Turistik marshrutlarni ishlab chiqish - Iqtisodiyot - Referatlar

Turistik marshrutlarni ishlab chiqish

Yuklangan vaqt:

20.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.6240234375 KB

Ko'chirib olish

Turistik marshrutlarni ishlab chiqish Reja: 1. .Turizm marshruti haqida tushuncha. 2. Turistik marshrutning kelib chiqishi. 3. Turlarning xillari va turistik marshrutlar. 4. Turistik marshrutlarda xizmat ko’rsatish.

Turizm marshruti haqida tushuncha. Inson ko’rib, eshitib yurgan har qanday mo’jizaviy, qiziqarli inshootlar, tabiatning so’lim go’shalari, qadimdan saqlanib kelayotgan obidalar, daryolar, sharsharalar, hayvonat yoki turli – tuman o’simliklar o’sadigan joylar, tomosha bog’larining hammasiga ma’lum bir yo’ldan boriladi. Bu yo’l turizmda «marshrut» deyiladi. O’zbekistonda turizm sohasini rivojlantirish davlat miqyosida, rahbarligida olib borilayotgan barcha chora-tadbirlarining birinchi navbatda amalga oshirilishi zarur bo’lgani – turistik marshrutlar ishlab chiqishdir. Turistik resurs, ob’ekt - (qo’riqxona, tarixiy, madaniy obida, arxeologiya va hokazolar)ga turist har taraflama o’ng’aylikda boradigan va mazmunli dam olish, qoniqish olgandan keyin, asta – sekinlik bilan turistlar oqimini o’ziga jalb qila boshlaydi. Respublikamizdagi barcha turistik resursga – ob’ektga-manzilu-makonga- maskanga yo’l bor. Bu yo’llar asfaltli, toshli, mahalliy tuproq yo’llari, so’qmoqlar va hakozo ko’rinishlardadir. Bu holat inkor qilinmaydi. Lekin, bu yo’llarni turistik marshrutga aylantirilgandan keyingina turistik resursda turistlar soni ko’payishi mumkin. Turistik resursga hozirgi yo’llar bilan ham turistlar olib boriladi. Lekin bu yo’lda turistning erkin harakatlanishi, u hoxlagan vaqtda to’xtashi, qiziqib qolgan yo’lbo’yi «ob’ektlar»ga ekskursiyaga chiqishni talab qilishi, yoki choy ichib dam olishni hoxlashi mumkin. Turistik marshrut qayd qilingan, kutilmagan «taklfilar»ning bajarilishi yoki «xizmatlar» majmuasi a’lo darajada kafolatlanishi uchun ham turistik marshrutlar deyiladi. Turistlarning barcha ehtiyojlarini, talablarni bajarishda foydalanadigan yo’llar turistik marshrutlar yoki turstik yo’llar deyiladi.

Turistik marshrutning kelib chiqishi. Marshrutning o’zoq-yaqinligiga qarab inson harakatlanish vositasini tanlaydi. Masalan, Samarqanddan Jizzaxga boruvchi kishi albatta avtomobil, avtobus yoki poyezd transporti turlaridan birini tanlaydi. U hech qachon Jizzaxga samolyotda borish uchun harakat ham, orzu ham qilmaydi. Chunki, Samarqanddan Jizzaxga samolyot bilan borish marshruti yo’qligini juda yaxshi biladi. Lekin, Jizzaxga velosiped, mototsikl, arava, ot, eshak yoki tuya bilan ham borish mumkin. Bu transport insonning ilmiy - texnika taraqqiyoti davrigacha bo’lgan harakatlanishida foydalangan transport xillaridir. Inson hozirda Jizzaxga borish uchun harakatlanish vositalarining eng tezkoridan foydalanadi. Vaqtdan foydalanish nuqtai nazaridan o’tmishda asosiy transport vositalari bo’lgan arava, ot, tuya va eshakdan shaharlararo harakatlanishda hozir foydalanilmaydi. Shuningdek, Jizzaxga zamonaviy transport vositalari bilan qisqa muddatda yetib borgan inson shahar atroflaridagi tog’larga chiqmoqchi bo’lsa, o’sha o’tmishdagi asosiy transport vositalari bo’lgan ot, eshak yoki aravadan foydalanishga majbur bo’ladi. Bu mahalliy transport turlarining ham o’z yo’li - marshrutlari bor. Demak, insonning harakatlanishi vaqt davomida tezlanib borib, sharoit bo’yicha sekinlashadi, marshrutlar esa deyarli o’zgarmasdan yoki texnik, qulaylik jihatidan o’zgarishi mumkin. Aniqrog’i, marshrutlar - insonning ham texnika yordamida ham piyoda yoki hayvonlar yordamida yuradigan yo’lidir. Endi, turistik marshrut deyilganda bu yuldan turist maqomini olgan yakka inson yoki insonlar guruhi yuradigan harakatlanadigan, ma’lum bir makonga boradigan va qaytadigan yo’l tushiniladi.

