Туристик маршрутлар ишлаб чиқишнинг тамойиллари - Iqtisodiyot - Referatlar

Туристик маршрутлар ишлаб чиқишнинг тамойиллари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

99 KB

Ko'chirib olish

Туристик маршрутлар ишлаб чиқишнинг тамойиллари Режа: 1. Туристик маршрут ишлаб чиқишда жозибардорлик, бетакрорлик 2. Халқаро миқёсдаги туристик объектлардаги жозибадорлик ва бетакрорлик 3. Давлатларда жойлашган туристик объектдаги жозибадорлик ва бетакрорлик 4. Табиатнинг биологик хилма – хиллигидаги жозибадорлик ва бетакрорлик 5. Туристнинг ҳоҳиши бўйича туристик объектда белгиланадиган жозибадорлик ва бетакрорлик 6. Туристик маршрут ишлаб чиқишда имкониятларнинг яратилганлиги тамойили 7. Туристик маршрут ишлаб чиқишнинг мазмундорлиги тамойили 8. Туристик маршрутлар ишлаб чиқишдаги фаолиятлилик тамойили Ишлаб чиқаришда ғоя ва назарияларнинг шаклланишида ишлатиладиган принцип сўзи асос, талаб, негиз маъноларини анлатгани учун давлат тилида тамойил деб таржима қилинган.

Туристик маршрутлар ишлаб чиқишнинг асосий принципларини (тамойилларини) ана шу маршрутлар ишлаб чиқишдаги бирламчи талаблар, мезонлар деб қабул қилсак бўлади. Ҳозиргача туристик маршрутлар ишлаб чиқишнинг 7 та тамойили-талаби бор. Бу тамойилларни туристик маршрут ишлаб чиқишдаги асосий талаблар сифатида бирор бир олим ёки туризм мутахассиси таклиф қилмаган. Балки, туристик маршрутлар ишлаб чиқишдаги йўл-йўлакай кузатув, талаб, амалиёт, ўй-фикр ва таклифларни жамлаган мутахассисларнинг умум хулосавий, ижодий қарашларидир. Туристик маршрутлар ишлаб чиқувчи бу тамойилларни қўллаганида маршрутга киритиш объектлари, шарт-шароитлар, туристлар ёки хизмат қилувчиларнинг, маҳаллий аҳолининг таклифлари ёки талаблари билан бойитиб, мукаммаллаштириб бориши мумкин. Энг аввало яхши англаб олиш лозимки, туристик маршрут ишлаб чиқиш маълум бир назария ёки бирор бир стандарт ёки қолипга бўйсунмайди. Туристик маршрутларга бўйсунадиган стандартлар маршрутларнинг техник жиҳатларидир. Туристик маршрут ишлаб чиқиш бу-маълум туристик объект, ресурсга туристларни жалб қилишдаги энг биринчи ҳаракатдир. Шунинг учун ҳам маршрут ишлаб чиқиш – турни ишлаб чиқиш, маълум туристик объектдан туризмда фойдаланишни турлар ҳам ўта даражада мукаммал, ҳар томонлама қулайлик имокниятларига эга бўлган маршрутлар асосида амалга оширилишини талаб қилади. Туристик маршрутнинг мукаммал ишлаб чиқилиши бу – туристнинг эркин ҳаракат қилишини ва турдаги хизматларга бўлган талабларини ўз вақтида қондиради. Ҳозирда туристик маршрутлар ишлаб чиқишнинг тамойиллари яратилганки, туризмда ҳар қандай туристик маршрутлар ишлаб чиқишда асосан ана шу тамойиллардан фойдаланилади. Бу тамойиллар қуйидагича номланади: 1. Жозибадорлик, бетакрорлик тамойили 2. Имкониятларнинг яратилганлиги тамойили

