Туристик маҳсулотнинг иқтисодий табиати - Iqtisodiyot - Referatlar

Туристик маҳсулотнинг иқтисодий табиати

Yuklangan vaqt:

03.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47.4873046875 KB

Ko'chirib olish

Туристик маҳсулотнинг иқтисодий табиати Режа: 1.Туристик маҳсулот моҳияти. 2.Туристик пакет. 3.Туристик маҳсулот таркиби. 4.Ялпи туристик маҳсулот.

1.Туристик маҳсулот моҳияти Туризм ўзининг асосий тавсифларига кўра хўжалик юритишнинг бошқа шаклларидан кескин фарқ қилмайди. Аммо туризмнинг ўзига хос хусусияти, унинг истеъмолчиларга таклиф этадиган нарсаси − номоддий кўринишга эга бўлган туристик маҳсулотдир. Туристик маҳсулот – бу туристларнинг у ёки бу эҳтиёжларини қондирадиган ва улар томонидан ҳақ тўланадиган ҳар қандай хизматдир. Бундай хизматларга меҳмонхона, транспорт, экскурсион, таржимонлик маиший, коммунал, воситачилик ва бошқа хизматлар киради. Туристик маҳсулот тор ва кенг маънога эга. Тор маънода туристик маҳсулот – бу туристик индустриянинг маълум бир секторига тааллуқли маҳсулотдир (масалан, меҳмонхона хизмати, туроператор хизмати, транспорт хизмати ва ҳоказо)лар. Кенг маънода туристик маҳсулот: • туристик саёҳат (тур)га бевосита алоқадор хизматлар комплекси; • туристик саёҳат давомида туристнинг эҳтиёжларини қондириш учун зарур бўлган − буюмлашган (истеъмол предметлари) ва буюмлашмаган (хизмат шаклида) истеъмол қийматлари йиғиндиси. Асосий туристик маҳсулот бўлиб, комплекс хизмат кўрсатиш ҳисобланади, яъни бир ―пакетдаги туристларга сотиладиган хизматларнинг стандарт тўплами. Туристик маҳсулот кўпчилик корхоналар саъй ҳаракати туфайли яратилади. Уларнинг ҳар бири ўзларининг иш усулига, ўзига хос эҳтиёжига ва тижорат мақсадларига эгадир. Демак, туристик маҳсулот алоҳида бўлган ―кичик бўлаклардан таркиб топади. Уларни умумлаштирган ҳолда туризм сервиси ҳақида хулоса қилинади. Шу сабабдан ҳам туристик маҳсулот таркибига кирувчи ҳар бир элемент (бўлак, қисм) сифат нуқтаи назаридан камчиликсиз бўлмоғи зарур. Акс ҳолда кўзланган мақсадга эришилмайди.

Юқорида таъкидланганидек туристик маҳсулот – бу ҳис қилинадиган ва қилинмайдиган хизматлар ва товарлар комплексидир. Ҳис қилинадиганларга озиқ овқат маҳсулотлари, кийим кечак, турли туристик анжомлар киради. Ҳис қилиб бўлмайдиганларга туристларга кўрсатадиган турли хил хизматлар киради. 1.1 чизма. Туристик маҳсулотнинг турлари. Таъкидлаш лозимки, ҳис қилинмайдиган туристик маҳсулотлар ҳис қилинадиганлардан фарқли равишда, сон жиҳатидан чекланмаган, уларни тахлаш ва жамғаришнинг имкони йўқ. Ҳис қилиб бўлмайдиган туристик маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва истеъмол қилиш бир вақтнинг ўзида фақат улар ишлаб чиқарилган жойларда амалга оширилади. Бундай ҳис қилиб бўлмайдиган туристик маҳсулотларга меҳмондорчилик хизматлари киради. Улар маълум жойларда тақдим этилади: чипталарни бронлаштириш, овқатланиш хизматлари, ҳордиқ чиқариш хизматлари (театрлар, клублар ва ҳоказолар) ва бошқалар. Туристик маҳсулот (турпакет) – бу айирбошлашга мўлжал ланган, товар шаклига эга бўлган иқтисодий неъматдир. Туристик хизматлар Туристик маҳсулот Хис қилинадиган товарлар Ҳис қилиб бўлмайдиган хизматлар Озиқ - овқат ва ичимликлар Анжомлар Меҳмондўстлик хизматлар Озиқ авқат корхоналари хизматлари Кийимлар Санъат асарлари Сувенирлар Хордиқ чиқариш Ташиш бўйича хизматлар

