Туристик маҳсулотни баҳолаш турларни ва йўналишларни ишлаб чиқиш - Iqtisodiyot - Referatlar

Туристик маҳсулотни баҳолаш турларни ва йўналишларни ишлаб чиқиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

140 KB

Ko'chirib olish

Туристик маҳсулотни баҳолаш т урларни ва йўналишларни ишлаб чи қ иш Режа: 1. Туристик махсулот тўғрисида тушунча, унинг ҳаётий босқичлари. 2 Туристик махсулотнинг бахоланиши, нарх белгилашга таьсир қилувчи омиллар. 3.Туристик йўналишларнинг асосий тушунчалари ва уни туркамлаш. 4. Турларни ташкил қилиш босқичлари. «Пекиж тур» тўғрисида тушунча.

Туристик махсулот тўғрисида тушунча, унинг ҳаётий босқичлари . Бир мехмонхона ёки ресторан хўжалиги фақат овқатланиладиган ёки ётиладиган жой эмасдир. У ерда айни вақтда, ижтимоий ва инсоний мулоқатларнинг мавжуд бўлгани ердир. Туризмда хизматлар бирор махсулотни ҳосил қилмоқдадир. Шу сабабли махсулот харидорга кўра ҳар хил бўлади. Туристлар жиҳатидан уйини тарк қилганларидан бошлаб қайтгунга қадар фойдалангани барча хизматлар ва тўплагани тажрибалар бирор туристик махсулотдир. Ишлаб чиқарувчилар томонидан мехмонхонанинг ётоқлари, ресторанларнинг овқатлари бирор туристик махсулотдир. Фақат туристларга кўра булар аралаш туристик махсулотнинг бир парчаларидир. Турист таътилга чиқар экан турли хил аралаш бир махсулот, бир хизмат пакети сотиб олмоқдадир. Туристик махсулот туристнинг саёҳати бўйича фойдалангани тунаш, овқатланиш, томоша қилиш ва бошқа бир қанча хизматларнинг мажмуидир. Туризмда махсулот 2 шаклда ўртага чиқмоқдадир. 1. Бир давлат соҳиб бўлган ҳамма табиий, тарихий ва туристик ресурсларни ташкил қилган туризм махсулоти. 2. Истеъмолчиларнинг ер ўзгартиришларига ва саёҳат қилишларига имкон берган барча хизматлар, яъни бир пекиж - тур ҳосил қилган туристик хизматларнинг йиғиндиси. Туризм маркетингининг биринчи босқичини туристик махсулот ҳосил қилади. Бирор туристик корхонанинг ишлаб чиқарган махсулот ва хизматлари, бошқа саноат корхоналарининг ишлаб чиқарадиган махсулотларидан фарқлидир. Туризм маркетинги турли хил воситалар ёрдамида юзага келтирилган бир махсулот асосига таянмоқдадир. Бу махсулотнинг рўёбга чиқарилиши учун, маълумот ва хабарлашиш воситаларини ҳам қўшиш керакдир. Турист учун энг аҳамиятлиси, энг яхшисини ёки ўзига ёққанини танлашдир. Туризм корхонасида ёки маркетингида мақсад ҳам: истеъмолчига энг яхши шаклда хизмат тақдим қилиш, ишлаб чиқарувчиларга оптимал бир фойда яратиш орасида муваффақиятли

бир нисбат қуришдир. Туристик махсулотнинг хусусиятлари куйидагилардан иборат 1 . 1. Туристик махсулотнинг ишлаб чиқарилган жойида тугатилиши қийиндир. Истеъмолчи турист, туристик махсулот ва хизматларнинг ишлаб чиқариладиган жойига боришга мажбурдир. 2. Туристик махсулот бир қанча хизматларнинг (тунаш, овқатланиш, томоша ва ҳ.к.) йиғиндисидан ҳосил бўлади. 3. Хизмат ва махсулотнинг ўз вақтида сотилиши шартдир. 4. Туристик махсулотларда субъектив бахолаш жуда юқоридир. 5. Туристик махсулотларда тортувчанлик, фойдалилик ва қулайлик ҳосил қилиш хусусиятлари бўлиши керакдир. 6. Туристик махсулотларда мехнат зич ишлаб чиқариш шаклида бўлиб автоматлаштириш жуда камдир. 7. Туристик махсулотларда стандартлаштириш жуда камдир. Хусусан хизмат ёки сервисларнинг бир тартибда ва бир қолипларда бўлиши мумкин эмасдир. Бирор туристик махсулот ёки хизмат, жонли бир мавжудот каби туғилади, яшайди ва йўқ бўлади. Ўртадан йўқ бўлишнинг турли хил сабаблари бордир: технологик ривожланишлар, рақобат, маркетинг стратегияси, талабга мос бўлмаган жуда юқори нарх ва қиймат йўқотиш. Бир махсулот ёки хизмат бозорга чиқарилгандан кейин 4-та давр кечиради. 1. Бозорга кириш даври. 2. Ривожланиш даври 3. Сақланиш даври 4. Тушиш даври. Бу даврларнинг муддатлари махсулот ёки хизмат турларига кўра ва корхонанинг ташкилий тузилишига кўра хилма-хиллик кўрсатади. Мехмонхона хўжалигида ўртача умр 10 йилдир. Ресторан ёки бар учун бир неча йил, 1 Маркетинг в туризме. Учебное пособие 4-е изд., стереотип, (ГРИФ) Дурович А.П. 2004 г.