3. Мазмундорлик тамойили 4. Фаолиятлилик тамойили 5. Кўп вариантлилик (кўп жиҳатлилик) тамойили 6. Қулайлилик тамойили 7. Ахборотланганлик тамойили Туристик маршрутлар ишлаб чиқишдаги биринчи талаб қайд қилинган «тамойиллар» ни пухта билиш ва ўз ўрнида, талабига қараб қўллаш, ишлатиш ҳисобланади. Туристик маршрутлар ишлаб чиқишдаги тамойиллар алоҳида-алоҳида ёки мажмуали ҳолда қўлланилиши мумкин. Туристик маршрут ишлаб чиқишда жозибардорлик, бетакрорлик тамойили эътибор бериш лозимки, маълум бир туристик объектга, ресурсга туристик маршрут ишлаб чиқишда туроператорнинг биринчи навбатдаги асосий вазифаси айнан ана шу туристик объектнинг энг жозибадор, бетакрор жойини, кўринишини аниқлашдир. Туризмдаги барча туристик объектларда жозибадорлик, бетакрорлик мавжуд. Бу жозибадорликсиз бирон-бир туристик объект туристларни ўзига жалб қилаолмайди. Жозибадорлик ва бетакрорлик деганда маълум бир халқаро ёки маҳаллий талаб ва стандартларнинг ўлчамларига, даражаларига жавоб берадиган объектнинг тарихийлиги, мўъжизавий кўриниши ва ҳоказолар тушунилмаслиги керак. Шу нуқтаи назардан туристик объектдаги жозибадорлиги, бетакрорлигини 4 даражага бўлишимиз мумкин:  халқаро миқёсдаги туристик объектлардаги жозибадорлик ва бетакрорлик;  давлатлардаги туристик ресурсларнинг жозибадорлиги ва бетакрорлиги;  табиатнинг биологик хилма-хиллигидаги жозибадорлик ва бетакрорлик;  туристнинг ҳоҳиши бўйича туристик объектда белгиланадиган жозибадорлик ва бетакрорлик.

Халқаро миқёсдаги туристик объектлардаги жозибадорлик ва бетакрорлик деганда мазкур туристик объектнинг халқаро миқёсда маълум ва машҳурлиги, мўжизавийлигини, дунё аҳолиси, бу объектни билиши тан олинади. Бундай миқёсдаги жозибадорлик ва бетакрорлик асосий ҳолларда мўжиза деб номланади. Дунё миқёсдаги туристик объектнинг мўжиза дейилиши ўтмишдаги инсоният бунёд этган улкан иншоотларнинг қай тартибда қурилганлиги, уларда ҳозиргача (коинотни ўзлаштириш даври) кўплаб очилмаган сир- синоатларнинг мавжудлигидир. Жаҳон миқёсидаги мўжизалардаги жозибадорлик ва бетакрорлик аксарият ҳолларда мўжиза сўзи билан ифодаланади ва бу жозибадорлик, бетакрорликни кўришга бутун дунё аҳолиси қизиқади. Бу туристик объектда битта жозибадорлик, бетакрорлик мавжуд. – Унинг қадимийлиги ва улуғворлигидир. Масалан: Дунёнинг етти мўжизасининг биринчиси бўлган – Миср пирамидаларини олсак қайд қилинган улуғворлик, қадимийликни кўрамиз. Етти мўжизадаги асосий жозибадорлик, бетакрорлик уларнинг ўта даражада улканлиги ва қурилиши жиҳатидан ҳозирги инсон аҳлини лол қолдирганидир. Шу ўринда эътибор бериш керакки, дунёда етти мўжизадан ҳам мўжизалироқ туристик объектлар жуда кўп. Масалан, Буюк хитой девори, Стоунхедж тош ёдгорликлари, Насха чўлидаги улкан қуш расмлари, Ҳиндистон ва Таиланддаги тоғ ибодатхоналари ва ҳакозолар. Мазкур тарихий ёдгорликлардаги жозибадорлик ва бетакрорлик, қадимийлик ва инсон аҳлини лол қолдирган қурилиш санъатидир. Давлатларда жойлашган туристик объектдаги жозибадорлик ва бетакрорлик. Жаҳоннинг барча давлатларида ҳам ўша мамлакатда яшаётган аҳоли учун ҳам ва бошқа мамлакатларда яшаётган аҳолилар учун ҳам таниқли бўлган туристик ресурс объект мавжуд бўлади. Кўп мамлакатларда эса фақат шу мамлакат аҳолисига таниш, эъзозли туристик объект бўлиши мумкин. Бу эъзозли туристик объект жаҳоншумул аҳамиятга эга

