Ҳужжатлаштириш ва инвентаризация - Iqtisodiyot - Referatlar

Ҳужжатлаштириш ва инвентаризация

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

117 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Ҳужжатлаштириш, унинг моҳияти ва аҳамияти. 2. Инвентаризация, унинг турлари ва ўтказиш тартиби. 3. Ҳисоб регистрлари. Ҳисоб регистрлардаги хатоларни тузатиш усуллари. 4. Бухгалтерия ҳисобининг шакллари. 5. Корхонанинг ҳисоб сиёсати.

www.arxiv.uz Ҳужжатлаштириш, унинг моҳияти ва аҳамияти. Хўжалик фаолиятида содир бўлаётган операцияларни кузатиш, ўрганиш ва қайд қилиш натижасида корхона фаолиятидаги кўрсаткич ва бошқа маълумотлар қайд қилинади. Бухгалтерия ҳисобида кўрсаткич ва бошқа маълумотларни бундай қайд қилинишига бошланғич ҳисоб деб айтилади. Корхоналарда ҳужжатларни расмийлаштириш тартиби ва ҳужжат айланишини юритиш Молия вазирлиги томонидан томонидан тасдиқланган (АВ 14.01.2004й №1297) «Бухгалтерия ҳисобида ҳужжатлар ва ҳужжатларнинг айланиши тўғрисидаги» Низом билан тартибга солинади. Бухгалтерия ҳисобида ҳужжат (лат. document – исбот) деб ҳуқуқий асосга эга бўлган маълум реквизитли иш қоғозига айтилади. Бухгалтерия ҳисобида ҳужжатлаштириш деб эса, хўжалик операцияларини ҳужжат ёрдамида расмийлаштириш усулига айтилади. Шундай қилиб, маълумотларни қайд қилиш ва уларни ҳужжатларга ўтказиш бошланғич ҳисоб дейилади. Бошланғич ҳисоб қўлда ёки машинада амалга оширилиши мумкин. Хўжалик операцияларининг бухгалтерия ҳисоби учун операциялар амалга оширганлигини қайд этувчи бошланғич ҳисоб ҳужжатлари ва уларни ўтказишга доир фармойишлар асос бўлади. Бошланғич ҳисоб хужжатлари хўжалик операциялари амалга оширилаётган вақтда ёки операциялар амалга ошириб бўлинганидан кейин тузилади. Ҳисобот даврига тегишли бўлган хўжалик операциялари агар улар амалга оширилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар олинмаган бўлса, тегишли бошланғич ҳужжат расмийлаштирилиб, бухгалтерия ҳисобида акс эттирилади. Бошланғич ҳисоб ҳужжатларининг мажбурий реквизитлари қуйидагилардир: Корхонанинг (муассасанинг) номи;

www.arxiv.uz Ҳужжатнинг номи ва рақами, у тузилган сана ва жой; Хўжалик операциясининг номи, мазмуни ва миқдор ўлчови (натура ҳолида ва пулда ифодаланган ҳолида); Маъсул шахсларнинг имзолари. Бошланғич ҳисоб ҳужжатларини тузган ҳамда имзоланган шахслар уларнинг ўз вақтида тўғри ва аниқ тузилиши, шунингдек бухгалтерия ҳисобида акс эттириш учун уларнинг белгиланган муддатларда топширилишига жавобгардирлар. Бошланғич ҳисоб ҳужжатларига хўжалик операцияси қатнашчилари томонидан тасдиқланмаган тузатишлар киритилишига йўл қўйилмайди. Қўлда тузилган бошланғич ҳужжатларда йўл қўйилган хатолар қуйидаги тартибда тўғриланади. Нотўғри матн ёки сумма устидан чизилади, унинг тепасига ёки ёнига тўғри матн ёки сумма ёзилади, ёнига «тўғриланган ишонг» деган ёзув ёзилади, ҳужжатга аввал имзо чеккан шахслар яна имзо қўйиб тўғрилашни тасдиқлашади ва сана қўйилади. Банк ва касса-пул хужжатларида тузатишлар ва ўчириб ёзишларга йўл қўйилмайди. Бухгалтерия ҳисобида ҳужжатлаштириш натижасида режа- топшириқларнинг бажарилишини, хўжалик маблағларининг ҳаракатини ва мулкнинг бутлиги таъминланади. Шу билан биргаликда давлат ва жамоа назорат вакилларига ҳам хўжалик операцияларининг қонунийлигини исботлаш имконини беради. Бухгалтерия ҳисобига келиб тушган ҳужжатлар моҳияти, шакли, ҳисоб- китобларнинг арифметик тўғрилиги, таксировкаси бўйича аниқланади. Моҳияти бўйича текширув хўжалик операциялари, расмийлаштирилган ҳужжатлар амалдаги қонунчиликка, қоидага, меъёрларга, сметаларга мос келиши ўрганилади. Ҳужжатларни шакли бўйича текширувида ҳужжатлардаги барча реквизитлар, имзолар, матн ва рақамларнинг аниқлиги текширилади.