дискотекалар учун эса вақтинчалик моддалардан таъсирлангани учун жуда кам муддатдир. Турмахсулотнинг ҳаётий босқичлари қуйидаги чизмада кўрсатилган; сотишлар Бозорга ривож- турғун тушиш вақт кириш ланиш давр 1. Бозорга кириш даври: Янги тақдим қилинган махсулот ёки хизмат бозорга киради. Бу ерда энг аҳамиятлиси, махсулотнинг бозорга мослиги, рақобат воситаси орқали талаб яратиш, халқ билан муносабатлар ва сотишни ташкил қилиш ҳаракатларидир. Истеъмолдаги махсулот ёки хизмат бозорда ўзининг ишончини кутади. Шундай қилиб, турли хил имкониятларни ўрганиш, капитал қарорларини беришни билиш керакдир. 2. Ривожланиш даври : Бу даврда сотишлар кутилмаган даражада кўпаяди. Яна бу даврда, рақобат ҳодисаси ўзини кўрсатади ёки тақлидчилар ўхшаш махсулотларни бозорга киритадилар. Агар махсулот бозорда сақланиб тура олса жуда тез ривожланиш бўлади таннарх ва сотиш махсулотларда юқори бўлиб, бозор тўлқинларидан таъсирланади. Янги харидор гуруҳлари белгиланади. Туристик муассасаларга тўғридан тўғри боғлиқ бўлган туроператорлар янги агентликлар билан ҳамкорликда семинар ва банкетлар ташкиллаштирадиган давридир. 3.Сақланиш даври : Туристик махсулот ва хизматларни сотиш тезлиги секинлашган даврдир. Янги истеъмолчи топиш асосий ҳисобланмайди. Улар учун энг аҳамиятлиси бозордан етарли бир улуш олишдир. қўлга киритгани бозор бўлимини

мумкин бўлгани қадар мухофаза қилиш учун ҳаракат қиладилар. Бу даврда туризм муассасалари, ҳар бир нарсанинг яхши сотилгани ва муддатли бўлишини тушинадилар. Махсулотлар ўзини янгиламагани тақдирда бозордан чекилиш таҳликаси билан юзлашадилар. Сотиш нархи асосан 3 та омил сабабли пасайиш кўрсатади. а) ишлаб чиқариш ёки бошқариш техникаларининг рационаллашиши ва сотиш ҳажмининг ортиши оқибатида бир хона ёки овқатнинг қиймат таннархларидаги камайиш. б) ўхшаш хизматлар учун бозорда нарх қуришни кўрсатган рақибларнинг ўртага чиқиши. в) муассасанинг ўрнашган ерига, номига аҳамият берган харидор механизмининг кенгайиши. 4. Тушиш даври : Сотишларнинг кузатилган даражада тушишга бошлагани даврдир, янги хизмат ва махсулотларнинг бозорга киргани ва рақобатнинг бўлгани давридир. Харидор мавжуд махсулотни тарк қилишни бошлайдилар. Тушиш даврини тижорий фойда олишнинг камайгани бир давр дейиш нотўғридир. Чунки корхона, маълум бир муддат яна олдинги харидорларини мухофаза қилиб бир йўсинда давом эта олади. Бозорга илк кириш ва ёйилиш даврида ёмон бир бошланғич, махсулотнинг келажагини тахликага қўяди. Сақланиш даври, мехмонхона сектори учун етарлича узоқ муддатли бўла олади, фақат технологик ривожланишлар таъсирли рол ўйнай олади. Харидорлар кўпинча шинам, комфортли ва технологик янгиликлари бўлган туристик муассасаларни, махсулотларни маъқул кўрадилар. Туристик махсулотнинг баҳоланиши, нарх белгилашга таъсир қилувчи омиллар Туристик махсулотнинг сотилишида рол ўйнаган энг аҳамиятли омиллардан бири махсулотнинг нархидир. Туризм маркетингида нарх асосий бўлиб энг таъсир қилувчи бир стратегик ўзгарувчидир. Нарх омили хусусан ўрта табақа туристлар