бўлмаганлигидан бошқа давлатлардаги одамлар деярли қизиқишмайди, улар бу давлатга келиб-кетувчи туристлар бўла олишмайди. Жаҳондаги кўпгина давлатларда эса цивилизация қадимдан ривожланганлиги учун ўша давлат аҳолиси учун ҳам, бошқа давлатлардаги аҳоли учун ҳам ҳатто жаҳоншумул аҳамиятга, қизиқишга молик туристик объект мавжуд бўлади. Бундай давлатларга Европадаги кўплаб мамлакатларни мисол қилиб келтириш мумкин. Масалан: Франция давлатида қадимий, тарихий обидалар ҳам, маданият марказлари ҳам жуда кўп. Лекин, фаранглар халқаро миқёсда ўзларининг Эйфел минораси билан фахрланишади. Малайзия давлатида тарихда машҳур кишилар қурдирган тарихий обидалар ҳам жуда кўп. Лекин бетакрор табиати (қирғоқларини океан сувлари ўраб туриши, жунгли ўрмонлари, ранг-баранг ўсимликлар олами, турли-туман ҳайвонат дунёси ва ҳакозолар) билан жаҳон туризмида (рекреация туризми, экологик туризм) шунингдек, замонавий шаҳарсозлик, дунёга танилган улкан иморатлари, масжидлари билан янги-халқаро туризм йўналишини ривожлантирмоқда. Демак, Малайзия туризмидаги жозибадорлик, бетакрорлик ва улуғворлик кўринишлари, объектлари, унинг табиатида ва замонавий шаҳарсозликдаги баланд, мўжизалар биноларида мужассамлашган. Петронаснинг эгизак бинолари жаҳондаги энг баланд ва жозибадор бинолар ҳисобланади (баландлиги 452 метр). Ана бир давлат Ҳиндистонни олсак табиати жиҳатидан ҳам тарихий обидалари (кўҳна ибодатхоналар, тоғларни ўйиб ишланган тош ибодатхоналар ва ҳакозолар) жиҳатидан ҳам туристик ресурсларга жуда бой бўлган, мамлакат. Лекин, бу мамлакатга келган халқаро туристлар деярли биринчи навбатда севги-муҳаббатдаги садоқат тимсолига қурилган Тож Маҳал мақбарасини кўриш ва зиёрат қилиш учун келишади. Бу ҳолатдан хулоса шулким, Тож Маҳал мақбараси Ҳиндистондек катта ва қадимий мамлакатдаги туристик ресурсларнинг жозибадорлиги ва бетакрорлигида ёрқин тож ҳисобланади.

Дунёнинг давлатларида жойлашган туристик объектларидаги жозибадорлик ва бетакрорликни Ўзбекистондаги туризм ресурсларида таҳлил қилганимизда кўз ўнгимизда жуда катта ва турли-туман мавзули туризм ресурслари ва бу ресурсларнинг ҳар бирида ўзига хос ва мос бўлган жозибадорлик ва бетакрорлик борлигини кўрамиз. Қисқа қилиб айтганимизда Тўмарис, Спитамен, Заҳириддин Бобур, Амир Темур, Жалолиддин Мангуберди, Шайбонийхон, Темур Малик, Инолчиқ каби жаҳонга машҳур саркардалар, соҳибқиронлар бизнинг ватанимизнинг фарзандлари ва уларнинг фаолияти, ҳаёти, улар қурдирган Нилий гумбазли мақабаралар, мадрасалар ва бошқа тарихий обидалардаги жозибадорлик, бетакрорлик фақатгина Ўзбекистонда бор. Жаҳон цивилизациясининг маданияти, табобати, астрономияси, математикаси, географияси, шеърияти, геологиясининг тамал тошини қўйган, жаҳоншумул мактабларни, дунёдаги дастлабки академияларини (Маъмун академияси, Улуғбек академияси) ташкил қилган Ал-Беруний, Ибн-Сино, Ал- Хоразмий, Улуғбек, Ал-Фарғоний, Абу-Наср Фаробий, Али Қушчи, Алишер Навоий, Абдурахмон Жомий, Лутфий каби буюк сиймолар ҳаёти билан боғлиқ тарихий обидалардаги жозибадорлик ва бетакрорлик фақатгина Ўзбекистонда бор. Ислом оламининг мукаммал таълимотини яратган, ислом оламининг буюк даҳолари бўлган Аҳмад Яссавий, имом Термизий, ат-Термизий, Мотрудий, Баҳовиддин Нақшбанд, имом ал-Бухорий, Махдуми Аъзам, Қусам ибн Аббос, Бухоролик етти пирлар, Бухоролик чор Бакрлар, ҳазрати Дониёр ота, Довуд пайғамбар, Хўжа Аҳрор Вали каби азиз авлиёлар ва бошқа кўплаб улуғ инсонлар ҳаёти-фаолияти билан боғлиқ тарихий обидалардаги ўзига хос ва ўзига мос жозибадорлик ва бетакрорлик фақатгина Ўзбекистонда бор. Табиатимизда биологик хилма хил ресурслар, тўрт экологик табиий географик минтақанинг ва ернинг табиати, эндемик турлар, иқлим, тўрт иқлимий фаслнинг зийнатидаги жозибадорлик ва бетакрорлик фақатгина Ўзбекистонда бор.