Turlarning xillari va turistik marshrutlar. Hozir turizm marshrutlari quyidagi marshrutlarga bo’linadi: 1. Qadimgi marshrutlar. 2. Buyuk geografik kashfiyotlar davridagi marshrutlar. 3. O’zgartirilgan marshrutlar 4. O’zgarmaydigan marshrutlar 5. Tiklanadigan marshrutlar. 6. Tiklanmaydigan marshrutlar 7. Yangi, zamonaviy marshrutlar. Qadimiy marshrutlar insoniyatning to buyuk geografik kashfiyotlarigacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Dastlabki marshrutlar oldindan o’rganiladigan joylarga sayohatlar uyushtirish hisoblanadi. Insoniyat taraqqiyotida qadimiy ibtidoiiy odamlarning ovqat izlab ko’chib yurishlarining izlari ham hozir topilgan, isbotlangan. Eng katta va dastlabki sayohat Misr firavni Nexao topshirig’i bo’yicha Afrikaning dengiz qirg’oq chiziqlari bo’ylab amalga oshirilgan 3 yillik sayohat hisoblanadi. Bu sayohatni Finikiyaliklar amalga oshirdi. Ular kemalarda qizil dengizdan hind okeaniga chiqishdi. 3 yildan so’ng Gibraltar bo’g’ozidan o’tib O’rta yer dengizi orqali Misrga yetib kelishdi. Bunday sayohatlar tarixda juda ko’plab qayd qilingan. Nexao topshirig’i bo’yicha fininiyaliklar sayohtini keltirganimizning bosh sababi shundaki, aynan shu sayohatdan keyin 2 ta qit’a nomlandi: 1. «acy», «azy» - kun chiqar – keyinchalik Osiyo nomi 2. «ereb» - kun botar – keyinchalik Yeropa nomi Qadimiy marshrutlarni harakatlanish jihatidan 2 xil sharoitga bo’lishimiz mumkin: 1. Dengiz – suv yo’li marshrutlari. 2. Quriqlikdagi marshrutlar. Dengizlar orqali amalga oshirilgan marshrutlar: Fernando Magellanning yer shari bo’ylab sayohati, Robert Skott va Raul Amundsenning shimoliy va janubiy qutblarga sayohatlari, Semyon Dejnyov va Vitus Beringning shimoliy muz okeani