www.arxiv.uz Арифметик текширув ҳисоб-китобларнинг тўғрилиги, суммаларнинг жамини ҳисоблашга айтилади. Таксировка бу ҳужжатларда расмийлаштирилган хўжалик операциясини пулда баҳолашга айтилади. Ҳужжатларга қайта ишлов бериш бухгалтерия проводкаси бериш билан якунланади. Проводка бевосита ҳужжатларнинг ўзида берилади. Қайта ишлов бериш тўлиқ тугатилганда барча ҳужжатлар тикилади ва жорий архивга топширилади ва уларнинг бутлиги таъминланади. Бошланғич ҳужжатлар, бухгалтерия ҳисоботи корхона белгиланган тартибда ва муддатларда сақланади. Уларни сақлаш ва архивга бериш тартиби Ўзбекистон Республикаси «Бухгалтерия ҳисоби» тўғрисидаги қонуни ва архив ишлари бўйича амалдаги қонунчилик билан тартибга солинади. Бухгалтерия ҳисоби хўжалик операцияларини узлуксиз қайд қилишга асосланган бўлиб, бу маълумотлар ҳужжатларда қайд қилинади. Ҳисоб маълумотларни ташувчи бўлиб, ҳисоб регистрлари, магнит ташувчилар ва бошқалар ҳисобланади. Бухгалтерия ҳисоби регистрлари икки ёқлама ёзув қоидаларига мувофиқ юритиладиган журналлар, қайдномалар, дафтарлар, тасдиқланган бланкалар (шакллар)дир. Регистрлар техника воситаларидан фойдаланишда олинган машинограмма кўринишидаги ёзувлар йўли билан, шунингдек магнит тасмалари, дисклар, дискетлар ва бошқаларда бажарилиши мумкин. Регистрларни шакллантириш тартиби бухгалтерия ҳисоби стандартлари билан белгиланади. Бухгалтерия ҳисоби регистрларига тасдиқланмаган тузатишларнинг киритилишига йўл қўйилмайди. Бошланғич ҳужжатлардаги реквизитларни ёзишда оддий қаламдан фойдаланиш қатъиян ман этилади. Бошланғич ҳужжатларнинг бўш сатрлари албатта чизиб қўйилган бўлиши керак.