Туризмнинг ривожлантиришга бел боғлаган эканмиз туризм ресурсларимиздаги жозибадорлик ва бетакрорликни жаҳонга кўз – кўз қилишнинг фақатгина уддасидан чиқишимиз лозим бўлади. Табиатнинг биологик хилма – хиллигидаги жозибадорлик ва бетакрорлик. Табиатнинг биологик хилма – хиллигидаги жозибадорлик ва бетакрорлиги ҳақида гапирилганда қандайдир тортишувлар, исботлашувларга ўрин қолдирмаслик зарур. Лекин табиат гўзаллиги, унинг бетакрорлиги ҳақида тортишувлар, бу бетакрорликни баъзи бир олимлар, ўзларининг ўрганиш, илмий – тадқиқотлари мавзулари бўйича тушунади ва табиатдаги бетакрорликни олдинги ўринларга чиқаришга ҳаракат қилишади. Биологик хилма хиллик деганда ўсимликлар олами ва ҳайвонот дунёсининг ўзи эмас, улар ўсадиган ва яшайдиган табиий муҳит ҳам тушунилмоғи керак. Ўзбекистондаги табиатдаги биологик хилма хиллик, бетакрорлик ресурслари алоҳида мавзуда келтирилди. Туристнинг ҳоҳиши бўйича туристик объектда белгиланадиган жозибадорлик ва бетакрорлик. Жаҳоншумул аҳамиятга эга бўлган туристик объектларга туризмдаги оқим ҳам катта бўлиши ўз – ўзидан маълум. Масалан, Мисрдаги пирамидалар, Самарқанддаги Темурийларнинг тарихий, маданий иншоотлари, Ҳиндистондаги Тож Маҳал мақбараси, Париждаги Эйфел минораси, Хитойдаги «Буюк Хитой девори», Россиядаги «Кремль» мажмуаси, Англиядаги «Стюунхедж» қолдиқлари ва х.к. Шу билан бирга ҳалқаро туризмда ҳам, ички туризмда ҳам алоҳида гуруҳ туристларнинг ўз қизиқиш объекти бўлади. Кўп ҳолларда бундай туристлар ёки касбий фаолияти бўйича ёки табиатдаги бирон-бир ўсимликнинг ўсиш тарзи ёки бир ҳайвоннинг яшаш тарзининг табиатига қизиқиши, айнан ўша турни яхши кўриши, унга ана шу турнинг ҳаракатлари ёки ўсиши, гули, барги, ёки ранги кичиклиги, миттилилиги ёки улкан, кучлилиги ёки йиртқичлиги маъқул бўлади. Лекин турист ёқтирган ўсимлик ёки ҳайвон тури ўзи яшаётган мамлакатда йўқ бўлганлиги учун у шу тур ўсадиган ёки яшайдиган бошқа