bo’ylab sayohatlari, M.Lazarov va N.Lisyanskiyning janubiy qutbga sayohati, Mikluxo Maklay sayohati, Xristofor Kolumb va Jeyms Kukning okeanlar bo’ylab sayohatlari marshrutlari. Quruqlikda o’tgan eng katta marshrut – «Buyuk ipak yo’li» marshruti hisoblanadi. Shuningdek, xitoylik Chjan Syan yurgan yo’l ham jahondagi eng katta marshrutdir. Buyuk geografik kashfiyotlar davridagi marshrutlarga 1490-1504 yillardagi Xristofor Kolumb, Amerigo Vespuchchi, Vasko da Gama, Jeyms Kuk, David Livingiston, Afanasiy Nikitiy, D.Tasman, Mikluxo Maklay, D.Dikson va boshqa sayyohlar ochgan marshrutlar kiradi. Yangi zamonaviy marshrutlar Yevropada va Amerikada dastlabki avtomobillar, poyezdlar va samolyotlar, bug’ bilan suzadigan kemalar ixtiro qilingan 17-18 asrlar to’g’ri keladi. O’zgartirilgan marshrutlarni inson o’zi uchun qulaylik, sharoit yaratadigan geografik relf shakllari o’zgarganidan keyin o’zgartiradi. Albatta, yangi yo’l oldingisiga (eskisiga) qaraganda o’zining xavfsizligi, qulayligi, harakatlar uchun ko’plab sharoitlar, imkoniyatlar mavjudligi bilan ajralib turadi. O’zgartirilgan marshrutlar ko’pincha davlatlar o’rtasidagi siyosiy, iqtisodiy me’yorlarning buzilishidan kelib chiqadi. Xudi shuningdek, davlat ichidagi marshrutlar yangi shaharlar qurilishi, boy tabiiy mineral resurslarning ochilishi bilan bog’liq bo’ladi. Sanoat ob’ektlarining markazlashuvi, arxeologik topilmalar va tabiat qo’riqxonalarining tashkil qilinishi ham ko’pincha yangi marshrutlarning kelib chiqishiga sabab bo’ladi. O’zgarmaydigan marshrutlar – barcha yo’llar Rimga olib boradi shiorida bo’ladi va asosan dunyoning qadimiy – tarixiy obidalari, diniy rahnomalar dafn etilgan joylar, tabiatning noyob haykallari joylashgan manzillar bilan bog’liq bo’ladi. Masalan, Misrdagi piramidalar, Xitoy, Hindiston, Tailanddagi qadimiy, toshdan qurilgan ibodatxonalar, Makka, Madina, Quddus, Buxoro, Samarqand, Xiva, Vatikan kabi shaharlarga, tabiat haykallari, Niagara sharsharasiga, g’orlar,

buloqlar, tog’larga boriladigan marshrutlar o’zgarmaydi. Shaharlar, davlatlar o’rtasidagi temir yo’l, havo yo’li, avtomobil yo’llari marshrutlari ham deyarli o’zgarmaydi. «Buyuk Xitoy devori» bo’ylab o’tgan marshrut ham bu devor to yo’qolib ketguncha harakatda bo’ladi, o’zgarmaydi. Tiklanadigan marshrutlar. Bunday marshrutlar asosan qadimiy marshrutlar bo’lib asrlar o’tishi va ilmiy-texnika taraqqiyoti tufayli, marshrutda transport turlarining o’zgarishi tufayli dastlabki ahamiyatni umuman yo’qotgan marshrutlar hisoblanadi. Masalan: Eramizdan oldingi II-III asrlarda mashhur bo’lgan, asosan tuya karvonlari bilan harakatlanadigan «Buyuk ipak yo’li» marshrutini tiklash uchun xalqaro harakatlar boshlandi. O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimov 1995 yil 2 iyunda 1162 raqamli «Buyuk ipak yo’li»ni qayta tiklashda O’zbekiston Respublikasi ishtirokini avj oldirish va Respublikada xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora-tadbirlar to’g’risida» farmonini qabul qildi. «Buyuk ipak yo’li» marshrutini tiklash mumkin. Bu tiklash qadimiy yo’l marshruti aniqlanib zamonaviy avtomagistral yoki zamonaviy temir yo’l transporti tarmoqlariga aylanishi ham mumkin. Lekin tuya karvonlari marshrutini ekzotik turizmni rivojlantirish uchun qisqa-qisqa masofalarda tashkil qilish mumkin. Tiklanmaydigan marshrutlar ham imperiya davlatning yoki alohida davlatning parchalanib ketishi, shaharlar, sanoat markazlarining salohiyati pasayishi yoki ilmiy-texnika taraqqiyoti rivoji bilan o’z mavqeini yo’qotadi. Masalan: Xristofor Kolumb yoki Fernando Magellanning okeanlararo kemalarda o’tkazgan, oylab muddatlar ketgan dengiz marshrutlarini tiklashga hech hojat ham, zarurat ham yo’q. Bunday marshrutlarni tiklash va turizmda foydalanish iqtiodiy jihatdan haddan tashqari qimmat bo’lishi tushunarli holatdir. Bu marshrutlarni zamonaviy samolyotlarda 12-14 soatda bosib o’tishi mumkin bo’lmoqda. Turizmdagi marshrutlar deyarli mavzuli bo’ladi va mavzu nomidagi turistik marshrut deyiladi. Qayd qilganimizdek, marshrut turistning yoki turistlarning talab va ehtiyojlarini to’liq qondirish dasturiga ega bo’lgandagina turistik marshrut deyiladi. Boshqa hollarda marshrut umumiy yo’l bo’lib qolaveradi. Turistik

