Tovarlarga bo‘lgan talablar ularni iste’mol xususiyatlari va sifat ko‘rsatkichlari. - Iqtisodiyot - Referatlar

Tovarlarga bo‘lgan talablar ularni iste’mol xususiyatlari va sifat ko‘rsatkichlari.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63.5 KB

Ko'chirib olish

Tovarlarga bo‘lgan talablar ularni iste’mol xususiyatlari va sifat ko‘rsatkichlari. Reja: 1.Tovarlarning iste’mol xususiyatlari 2.Tovarlarning funksional xususiyatlar 3.Tovarlarning estetik xususiyatlari Tovarlarning ergonomik xususiyatlari 5.Tovarlarning ishlatish qo‘layligi 6.Tovarlarning sifat ko‘rsatkichlari

1.Tovarlarning iste’mol xususiyatlari Tovarshunoslik fani tovarlarning iste’mol qiymatini o‘rganadi. Tovarning iste’mol qiymati esa uning iste’mol xususiyatlari va tarkibiy tuzilish ko‘rsatkichlaridan tashkil topadi. Nooziq-ovqat tovarlarining iste’mol xususiyatlari. Xozirgi vaqtda xaridorlarga savdo korxonalarida 660 ming nomda (turda) tovarlar taklif qilinmoqda. Tovarlar xilining nihoyatda turli-tumanligi ularni o‘rganish uchun guruhlarga ajratishni taqozo etadi. Shaxsiy ehtiyojlarni 3 turga: moddiy, ma’naviy va sotsial ehtiyojlarga bo‘lish mumkin. Siyosiy iqtisod darsligida ham shaxsiy ehtiyojlar shunday turkumlanadi. Tovarlarning xususiyatlarini ham avvalo uch turga ajratish mumkin: 1) tovarlarning moddiy ehtiyojlarini qondira oladigan funksional xususiyatlari; 2) tovarlarning ma’naviy ehtiyojlarni qondira oladigan estetik xususiyatlari; 3) tovarlarning sotsial ehtiyojlarni qondira oladigan ergonomik xususiyatlari. Qayd qilingan xususiyatlarni ma’lum davr mobaynida saqlab qoladigan to‘rtinchi xususiyat - bu tovarning pishiq-puxtaligidir. Quyidagi har bir tovar xususiyatlari bandlarga bo‘lib o‘rganiladi. Normativ- texnik hujjatlarda har bir turdagi tovarning xususiyatlarini miqdor jihatdan ifodalaydigan sifat ko‘rsatkichlari beriladi. 2. Tovarlarning funksional xususiyatlar Tovarning funksional xususiyatlari. Tovarlar funksional (lotincha - «faoliyat ko‘rsatish») xususiyatlari tufayli inson hayotida muayyan vazifani bajarib, uning moddiy ehtiyojini qondiradi. Tovarlarning ish bajarish, xizmat qilish (funksional) xususiyatlariga ularning tegishli vazifani bajarish uchun sharoit yaratib beradigan xususiyatlari kiradi. Masalan, qishloq aholisi elektr moyjuvozlar tanqisligidan kir yuvish mashinasini sariyog‘ olish uchun ishlatishadi. Bundan qat’i nazar, kir yuvish mashinasining asosiy funksional xususiyatlari deyilganda uning kirni yirtmasdan toza yuvish va yaxshilab siqib berish xususiyatlari nazarda tutiladi. Har bir tovarning o‘ziga xos funksional xususiyatlari bor. Tovarlarning turlari ko‘pligi uchun ularning funksional xususiyatlari ham rang-barang bo‘ladi. Hatto bir tovarning bir necha funksional xususiyatlari bo‘ladi. Tovarlarning funksional xususiyatlari ularni iste’mol qilish mobaynida ma’lum fizik yoki kimyoviy jarayonlar natijasida yuzaga chiqadi. Bu jarayonlarga qarab ularning funksional xususiyatlarini sakkiz turga ajratish mumkin: kimyoviy, fizik-kimyoviy, mexanik, termik, optik, akustik, elektrik va magnit (tortish) xususiyatli turlari. Tovarlarning kimyoviy xususiyatlari. Bunday xususiyatlar tovarlarning tashqi muhitga (ishqorga, kislotaga, quyosh nuriga) bardoshliligini ifodalaydi.