мамлакат табиатига саёҳатлар уюштиради. Масалан, чўлнинг гўзал ҳайвонлари жайрон ва сайғоқлар Марказий Осиё давлатларининг барчасида камсонли бўлсада сақланиб қолган. Ана шу жайрон ва сайғоқларни кўриш, яшаш тарзини ўрганиш ва бошқа давлатлар табиатида ёки ҳайвонот боғида сақлаш ва кўпайтиришга қизиқувчилар, олимлар, табиатшунослар ҳозирда деярли Ўзбекистонга келишади (Бухоро вилоятидаги «Жайрон» экологик маркази). Бу ерда уларнинг фаолияти учун барча шарт – шароитлар яратилган. Сўнгги йиллардаги кузатишлардан маълум бўлмоқдаки, юртимизга келувчи туристлар ичида қоятошларимиздаги қадимий тасвирлар, расмларга қизиқувчилар, кўҳна археологик қолдиқларга қизиқувчилар сони кўпайиб бормоқда. Шунинг учун ҳам Республикамиз ҳудудларидаги тоғларда, дараларда қадимий расмлар, тасвирлар ва ёзувлар туширилган қоятошларни рўйхатга ва давлат назоратига олишимиз кечиктирилмай бажариладиган иш ҳисобланади. Яна бир мисол келтирганимизда ёввойи қўйлар архарларни кўриш учун ҳам давлатимизга кўплаб туристлар келишади. Чунки, «Нурота» тоғ ўрмон қўриқхонасининг асосий фаолияти Марказий Осиё учун эндемик ҳисобланган «архарларни» сақлаб қолиш ва кўпайтиришга қаратилган. Эътибор қилинг «Ёввойи Африка» ва «Халқаро география жамият»нинг ёввойи йиртқич ҳайвонлар (Шер, йўлбарс, қоплон, пума, леопард, пантера, гиена ва ҳакозлар) ҳаёти ҳақидаги табиатда олган филмларини ҳамма зўр қизиқиш билан томоша қилишади. Шу билан бирга томошанинг энг қизиқ жойи йиртқич ҳайвонларнинг ов қилиши ва овқатланиши усулларидир. Ушбу фильмлардаги бетакрорлик айнан ана шу ов қилиш кўринишларининг берилишидир. Агар ушбу филмларда йиртқич ҳайвонларнинг ов қилиш кўриниши бўлмаса филм жуда зерикарли ва бир маротаба (ёввойи ҳайвон бўлганлигидан) кўришга арзийди. Туризм маршрутларини ишлаб чиқишда шунинг учун ҳам инсонни қизиқтирувчи бирорта объект (катта, кичик, майда, улкан, хароба ва бошқ..)

эътибордан четда қолмаслик лозим бўлади. Шу ўринда яна такрорлаймизки, бугунги кунда эътибордан четдаги объект эртага қизиқарли бўлиши мумкин деган хулоса билан туристик ресурсларнинг барчасини рўйхатга олиб, ҳозирдан туристик ресурслар катологини тузишга киришимиз лозим бўлади. Туристик маршрут ишлаб чиқишда имкониятларнинг яратилганлиги тамойили. Бу тамойилда туристга туристик маршрут давомида туристик хизматлардан фойдаланишнинг энг қулай имкониятлари яратилган бўлиши лозим. Бундай имкониятлар қуйидаги хизматлар кўрсатишдаги имкониятлардир. 1. Транспорт хизматларидаги имкониятларнинг дастлабки шароити туристларга хизмат қилувчи транспорт хилларининг замонавий бўлишлигидадир. Маршрут бошланганидан турист биринчи набатда ўз юкларини жойлаштириш ташвиши билан банд бўлишади. Тур оператор бу ташвишни доим назарда тутиши лозим. Транспорт хизматларини таклиф қилишда албатта баланд ўриндиқларга эга бўлган автобус ёки микроавтобусларни таклиф қилиш яхши натижа беради. Баланд ўриндиқли автобусларда турист йўл-йўлакай кўп нарсани кўради. Уларнинг юкларига келганда энг яхши вариант ҳозирча турист ўз юкини ёнида олиб ўтиришидир. Унинг хотиржамлиги ҳам шундай таъминланади. Туристларга транспорт хизматлари кўрсатишда турист юкининг (халтасининг) алоҳида жойда бўлиши даври ўтди дейишади мутахассислар. Транспорт хизматларидаги яна бир имконият транспорт ичида экологик тоза ичимлик сувларининг бўлиши, транспорт ойналарининг очилиши ёки ёпилиши, радио, ТВ.нинг бўлиши, туристнинг автобус салонида эркин ҳаракатланишга шароитнинг бўлишидир. 2. Маршрутдаги экскурсиялар вақтидаги имкониятлар. Туристик маршрутларнинг аксарият қисмида (экологик туризм , археологик туризм, рекреация туризми, тарихий, диний туризм ва ҳакозо турларда ) экскурсиялар ташкил қилинади. Айниқса экологик туризм маршрутларида, рекреация