www.arxiv.uz Пул, товар-моддий ва бошқа бойликларни қабул қилиш ва бериш учун асос бўлиб хизмат қиладиган ҳужжатлар, корхона, муассаса ва ташкилотнинг кредит ва ҳисоб-китоб мажбуриятлари, шунингдек бухгалтерия ҳисоботлари ва баланслари раҳбар томонидан ёки у белгилайдиган шахслар томонидан имзоланади. Раҳбар имзолаш ҳуқуқига эга бўлган шахсларнинг иккита рўйхатини тасдиқлайди. Биринчи рўйхатга – раҳбарлик вазифаларини амалга оширувчи шахслар, иккинчисига – бухгалтерия ҳисоби ва молиявий бошқариш вазифаларини амалга оширувчи шахслар киради. Ҳужжатларда имзолаш ҳуқуқига эга бўлган шахсларнинг имзоси бўлмаган ҳужжатлар ҳақиқий ҳисобланмайди. Хўжалик операцияларини ўзида акс эттирилган ҳужжатларни расмийлаштиришидан архивга топширилишга қадар босиб ўтиши зарур бўлган босқичлар йиғиндисига ҳужжатларнинг айланиши дейилади. Бу ҳужжатлар қуйидаги аломатлари бўйича гуруқлаштирилади: 1. тайинланишига қараб; 2. тузилиш-тартибига қараб; 3. операцияларни қайд қилиш усулига қараб. Ҳужжатлар тайинланишига қараб қуйидагиларга бўлинади: 1. Фармойиш ҳужжатлари – ёрдамида бирон хўжалик операциясини амалга ошириш учун буйруқ ёки кўрсатма берилади. Фармойиш хужжатлари хужалик рахбарларининг бирон хужалик операйичсини амлга ошириш учун хизмат киладиган фармон бериши учун мулжаллангандир. Масалан, ходимни ишга қабул қилиш ёки бўшатиш хусусидаги буйруқ, банкдан нақд пул олишга ёзилган чек, нарядлар ва ҳ.к. 2. Исботловчи ҳужжатлар – маълум бир хўжалик операциясининг бўлиб ўтганлигини исботлайди, яъни ходим хўжалик операциясини топшириққа биноан амалга оширилганлигини исботловчи ёзма ҳуқуқини акс эттиради. Масалан, пул маблағини қабул қилишда расмийлаштирилган кирим ордери

www.arxiv.uz ёки квитанциялар, ишчи ва хизматчиларга иш ҳақи тўлаш қайдномаси, счет- фактура, далолатномалар ва х.к. 3. Комбинациялашган ҳужжатлар – бир неча хил ҳужжатларнинг белгиларини ўзида мужассамлаштиради. Комбинациялашган хужжатлар деб фармойиш ва тасдикловчи хужжатларнинг хусусиятларини узида ифодалайдиган хужжатларга айтилади. Уларнинг афзаллиги шундаки, қатор ҳужжатлар белгиларини умумлаштириш билан ҳужжатлар сонини камайтириш, бухгалтерия ишини ихчамлаштириш имконини беради. Масалан, касса чиқим ордери, товар транспорт юкхати ва х.к. 4. Бухгалтерия расмийлаштириш ҳужжатлари – деб корхоналарда содир бўлаётган хўжалик операцияларини амалга оширши учун асос бўла олмайдиган, лекин бухгалтерия аппарати ходимлари томонидан бухгалтерия ҳисоби регистрларига ёзиш учун тузилган айрим ҳисоб-китоб ва маълумотномаларга айтилади. Масалан, асосий воситаларга эскириш ҳисоблаш қайдномаси, турли гуруҳлаш ва тақсимлаш қайдномаси ва х.к. 5. Ахборот ҳужжатлари – хўжалик юритувчи корхоналарда ахборот хизматини ўтайдиган айрим ҳужжатлар мавжудки, улар корхона раҳбарига ёки давлат органларига ёки назорат идораларига ахборот маълумотларини беради. Масалан, номенклатура-баҳо, товар-моддий қийматликларнинг меъёрлари ва ҳ.к. Ҳужжатларнинг тузилиш тартибига қараб икки гуруҳга бўлинади: 1. Бошланғич (дастлабки) ҳужжатлар - хўжалик операцияси содир бўлган вақтда тузилган ҳужжатга айтилади. Масалан, касса кирим ва чиқим ордери, нарядлар, талабнома ва ҳ.к. 2. Йиғма ҳужжатлар – бир нечта дастлабки ҳужжатлар асосида йиғилиб тузилган ҳужжатларга айтилади. Масалан, ҳисобдор шахснинг ҳисоботи, кассирнинг кунлик ҳисобот, моддий жавобгар шахсларнинг ҳисоботи ва ҳ.к. Операцияларни қайд қилиш усулига қараб ҳужжатлар икки гуруҳга бўлинади:

www.arxiv.uz 1. Бир мартали ҳужжатлар – маълум бир вақтда амалга оширилган операцияларни акс эттиради. Масалан, талабнома, касса кирим ва чиқим ордерлари, далолатнома ва ҳ.к. 2. Кўп мартали ҳужжатлар – ҳар хил вақтларда амалга оширилган бир хил хўжалик операциялари акс эттирилади. Масалан, лимит-забор карта. Бухгалтерия ҳужжатлари қаерда тузилганлигига қараб, хўжалик юритувчи субъектда тузилган ва бошқа корхоналарда тузилган ҳужжатларга бўлинади. Инвентаризация, унинг турлари ва ўтказиш тартиби Бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи маълумотларининг тўғрилиги ҳамда аниқлиги активлар ва мажбуриятларни мажбурий суратда инвентаризация қилиш орқали тасдиқланади. Инвентаризация мақсади, уни ўтказиш тартиби, инвентаризация натижаларини тартибга солиш ва ҳужжатларда расмийлаштириш тартиблари «Инвентаризацияни ташкил этиш ва ўтказиш» №19 бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти билан тартибга солинади (Молия вазирлигида тасдиқланган 19.10.1999 йил). Инвентаризация корхонада қандай маблағлар борлигини ва унинг ҳисоб маълумотлар билан тўғри келишини текшириш ҳисобланади. Инвентаризация корхона маблағларининг қандай қисмини қамраб олганлигига қараб улар тўла ва қисман ннвентаризацияларга бўлинади. Тўла инвентаризация корхонанинг маблағларининг ҳаммасини қамраб олади. Қисман инвентаризация эса, хўжалик маблағларининг қандайдир бир қисмини қамраб олади. Инвентаризациянинг характерига қараб, инвентаризация режали ва тўсатдан ўтказилишларига бўлинади. Режали инвентаризация аввалдан тузилган режага асосан, бу режа кўрсатилган муддатларда ўтказилади. Тўсатдан ўтказиладиган

www.arxiv.uz инвентаризациялар эса, корхона раҳбарининг буйруғи билан тўсатдан ўтказилиши мумкин. Қуйидаги ҳолларда инвентаризация ўтказилиши мажбурийдир: мулкни ижарага бериш, сотиб олиш, сотиш, давлат корхонасини хусусийлаштиришда; йиллик молиявий ҳисоботни тузишдан олдин, 1 октябр ҳолатида; товар-моддий заҳиралар инвентаризацияси бир йилда бир марта амалга оширилади; асосий воситалар инвентаризацияси ҳар икки йилда бир марта, кутубхона фонди эса ҳар беш йилда бир марта; пул маблағлари, пул ҳужжатлари, қатъий ҳисоботдаги бланкалар ва қийматликлар ҳар ойда бир марта; ёнилғи-мойлаш материаллари, озиқ овқатлар ҳар чоракда; қимматбаҳо металлар тармоқ йўриқномаларига мувофиқ ўтказилади. Инвентаризация натижасида ҳақиқатда аниқланган маблағлар тўғрисидаги маълумотлар бухгалтериядаги маълумотлар билан солиштирилади ва инвентаризация натижалари аниқланади. Натижаси тўғри ёки камомад ёки ортиқча бўлиши мумкин. Товар моддий қийматликлар бўйича аниқланган камомад ва йўқотишлар тўғрисидаги материаллар 5 кун ичида тергов органларига берилиши лозим. Аниқланган камомад ва йўқотишлар суммасига фуқаролик даъвоси қўзғатилади. Инвентаризация натижаси ҳисоб ва ҳисоботда инвентаризация тугатилган ойда акс эттирилади, йиллик инвентаризация эса йиллик молиявий ҳисоботда акс эттирилади. Ҳисоб регистрлари. Ҳисоб регистрларидаги хатоларини тўғрилаш