туристик маҳсулотнинг таркибига киради, унинг ажралмас қисми ҳисобланади. Туристик маҳсулот (турпакет)ни харид қилиш орқали турист ҳали, рамзий маънода, туристик хизматларни харид қилмайди (пулни тўлаган бўлса ҳам), аммо дам олиш кафолатини олади. Туроператорнинг вазифаси – турпакетга фақат зарурий хизматларни қўшиш ҳисобланади. Туристик маҳсулот товар сифатида истеъмол қийматига эга. У инсонларнинг маълум рекреацион талабларини қондиради. Туристларнинг талаб эҳтиёжларини қондириши учун зарур бўлган кўпчилик маҳсулотлар табиат томонидан яратилган. Бундай маҳсулотларга, масалан, ёруғлик, ҳаво ҳарорати, атмосфера кислороди, сув ва бошқалар киради. Улар, одатда, текин истеъмол қилинади. Пуллик фойдаланиладиган ресурсларнинг барчаси − иқтисодий ресурслардир. Туристик маҳсулотга талаб ўзгарувчан ҳисобланади. У вақт ва маконга боғлиқ бўлади. Туристик маҳсулотнинг нархи ва даромад даражаси эластик 1 тавсифга эга. Уларга аксарият ҳолатларда сиёсий ва социал шароитлар таъсир кўрсатади. Туристик маҳсулот сифатига айрим шахс (субъект)лар ҳам таъсир кўрсатиши мумкин. Айрим ҳолларда истеъмолчи (турист) томонидан туристик маҳсулот сифатига бериладиган баҳога, харид қилинган турпакетга дахлдор бўлмаган шахслар (масалан, маҳаллий аҳоли, туристик гуруҳ аъзолари ва ҳоказолар) таъсир кўрсатадилар. Туристик маҳсулот сифатига форс мажор тавсифидаги (табиий шароитлар, иқлим, туризм соҳасидаги сиёсат, халқаро воқеалар ва ҳоказолар) ташқи омиллар ҳам таъсир кўрсатади. 2.Туристик пакет Туристик пакет саёҳат мақсади ва мижозлар эҳтиёжларига боғлиқ ҳолда расмийлаштирилади. У ўз ичига − туристик марказ, транспорт, 1 Эластик − қайишқоқ, юмшоқ.

хизматлар, жойлаштириш, трансфер каби элементларни қамраб олади. Шунингдек, турпакетга экскурсиялар, визалар, суғурталар ҳам киради. Туристик марказ – бу табиий, маданий, тарихий, экологик, этник, социал демографик, инфратузилмали, рекреацион имкониятли дам олиш жойи. Туристик марказ – туристик маҳсулотнинг мажбурий элементи ҳисобланади, чунки объектсиз саёҳатни тақдим этишнинг имкони бўлмайди. Ҳар бир турист туристик бюрога кела туриб, объектни ўз хоҳишига кўра танлайди. Объект – бу давлат, ҳудуд ёки аниқ аҳоли пункти бўлиши мумкин. Истеъмолчининг якка тартибдаги қизиқишига боғлиқ бўлмаган ҳолда туроператор уни бирламчи вариантга – туристик марказга йўналтириши лозим. Транспорт – ҳаракат воситаси, унинг ёрдамида турист туристик марказга етиб бориши мумкин. Ҳаракат воситаси сифатида самолёт, поезд, туристик автобус, автомобиль ва бошқалардан фойда ланилади. Ҳаракатланиш воситаларидан фойдаланиш харажатлари турпакетга кирувчи хизматлар харажатларининг катта қисмини ташкил этади. Қулай ва тезюрар таранспорт воситаларидан қанчалик кўп фойдаланилса, саёҳат нархи шунчалик юқори бўлади. Жойлаштириш хизматлари – меҳмонхона хизматларидир. Меҳмонхона туристга саёҳат даврида яшаши учун таклиф қилинади. Меҳмонхоналарга жойлаштириш тартиби меҳмондорчилик хизматлари типига мувофиқ: отеллар, мотеллар, виллалар, аппортоментлар, ботеллар, кемпинглар ва ҳоказолар бўлиши мумкин. Овқатланиш хизматлари туристик пакетда алоҳида элемент сифатида кўрилмайди, чунки туризмда улар жойлаштириш хизматларининг бир қисми ҳисобланади. Туризмда жойлаштириш ва овқатлантиришнинг қуйидаги комбинациялари қабул қилинган: ББ – жойлаштириш + нонушта; ҲБ – ярим пансион – жойлаштириш + нонушта + кечки овқат;