Masalan, jun, ipak gazlamalardan tikilgan kiyimlarni ishqorli kir yuvish vositalari yordamida yuvib bo‘lmaydi, chunki bunday gazlamalarning tolalari kreatin (jun) va fibroin (ipak) oqsillaridan iborat. Paxta va zig‘ir gazlamalaridan tikilgan buyumlar esa kislotalarga chidamsiz bo‘ladi, chunki ular sellyulozadan iborat bo‘lib, undagi gidroksil ON gruppasi kislota bilan osongina reaksiyaga kiradi. Viskoza to‘qimalari tarkibida suv bilan jo‘shqin reaksiyaga kiradigan Na ishqor metali bo‘lganligi uchun nam holatda 50% ishqorligini yo‘qotadi. Organik moddalar tarkibida tashqi muhit ta’sirida turli o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Masalan, quyoshning ultrabinafsha nurlari rezina tarkibidagi kauchuk molekulalarini parchalaydi va havo kislorodi uning plastifaktorlarini oksidlaydi. Noorganik moddalar esa tashqi muhit ta’sirida o‘z xususiyatlarini o‘zgartirmaydi (yemirilishi nazarga olinmasa). Havo kislorodi va quyosh nurlari tovarlarga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi ham mumkin. Masalan, lak va bo‘yoq materiallari tashqi muhit ta’sirida polimerizatsiyalanib, surtilgan yuzada mustahkam plyonka hosil qiladi. Tovarlarning kimyoviy xususiyatlariga quyidagilarni aytib o‘tish mumkin: Lak va bo‘yoq materiallarining mustahkam plyonka hosil qilish xususiyatlari. Bunday materiallarning asosiy vazifasi tarkibidagi pigmentlarni bo‘yaladigan yuzaga pishiq va silliq plyonka shaklida qoplashdir. Plyonkaning sifati uning qattiqligi (MN/m2) orqali ifodalanadi. Tovarlarning fizik-kimyoviy xususiyatlari. Tovarlarning bunday xususiyatlari ularning tarkibiy tuzilishiga, ayniqsa materialining zichligi va adsorbsion xossasiga bog‘liq. Adsorbsiya (lotincha «yutish») deb qattiq jism yoki suyuqlik yuza qatlamining gaz va eritmalardagi moddalarni yutib olish jarayoniga aytiladi. Tovarlar material zichligiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi: haqiqiy zichlik - mutlaq zich modda og‘irligining hajmiga nisbati (g/sm3); bo‘ylama zichlik - bir metr uzunlikdagi tovarning og‘irligi bo‘lib, g/m o‘lchov birligida ifodalanadi; yuza zichligi - yuzasi bir kvadrat metr bo‘lgan tovarning gramm hisobida og‘irligi (g/m2); o‘rtacha zichlik - tovar massasining xajmiga isbati bo‘lib, g/sm3 da o‘lchanadi. nisbiy zichlik - tovar o‘rtacha zichligining harorati 40S bo‘lgan suvning normal havo bosimidagi (1013 Pa) zichligiga nisbatidir. Bu zichlik «solishtirma og‘irlik» nomi bilan ham yuritiladi. Miqdor jihatdan «haqiqiy zichlik» bilan teng bo‘lib, farqi o‘lchov birligisiz ishlatilishidadir.