www.arxiv.uz Бухгалтерия ҳисоби регистрлари икки ёқлама ёзув қоидаларига мувофиқ юритиладиган журналлар, қайдномалар, дафтарлар, тасдиқланган бланкалар (шакллар)дир. Бухгалтерия ҳисобининг регистрлари деб, бошланғич ҳужжатларда акс эттирилган хўжалик маблағлари ва хўжалик жараёнининг таркиби ва ҳаракати уларнинг ташкил топиш манбаларини иқтисодий мазмунига қараб гуруҳларга бўлиб, рўйхатга олиш учун мўлжалланган махсус шаклдаги жадвалларга айтилади. Регистрларда қайд қилинган ёзувларнинг турига қараб регистрлар уч гуруҳга бўлинади: систематик (мунтазам) регистрлар – операцияларни систематик тарзда ёзиш учун мўлжалланган. Бунда операциялар маълум белгиларига кўра гуруҳланган ҳолда акс эттирилади. Систематик регистрларга «Бош китоб» мисол бўла олади; хронологик регистрлар – хўжалик операцияларини хронологик тартибда, яъни операциянинг қисқача мазмуни, содир бўлган вақти ва суммасини ёзиб бориш учун мўлжалланган бўлади; комбинациялашган регистрлар – хронологик ёзув систематик ёзув билан қўшилган ҳолда акс эттирилади. Уларнинг қўлланилиши ишларни ихчамлаштиради, ҳисобда қўлланиладиган регистрларнинг сонини камайтиради. Ҳисоб регистрларнинг шакли бўйича улар бир томонлама, икки томонлама, шахмат шаклида бўлиши мумкин. Бир томонлама регистрлар – товар моддий қийматликлар, ҳисоб- китоблар ва бошқаларни ҳисобга олиш учун мўлжалланган турли карточкалар ва улар қуйидаги кўринишга эга: Сана Операция рақами Операция мазмуни Кирим, сўм Чиқим, сўм Қолдиқ, сўм

www.arxiv.uz Икки томонлама регистрларнинг чап томонида алоҳида кирим ва ўнг томонида эса чиқимлар акс эттирилади. Улар қуйидаги кўринишга эга: Кирим Чиқим Сана Операция рақами Операция мазмуни Сумма Сана Операция рақами Операция мазмуни Сумма Регистрнинг шахмат шаклида горизонтали бўйича дебетланган счетлар, вертикали бўйича кредитланган счетлар акс эттирилади. Улар қуйидаги кўринишга эга: Дебет счети Кредитланган счетлар 6010 9010 4010 5010 1010 5110 ҳ.к. Жами 1010 50 000 50 000 4010 95 000 95 000 5110 75 000 5 000 80 000 2010 25 000 25 000 2310 15 000 15 000 6010 35 000 35 000 ҳ.к. жами 50 000 95 000 75 000 5 000 40 000 35 000 300 000 Бухгалтерия ҳисобининг регистрларига хўжалик операцияларини ёзиш, операцияларини регистрларга тарқатиш дейилади. Бухгалтерия ҳисоби регистрларида аниқланган хатоларни тузатиш усуллари қуйидагилар: 1. Корректура усули 2. Қизил сторно усули

www.arxiv.uz 3. Қўшимча проводка усули. Корректура усули – ҳисоб регистрларида жами ҳисобланмаган, бироқ сонларни ёзишда хатога йўл қўйилган пайтда қўлланилади. Бунда бу нотўғри ёзувнинг устидан юпқа қилиб чизилиб, унинг ёнига ёки тепасига тўғри ёзув ёзилади. Бу ёзувни тўғриланганлиги ҳақида изоҳ ёзилиб, имзо қўйилади. Қизил сторно усули – хўжалик операциясининг суммалари тўғри ёзилган, бироқ счетлар корреспонденцияси нотўғри тарқатилган. Бу хато ёзувни қизил сиёҳ билан худди ўзидек қилиб, яна бир марта ёзилади. Ундан кейин тўғри ёзув аввалгидек тегишли регистрда акс эттирилади. Ёзув тўғриланганлиги тўғрисида маълумотнома ёзилади. Масалан, ишчиларга иш ҳақи бериш учун ҳисоб-китоб счетидан кассага 450000 сўм пул олиб келинди. Д-т 5010 “Касса” счети 450000 К-т 5210 “Валюта” счети 450000 Тўғрилашда, нотўғри ёзув қизил сиёҳ билан худди ўзидек ёзилади (шартли равишда рамкага олинади) Д-т 5010 “Касса” счети К-т 5210 “Валюта” счети Ундан кейин тўғри ёзув ёзилади Д-т 5010 “Касса” счети 450000 К-т 5110 “Валюта” счети 450000 Қизил сторно усули нотўғри сумма тўғри суммадан кўп бўлган ҳолда ҳам тузилади. Қўшимча проводка усули – бунда счетларнинг корреспонденцияси хато бўлмаган лекин, хўжалик операциясининг суммаси кам (кўп) ёзилиб қолган пайтда қўлланилади. Бундай хатони қўшимча бухгалтерия проводкаси бериш йўли билан тўғриланади. 450 000 450 000