marshrutlar turizmdagi turlarning mavzulari bo’yicha ham bo’lishi mumkin. Ko’p holatlarda aralash yoki majmuali mavzudagi turistik marshrutlar yoki bir mavzuda – diniy – ziyoratgoh joylarga ishlab chiqilgan turistik marshrutlar hisoblanadi. Agarda turistlar talabi bilan ekoturizm marshruti ishlab chiqilganda ekologik turizm resurslari asosan uzoq masofalarda joylashganligidan turistlar zerikmasligi uchun yo’lbo’yi turistik ob’ektlarni ham turmarshrutga kiritiladi va yo’l-yo’lakay qiziqarli ekskursiyalar uyushtiriladi. Bunday marshrutlar majmuali mavzudagi turistik marshrutlar deyiladi. Demak turistik marshrutlarning mavzulari ko’p hollarda turizmning turlari nomi bilan bog’liq bo’ladi. Turizmning ma’lum bir davlatda rivojlanishiga juda ko’p omillar ta’sir qiladi. Turizm manzillariga yangi tur marshrutlarning ishlab chiqilishi bevosita turizmni rivojlantirish omillarining harakati bilan bog’liq bo’ladi. Turizmni rivojlantirish omillarining biror bir omili yoki shakli alohida yuzaga chiqganda turistik marshrut yoki harakatdan to’xtaydi yoki yangi turmarshrut ishlab chiqishga to’g’ri keladi.

Turistik marshrutlarda xizmat ko’rsatish. Joylashtirish xizmatlari. Turistlarni joylashtirish shaharlarda muammo emas. Turist yoki turistlarning hohish-istaklariga qarab turli darajadagi mehmonxonalarga joylashtirish mumkin. Joylashtirish muammolari shahardan uzoq masofalardagi turistik ob’ektlarga sayyohatlar davomida yuzaga keladi. Respublikamizda turizmni rivojlantirishdagi eng og’riqli, muammoli masala ham ekoturizm, arxeologik turizm, ovchilik turizm kabi turizm turlariga marshrutlar ishlab chiqishda yuzaga qalqib chiqadi. O’zbekistonning tabiat mintaqalariga turistik marshrutlar ishlab chiqilmayotganligining asosiy sabablari ham bu turistik makonlarda turistlar uchun tunash joylarining yo’qligidadir. Ekoturizm, arxeologik turizm va ovchilik turizmini rivojlantirishni rejalashtirar ekanmiz birinchi navbatda turistlarning tunashi (joylashtirish) sharoitlarini yaratishimiz kerak bo’ladi. Shaharlardan uzoqda bo’lgan turizm resurslarida (ekoturizm, rekreatsiya turizmi) turistlar uchun tunash joylarini hozircha turistik bazalar yoki turistik lagerlar usulida yaratish imkoniyatlari mavjud. Lekin, turizmda tadbirkorlikning kengaymayotganligidan bunday tunash joylari hozirgacha yaratilmayapti. Agarda tabiat bag’ridagi ekoturizm maskanida (resursida) bunday tunash joylari yaratilganda edi. Turistlarning ham tunash, ham dam olish va ovqatlantirish muammolari birdaniga hal qilingan bo’lardi. Bu muammoli holatdan chiqishning yagona yo’li ekourizm, rekreatsiya turizmi yoki ovchilik turizmdagi turistik resurslarga marshrut ishlab chiqishda resursga yaqin joydagi aholi uylarini ijaraga olish hisoblanadi. Lekin, unutmaslik lozimki xalqaro turistlar har qanday sharoitlarda ham tunab qolavermaydi. Shuning uchun ham bunday sharoitlardan mahalliy turizmdagi turistlarni joylashtirishda foydalanish mumkin. Tabiat landshaftlaridagi turizm maskanlariga (resurslariga) marshrut ishlab chiqishdan oldin bunday joylarda turistik bazalar va turistik lagerlar barpo qilishga qat’iy ravishda kirishishimiz lozim. Turistik lagerlarni palatkali yoki yurta