ФП – тўлиқ пансион – жойлаштириш + нонушта + тушлик + кечки овқат; ББ ёки ҲБ комбинацияларини харид қила туриб, турист танлаш имкониятларига эга бўлади. Ўз хоҳишига кўра туристик марказда бўлиш дастурини: ресторанни танлаш ёки экскурсияга бориш кабиларни моделлаштириши мумкин. Трансфер – туристни ташриф этган давлатидаги жой (аэропорт, темир йўл станцияси, порт, отель)га етказишдир. Трансферлар автобуслар, айрим ҳолларда таксилар ва лимузинлардан фойдаланилган ҳолда амалга оширилади (улар турпакетга қўшилган бўлса, ёки турист томонидан талаб қилинганда). Турпакет − мижозга яхлит тарзда таклиф этиладиган туристик хизматлар тўпламидир. Унга киритиладиган хизматнинг алоҳида турининг баҳосини аниқлаш қийин. Унда жами пакет нархи акс эттирилади. Шуни таъкидлаш керакки, туристик маҳсулот таркибига кирувчи базавий элементлардан таркиб топган турпакетни харид қила туриб, турист туропертордан катта чегирмалар олади. Чунки, у туристик корхонадан серияли туристик маҳсулотни харид қилиши мумкин. Одатда бирон бир хизмат турпакетдан ажралиши мумкин эмас. Аммо, унга қўшимча киритилиши мумкин. Турист, айрим ҳолларда, транспортдан қолган турдаги хизматларини қўшиш эвазига пакетни кенгайтиришни сўраши мумкин. Унинг бу истаги туристик марказда қониқтирилади. Туристик пакетлар нархи нафақат хизматлар нархлари суммалари орқали, балки уларнинг тўплами орқали ҳам аниқланади. Шенген конференцияси (1995 йил) имзолангандан сўнг туристик маҳсулотга талабларнинг унификацияланишига талаблар долзарб ҳисоблана бошланди. Маълумки, бир жойда харид қилинган тур бошқа жойда истеъмол қилинади. Шу сабабдан туроператор, турагент ва туристлар ўз ўрин (позиция)ларни тўлиқ келишиб олишади. Бундай йўсинда ишни ташкил этиш