www.arxiv.uz Бухгалтерия ҳисобининг шакллари Бухгалтерия ҳисобининг шакли деб, ёзувларининг маълум техник- воситаларидан фойдаланиб ҳисобни ташкил қилишга айтилади. Бухгалтерия ҳисобининг шакллари қуйидаги асосий принципларга кўра бир-биридан фарқ қилади. 1. синтетик ҳисоб регистрларнинг тузилиши (структураси) 2. синтетик ва аналитик ҳисоб регистрлари хронологик ва мунтазам регистрларнинг ўзаро алоқаси. 3. регистрларнинг ташқи кўриниши. 4. регистрларга ёзувларнинг ёзиш тартиби ва техникаси. Мемориал - эсда са қ ловчи дафтар ҳ исобланиб бу х ў жалик операциялари содир б ў лган пайтда бухгалтерия ҳ исоби счётлари к ў рсатилмасдан т ў лдирилади. Бу дафтарга ёзиш хўжалик операцияларни ҳужжатлаштириш босқичи ҳисобланиб бухгалтерия проводкаларини тузиш учун хизмат қилади. Журнал - хронологик регистр ҳ исобланиб бунга х ў жалик операциялари корреспонденцияланувчи счётлар к ў рсатилган ҳ олда ёзиб борилади. Журналга ёзиш учун бошланғич ҳужжат ролини мемориал бажаради. Бош дафтар-асосий синетик дафтар ҳисобланади. Бош дафтарга операцияларни ёзиш учун асосий ҳужжат сифатида корреспонденцияланувчи счётлар аниқ кўрсатилган ёзувни ўзида мужассамлантирган журнал хизмат қилади. Бухгалтерия ҳисобининг регистрлардан: журнал-хронологик ҳисобнинг асосий дафтари, бош дафтар-мунтазам ҳисобнинг асосий дафтари ва ёрдамчи дафтарларидан иборатдир. Ҳар бир операция айрим моддаси бўйича журналга ёзилгандан кейин, бош дафтар счётларига ва тегишли ёрдамчи дафтарларга кўчирилади. Ҳозир мамлакатимизда бухгалтерия ҳисобининг қуйидаги шакллари асосан қўлланилади:

www.arxiv.uz 1. мемориал-ордер шакли – узоқ вақт ҳисобда асосий ўринни эгаллаб келди. Ҳисобнинг бу шакли ҳар томонлама текширилган дастлабки ҳужжат асосида ёзилади. У қуйидаги кўринишга эга: 2. Операциянинг содир бўлган вақти Операциянинг қисқача мазмуни Корреспонденция- ланувчи счетлар Сумма Дебет Кредит 3. Журнал-ордер шакли – юқорида кўриб ўтилган ҳисоб шаклларидаги мавжуд камчиликларни йўқотиш ва ҳисоб шаклларини такомиллаштириш натижасида вужудга келган. Унинг хусусиятларидан бири шундаки, бунда ёзувлар ҳисобот ойи давомида жамлаш ва гуруҳлаш қайдномаларида шу журналда гуруҳланиб борилади. Журнал-ордерлардан ташқари ёрдамчи қайдномалар ҳам юритилади. Бошланғич ҳужжатлардаги маълумотлар тўғридан-тўғри, аввалдан счетларнинг корреспонденциялари қўйилган журнал-ордерга ёзилади. 4. Жадвал-автоматлаштирилган шакли – бу электрон ҳисоблаш машиналарини қўллашга мўлжалланган шакл ҳисобланади. бунга мисол қилиб, «1С корхона», «Инфо-бухгалтер» дастурлари ва ҳ.к. Бухгалтерия ҳисоби тўғрисидаги қонуннинг 16-моддасига биноан кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг молиявий ҳисоботи соддалаштирилган шаклда юритиши мумкин. Кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг молиявий ҳисоботи соддалаштирилган шаклда юритиши №20 БҲМСда белгилаб берилган. Корхонанинг ҳисоб сиёсати. Бухгалтерия ҳисоби қонун, стандарт, низом, йўриқномалар асосида юритилади. Бироқ, жуда кўп меъёрий ҳужжатлар бухгалтерия ҳисобини

