Бухгалтерия ҳисобининг методи ва принциплари - Iqtisodiyot - Referatlar

Бухгалтерия ҳисобининг методи ва принциплари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

105 KB

Ko'chirib olish

Бухгалтерия ҳисобининг методи ва принциплари Режа: 1. Бухгалтерия ҳисобининг методлари. 2. Бухгалтерия ҳисобининг принциплари. 3. Бухгалтерия ҳисобининг функциялари

3.1. Бухгалтерия ҳисобининг методлари Корхона маблағларининг ҳолати ва фойдаланишини ўрганиш учун бухгалтерия ҳисобида турли усуллар қўлланилади. Бу усулларнинг йиғиндиси бухгалтерия ҳисобининг методини ташкил қилади. Бухгалтерия ҳисобининг методи (усуллари) қуйидагилардан иборат. Ҳужжатлаштириш – бу корхона хўжалик фаолиятини кузатиб бориш, ҳисобга олинадиган хўжалик операцияларини назорат қилиш ва акс эттиришнинг асосий усулидир. Ҳар бир хўжалик операцияси тегишли ҳужжатда расмийлаштирилади. Бу ҳолат одатда операциялар содир бўлаётган пайтда амалга оширилади ва ҳисобнинг бошланғич даври ҳисобланади. Ҳужжатлардан кейинчалик хўжалик операциялари ҳақидаги маълумотларни гуруҳлаштириш ва қайта ишлов беришда фойдаланилади. Ҳужжатларда мансабдор масъул шахсларнинг имзоси бўлмаса, бундай ҳужжатлар ҳақиқий ҳисобланмайди. Инвентаризация – бу корхонада қандай маблағлар борлигини ва унинг ҳисоб маълумотлар билан тўғри келишини текшириш ҳисобланади. Инвентаризациянинг асосий мақсади бўлиб, бухгалтерия ҳисоби ва назорат кўрсаткичларининг ишончлилигини таъминлаш ҳисобланади. Инвентаризация қонунчиликда белгиланган муддатларда ўтказилади.

Баҳолаш – бухгалтерия ҳисобининг ҳар хил объектлари тўғрисида умумий маълумотларни олиш учун хўжалик маблағи, унинг ташкил топиш манбаи ва хўжалик операцияларини пул ўлчов бирилигида ифодаланишидир. Калькуляция қилиш – ишлаб чиқарилган маҳсулот, кўрсатилган хизматлар, бажарилган ишлар ёки тайёрланган товар- моддий қийматликларнинг бир донасининг таннархини аниқлаш ва харажатларни гуруҳлаштириш усулидир. Бухгалтерия ҳисобининг счётлари – бухгалтерия ҳисобининг объектларини ҳар куни ва мунтазам равишда акс эттирши усулидир. Счетлар орқали иқтисодий белгилари бўйича бир турдаги хўжалик операцияларин гуруҳлаштирилади, мулкнинг, унинг ташкил топиш манбаи ва хўжалик операцияларининг ҳолати ҳақида жорий маълумотлар йиғиб борилади. Икки ёқлама ёзув – бу хўжалик операцияларини бухгалтерия ҳисобининг счетларида қайд қилиш усулидир. Бунда ҳар бир хўжалик операцияси бир вақтнинг ўзида икки марта иккита счетда акс эттирилади. Бухгалтерия баланси – бу корхонанинг мулки ва мажбуриятларни маълум бир санада пул кўринишида умумлашган ва иқтисодий гуруҳлаштириш усули ҳисобланади. Корхона мулки балансда икки гуруҳга бўлинган ҳолда акс эттирилади. Биринчи гуруҳда мулкнинг таркиби ва унинг жойланиши ва иккинчи гуруҳда эса, мулкнинг ташкил топиш манбаи сифатида акс эттирилади. Бундан келиб чиқадики,