томонидан кузатилган ҳодисадир. Харидорларнинг кўпчилиги қуйидаги сабаблар туфайли нарх ўзгаришларига қарши жуда ҳис қилувчилар. Турли масофалар ораси ёки бир хил масофалардаги турли хизматлар ўртасида пайдо бўлган рақобат юзасидан. Кам даромадли халқ механизмларининг туристик истеъмолчига етишадиган ҳаракатларидан нарх фарқлари кўпаймоқдадир. Туризм секторида кўрилган турли хизмат ва махсулотлар натижасида нарх омили сотиб олиш омилларидан кейин 2 чи ўринга тушишни бошлагандир. Чунки туристларнинг кутишлари ва завқ олиш ҳислари олдиндадир. Бир мехмонхонанинг нархини билмасдан туриб, турист хонани мажбуран сотиб олиш мажбуриятида эмасдир. Бошқа арзон мехмонхонанинг мижози айни вақтда маълумот олишни ҳам хохлайди. Етарли маълумотни олгандан кейин нарх-сифат фарқлилигини қилади. Туристик махсулотни сотиш нархининг белгиланиши келгусидаги сотиш ва фойда олиш тартибининг тавсия қилинишига имкон беради. Фақат туристик махсулотнинг аралаш хусусиятда бўлганлиги учун нархнинг белгиланиши жуда кўп омилларга боғлиқдир. Туристик махсулотнинг нархини белгилаш тартибини қуйидагича изохлаймиз: - Туристик корхоналарда махсулотларга нарх белгилашдан аввал мавжуд бозорнинг тузилиши ва рақобат шартларининг олдиндан белгиланиши керакдир. - Туристик махсулотлар географик жойлашишига қараб бир-биридан фарқ қилади. - Туризм соҳасида бозорнинг структураси, рақобатдош ва монополистик бозорлардир. - Туристик корхоналарда нархлар доимо бир хил бўлмайди. Талаб кўп бўлган даврларда нархлар юқори бўлади, талаб кам бўлганда нархлар паст бўлади. Туризм соҳасида нарх белгилашга қуйидаги омиллар таъсир қилади. 1. Таннархлар. Ишлаб чиқариш таннархи сотиш нархини белгилашда асосий рол s йнайди. Таннархлар 2 шаклда ҳисобланади: барқарор ва ўзгарувчан. Барқарор таннархнинг тўғри бир шаклда ҳисобланиши осон бўлгани учун туристик корхоналардаги ўзгарувчан таннархлар аҳамиятли ўрин тутади ва ҳисобланиши ҳам қийиндир.

2. Корхонанинг ўрни ва жойлашган ери. Туристик махсулот жойлашгани ернинг бозоргача бўлган масофаси, табиий ва ижтимоий муҳити, тарихий ва маданий яқинлиги корхонанинг нархларига таъсир қилмоқдадир. Самарқанд, Бухоро ва Хивадаги мехмонхоналар билан Тошкентдаги мехмонхоналар орасида фарқли нархлар қўлланилади. 3. Бозордаги рақибларнинг нархлари. Бир туристик махсулотнинг нархи, бозордаги мавжуд бўлган ўхшаш махсулот ва хизматларнинг нархларига мос бўлиши керакдир. Ишлаб чиқарилган товар ва хизматларнинг хусусиятига ва фарқларига кўра корхоналар бозор нархидан паст ёки юқори нархни тавсия қиладилар. Янги бир махсулотнинг бозорга илк киришида асосан бошқа махсулотларникидан паст нарх қўядилар. Бозор нархидан юқори бир нарх белгилаган корхоналар, махсулотларнинг ўхшаш махсулотлардан фарқли сифати ва хусусиятларга эга бўлишини яратиш мажбуриятидадир. 4. Истемолчининг хусусиятлари - талабнинг хусусиятлари. Истеъмолчилар туризм хизматларидан фақат ўз бюджетларига мос бўлган миқдорда фойдаланадилар. Агар нарх юқори бўлса у махсулотларга бўлган талаб камаяди, шу сабабли талаб белгиланган тартибга келгунча нархларни таништириш керакдир. Туризм талаби миллий ва халқаро даражада бўлмоқдадир. Баъзан корхоналар нархларни халқаро талабига мослаб ҳосил қилмоқтадирлар. 5. Ишлаб чиқариш ҳажми. Нарх, ишлаб чиқариш таннархларига, корхоналарнинг ҳажмига, ўлчовларига боғлиқ бўлиб ҳам турли шаклларда тавсия қилинади. Корхонанинг тўлиқлик нисбатларига кўра таннархларни камайтириш мақсадида, маълум бир миқдорда нархларни тушириш ҳоллари бўлмоқда. Хусусан катта ҳажмдаги тунаш корхоналарида, жами таннархларнинг остида нарх тавсияси қилиниб корхонанинг барқарор чиқимлари кўрилади. 6. Ҳуқуқий тартиблар. Маркетинг бошқарувчилари нарх тавсиясини ўрганар эканлар, нархнинг давлат бошқарув органларининг мавжуд қонун ва қоидаларига мослигини диққатга