(cho’ponning qora uyi) usulida tezkor vaqtlarda mavsumlarga moslashtirib qurish imkoniyatlari juda katta. Ovqatlantirish xizmatlari. Turistlar shahar mehmonxonalariga joylashtirilganda ularni ovqatlantirish muammo emas. Chunki, turist joylashgan mehmonxonada ham shaharning har bir ko’chasida ham turistning ehtiyojini qondiradigan restoran, kafe, oshxona va choyxonalar bor. Shaharlar mehmonxonalarda joylashgan turistlarni ovqatlantirishda xalqaro me’yorlardagi takliflar quyidagicha: a) to’liq pansion – 3 marta ovqatlanish (nonushta, tushlik, kechki ovqat); b) yarim pansion – 2 marotaba ovqatlanish (nonushta – tushlik, nonushta – kechki ovqat yoki tushlik – kechki ovqat); v) faqat nonushta; g) faqat tushlik; d) faqat kechki ovqatlanish. Ovqatlanishda xizmatlar shakli qo’yidagicha: a) «Shved stoli» - o’z-o’ziga xizmat. Bu usulda restoran yoki oshxonala turli-tuman ovqat xillari tayyorlangan bo’ladi. Turistlar (mijozlar) o’zlari hoxlagan ovqat va ichimlik xillarini hoxlaganlaricha (ehtiyojalariga yarasha) olib yeb- ichishlari mumkin. Ovqatlanib bo’lgandan keyin turist (mijoz) idish – tovoqlarni yig’ishtirmaydi. b) «Tabldot» - hamma mijozlar uchun faqat bitta menyu tayyorlanadi (mijozlarga ovqat tanlash huquqi berilmaydi). v) «A lya kart» - restoran menyusida turistlar hoxlagan ovqat turini erkin tanlaydilar. Ovqatlanishning qaysi shakllari bo’lmasin shaharda va tuman markazlarida turistlarni ovqatlantirish yuqorida qayd qilganimizdek muammo tug’diradi. Faqat turistik marshrutda shaharda (tumanda) ovqatlantirish joyi va sharoitlari yozib qo’yilsa yetarli bo’ladi. Turistlarni ovqatlantirishdagi muammolar shaharlardan (tumanlardan) uzoq masofadagi turistik ob’ektlarga marshrut ishlab chiqishda qiyin vaziyatlarni