туризми маршрутларида ва туристик лагерларда дам олувчилар учун турли мавзуларда ландшафтни кўриш, томоша қилиш экскурсиялари уюштирилади. Экскурсия вақтидаги имкониятларнинг биринчиси юриш йўллари, сўқмоқлар, маҳаллий кўприклар, даралар ёки тоғ бағридан чиқиш, тушиш, жарликлар ичидаги юриш йўллари текис, хавфсиз бўлишидир. Тоғ сўқмоқларидан, жарликлар бўйлаб юрганда товуш, шовқин эффектининг ҳалокатли бўлиши албатта туристларга тушунтирилади. Экскурсия вақтида туристларга яна бир имконият яратиш лозимки, замонавий туризмда замонавий хизмат дейиладиган – яъни экскурсия давомида туристларни дам олиш танаффусига чорлаш. Бу усулни айниқса тоғ ва чўллардаги экологик туризм маршрутларидаги экскурсиялар вақтида қўллаш туристнинг кайфиятини кўтаради. Бу усулда маршрут раҳбари маҳаллий аҳолидан от, эшак ёки маҳаллий арава олиб туристларнинг ўзини ҳам шу транспорт турларида олиб юриши, агар туристлар пиёда юришни ҳоҳлашса уларнинг юкини, ичимлик сувини, қисқа муддатли экзотик овқатланиш маҳсулотларини ва энг муҳими йиғма стул ва йиғма кароватчаларни албатда бирга ортиб юриш керак. Маршрутдаги экскурсияларда бизнинг иқлимимизда халқаро туристлар ҳам маҳаллий туристлар ҳам ёз мавсумида тезда чанқаб қолиши ёки тоғлар ва хушхаволи табиат бағрида тезда оч қилиши мумкин. Бундай вақтларда маршрутнинг ёки экскурсиянинг раҳбари туристларга соя-салқин жойларда йиғма стул ва йиғма кароватлардан иборат дам олиш жойини таклиф қилиш мумкин. Бундай имкониятлардан фойдаланган турист албатта яхши кайфиятда бўлади. Маршрутдаги бошқа хил химатларда ҳам имкониятларнинг яратилганлик тамойилини қўллаш маршрутнинг муваффақиятли ўтишини таъминлайди. Туристик маршрут ишлаб чиқишнинг мазмундорлиги тамойили. Бу тамойилдаги талаблар кўпроқ биринчи – жозибадорликни ташкил қилиш тамойилига ўхшаб кетади. Лекин жозибадорликдан бошқа таъсуротлар мазмундорликларга эътибор берилиб ишлаб чиқилган туристик