олишлари керак. Мамлакат иқтисодини ва истеъмолчиларни ҳосил қилиш мақсадида давлат бошқарув органлари керак бўлган тақдирда нархларга аралашмоқдадирлар. Нархларга аралашиш ҳар давлатда, асосан давлат, нархларнинг туризм сектори томонидан қўйилишини таъминламоқдадир. Ривожланган давлатларда мехмонхоналар ва туристик махсулотларнинг нархини ҳар бир корхонанинг ўзи белгилайди. Агар ўзи белгиламаса, энг камида бошқарув ва назорат остида тутмоқдалар. Шундай қилиб расмий туризм ташкилотлари, туристик махсулот таннархини энг паст даражада тутиб, кенг миқдорда туризм талабини яратиш ва турист гуруҳларини ўз минтақасига жалб қилишни истамоқтадирлар. Баъзан давлат ижобий томондан нархларга аралаша олади. Яъни давлат бошқарувчи бўлиб, туризм бозорига кириб сармоя ажратади ва нархларнинг бошқа корхоналар даражасида тартибли тутилишини ташкил қилади. Бошқа томондан давлат маркетинг жараёнида таннархларни пасайтирувчи ташқи рақобат потенциалини орттирувчи қоидани қўллаб-қувватлаб нархларни бошқа давлатлар билан рақобат қила олишни яратади 2 . Туристик корхоналарда тўлиқлик нисбатларини ошириш ва фойда олишни орттириш мақсадида, корхона ичида вақт ва маконга кўра фарқли нархларни қўллай оладилар. Бошқа томондан туризм бозоридаги истеъмолчи гуруҳларнинг ҳам фарқли хусусиятларга эга бўлишлари сабаби билан, корхоналар ишлаб чиқарганлари махсулот ва хизматларнинг тамойилидан ўзгариш қилмасдан нарх фарқлилаштирилишини яратадилар. Нарх фарқлилаштириш турлари қуйидагича ифодаланади; 1. Харидорнинг сотиб олиш кучига кўра нарх фарқлилаштириш: Хусусан тунаш корхоналарида хизмат сифатининг бир хил бўлишига қарши, мехмонхонанинг кўча ёки боғчага қараган хоналари фарқли нархларда сотилади. Бир хил люкс мехмонхонада аъла-карте ресторан ва сельф-сервис ресторан усули қўлланилиб турли бюджетларга хитоб этилади. Мехмонхона ёки дам олиш масканларида туризм бозоридаги истеъмолчиларнинг катта бир қисмини жалб қилиш учун турли тунаш ва хизмат шакллари ишлаб чиқарилиб нарх 2 Дурович А.П. Маркетинг в туризме. Учебное пособие, 2004 г.