Tovarlarning adsorbsion (moddalarni yutish) qobiliyati ularning tarkibiy tuzilishiga bog‘liq. Material yuzasi qancha g‘ovak bo‘lsa, shuncha ko‘pifodalanadi, chunki havodan har narsani yutadi. Tovarlarning fizik-kimyoviy xususiyatlari quyidagilardir: 1.Ich kiyim va poyabzalning gidroskopligi. Masalan, ich kiyimlarning asosiy vazifasi - badanning nafas olishiga sharoit yaratib berishdir. Buning uchun ular siyrak to‘qilgan matolardan tikilgan bo‘lib, havo o‘tkaza olishi kerak va gidrofillik xususiyatiga ega bo‘lib, badandan chiqqan terni shimib olishi lozim. Ter bilan birga badandan modda almashuvi natijasida hosil bo‘lgan ortiqcha zararli tuzlar erib chiqadi. Materiallarning nam tortib olish qobiliyatiga gidroskopiklik (yunoncha - «namga sezgirlik») deyiladi. Gazlamalarning gidroskopikligi uni suvga botirib qo‘yganda har bir m2 yuzasi qancha suv shimib olishiga qarab baholanadi. Yozgi poyabzal oyoqni yurganda tashqi mexanik ta’sirlardan saqlashdan tashqari oyoq terlarini bug‘ sifatida tashqariga chiqarib turishi kerak. Bu xususiyatni aniqlash uchun mutaxassislar maxsus asboblar yordamida charmning bir m2 yuzasidan bir soatda qancha nam bug‘lanib o‘tishini sinab ko‘rishadi. 2.Faslbop (demisezon) poyabzalning suv o‘tkazmaslik xususiyati. Kuzda va bahorda kiyiladigan poyabzal qalinroq charmdan tikilgan bo‘lib, yuqorida aytilgan xususiyatlardan tashqari kam o‘tkazmaslik qobiliyatiga ham ega bo‘lishi kerak. Buni charm ustiga qo‘yilgan suv qancha vaqtda orqasiga o‘tishiga qarab bilish mumkin. 3.Ko‘ylakning havo o‘tkazish qobiliyati. Yozgi ko‘ylak badanni nomahram nigohlardan saqlash bilan birga tashqaridan quruq havoni va ichkaridan nam havoni o‘tkazib turishi kerak. Havo o‘tkazish qobiliyatini esa bir sekundda bir m2 yuzasidan qancha havo o‘tishiga qarab aniqlash mumkin. Yuvish va tozalash vositalarining o‘z vazifalarini bajara olish qobiliyati. Kir yuvish mashinalarining bu xususiyatini kir yuvishi va undan keyingi oqligini solishtirib ko‘rib baholash mumkin. idish yuvish mashinasining sifati yog‘lik idishlarni tozalay olish darajasi bilan o‘lchanadi. Tish pastasi va poroshogining kor qilish darajasi yuvilgandan keyin tishlar orasida qoladigan taom qoldig‘i va hidining miqdori bilan aniqlanadi (maxsus indikator yordamida). Tozalovchi moddalarning dog‘ ketkazish qobiliyati sun’iy ravishda dog‘ tegizilgan kiyimni tozalay olish darajasiga qarab baholanadi. 5.Krem va vazelinlarning qo‘l va yuz terisida singishi. Bunday moddalarning tarkibida to‘yinmagan yog‘ kislotalari ko‘p bo‘lsa singish qobiliyati yuqori bo‘ladi. Terini ma’lum darajasigacha yumshatish uchun sarf bo‘lgan miqdor singish qobiliyatining darajasini ko‘rsata oladi.

