamlakatga kapital jalb qilishni kuchaytiradi . Xalqaro moliya munosabatlarida tashqi faoliyatni soliqqa tortish yuzasidan quyidagi chora - tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiq : • dunyoning yetakchi mamlakatlari valyutasiga nisbatan barqaror va aniqlangan kurslar asosida milliy pul birligi almashinuvini ta ' minlaydigan valyuta siyosatini ishlab chikish ; • xalqaro iqtisodiy munosabatlarda moliyaviy nazoratni ta ' minlab beruvchi , O ’ zbekiston Respublikasining tashqi soliq siyosati kontseptsiyasini qabul qilish lozim . Taklif etiladigan kriteriyalar va ustuvor yo ’ nalishlar asosida mazkur sohada qonunchilik me ' yorlarini ishlab chiqish va tasdiqlash ; • O ’ zbekiston fukarolari va korxonalarining chet mamlakatlar soliq organlari bilan o ` zaro munosabatlari - ning tahlili shuni ko ’ rsatmoqdaki , korxonalarda « soliqlarni rejalashtirish » tizimi ishlab chiqilmagan va uni shakllantirish zarur . Bunday rejalashtirish natijasida , korxonalar o ’ zlarining tijorat va moliyaviy faoliyati davomida qonunchilikda ko’zda tutilgan soliq imtiyozlari va chegirmalaridan foydalanish imkoniyati kengayadi ; • o ’ tkazilgan tahlillarni umumlashtirib , tadbirkorlar - ning tashabbuskorligiga qulay muhit yaratishga hamda iqtisodiy munosabatlarni ustuvor darajada moliyaviy dastaklar yordamida tartibga solishga imkon beruvchi erkin iqtisodiy siyosat yuritishning zarurligi . Iqtisodiy o ’ tish sharoitida , soliq siyosatining yuqorida sanab o ’ tilgan asosiy maqsadlarga erishishida , mamlakatdagi moliyaviy va iqtisodiy barqarorlikni ta ' minlash muhim ahamiyatga ega .

ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. O’zbekiston Respublikasining «Valyutani tartibga solish to’g’risida»gi qonuni. 1993 yil 7 may. 2. O’zbekiston bank tizimini islox qilish va erkinlashtirish bo’yicha qonunchilik hujjatlari to’plami. T.: O’zbekiston. 2000. 3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Valyuta bozorini yanada erkinlashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi 2001 yil 22 iyundagi 263- sonli qarori. 4. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Ichki valyuta bozorida almashuv kurslarini birxillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi 2001 yil 25 oktyabrdagi 422-sonli qarori. 5. www.ziyonet.uz 6. www.nur.uz

O'xshashlar

Xalqaro kredit munosabatlari

Valyuta munosabatlari

Jahon xo’jaligi va uning evolyutsiyasi. Jahon bozori. Xalqaro valyuta va kryedit munosabatlari

Soliq to’lovchilar guruhlari bo’yicha soliq tushumlari tahlili

Byudjet-soliq siyosati