фарқлилигини қиладилар. Харидор бюджетига мос равишда турли нархларни қўллайдилар. 2. Муддатга кўра нарх фарқлилиги: Туристик корхоналарда энг кўп қўлланилган бир услубдир, баъзи минқакаларда туризмнинг мавсумлик бир хусусият кўрсатишидан вақтга кўра турли нархлар қўлланилади. Мавсум олди ва мавсум охири 50% га яқин нарх туширишлар қилинади. Ярим мавсум, байрам таътиллар сабабли турли нархлар қўлланилади. Вақтинчалик нарх фарқлилаштиришнинг мақсади, талабнинг йил ичида бир хил шаклда ёйилиши ва мехмонхоналарнинг тўлиқ нисбати давомида юқори бўлишидир. Харидорнинг қолиш муддатига кўра ҳам нархларда бир фарқлилаштириш, харидорга шахсий туширишлар қилинади. 3. Харидорлар сонига кўра нарх фарқлилиги: Туристик корхоналарга келган туристик гуруҳ ёки харидорларга кўра нарх фарқлилиги ҳам қўлланилади. Хусусан дам олиш масканлари катта миқдорда саёҳат агентликлари сабабли гуруҳ туристлар билан ишламоқдадирлар. Шу сабабли, келган турист сонига кўра, корхоналар маълум миқдорларда нархларда тушириш қилмоқдалар. Бу фарқлилаштириш корхонанинг тўлиқлик миқдорининг ва фойда олишлигининг кўтарилишига сабаб бўлмоқдадир. Тунаш корхоналарида қилинган бу нарх фарклилаштириш ҳаво йўллари ташувчилигида ҳам қўлланилмоқдадир. Гуруҳлар ҳолида келган туристлар корхонада тўлиқлик миқдорини орттиради, таваккал қилишни камайтиради ва ўзгарувчан таннархларда тасарруф ярата олади. «Нарх фарқлилаштирилишига ўтишдан олдин»: бозорнинг бўлимларига ажраладиган талаб мувозанатига эга бўлмаганига қараш, агар бозор бўлимлантирила олса бу бўлимларни бир биридан ажратадиган ва бўлимлар ораси босқичларни таъсирлайдиган керакли маркетинг услубларни қўллаш ва фарқли бўлимлар учун уйғун нархлар белгилаш керакдир. 4.Туризмда нарх сиёсатига таъсир қилувчи атроф муҳит омиллари. Нарх сиёсатига ҳар хил омиллар турли хил шаклларда таъсир этмоқдадир. Булар қуйидаги шаклда гуруҳлантирилади. А. Корхона ташқарисидан таъсир қилувчи омиллар.

- Иқтисодий омиллар - Расмий нарх аралашиши - Нарх нисбийлиги - Рақобат шакллари - Истеъмолчи хулқлари (хатти-ҳаракати) Б. Корхонанинг ичида таъсир қилувчи омиллар - махсулотларнинг нарх тузилиши - корхонанинг мақсадлари - нарх сиёсати - корхона хусусиятларининг ташкилий тузилиши Бу омиллар ичида 2 та аҳамиятлиси бордир. 1 чиси бозорнинг тури, 2 чиси эса махсулотнинг таннарх бахоси. Бунинг натижасида 2 шаклда нарх сиёсати яратила олинади. а) таннарх ва фойда устига қўйилган нарх, б) бозорга кўра (рақобат ва талаб диққатга олиниб) яратилган нарх. Нарх жорий қилинар экан, хусусан бозорнинг тузилиши жуда яхши изланиши ва ўрганилиши керакдир. Яъни талаб ва таклиф нархларнинг яратилишида энг аҳамиятли омилдир. Бир корхонанинг махсулотни ҳосил қилиши ва узоқ муддатли нарх сиёсатига, корхонанинг ичида бўлган мухит омиллари таъсир қилмоқдадир. Туристик йўналишларнинг асосий тушунчалари ва уни туркамлаш. Туристик йўналишларнинг пайдо бўлиши ва шаклланиш омиллари ҳар хил бўлиб, уларнинг асосийлари қуйидагилардан иборат. Туризм соҳаси учун биринчи омил бу кадрларнинг билим ва тажриба имконияти ҳисобланади (ишчи мутахассис бўлиши мумкин, лекин махсус билим ва тажриба бўлмаса туризмда иш кетмайди), турмахсулотнинг сони ва сифати, туризм рекреация ресурсларига, климатик об- ҳаво шароитларига, тарихий ва археологик ҳолда архитектура жойларининг сифат кўрсаткичларига, миллий ўйинларнинг, байрамларнинг ва миллий товарларнинг сони ва сифатига, миллий таомларнинг дунё андозаларига жавоб беришига, транспорт сифатига ва сонига қараб йўналишлар шаклланади.