6.Yelimlarning adgezion xususiyati. Adgemizion qobiliyat yopishtirilgan materiallarni ajratishda (Mpa hisobida) sarf bo‘lgan koersetiv kuch bilan aniqlanadi. Tovarlarning mexanik xususiyatlari. materiallar tashqi kuchlar ta’sirida deformatsiyalanadi (shakli o‘zgaradi). Qattiq jismlarning tashqi muhitning mexanik ta’siriga bardoshi ularning mexanik xususiyatlarini ifodalaydi. Mexanik kuchlar ta’sir qilish tezligi bo‘yicha statik va dinamik kuchlarga, ta’sir qilish maydoniga qarab g‘ujlangan va yoyilgan kuchlarga bo‘linadi. Bulardan eng yemiriluvchilari dinamik va g‘ujlangan kuchlardir. Deformatsiya qayta tiklanish bo‘yicha ilgarigi holatiga qayta oladigan, uzoq vaqt davomida relaksatsiya natijasida tiklanadigan elastik va tiklanmaydigan plastik turlarga bo‘linadi. Tashqi kuchlar ta’sirida qismlardagi elementar zarrachalari joyini o‘zgartirishiga qarab esa cho‘zilish, siqilish, siljish, eshilish va egilish turlariga ajraladi. Tovarlarning mexanik xususiyatlari ularning mikrotuzilishiga ham bog‘liq. Masalan, kristallik moddalar (metallar) pishiq va qattiq bo‘ladi, molekulalari yoyilgan polimerlar (tolalar, charm va sun’iy plyonklaar) cho‘ziluvchan bo‘ladi. Tovarlarning mexanik xususiyatlari rang-barang bo‘lib, ularga misol qilib quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 1.Yog‘och materiallarining tashqi kuchlarga chidamliligi. Qurilishda ishlatiladigan yog‘och materiallar ko‘pchiligining sifati ularning tashqi muhitga chidamliligi va og‘ir yuk ko‘tara olish qobiliyatiga qarab aniqlanadi. 2.Yog‘och materiallarining mexanik ishlov berishga mosligi. Yog‘och materiallariga qurilishda va mebel ishlab chiqarishda arralash, randalash va shunga o‘xshash turli mexanik ishlovlar beriladi. Lekin ularning mexanik ishlovga mosligini aniqlash qiyin. Yog‘och materiallarining bu xususiyatiga ularning qattiqligiga qarab baho berish mumkin. 3.Cholg‘u asboblari simlarining tarangligi va plastilinning plastik deformatsiyalanishi. Bu xususiyatlar tovarlarni ishlashtish davrida tashqi kuch ta’sirida deformatsiyalangandan keyin avvalgi holiga qayta tiklanish darajasiga qarab aniqlanadi. Simlarning qayta tiklanish darajasi 100% ga yaqin, plastilinniki esa aksincha 0 ga yaqin bo‘ladi. Tovarlarning termik xususiyatlari. Materiallarning termik xususiyatlari ularning tashqi muhit haroratiga munosabati yoki issiqlikishlab chiqara olish xususiyatidir. Bunday xususiyatlar materialning tarkibiy tuzilishiga bog‘liq. Suyuq moddalarda issiqlik atomlarning o‘zaro to‘qnashuvi natijasida tarqaladi. Shuning uchun suyuq moddalarning termik xususiyatlari ularning zichligiga chambarchas bog‘liq bo‘ladi. Qattiq jismlarda issiqlik atomlarning

tarang tebranishi (dielektriklarda) yoki elektronlarning harakati va o‘zaro ta’siri natijasida (o‘tkazgichlarda) tarqaladi. Issiqlik 3 usulda tarqaladi: atomlar orqali o‘tkazish yo‘li bilan, havo haroratidan hosil bo‘ladigan konveksiya usuli va fotonlar shaklida nurlanish natijasida. Tovarlarning termik xususiyatlaridan eng xarakterlisi quyidagilardir: Kiyimlarning issiqdan saqlash qobiliyati. Ust kiyimlarning asosiy vazifasi qishdpa badan haroratini tashqariga chiqarmaslik va yozda uni jaziramadan saqlashdir. Shuning uchun qishda serg‘ovak gazlamalardan tikilgan ko‘p qavatli kiyim va yozda g‘ovaksiz ipak, paxta va zig‘ir tolalaridan bir qavatli yengil kiyimlar kiyiladi. Isitgich asboblarining issiqlik chiqarish qobiliyati. Isitgich asboblarining ilova qilinadigan hujjatlarida odatda quvvati yoziladi. Ammo