маршрут ҳар қандай даражадаги туристлар учун энг яхши туристик маршрут ҳисобланади. Бу тамойилда туристик маршрутлар ишлаб чиқишда туристнинг оз вақт давомида кўп объектларни кўриши, билиб олиши ёки эшитиш таъминланган бўлиши керак. Бундай имкониятлардан фойдаланган турист туристик фирманинг бошқа маршрутларига ҳам буюртма бериши мумкин. Масалан: турист Республикамизнинг табиий ҳудудлари, минтақаларидаги экотуризм ресурсларини кўришни танлайди. Бу ҳолатда туроператорда худди ана шу турист танланган экотуризм ресурсига олиб борадиган 2 та туристик маршрут бўлиши лозим. Биринчи туристик маршрут - Экотуризм ресурсига – объектига тўғридан-тўғри боради. Бу маршрутдаги жозибадорлик ва бетакрорлик экологик туризм объектининг ўзида бўлади албатда. Объектга тўғри борилганидан йўл-йўлакай турист кўрган мазмундорлик ҳам узуқ-юлуқ бўлади, ахборотлар кам, тўхташ деярли йўқ ва ҳакозолар. Албатда, бундай туристик маршрут туристга, айниқса хорижий туристга унчалик ҳам хуш келмаслиги мумкин. Иккинчи туристик маршрут – йўл-йўлакай, тарихий маданий, меъморий обидалар, табиатнинг ранг-баранглиги, кўнгил очар ўйинлар, кўргазмалар, фавворалар, ҳайвонат боғлари, агротуризм объектларининг ўзгариб туриши, сойлар, баланд, ҳайбатли қоятошлар ёки бепоён кенгликларнинг ястаниб ётганлиги ва бу ерда яшаётган маҳаллий халқнинг яшаш тарзи, урф-одатлари, жарликлар, дарё соҳили ва ҳакзоларга туристлар эътиборини жалб қилади. Агар тур оператор йўлдаги сойлар ёки қандайдир тарихий жойларнинг тарихдаги машҳур кишиларнинг ҳаёти билан боғлиқ (масалан, Темурийлар, Чингизийлар ёки Шайбонийхон, Жалолиддин Мангуберди, Темур Малик ва бошқ.) қизиқ афсона ва ривоятларни топиб туристларга қизиқарли усулларда, жонли равишда айтиб берса маршрутдаги мазмундорлик янада ошади.

Агар туристик гуруҳда диний йўналишлардагилари кўпчилик бўлса албатда маршрут йўлидаги диний раҳномалар, шайхлар, авлиёлар, саййидлар ва эшонларнинг қабрлари, улар яратган обидалар, улар яшаган жойлардан ўтиши мақсадга мувофиқ бўлади. Қайд қилинганлардан маълум бўладики, иккинчи туристик маршрутда жозибадорлик, бетакрорлик ва айниқса мазмундорлик манбалари кенг қўлланилган. Албатда, биринчи туристик маршрутнинг баҳосига нисбатан иккинчи туристик маршрутнинг баҳоси анча баланд бўлади. Чет эллик туристлар туристик маршрут давомида мазмундор объектларини кўриш, яхши дам олиш учун маблағ харажат қилишдан тортинмасликлари халқаро туризм ривожидаги таҳлиллардан маълум. Туристик маршрутлар ишлаб чиқишдаги фаолиятлилик тамойили. Бу тамойилда бир туристик маршрутдан йил давомида фойдаланиш тушунилади. Лекин мавсумлар ўзгариши билан ушбу туристик маршрутдаги хизматларнинг турлари бироз мураккаблашиши ёки енгилланиши мумкин. Масалан, тоғ дараларига, сойларга, булоқ ва дарёларга, рекреация объектларига туристик маршрут ёзда уюштирилса, худи шу маршрутдан қиш мавсумида тоғларда чанғи спортини ташкил қилишда, сойлар ва дарёлар бўйича овчилик маршрутларини ташкил қилишда фойдаланиш мумкин. Қисқаси туристик маршрут ҳаракатдан тўхтамайди. Туристик маршрутларнинг фаолиятлилик тамойилида фақат транспорт хиллари ва маршрутдаги хизматлар бироз ўзгаради. Масалан, қишнинг совуқ ҳаво шароитида ҳам эркин юрувчи, салони иситиладиган махсус автомашиналар кузги-қишки маршрутларда хизматга олинади. Кузги-қишки маршрутларга туристларни таклиф қилганда туристларнинг ҳаёти хавфсизлиги билан боғлиқ масалаларга жуда эътиборли бўлиш талаб этилади. Туристик маршрутлар ишлаб чиқишдаги кўп қирралик, (вариантлилик) тамойили. Бу тамойил бўйича маълум бир тур учун ишлаб