баланснинг икки томони бир мулкни акс эттиради. Шунинг учун баланснинг икки томони ўзаро тенгдир. Бухгалтерия ҳисоботи – бу маълум бир муддатга корхона молия-хўжалик фаолияти натижалари ҳақидаги кўрсаткичларнинг умумлашган маълумотлар тизими ҳисобланади. Бухгалтерия ҳисоботи Молия вазирлиги томонидан тасдиқланган ягона қоида асосида мулкчилик шаклидан ва фаолият туридан қатъий назар барча корхоналар томонидан тузилади. Бухгалтерия ҳисоботи ҳар хил органларга (солиқ инспекцияси, банк, юқори ташкилотларга, статистика органи ва бошқа манфаатдор бўлган муассасаларга) тақдим қилади. 3.2. Бухгалтерия ҳисобининг принциплари. Бухгалтерия ҳисоби тўғрисидаги қонуннинг олтинчи моддасига биноан бухгалтерия ҳисобининг асосий қоидалари қуйидагилардир: бухгалтерия ҳисобини икки ёқлама ёзув усулида юритиш: узлуксизлик: хўжалик операциялари, активлар ва пассивларнинг пулда баҳоланиши; аниқлик; ҳисоблаш; олдиндан кўра бериш (эҳтиёткорлик); мазмуннинг шаклдан устунлиги; кўрсаткичларнинг қиёсланувчанлиги;

молиявий ҳисоботнинг бетарафлиги; ҳисобот даври даромадлари ва харажатларининг мувофиқлиги; активлар ва мажбуриятларнинг ҳақиқий баҳоланиши. Юқорида санаб ўтилган ҳар принципни кўриб чиқамиз. Бухгалтерия ҳисобини иккиёқлама ёзув усулида юритиш принципи хўжалик юритувчи субъект бухгалтерия операцияларини иккиёқлама ёзув тизими асосида рўйхатга олиши лозимлигини билдиради. Иккиёқлама ёзув тизими шундан иборатки, бир хўжалик операциясининг суммаси бухгалтерия ҳисобининг икки счетида - бирининг дебетида ва иккинчисининг кредитида акс эттирилади. Узлуксизлик (давомийлик) принципи молиявий ҳисоботни давомийлик қоидаси асосида тайёрлаш хўжалик юритувчи субъект доимий ҳаракат қилишини ва узоқ муддат давомида ўз фаолиятини давом эттиришини, яъни хўжалик юритувчи субъектнинг ўзини тугатишига ёки ўз фаолияти соҳасини қисқартиришга эҳтиёжи йўқлигини билдиради. Агар раҳбар хўжалик юритувчи субъектни тугатиш ёки унинг фаолият кўламларини қисқартириш зарур деб ҳисобласа ёхуд шундай вазиятга олиб келадиган шароит мавжуд деб ўйласа, молиявий ҳисоботга тушунтиришларда бундай фактнинг мазмунини очиб бериши ва молиявий ҳисоботни тузишга асос бўлган жиҳатларни, давомийлик тамойилидан чекиниш сабабларини кўрсатиши зарур.