asboblarning foydali ish koeffitsiyenti har xil bo‘lganligi sababli ularning quvvati issiqlik chiqarish qobiliyatini aniq ko‘rsata olmaydi. Shuning uchun asboblarning bu xususiyatiga kalorimetr yordamida joul hisobida aniqlangan miqdoriga qarab baho berish tavsiya qilinadi. Tovarlarning optik xususiyatlari. Tovarlarning optik xususiyatlari ularning yorug‘lik nurlari bilan bog‘liq faoliyatini ko‘rsatadi. Tabiatdagi elektromagnit to‘lqinlar uzunligi bo‘yicha 6 guruhga bo‘linadi: uzunligi 0,1 nm dan qisqa bo‘lgan gamma-nurlar. Ular mineral moddalarning radioaktiv parchalanishi natijasida hosil bo‘ladi; 1 nm dan 0,1 mkm gacha uzunlikda bo‘lgan rentgen nurlari. Ular atomlarning bombardimoni uchdan birini tashkil qiladi; uzunligi 380-760 nm bo‘lgan yorug‘lik ultrabinafsha nurlar. Ular quyosh nurining uchdan birini tashkil qiladi; uzunligi 380-760 nm bo‘lgan yorug‘lik nurlari; 780 nm dan 0,1 gacha uzunlikda bo‘lgan infraqizil nurlar. Quyosh nurining yarmi, cho‘g‘lanuvchi elektr lampalarning asosiy qismi (90% i) infraqizil nurlardan iboratdir; 0,1-10 mm gacha uzunlikda bo‘lgan radioto‘lqinlar. Ular maxsus generatorlar yordamida ishlab chiqariladi. Nooziq-ovqat tovarlarining sifatini xarakterlab beruvchi quyidagi xususiyatlar optik xususiyatlarga misol bo‘la oladi: 1.Televizor ekranidagi tasvirning ravshanligi. Bu televizorning eng asosiy xossalaridan biri hisoblanadi. Chunki tasvir xira bo‘lsa, televizor o‘z vazifasini to‘liq bajara olmaydi. Bu xususiyatning darajasi kd/m2 hisobida ekranning har bir metr kvadrat yuzasidan kur sochilish miqdori bilan o‘lchanadi.

2.Videomagnitofon ekranidagi tasvirning aniqligi. Ularning bu xususiyatiga bir mm yuzada nechta chiziqni alohida-alohida qilib ko‘rsata olish qobiliyatiga qarab baho beriladi, shuningdek taklifni yaxlit qilib ko‘rsata olishi ham xisobga olinadi. Tajribalarda ekrandagi kadr sekundiga 24-25 marta o‘zgarib tursa, harakatdagi tasvirning yaxlit bo‘lib ko‘rinishi aniqlangan. Tezligi undan past bo‘lsa, tasvir milltillab, bo‘linib-bo‘linib ko‘rinadi. Shu sababli kinoproyektorlar ekranga sekundiga 24 ta kadr tushiriladi. Televizor ekranida 625 kadr sekundiga 25 marta o‘zgaradi. 3.Elektr lampaning nur sochish quvvati. Odatda elektr yorituvchi asboblarning quvvati vatt hisobida belgilanadi. Ammo ularning foydali ish koeffitsiyenti benihoyat past bo‘lganligi uchun bu ko‘rsatkich ularning nur sochish quvvatini aniq ko‘rsata olmaydi. Ikki-uch yilda yotkaziladigan yalpi sinovlarda lampalarning nur sochish miqdori lyuksmetr yordamida lyumen hisobida o‘lchab ko‘riladi. Deraza oynasining tiniqligi. Oynaning asosiy vazifasi nur o‘tkazish bo‘lib, bu jarayon fotometr yordamida foiz hisobida o‘lchanadi. Yupqa forfor idishlar uchun ham nur o‘tkazish muhim xususiyat bo‘lib sanaladi. Cho‘milish kostyumi esa aksincha nur o‘tkazmasligi lozim. 5.Yozuv qog‘ozlarining oqligi. Qog‘oz oq bo‘lmasa undagi yozuvni o‘qib bo‘lmaydi. Shunga o‘xshash ich kiyim, choyshab, yostiq jildi va h.k.lar ham yetarli darajada oq bo‘lishi shart. Aks holda ular kirligi tezlikda payqalmay qolishi natijasida infeksiya manbaiga aylanishi mumkin. Oqlik ham fotometr yordamida material yuzasidan qaytgan nurlariga qarab foiz hisobida aniqlanadi. 6.Billur va briliant buyumlarning tovlanishi. Bunday buyumlar yorug‘lik nurlari ta’sirida yiltillab bezaklik vazifasini bajaradilar. Tovlanish materialning tarkibi va serqirraligiga bog‘liq (brilliant toshlarining 56 tagacha qirrasi bo‘ladi). Buyumlarning tovlanishi polyarimetr yordamida yorug‘likning sinish ko‘rsatkichi bilan o‘lchanadi. 