Туристик йўналишларни шакллантиришнинг асосий омилларининг умумлаштирилган шакли бўлиб қуйидаги гуруҳлар ҳисобланади: туристларни қабул қилувчи транспортлар, мехмонхона ва ресторандаги жойлар, кадрларнинг сони ва сифати, туристларга кўрсатиладиган турмахсулотлар сони ва сифати, турмахсулотларни реклама қилиш сони ва сифати. Туризмда йўналишларнинг ижтимоий ва иқтисодий ўсишига қуйидаги гуруҳ омиллар таъсир қилади: -сиёсий омиллар, икки давлат ўртасидаги муносабат, шартномалар, товар ва турист алмашиш ва давлатда барқарорлик; -иқтисодий омиллар, туристик ташкилотлар, инфраструктуранинг сифати, иқтисодий енгилликлар, молиявий инвестициялар, банк ссудалари; -табиий омиллар, тарихий ва археологик иншоотлар, дарё, денгиз ва кўллар, ер ости даволовчи сувлар, тоғлардаги чиройли манзаралар; -илмий-техник омиллар, замонавий хизмат кўрсатиш йўллари ва усуллари, янгича техника ва технологиялар, илмий тажрибалар; -янги туристик менежмент, маркетинг билимлари, туристларга махсус маъруза матнларининг мавжудлиги ва ҳ.к. Инсоният тарихининг узоқ даври мобайнида иқтисодий сабаблар туфайли саёҳатлар муҳим ўлчовда қилинган. Товарини сотиш ва бошка ерларда ишлаш мақсадида рўёбга чиққан кўчишлар саёҳатларни таркиб топтирди. Буларнинг ичида муқаддас ерларни зиёрат қилиш ва урушлардан қочиш ҳам муҳим саёҳат сабаблари орасида эди. Бу жихатдан саёҳат қилишнинг маъноси қийинчиликлар ва ташвишларга дучор бўлиши эди. Аммо бугунги кунга келиб, ҳозирги замон инсонлари турли хил сабаблар туфайли саёҳат қилмоқдалар. Бу тўғрида бир-бирига ўхшаган таклифлар мавжуд. Батафсил бўлиши учун бу ерда саёҳат мотивларига алоқадор аниқ таъриф устида тўхталиб ўтиш зарур. Жон А.Томаснинг таклифига асосан 18 та саёҳат йўналишлари мотивлари бўлганини ифода қилган 3 . Булар қуйидагилардир: Таълим ва маданиятга алоқадор йўналиш мотивлари; 1.Бошқа жамиятларнинг яшаш ва ишлаш тарзини кўриш. 3 Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2004.

2.Ажойиб ерларни тамоша қилиш. 3.Актуал ҳодисаларни янада яхши тушуниш. 4.Маданият ёки санъат воқеаларида иштирок этиш, дам олиш мотивлари. 5.Кундалик ҳаётдан, монотонликдан ва қонунлардан қочиш. 6.Ўйин-кулгили вақт ўтказиш. 7.Янги алоқалар ўрнатиш. Этник асосдаги мотивлар: 8.Кишининг, оиласининг негизи келиб чиққан ерларни зиёрат қилиш. 9.Кишининг, оиласининг дўстлари жойлашган ерларни зиёрат қилиш. 10.Бошқа мотивлар. 11.Соғлик (қуёш, қуруқ иқлим). 12.Спорт фаолиятлари (сузиш, чанғида учиш, балиқ тутиш), 13.Иқтисодий арзон яшаш. 14.Саргузашт (янги ерлар, инсонлар, тажриба). 15.Мослашиш. 16.Ўзини олийжаноб қилиб кўрсатиш. 17.Тарихий ерларни зиёрат қилиш. 18.Ижтимоий мотивлар (дунёни таниш). Умуман олганда туристларнинг психологик характерларига мос муомила шаклларига кўра ҳар хил йўналишлар ташкил қилиниб туристлар гуруҳларга ажратилади. Психологик маълумотлар ичида киши кенг яшаш тарзи, яратган обрўси, муносабатлари, саёҳатга бўлган қизиқиши, оилавий аҳволида кўрсатган муомаласига қараб чиқилади. Бу маълумотларга асосан сўров анкеталари ва ўзаро учрашувлар билан қўшимча киритилади. Туризм бўйича испан олими Т.Плог томонидан рўёбга чиқарилган саёҳат йўналишининг пайдо бўлиши мотивация билан боғлиқ тадқиқотлар натижасида фарқли бир хулоса ўртага чиққан. Т.Плог изланишлари натижасига кўра саёҳат қиладиганлар бўлинмайдиган давомли бир қатор шаклда қўйилса, уч шаклдаги йўналишлар қўлга олиниши мумкин. Кўп кишилар қаторнинг ўртасида қолмоқда.