Давомийлик тамойили яна шуни билдирадики, бухгалтерия ҳисобини юритиш муддати хўжалик юритувчи субъект фаолият кўрсатган муддатга мос бўлиши лозим, яъни хўжалик юритувчи субъектнинг бухгалтерия ҳисоби субъект тугатилган ёки у банкрот деб эълон қилинган пайтгача юритилиши лозим. Хўжалик юритувчи субъект ўз фаолиятини тўхтатган кундан бошлаб, бухгалтерия ҳисобини юритиш ҳам тўхтатилади. Хўжалик операциялари, активлар ва пассивларнинг пулда баҳоланиши барча хўжалик операциялари, воқеалар, активлар ва пассивлар бир хил бирликда ўлчаниши - пул билан баҳоланиши лозим. Ўзбекистон Республикасида пул бирлиги - сўм, унинг бўлаклари - тийинлардир. Аниқлик (ишончлилик) принципи ахборотда муҳим хато ёки ғаразлилик бўлмаса ва фойдаланувчилар унга таянишлари мумкин бўлса, ишончли ҳисобланади. Операциялар ёки воқеаларнинг ишончлилиги одатда дастлабки ҳисоб ҳужжатлари билан тасдиқланиши лозим. Ҳисоблаш принципи пул оқими тўгрисидаги ҳисоботдан ташқари молиявий ҳисоботлар ҳисоблаб ёзиш тамойили асосида тузилади. Ҳисоблаб ёзиш тамойилига мувофиқ активлар, пассивлар, ўз сармояси, даромадлар, харажатлар, хўжалик операциялари ва воқеалар бухгалтерия ҳисобида бу ҳаракатлар юзасидан пул маблағлари ёки эквивалентлари олинган ёхуд тўланган пайтда эмас, балки шу ҳаракатлар содир этилган (ёки ҳақиқатда олинган) пайтда

акс эттирилади. Ҳисоблаб ёзиш тамойили асосида тайёрланган молиявий ҳисоботлар ундан фойдаланувчиларга ўтмишда пул тўлаб ёки пул маблағларини олиб амалга оширилган операциялар тўғрисидагина эмас, шунингдек келгусида пул тўланадиган мажбуриятлар тўгрисида ҳам ахборот беради, бу эса тегишли иқтисодий қарорларни қабул қилиш чоғида жуда зарур ҳисобланади. Олдиндан кўра бериш (эҳтиёткорлик) принципи молиявий ҳисоботда активлар ва даромадлар нархининг оширилиб юборилишига ва мажбуриятлар ёки харажатлар баҳоси камайтирилишига йўл қўйилмаслиги лозимлигини билдиради. Бу тамойилнинг қўлланиши яширин заҳираларни барпо этишга ёки таъминотни ошириб кўрсатишга, активлар ёки фойдани, мажбуриятлар ва харажатларни атайлаб камайтиришга ва ошириб кўрсатишга ҳуқуқ бермайди. Мазмуннинг шаклдан устунлиги тамойилнинг мазмуни шуни билдирадики, агар ҳисобга олиш ҳужжатларида ва молиявий ҳисоботда ахборот операциялар ва воқеаларнинг мазмунини тўгри акс эттирса, бу ахборот молиявий ҳисоботда ҳисобга олиниши ва кўрсатилиши лозим. Кўрсаткичларнинг қиёсланувчанлиги; Кўрсаткичларнинг қиёсийлиги молиявий ахборот фойдали ва мазмунли бўлиши учун у турли ҳисобот даврларидаги ахборотларга қиёсланадиган бўлиши керак. Ҳисоботдан фойдаланувчилар хўжалик юритувчи субъект молиявий ҳисоботни тайёрлаш чоғида фойдаланган ҳисоб сиёсатидан, бу сиёсатдаги барча ўзгаришлардан ва бундай

ўзгаришларнинг натижаларидан хабардор бўлиши керак. Молиявий ҳисоботда ундан олдинги даврга нисбатан бутун қиёсий ахборотни очиб бериш зарур. Олдинги даврдаги молиявий ҳисоботларнинг шарҳлари ва баён қилувчи ахборотлари жорий ҳисобот даври учун ҳам тақдим этилиши ва жорий ҳисобот даври молиявий ҳисоботларини холисона тақдим этиш учун зарур бўлса, янгиланиши керак. Молиявий ҳисоботнинг кўрсаткичларини тузатиш ёки унинг моддаларини тасниф этиш чоғида жорий ҳисобот билан қиёсийликни таъминлаш учун қиёслама миқдорлар қайтадан тасниф этилиши ва айни пайтда бундай таснифнинг характери, миқдори, сабаби очиб берилиши лозим. Бунинг имконияти бўлмаса, хўжалик юритувчи субъект қайта тасниф этиш сабабини ва агар миқдорлар қайтадан тасниф этилган бўлса киритилган ўзгартишларнинг характерини очиб бериши лозим. Агар ахборот фақат тақдим этиш учун, масалан маълум бир давр бошидаги ва охиридаги номоддий ва моддий активларнинг сальдосини текшириш учун хизмат қилса, бундай ҳолларда қиёсланадиган ахборот талаб қилинмайди. Шундай вазиятлар ҳам борки, жорий давр билан қиёслаш мақсадида қиёсланадиган ахборотни қайта тасниф этиш мумкин бўлмайди. Масалан, бундан олдинги даврдаги ахборот қайта тасниф этиш мумкин бўлмайдиган тарзда тўпланган бўлиши мумкин, бу эса ахборотни ўзгартиришга амалда имкон бермайди. Бундай вазиятда қиёсланадиган миқдорларга киритилиши мумкин бўлган тузатишларнинг характери очиб берилиши лозим.