7.Siyoh va pastalar rangining to‘qligi. Yozuv qurollari uchun ishlatiladigan siyoh va pastalarning rangi och bo‘lsa yozuvning o‘qilishi qiyin bo‘ladi. Rangning och-to‘qligi optik komparatorlar yordamida foiz hisobida aniqlanadi. Dekorativ kosmetikada va qurilishda ishlatiladigan bo‘yoqlar uchun ham bu xususiyat muhimdir. Rangi och bo‘lsa pardoz va bo‘yash uchun buyum ko‘proq sarf bo‘ladi. Shuning uchun normativ-texnik hujjatlarda g/m2 hisobida bo‘yoqlarning bekituvchanligi chegaralanadi. Dekorativ kosmetika ashyolarining rangiga esa ball hisobida baho beriladi. Tovarlarning akustik xususiyatlari. Bu guruhga materiallarning tovush to‘lqinlariga aloqador xususiyatlari kiradi. Tovush deb to‘lqin tariqasida tarqaladigan tarang muhit zarrachalarining tebranishiga aytiladi. Tovush

sifatini asosan 3 ta ko‘rsatkich orqali ta’riflash mumkin: balandlik, kuch va tembr. Tovushning balandligi chastota o‘lchov birligida ifodalanadi. Tabiatdagi tovushlar balandligi (ingichka va yo‘g‘onligi) bo‘yicha to‘rtga bo‘linadi: -infratovushlar (chastotasi 1 mGs dan 1 Gs gacha); -eshitiladigan tovushlar (chastotasi 16-20000 Gs); -ultratovushlar (chastotasi 20kGs - 1 GGs); -gipertovushlar (chastotasi 1 GGs - 10 GGs). Tovushlarning kuchi to‘lqinning tebranish amplititudasiga bog‘liq. Eshitiladigan tovushlarning kuchi 1 pVt/m2 gacha bo‘ladi. Bundan pasti eshitilmaydi va balandi esa quloqni og‘ritadi. Tovushning tembri uning tarkibidagi qo‘shimcha tovush to‘lqinlarining turini (obertonlarini) ko‘rsatadi. Har bir tovush manbai asosiy tovushdan tashqari unga kamroq qo‘shimcha tovushlarni ham chiqaradi. Tovushning tembriga qarab uning qanaqa manbadan chiqayotganligini bilish mumkin. Tovarlarning elektrik xususiyatlari. Bu xususiyatlar materiallarning elektr ta’siriga reaksiyasini ifodalaydi. Materiallar elektr o‘tkazish qobiliyati bo‘yicha o‘tkazgich, yarimo‘tkazgich va dielektriklarga bo‘linadi. O‘tkazgichlar (kumush, mis, alyuminiy, po‘lat va boshqa matallar) tarkibida erkin elektronlar borligi uchun tokni yaxshi o‘tkazadi. Yarimo‘tkazgichlar (kremniy , germaniy, selen, tellur, metallarning oksid va sulfidlari) faqat yuqori temperaturada tok o‘tkaza oladi. Dielektriklar (farfor, shisha, slyuda, marmar, plastmassa va ko‘pchilik quruq organik moddalar) umuman tok o‘tkazmaydi. Misol tariqasida quyidagi 3 ta elektrik xususiyatlarni ko‘rib chiqamiz: 1.Radiopriyomniklarni kuchsiz tovush to‘lqinlarini qabul qila olish qobiliyati. Radiopriyomniklar uzoq va kuchsiz radiostansiyalarning to‘lqinlarini ham qabul qila olishi kerak. Davlat standartining talabi bo‘yicha eng zamonaviy radiopriyomniklarning sezgirligi 1,7 mkV, ya’ni shu kuchlanishdagi to‘lqinlarni ham qabul qila oladi. 2.Stabilizatorning tok kuchlanishini bir me’yorda saqlab turish qobiliyati. Davlat standartiga asosan xonadonimizga keladigan elektr tokining kuchlanishi 209-231 V doirasida bo‘lishi kerak. Lekin shahar, viloyat miqyosida elektr tokidan foydalanish darajasi sutka ichida o‘zgarib turishi uchun uning kuchlanishi ba’zan keskin pasayib, ba’zan kuchayib turadi. Kuchlanishning 5% dan ko‘p o‘zgarishi elektr asboblarining xizmat muddatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun televizorga o‘xshash nozik elektr moslamalari stabilizator orqali ishlatiladi. Stabilizator 154-253 V oraliqda o‘zgarib turgan tokni 198-233 V atrofida saqlab turadi, ya’ni stabilizator orqali o‘tib turgan tokning kuchlanish turg‘unligi +5 -10%.