Иккита уч нуқтада жойлашганлари эса Плог тадқиқотининг асосий тамойилини ташкил қилади. Бу уч йўналишларнинг биринчи учига «психоцентрик», бошқа учига «аллоцентрик» номи берилган. Булар «психоцентрик» учида жойлашган кишилар сиқилган, тортинчоқ, саргузаштни севмайдиган инсонлардир. «аллоцентрик» учида жойлашганлари эса ўзларига ишонган, саргузаштни ёқтирадиган кишилардир. Бу икки гуруҳ хусусиятларига кўра Плог бошқа турист турларини ва бошқа зиёрат қилинадиган ерларнинг борлигидан бахс этган. Плогга кўра, «аллоцентрик» бир тур мустақил бир тажрибага ўхшай оладиган саёҳатни, эришиши қийин бўлган жойларни танлайди. Масалан, Африка, Жанубий Америка ва кимсасиз орол каби жойларда. Ўрта нуқтада қолган турлар Гаваи, Европа каби танилган ерларга саёҳат қиладилар. "Психоцентрик" турдаги бир турист эса, масалан, «Дисней-ленд»га пакет (раскаде) тур билан кетишдан мамнун бўлади. Бу иккита учда жойлашган турларнинг хусусиятлари шу шаклда ажратилиши мумкин. «Аллоцентрик» турлар: Саргузаштчи ва ўз бошига тадқиқотдан завқ олади. Кашфиётдан завқланувчи ва янги ҳаяжонларни истайди. Кашфиётсиз ерларни бориб кўришни хохлайдилар. Умуман қизиқиш доираси катта. Туристик хусусияти бўлмаган ерларни севадилар. Ўйнаш ва овқатланиш мавзусида асосан комфорт ва қулайликни ёқтирадилар. Бошқа ўлканинг инсонлари билан танишишдан, маданиятлари билан қизиқишдан завқланади. "Психоцентрик" турлар: - Пекиж - тур танлайдилар. -Унчалик фаол эмаслар. -қуёш, денгиз, қум каби ҳамманинг биргаликда қатнашадиган фаолиятларидан завқ оладилар. - Зиёрат қилинадиган жойларга асосан тайёрада (самалётда) эмас, балки автомобил билан боришни хуш кўришади. - Танилган, билинган жойларни танлайдилар. - Хорижий муҳитдан рохатланмайдилар. -Ўз ўлкаларидагига ўхшаш тунаш комплексини, ресторан, клубларни ва олди-сотди марказларини танлайдилар.

- Ўзлари каби бир хил комфортли даврада саёҳат қилганлар билан биргаликда бўлишидан завқ олади. - Бутун саёҳат ташкил этилишиини ўзлари учун уюштирилган саёҳат фирмаларини танлайдилар. Турларни ташкил қилиш босқичлари. «Пекиж» тур тўғрисида тушунча Йўналишларнинг ҳозирги вақтгача аниқланган турларига олимлар томонидан қуйидагича таърифлар берилган. Туристик йўналиш - туристларни маълум вақт ичида бориб келадиган шахарлар ва жойлар, кўриб келадиган тадбирлар, барча хизматларини ўз ичига оладиган йўлини ифодалайди. Йўналишда бошланиш ва тамом бўлиш вақти, хизматлар сони ва сифати, қиймати, транспорт турлари ҳужжатда кўрсатилади. Йўналишлар ўз хусусиятига кўра бир неча турга бўлинади: айланма, тўғри йўналиш, дам олиш кунларидаги йўналишлар ва бошқалар. Тур (йўналиш) - туристик йўналишлар тўғрисида барча маълумотларни ўз ичига оладиган ҳужжатлар йиғиндисига айтилади. Бу ҳужжатларга йўналиш дастури, у тўғрисида қисқача маълумот, кўрсатиладиган хизматлар сони ва улар бахосини ифодаловчи кўрсаткичга айтилади. « П екиж тур» - туристик йўналишлар тўғрисида барча кўрсаткичларни ифодаловчи ҳужжат ҳисобланади: кўрадиган жойларнинг қисқача тарихи ва расмлари, давлат тўғрисида қисқача ахборот, йўналиш давоми, хизматлар тури ва қийматини умумий қилиб ифодаловчи ҳужжатга пекиж- тур дейилади. Бу ҳужжатни қанча яхши ва қизиқарли чиқаришса, шунча туристларни жалб қилиши мумкин. Яхши турмахсулот бўлиши мумкин. Лекин “тур” яхши ишланмаса туристлар кам келиши мумкин. Турист бир неча давлатларда, шахарларда, вилоятларда бўлиши мумкин ва тур қиймати, уларнинг ҳаммасига кетадиган харажатларни ҳисобга олади. Пекиж тур туристик йўналишни ташкил қилиш мақсадида тузилган, туристларга керак бўлган асосий ҳужжатларга айтилади. Асосий тур ҳужжатларга қуйидагилар киради: - шартномага асосан тузилган хизматлар турлари;