www.arxiv.uz юритишда, актив ва мажбуриятларни баҳолашда, ҳисоб-китоб ва бошқа харажатларни ҳисоблашда ва бошқаларни танлаш имкониятини беради. Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартлари (БҲМС) хўжалик юритувчи субъектнинг турли ҳисобот даврларидаги молиявий ҳисоботлари, шунингдек турли хўжалик юритувчи субъектларнинг молиявий ҳисоботлари қиёсланишини таъминлаш мақсадида хўжалик юритувчи субъект молиявий ҳисоботини шакллантириш ва тузиш учун асосларни белгилаб беради. Бу мақсадга эришиш учун хўжалик юритувчи субъектларнинг ҳисоб сиёсати ва молиявий ҳисоботига асос бўладиган концепциялар ҳамда молиявий ҳисоботнинг мазмунига энг кам миқдордаги талаблар кўзда тутилган. Айрим операциялар ва воқеаларни акс эттириш, уларни ўлчаш ва очиб бериш учун батафсил талаблар БҲМСларда баён қилинади. Молиявий ҳисоботдан ташқари тақдим этилиши лозим бўлган ахборотларга талабларни баён қилмайди. Масалан, хўжалик юритувчи субъектлар молиявий ҳисоботга қўшимча ахборот сифатида молиявий шарҳларни тақдим этишлари мумкин. Ҳисоб сиёсати деганда хўжалик юритувчи субъектнинг раҳбари бухгалтерия ҳисобини юритиш ва молиявий ҳисобот тузиш учун қабул қиладиган усулларнинг йиғмаси тушунилади, молиявий ҳисобот шу усулларга мувофиқ ва уларнинг қоидалари ва асосларига мувофиқ равишда тузилади. Ҳисоб сиёсатининг асосини шакллантириш тартиби «Ҳисоб сиёсати ва молиявий ҳисобот» №1 БҲМСда келтирилган (Молия вазирлиги №474 14.08.1998 й). Янги очилган корхоналар давлат рўйхатида ўтган санадан бошлаб 90 кун ичида ўз ҳисоб сиёсатини ишлаб чиқиши лозим. Молиявий йил давомида ҳисоб сиёсати ўзгартирилмайди. Молиявий йил бошида ҳисоб сиёсатига ўзгартиришга рухсат берилади, бироқ молиявий ҳисоботнинг тушунтириш хатида бу ўзгартириш сабаблари кўрсатилиши