3.Elektr simlarining tok o‘tkazuvchanligi. Bu xususiyat ommetr yordamida aniqlanadi. Qarshiligi past bo‘lgan simlar tokni nobudgarchiliksiz kerakli joylarga yetkazib beradi. Misning qarshiligi alyuminiydan 1,5 barobar past bo‘ladi, lekin mis qimmat turadi. Tejash maqsadida misdan ingichka sim ishlab chiqarib, ularning bir nechtasini qo‘shib shnur tayyorlashadi. Tovarlarning magnit (tortish) xususiyatlari. Tovarlarning bu xususiyatlari magnitga sezgir-sezgir emasligini ko‘rsatadi. Bu borada materiallar diamagnetiklar, paramagnetiklar va ferromagnetiklarga bo‘linadi. Diamagnetiklar (rux, mis, oltin, kumush, germaniy) va paramagnetiklar (temir tuzlari, nodir elementlar) magnit maydoniga befarq. Ferromagnetiklar (temir, nikel, kobalt, gadoliniy, terbiy, disproziy) atom yadrosida to‘lmagan orbitalar borligi sababli elektronlarning o‘zaro ta’sirida atomlarning harakatlantiruvchi kuchlari (momentlari) parallel holatga keladi va natijada uar magnitga sezgirlik xususiyatiga ega bo‘lishadi. Magnit momentlari elektron, proton va boshqa zaryadli zarrachalarning harakati natijasida hosil bo‘ladi. 3. Tovarlarning estetik xususiyatlari Tovarlarning estetik xususiyatlari. Tovarlarning estetik xususiyatlari deyilganda ularning shakli, tuzilishi va pardozi tushuniladi. Tovarlarning bu xususiyatlari iste’molchilarga badiiy zavq bag‘ishlay olishi kerak. Mutaxassislarning kuzatishlariga ko‘ra 40% xaridorlar tovarlarning estetik xususiyatlari qoniqarli bo‘lmagani uchun magazindan xarid qilmasdan chiqib ketadilar. Ularning 20% iga madaniy va xo‘jalik mollarining shakli yoqmaydi. 40% qizlar va 30% yigitlar magazinlarda zamonaviy fasonda tikilgan mollarni topolmay ateltelar xizmatidan foydalanishar ekan. Tovarlarning birgina o‘zi emas, uning joylanishi ham xaridorni jalb qilishi lozim. Chiroyli joylangan tovar yanada sifatliroq ko‘rinadi. Ba’zi tovarlarni sotib olishda (masalan, zargarlik, badiiy, pardoz-andoz buyumlari) ularning faqat estetik xususiyatlari e’tibor beriladi. Bunday tovarlarning estetik xususiyatlari bir vaqtning o‘zida funksional xususiyatlarining vazifasini ham bajaradi. Tovar shakli esa estetik talablarga javob berishi uchun u yangi, zamonaviy stil (yunoncha - «tayoqcha») va modaga (lotincha - «qoida») mos bo‘lishi lozim. Stil - bu o‘z davriga mos usul va vositalarning badiiy timsol birligi. Masalan, me’morchilik tarixida romantik, gotik, uyg‘onish, barokko, rokoko va modern stillari ma’lum. Mebel va badiiy buyumlar ham har bir davrning o‘zining stiliga moslashtirib ishlab chiqariladi. Moda deb qisqa davr ichida kelib ketadigan ijtimoiy muhitdagi hukmron did va urf-odatlarga aytiladi. Masalan, taxminan har 6-7 yilda shim pochasining kengligi, yubkaning uzunligi, poyabzal uchining shakli va poshnasining balandligi o‘zgarib turadi.