Қиёсийлик тамойилига риоя қилиш учун қуйидаги шартларни бажариш керак: - Бутун ахборот миқдорига нисбатан талаблар; - Ҳисобот йилида ҳисоботни тақдим этишга ёндашув ўзгарган тақдирда ундан олдинги давр ахбороти қиёслаш мақсадлари учун қайтадан тасниф этилиши лозим. - Агар амалий мулоҳазалар билан қайта тасниф этиш мумкин бўлмаса, башарти қайта тасниф амалга оширилганда содир бўладиган ўзгаришларнинг сабаблари ва характери очиб берилиши лозим. Молиявий ҳисоботнинг бетарафлик принцпи молиявий ҳисоботнинг ишончлилигини таъминлаш учун унда келтириладиган ахборот янглишлардан холи бўлиши керак. Ҳисобот даври даромадлари ва харажатларининг мувофиқлик принципи ҳисобот давридаги даромадлар ва харажатларнинг бир-бирига мувофиқлиги ушбу даврда мазкур ҳисобот даврида олинган даромадларга асос бўлган харажатларни акс эттиришини билдиради. Агар харажатлар ва даромадларнинг айрим турлари ўртасидаги бевосита боғлиқликни аниқлаш қийин бўлса, харажатлар тақсимлашнинг бирор-бир тизимига мувофиқ тарзда бир неча ҳисобот даврига тақсимлаб чиқилади. Бу бир неча йилга тақсимланадиган амортизация харажатларига ҳам тааллуқлидир. Активлар ва мажбуриятларнинг ҳақиқий баҳоланиш принципи уларнинг таннархи ёки сотиб олинган нархи баҳолашга асос бўлишини назарда тутади.

Айрим ҳолларда ҳақиқий баҳолаш сотиб олиш қийматидан фарқ қилиши мумкин. Бухгалтерия ҳисобининг функциялари Бухгалтерия ҳисоби режалаштириш, ташкил қилиш, тартибга солиш билан бирга бошқарув функцияси ҳам бор. Бошқарув тизимида бухгалтерия ҳисоби айрим бир функцияларни амалга оширади. Уларнинг асосийси ахборот, назорат, мулкларнинг бутлигини сақлаш, аналитик функцияларидир. Ахборот функцияси. Бозор иқтисодиёти шароитида корхона фаолияти ҳақида ўз вақтида, ишончли ахборотга бўлган эҳтиёж ва унга бўлган талаб ҳам ошиб бормоқда. Бухгалтерия ҳисоби турли хил иқтисодий ахборот истеъмолчилари учун асосий ахборот манбаи ҳисобланади ва улар асосида бошқарув ва инвестицион қарорлар қабул қилинади. Бухгалтерия ҳисобида корхона мулки ва уларнинг ташкил топиш манбаларидаги ўзгаришлар, уларнинг ҳаракати, хўжалик жараёнлари ва молиявий натижалар алоҳида ва умумлашган ҳолда акс эттирилади ва бошланғич ҳужжатларда акс эттирилади. Бозор иқтисодиёти шароитида бухгалтерия ҳисобининг ахбороти ишончли, холисона, ўз вақтида, оператив, юқори сифатли ва истеъмолчилар учун самарали бўлиш талаби қўйилади. Бухгалтерия ҳисоби ахборотининг якуний натижаси корхонанинг молиявий ҳолатини кўрсаткичларини яхшилаш ҳисобланади.