ўзаро мажбуриятларнинг бажарилишига имкон яратади. Туристик шартномалар бўйича халқаро конвенсияга (Брюссель 1970 йил) кўра бундай келишув шартнома асосида амалга оширилди. Уни томонларнинг барчалари, яъни туроператорлар, турагентлар ва туристлар имзолайди. У қуйидагиларни қамраб олади: • турист бораётган давлат шаҳар (туристик марказ); • туристни ташишда фойдаланиладиган транспорт воситалари; • туристни жойлаштириш воситалари; • овқатланиш шароитлари; • турнинг бошланиш ва якунланиш муддати; • келгандан кейинги дастур (экскурсия), маданий тадбирлар; • паспорт – виза расмиятчилиги; • тиббий суғурта; • турнинг комплекс нархи; • туроператор ва турагентнинг номи ва реквизитлари. Ушбу шартномага кўра туроператор қуйидагиларга жавобгар: • ташриф буюриш дастурига риоя қилиши; • туристга тақдим этиладиган реклама ва бошқа ахборотнинг хизматлар ҳақиқий комплексига мос келиши; • тур нархини мустақил равишда ўзгартириш; • туристик маҳсулот тўғрисидаги ахборотнинг ҳаққонийлиги. Ушбу пунктларнинг бирортаси бузилган ҳолда туроператор туристга нафақат моддий, балки маънавий зарарни ҳам қоплаши лозим. 3.Туристик маҳсулот таркиби Туристик корхонанинг туристик бозордаги муваффақияти биринчи навбатда таклиф этиладиган туристик маҳсулотнинг жозибадорлиги билан белгиланади. Замонавий туристик маҳсулот жуда мураккаб турли хил элементлар йиғиндисидан иборат:

• табиий ресурслар (ҳаво, сув, қуёш, ландшафт ва ҳоказолар), тарихий, маданий, меъморий диққатга сазовор жойлар. Улар туристни саёҳатга ундаши ва жалб қилиши мумкин; • бино ва қурилмалар туристларни жойлаштириш воситалари, ресторанлар, дам олиш қурилмалари, спорт иншоотлари ва ҳоказолар. Улар саёҳат мотивациясига бевосита таъсир кўрсатмайди, аммо уларнинг бўлмаслиги мумкин бўлган саёҳатга турлича таъсир кўрсатади; • ҳаракат воситалари. Улар маълум маънода туристлар томонидан фойдаланиладиган транспорт воситаларига бўлган талабга боғлиқ бўлади. Маълум вақтгача туристик маҳсулот истеъмолчи учун реал қийматга эга бўлмайди. Туристлар бозорда товарларни эмас, балки маълум инсон эҳтиёжларини қондириш имконига эга бўлган функционал имкониятларни харид қилишади. Улар меҳмонхонага жойлашишга ҳақ тўлашмайдилар, балки маълум инсон эҳтиёжларини қондириш имконига эга бўлган функционал имкониятларни харид қилишади. Туристлар фаол истеъмолчилардир. Туристик маҳсулот – бу кўпчилик корхоналар фаолиятининг натижасидир. У қуйидаги элементлардан ташкил топади: • тур; • товарлар; • қўшимча туристик экскурсион хизматлар. Тур – туристик маҳсулотнинг дастлабки бирлиги (товар шакли). У туроператор томонидан мижозга маълум йўналиш ва аниқ муддатларда сотиладиган ягона бирликдир. Тур деганда саёҳатнинг бош мақсадини ифодаловчи турли хил хизматлар комплекси тушунилади. Турни шакллантирувчи барча хизматларни якка тартибли – гуруҳли ва пакетлиларга бўлиш мумкин. Якка тартиблилари – бу шундай хизмат турики,