www.arxiv.uz лозим. Бухгалтерия ҳисобини гуруҳларга ажратиш ва хўжалик фаолияти фактларига баҳо бериш, активлар қийматини тўлаш, ҳужжатлар айланмасини, мол-мулкни рўйхатга олишни ташкил этиш усуллари, бухгалтерия ҳисобида ҳисоботларни қўлланиш усуллари, ҳисоб регистрлари тизими, ахборотларни ишлаб чиқиш ва ўзига тегишли усуллар, услубиятлар бухгалтерия ҳисобини юритиш усулларига киради. Хўжалик юритувчи субъектнинг ҳисоб сиёсати субъект раҳбари томонидан хўжалик юритувчи субъект фаолиятининг турли йиллар учун тузилган молиявий ҳисоботда келтириладиган молиявий кўрсаткичлари бир- бирига қиёсланадиган бўлиши учун БҲМС асосида шакллантирилади. Молиявий ҳисобот хўжалик юритувчи субъект алоҳида мустақил хўжалик юритувчи субъектлиги ёки хўжалик юритувчи субъектларнинг жамланган гуруҳига киришидан қатъи назар шу хўжалик юритувчи субъектнинг маълум бир даврдаги фаолиятини кўрсатувчи молиявий ахборотни тақдим этиш усулидир. Хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий аҳволи, унинг фаолияти кўрсаткичлари тўғрисида ҳамда пул маблағларининг ҳаракати ҳақида иқтисодий қарорлар қабул қилиш учун фойдаланувчилар кенг доирасига зарур бўлган ахборотни тақдим этиш молиявий ҳисоботнинг мақсади ҳисобланади. Молиявий ҳисоботлар, шунингдек хўжалик юритувчи субъектнинг раҳбарияти томонидан ресурсларни бошқариш натижаларини кўрсатади. Ҳисоб сиёсатидаги мақсадга эришиш учун молиявий ҳисоботларда улардан фойдаланувчиларга пул маблаглари ҳаракати истиқболини белгилашда, хусусан пул маблағлари ва уларнинг эквивалентларини шакллантириш муддатлари ҳамда эҳтимоллигини белгилашда ёрдам берадиган қуйидаги ахборотлар бўлиши керак: - Хўжалик юритувчи субъект назорати остидаги активлар тўғрисида (нақд пул маблағи тушумларининг ёки бошқа иқтисодий манфаатларнинг

www.arxiv.uz манбаи бўлган активлар тўғрисида); - Хўжалик юритувчи субъектнинг (пул маблағларининг эҳтимол тутилган камайиши ёки бошқа иқтисодий манфаат манбалари бўлган) мажбуриятлари тўғрисида; - Хўжалик юритувчи субъектнинг иқтисодий ресурсларига (субъект эгаларининг бадаллари ва мулк эгаларига тўловлардан ташқари) ўзгартиш киритадиган тақсимланмаган фойда тўғрисида; - Пул маблагининг ҳаракати тўғрисида (келгусида пул оқимларининг эҳтимол тутилган ҳаракати кўрсаткичлари сифатида). Бундай ахборот хўжалик юритувчи субъектнинг дивидендлар ва фоизларни тўлаш, шунингдек мажбуриятлар бўйича ўз вақтида ҳисоб-китоб қилиш имкониятларини баҳолаш учун молиявий ҳисоботдан фойдаланувчилар учун зарур бўлади. Хўжалик юритувчи субъектнинг раҳбари ҳисоб сиёсати қонунларга мос бўлиши учун, шунингдек хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий ҳисоботини тайёрлаш ва тақдим этиш учун жавобгардир. Фойдаланилган адабиётлар : 1. Шеремет А.Д., Негашев Е.В. «Методика финансового анализа деятельности коммерческих организациях» М.: ИНФРА-М, 2004г 2. Ковалев В.В. «Сборник задач по финансовому анализу» М.: Финансў и статистика, 2001г

www.arxiv.uz 3. Ефимова М.Р. «Финансово-экономические расчетў: пособие для менеджеров» М.: ИНФРА-М, 2004г 4. Донцова А.В., Никифорова Н.А., «Анализ финансовой отчетности» М.: Дело и Сервис, 2004г 5. Донцова А.В., Никифорова Н.А., «Анализ финансовой отчетности. Практикум» М.: Дело и Сервис, 2004г 6. Ермолович Л.Л. «Практикум по анализу хозяйственной деятельности предприятия». Мн.: Книжнўй Дом 2003 7. Мезенцева Т.М., Мезенцева Г.Н. Горобец В.Ю «Международнўе стандартў финансовой отчетности тестў с ответами» 2004 8. Акрамов Э.А. «Анализ финансового состояния предприятия», Ташкент – 2000. 9. Ковалев А.И. «Анализ финансового состояния предприятия»; - М.: Центр экономики и маркетинга,2001. 10. Ковалев А.И.,Привалов В.П., «Анализ финансового состояния предприятия»; - М.: Центр экономики и маркетинга,2001. 11. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Хужжатлаштириш ва инвентаризация

Инвентаризация ва счётларни йил охирида ёпиш

Инвентаризация ва счётларни йил охирида ёпиш, бюджетдан ташкари тушумлар хисоби

Бухгалтерия ҳисобининг методи ва принциплари

Материаллар ҳисоби