чиқилган маршрутнинг бир неча вариантлари олдиндан тайёрланиб қўйилади. Масалан, об-ҳаво ўзгарган ҳолларда туристик маршрутдаги хизматлар ҳам ўзгаради. Айниқса туристик маршрутдаги экскурсияларни ўтказиш қийинлашади (масалан, ёмғир ёғаётган вақтда). Бундай вазиятларда экскурсияга ажратилган вақтни самарали ўтказиш тадбирлари ишлаб чиқиш зарур бўлади ва маршрут дастурига киритилади. Энди бу маршрут ўзгартирилган маршрут ҳисобланади. Маълум бир тур учун маршрутнинг ўзгартирилган вариантлари туристлар сони ўзгарганда ҳам ишлаб чиқилади. Чунки, бу ҳолатда ҳам олдинги маршрутдаги ҳажм ўзгариб кетади (масалан транспорт сонига, овқатлантиришга, экскурсияга буюртмалар). Шу ўринда туристларнинг (маълум бир гуруҳи) жисмоний тайёргарлиги, ёши билан боғлиқ ҳолатларида ҳам маршрутнинг янги вариантлари ишлаб чиқилган бўлиши лозим. Туристик маршрутлар ишлаб чиқишдаги қулайлик тамойили. Бу тамойилдаги талаблар шундан иборатки, маршрутдаги барча хизматларни туристга таклиф қилишда биринчи навбатда комфортга, қулайлиликга эътибор бериш керак бўлади. Бу қулайликлар ҳақида туристик маршрутнинг олдинги тамойилларида батафсил тўхталди. Туристик маршрут ишлаб чиқишнинг ахборотланганлик тамойили. Туристик маршрут ҳақидаги барча маълумотлар – брошюра, буклетлар, маълумотлар, газета, радио, ТВ, алоқа воситалари маршрут иш бошлаганидан олдин тайёр бўлиши лозим. Турист маршрутда нимани кўради, нималар ҳақида маълумотлар эшитади, қандай юради, транспорт турлари, дам олиш, овқатланиш тартиби, кўнгил очар ўйинлар тури, экскурсиялар, учрашувлар ва ҳакозоларга жавоб бўлиши керак. Ахборотланганлик тамойили туризмдаги барча туристик ресурсларга ишлаб чиқиладиган туристик маршрутларда қўлланилиши шарт. Қайд қилинган тамойиллар туристик маршрутлар ишлаб чиқишнинг асосларини, кўрсатмаларини, йўл-йўриқларини ташкил қилади. Маълум бўладики, туристик маршрутлар ишлаб чиқиш анча мураккаб жараён бўлиб,

туристик хизматларни амалга оширишда юқори малакали мутахассисларни жалб қилишни талаб қилади. Шунингдек, туристик маршрутдаги хизматларни бажарувчилар ҳам тилларни биладиган, зиммаларига олган вазифаларни сидқидилдан бажарувчилар бўлишлари керак.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикасининг « Туризм тўғрисида » ги қонуни , Ўзбекистоннинг янги қонунлари . Тошкент , Адолат , 2000. 2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбектуризм Миллий Компаниясини ташкил қилиш тўғрисида»ги фармони. №ПФ-447. Халқ сўзи, 1992, 22. 3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1995 йил 2 июндаги 1162 рақамли ««Буюк ипак йўли»ни қайта тиклашда Ўзбекистон Республикасининг иштирокини авж олдириш ва республикада халқаро туризмни ривожлантириш борасидаги чора-тадбирлар тўғрисида»ги фармони. Халқ сўзи. 1995. 3-июн. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон Республикасида 2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришни жадаллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 325- сонли қарори, 17- апрел 2006. 5. Алиева М.Т., Ҳасанов А.Г. Организация туристических маршрутов. Тошкент, 2007. 6. Ахмадхўжаев Х., Мамарасулов Х., Мадиёров Ф. Маркетинг тадқиқотлари. Тошкент, 2002. 7. Александрова А.Ю. География туризма, Москва, 2008. 8. Ахмедов Х.И., Аллаберганов А.А. Организация туристических деятельност. Тошкент, 2004. 9. Биржаков М.Б. Введение туризма. Издателский дом «Герда» 2006.

O'xshashlar

Туристик маршрутлар ишлаб чиқиш учун лойиҳа намунаси

Туризмдаги махсус турларга туристик маршрутлар ишлаб чиқиш

Туристик маршрутлар ишлаб чиқишни ривожлантиришнинг назарий асослари

Туристик маршрутлар ишлаб чиқиш технологияси курсининг мақсади ва вазифалари

Экологик туризм маршрутларини ишлаб чиқиш