унинг қиймати бир турдаги бошқа хизматларнинг борлиги ёки йўқлигига боғлиқ бўлади. Одатда, туристга ўз дастурини амалга ошириш учун кўп вақт ажратилади: унинг шахсий хоҳиш ва имкониятларига боғлиқ бўлган ҳолда. Зарурий дастур − туристик корхона (корхона) ва мижоз учун мажбурий кафолатланган хизматлар бўйича ҳужжат шаклида расмийлаштиради. Товарлар – туристик маҳсулотнинг ўзига хос қисмидир. У туристик режалар ва шаҳарлар хариталари, откриткалар, буклетлар сувенирлар, туристик анжомлар, шунингдек, туристларнинг доимий яшаш жойларида тақчил бўлган кўп сонли товарлар ёки қиммат бўлган товарлар киради. Қўшимча туристик – экскурсион хизматлар. Уларга ижара, телефон, маиший хизмат кўрсатиш, почта, валюта алмаштириш, қўшимча овқатланиш, ижтимоий транспорт, буюмларни тахлаш, чипталарни харид қилиш, хордиқ чиқариш, жойларни резервлаш тириш, тижорат телевиденияси, видео, мини барлардан фойдаланиш ва ҳоказолар. Ушбу хизматлар туристлар томонидан қўшимча ҳақ тўлаш эвазига харид қилинади. Эксклюзив турлар бўйича Европа мамлакатларига туристик маҳсулот қиймати структураси тақдим этилади. ТМР (100%)=Т(30%)+Тт(30%) +ҚХТ(40%) Бу ерда: ТПР – туристик маҳсулот қиймати; Т – тур қиймати; Тт – харид қилинган товарлар қиймати; ҚХТ – қўшимча хизматлар қиймати. Ушбу тузилмадан кўриниб турибдики, туроператор турмаҳ сулот қийматининг 1/3 дан кам қисмини олади. Катта маблағларни туристлар маҳаллий туристик индустрия жойида (туроператор хизматларини четлаб ўтган ҳолда) сарфлайдилар. Туристлар харажатининг асосий қисми савдога тўғри келади. Тур маҳсулотни ишлаб чиқаришда туроператор ҳисобга олиши лозим бўлган умумий тенденция − туристга зарурий (шарт бўлган) хизмат кўрсатишга қўшиладиган хизматлар тўпламини қисқартиришдир. Бу бир

томондан, туристик корхонанинг бунга рақобатчиларга қараганда мижозларга арзонроқ нархларда турпакетни тақдим этиш бўлса, иккинчи томондан, турист учун қўшимча хизматларни танлашдаги эркинликнинг психологик омили ҳисобланади. Шу тарзда туристик маҳсулотга талаб ортиб боради. 4.Ялпи туристик маҳсулот Ялпи туристик маҳсулот – бу туризм соҳасида ишлаб чиқарилган (истеъмол қилинадиган) турли кўринишдаги хизматларнинг қиймат ҳажмидир. Қиймат ифодасида туристик маҳсулот икки услубда баҳоланади: • корхоналар, ҳудудлар даромадларига айланадиган туристлар харажатлари сўммаси сифатида; • туристик маҳсулотни ишлаб чиқариш харжатлари суммаси сифатида. Даромад сифатида ялпи туристик маҳсулот ўз ичига қуйидагиларни олади: • туристик маҳсулотни ишлаб чиқариш ва сотишдан тушумнинг бир қисми сифатидаги жами иш ҳақи; • хоналар, апартаментлар ва ҳоказоларни ижарага бериш орқали тушум; • пулларни қарзга бериш (масалан, банкдаги депозит рақамида пулларни сақлаш учун фоизлар) орқали туристик корхона оладиган фоизлар. Даромадларнинг бир қисми мулкдорда келгусида фойдаланиш мақсадида туристик бизнесда қолади. Айнан шу қисми даромад сифатида кўрилади. Туризмдан олинадиган даромадлар қуйидаги формулада акс эттирилган: ТД= ТМ – БХ + ДС; Бу ерда, ТД – туристик даромад; ТМ – туристик маҳсулот; БХ – билвосита харажатлар; ДС – давлат субсидиялари.

Туристик фаолиятни фаоллаштириш учун маблағларни янги турдаги туристик маҳсулот ишлаб чиқаришга йўналтирилиш мақсадга мувофиқдир. Ҳозирги пайтда туристик ишлаб чиқаришни диверсификациялаштириш ўта долзарб масалалардан бири бўлиб қолмоқда. Таянч иборалар: моддий хизмат, социал маданий хизмат, хизматларни кўрсатиш бўйича фаолият, хизмат сифати, туристик маҳсулот, туристик пакет, туристик марказ, жойлаштириш хизмати, трансфер, тур, ялпи туристик маҳсулот, туристик фойда.

O'xshashlar

Туристик индустриянинг иқтисодий асослари

Туристик бозорни сегментлаш

Туристик фаолиятни лицензиялаш

Халқаро туристик ташкилотлар

Туристик маршрутларнинг таснифи