keltirib chiqarmoqda. Shaharlardan uzoq masofalarda joylashgan turistik ob’ektda tunash muammosi yuqorida keltirildi. Bunday sharoitlarda ovqatlantirish ham ana shu muammoni takrorlamoqda. Qayd qilinganlardan quyidagi xulosalar hosil bo’ladi: 1. Turistik marshrut ishlab chiqishda agar marshrut ekoturizm, ovchilik turizmi, sarguzasht turizmi yoki g’orshunoslik va rekreatsiya turizmi mavzulari bo’yicha ishlab chiqilganda turistlarni «palatka usuli»da ovqatlantirishni tashkil qilish mumkin. Bu usulda turistlarni qiziqtirish uchun milliy ekzotika variantini – ya’ni ko’chma qozon – tovoq usulida – «tabiat bag’rida tabiiylik» sharoitida ovqat tayyorlashda taklif etish va ovqatlantirish. 2. Qayd qilingan turizm mavzularida turistik marshrut ishlab chiqilganda turistik makonda – ob’ektda turistik lager (mavsumiy – palatka usulida) tashkil qilish maqsadiga muvofiq. 3. Har qanday mavzuda turistik marshrut ishlab chiqishda marshrut davomida mineral suvlar, termosda issiq choy, sovutilgan choy va ekologik toza sharbatlar bo’lishligini ta’minlash shart. 4. Turistik marshrutda ekskursiyaga chiqilganda ekspeditsiya usulida ovqatlanishni (konservalar, qotirilgan kolbasalar, tushonkalar va hako.) issiq choy bilan tashkil qilish mumkin. Ekskursiya xizmatlarini tashkil qilish. Turistik marshrutda ekskursiya xizmatlarini tashkil qilish turning jizabador, qiziqarli o’tishini ta’minlaydi. Har qanday turistik marshrutda ekskursiyalarni tashkil qilish turoperatorning tadbirkorligiga bog’liq bo’ladi. Hozirgi vaqtda shaharlardagi diqqatga sazovar joylarni ko’rishga va diniy ziyoratgoh maskanlarga kelib-ketuvchi turistlarni ekskursiyalarga taklif qilish deyarli yo’q hisoblanadi. Chunki bunday joylarga ham puxta tuzilgan turistik marshrutlar ishlab chiqilmagan. Eng afsuslanarli joyi shundaki, hozirgacha turistlarga turist yurmoqchi va ko’rmoqchi bo’lgan marshrut unga og’zaki holda taklif qilinmoqda. Shaharlardagi xotira bog’lari, o’lkashunoslik, xalqlar tarixi va hayvonot olami bilan bog’liq muzeylar, xalqimizning hunarmandchiligi

ustaxonalariga mahalliy turizmda ham, xalqaro turizmda ham qiziqarli ekskursiyalar uyushtirishning katta imkoniyatlari deyarli barcha shaharlarimizda mavjud. Shahar ichidagi turistik marshrutda albatta ekskursiya marshrutlari qo’yilishi lozim. Buning uchun shaharlardagi ekskursiya ob’ektlari to’liq ro’yxatga olinib undagi xizmatlarning turlari va baholari aniqlanishi lozim. Endi shaharlardan chiqish va uzoq masofalarga (ekoturizm, arxeologik yoki ovchilik turizmi kabilar) boriladigan turistik marshrutlarda albatta yo’l-yo’lakay ko’rib o’tiladigan ekskursiya marshrutlari bo’lishi marshrutni qiziquvchanligi, turli-tumanligini kuchaytiradi. Chunki, uzoq masofaga avtotransportda to’xtovsiz yurish turistlarni toliqtiradi (ayniqsa tabiiy relefi qariyib bir xil bo’lgan cho’l hududlaridan yurilganda). Uzoq masofalardagi turistik marshrut ishlab chiqilganda dastlab yo’l va yo’l arofida bo’lgan diqqatga sazovar joylar, balki, tarixiy obidalar, buloqlar yoki qadimiy daraxtlar, sayllar va boshqa to’xtash mumkin bo’lgan ob’ektlar haqida ma’lumotlar to’planadi. Turistik marshrut tuzuvchi bu ob’ektlarning eng jozibador, qiziqtiruvchilariga ekskursiyalar uyushtirishini turistik marshrutga kiritishi turistning yo’lda zerikishning oldini oladi. Shu o’rinda yana bir muhim fikrni yodda saqlash lozimki marshrut haqidagi buklovda yoki axborotnomada marshrut yo’li atrofidagi barcha diqqatga sazovar ob’ektlarning rangli rasmlari qisqacha izohda berilishi turistlarning ekskursiyalarni tanlashiga sharoit yaratadi. Ekskursiyalarni tanlashda ob’ekt asosiy yo’ldan juda ham uzoq bo’lmasligiga e’tibor berish lozim. Ekskursiyalarda dam olish yoki ovqatlanishni ekspeditsiya usulida o’tkazish mumkin. Bu haqda ushbu ma’ruzada tavsiyalar berildi.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

O'xshashlar

Raqobat strategiyasini ishlab chiqish

Turizm turlarini ishlab chiqish texnologiyasi

Boshqaruv qarorlari va ularni ishlab chiqish

Biznez faoliyatida biznes rejani ishlab chiqish tartibi

O’zbekiston davlat standartlarini ishlab chiqish, joriy etish tartibi