-дастур ва умумий хизматлар турлари; - қисқача хизматлар тўғрисида умумий маълумот; -транспорт турлари, уларнинг сифати; -кўрадиган жойлар тўғрисида тарихий маълумотлар; -турадиган мехмонхона ва овқатланиш жойлари. Хулоса: Туризмдан асосий хизматларидан бири бўлган туристик махсулот турининг Сайёҳати давомида фойдаланиладиган барча хизмат турларининг ўз ичига олади. Инсонларнинг турмахсулотларни сотиб олишлари учун ишлаб чиқарилган жойларга боришлари мавжуддир. Турмахсулотни ривожланиш учун барча имкониятлар етарли бўлса ҳам ундан самарали фойдаланиляпти. Туристларни жалб қилиш учун уларга ушбу махсулотлар тўғрисида кенг тарғибот ишларини ҳам олиб бориш керак. Чунки Республикамиз бой тарихий ва туристик омилларга эгадир. Туристик махсулот ҳаётий босқичга эга бўлганлиги учун корхоналар ҳамиша янги имкониятларни излаб топишлари ва туристлар учун арзон ва сифатли махсулотларни тақдим қилишлари зарур. Туристик йўналишларни ривожлантириш учун асосий омил бу кадрларнинг билими ва тажриба потенциалидир. Ҳозирда Республикамизда туристик йўналишларни ривожлантириш учун кенг имкониятлар мавжуд бўлса ҳам жуда кам йўналишлар ишлаб чиқилган. Бу йўналишлар фақат “Буюк Ипак Йўлида” жойлашган шахарларга қаратилган. Лекин республикамизда туристларнинг кўриши ва дам олишлари учун тарихий ва хушманзара жойлар кўп. Фақат уларни юқори даражада таништириш, янги йўналишлар тизими ва туристларни ўша жойларга жойлаштириш йўллари ишлаб чиқилиши керак. Ҳозирда асосий йўналишлар фақат «Ўзинтур» ХЖ томонидан ишлаб чиқилган йўналишлар асосида фаолият кўрсатмоқда. Шунинг учун ушбу барча туристик йўналишларни қайтадан кўриб чиқиш ва ушбу йўналишлар давомида туристларнинг

фойдаланишлари учун мотел ва кемпинглар барпо этиш жуда муҳим масалалардан бири ҳисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. 1.Александров А.Ю. Международнўй туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2004. 2. География туризм. Романов А.А. Саакянц Р.Г. А.А. 2003 г. 3 . Дурович А.П. Маркетинг в туризме. Учебное пособие, 2004 г. 4. Маркетинг в туризме Учебное пособие 3-е изд., стереотип, (ГРИФ) Дурович А.П. 2004 г. 5. Маркетинг в туризме. Учебное пособие 4-е изд., стереотип, (ГРИФ) Дурович А.П. 2004 г. 6. Прикладной туроперейтинг. Учебное пособие Ушаков Д.С. 2004 г. 7. Реклама в социально-культурно сервисе и туризме. Учебник Морозов Н.С. 2003 г. 8. Реклама в туризме Учебное пособие Дурович А.П. 2003 г. 9. А. П. Юрьев «Планирование туризма», Донецск.2004 10. Технология путешествий и организация обслуживания клиентов. Уч.пособие Чернўх Н.Б. .2002 г. 11. Борисов К.Г. Международнўй туризм и право. Уч. пособие. М.: Издательство “НИМП”, 1999, 12. Большой Глосарий терминов международного туризма- Биржаков М.Б., Никифров В.И 2002 год. 13. География международного туризма: Страну СНГ и Балтики. Учеб пособе Гайдукевич Л.М Хомич С.А., Аношко Я.И. 2004. 14. История туризма. Учебное пособие Соколова М.В. 2002 г. 15. Квартальнов В.А. Мировой туризм на пороге 2010 года: прогнозў и реальность. М.: Финансў и статистика.2003. 16 . Реклама в социально-культурно сервисе и туризме. Учебник Морозов Н.С. 2003 г.

1 7 . Kotter. P., Bowen J., Makens J. – Marketing For Hospitality and Tourism. – 2d. Edit. – Upper Saddle River: Prentide Hall, 1998 18. Интернет сайтлари . www . peugeotufa . ru – ценў услуг www.bashexpo.ru – вўставки, конференции www . e - tours . ru – деловўе турў, вўставки, конференции www . travel - library . com – Электронная библиотека путешествий www.ziyonet.uz www.nur.uz

O'xshashlar

Туристик маҳсулотни силжитиш

Туристик маршрутлар ишлаб чиқиш учун лойиҳа намунаси

Туризмдаги махсус турларга туристик маршрутлар ишлаб чиқиш

Туристик маршрутлар ишлаб чиқиш технологияси курсининг мақсади ва вазифалари

Маҳсулотни ишлаб чиқариш ва сотиш таҳлили