Назорат функцияси. Турли мулкчилик шаклидаги корхоналар, корхоналар ҳуқуқининг кенгайиши бухгалтерия ҳисобининг назорат функцияси кучайтириш талаб қилинади. Бухгалтерия ходимлари турли хилдаги ресурслардан фойдаланишни доимий назорат қилиши лозим. Назорат бу аввалом бор, бизнес режада белгиланган иқтисодий кўрсаткичларни бажарилишини аниқлаш жараёни ҳисобланади. Белгиланган режадаги кўрсаткичларни ҳақиқатда эришган кўрсаткичлар билан солиштириш натижасида керакли тузатишлар бизнес режага киритилади. Мулкнинг бутлигини таъминлаш. Бухгалтерия ҳисобини тўғри йўлга қўйиш мулкнинг бутлигини таъминлаш, турли хилдаги йўқотишлар ва талон-тарожларнинг олдини олишга олиб келади. Бунинг учун корхонада барча шарт-шароитларни яратиш лозим: омборхоналар, назорат-ўлчаш асбоблари, ўлчаш идишлари ва бошқалар. Ушбу функцияни амалга оширишнинг асосий инструменти бўлиб, ўз вақтида ва белгиланган тарбида инвентаризация ўтказиш, уларнинг натижаларини бухгалтерия ҳисобда акс эттириш ҳисобланади. Таҳлилий функция. Ишончли ва ҳуқуқий асосланган ахборот корхона молия-хўжалик фаолиятини таҳлил қилишда ишлатилади. Таҳлил бу қабул қилинган қарорларни яхшилаш мақсадида ўрганиш жараёнидир. Ҳисоб функцияси корхона хўжалик фаолияти ҳужжатлар асосидаги ялпи, узлуксиз ва ўзаро боғланган ифодасидир.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Шеремет А.Д., Негашев Е.В. «Методика финансового анализа деятельности коммерческих организациях» М.: ИНФРА-М, 2004г 2. Ковалев В.В. «Сборник задач по финансовому анализу» М.: Финансў и статистика, 2001г 3. Ефимова М.Р. «Финансово-экономические расчетў: пособие для менеджеров» М.: ИНФРА-М, 2004г 4. Донцова А.В., Никифорова Н.А., «Анализ финансовой отчетности» М.: Дело и Сервис, 2004г 5. Донцова А.В., Никифорова Н.А., «Анализ финансовой отчетности. Практикум» М.: Дело и Сервис, 2004г 6. Ермолович Л.Л. «Практикум по анализу хозяйственной деятельности предприятия». Мн.: Книжнўй Дом 2003 7. Мезенцева Т.М., Мезенцева Г.Н. Горобец В.Ю «Международнўе стандартў финансовой отчетности тестў с ответами» 2004 8. Акрамов Э.А. «Анализ финансового состояния предприятия», Ташкент –2000. 9. Ковалев А.И. «Анализ финансового состояния предприятия»; - М.: Центр экономики и маркетинга,2001. 10. Ковалев А.И.,Привалов В.П., «Анализ финансового состояния предприятия»; - М.: Центр экономики и маркетинга,2001. 11. www.ziyonet.uz 12. www.nur.uz

O'xshashlar

Бухгалтерия ҳисобининг предмети ва усуллари

Бухгалтерия ҳисобининг субъект ва объектлари

Бухгалтерия ҳисобининг тамойиллари ва концепциялари

Бухгалтерия ҳисобининг ташкил этиш

Бухгалтерия ҳисоби фанининг предмети ва методи