Tovarlarning ergonomik xususiyatlari Tovarlarning ergonomik xususiyatlari. Ergonomika (yunoncha - «ishlash qonuniyati») insonning unumli ishlashi uchun shart-sharoit va qulaylik yaratish imkoniyatlarini o‘rganadi. Tovarlarning ergonomik xususiyatlari deb ularni ishlatish qulayligi va gigiyenik bezararligiga aytiladi. Tovarlarning pishiq-puxtaligi (mustahkamligi). Tovarlarning mustahkamligi deb ularning ma’lum davr mobaynida funksional, estetik va ergonomik xususiyatlarini yetarli darajada saqlay olish qobiliyatiga aytiladi. Tovarlarning mustahkamligi katta iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyatga egadir. Ishlab chiqarilgan tovralar har qancha mustahkam bo‘lsa, moddiy boyliklar ham shuncha tejaladi. Afsuski mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan rangli televizorlarning 33% i, magnitofonlarning 17% i va xolodilniklarning 8% i kafolat muddati davridayoq ishdan chiqmoqda. 5. Tovarlarning ishlatish qo‘layligi Tovarlarning mustahkamlik tushunchasi o‘z ichiga tovarlarning buzilmay ishlashi, chidamliligi, remontga yaroqliligi va tashqi muhitga inertligi xususiyatlarini qamrab oladi. Texnik jihatdan soddal bo‘lgan tovarlar ham yashirin nuqsonlar tufayli iste’mol davrida yoki uzoq vaqt saqlanishi natijasida sifatini yo‘qotishi mumkin. Masalan, tayyor kiyimning dazmollangan shaklini saqlay olish qobiliyatini nam ta’sirida gazlamasining qisqarish darajasiga qarab bilib bo‘ladi. Ayniqsa, paxta ipidan to‘qilgan sintetik ko‘ylaklarning choklari tez burishib qoladi. Tovarlarning chidamliligi. Tovarlarning ma’lum vaqt oralig‘ida va foydalanish sharoitlarida imkoniyatining oxirigacha uzluksiz ishga yaroqli bo‘lishini saqlay olish qobiliyatiga ularning chidamliligi deyiladi. Imkoniyatining oxiri deyilganda undan keyin tovarni ishlatish yoki tuzatishga xojat qolmaydi deb tushunish kerak. Odatda tovarni remont qilish uchun sarf qilinadigan mablag‘ uning chakana narxining yarmidan oshiq bo‘lsa, u yangilanadi, chunki bunday buyum tez-tez buziladigan bo‘lib, uni remont qilib turish yangisini sotib olishdan ko‘ra qimmatroqqa tushushi mumkin. Tovarlarning remontga yaroqliligi. Tovarlarning bu xususiyati ular buzilib qolsa tuzalishga yaroqliligini ko‘rsatadi. Bu sohada madaniy va xo‘jalik tovarlari tuzaladigan (elektr, kino, fotoasboblar, radioelektron apparatlar, transport, cholg‘u asboblari, mebel) va tuzalmaydigan tovralar (elektr lampalar va galvan elementlari)ga bo‘linadi. Tuzaladigan tovarlarning remontga yaroqliligi tuzatish jarayonida iste’mol xususiyatlarining qayta tiklanish darajasi va tuzatish uchun ketgan mehnat miqdori bilan belgilanadi. 6. Tovarlarning sifat ko‘rsatkichlari

Tovarlarning tashqi muhitga inertligi. Tashqi muhit tovarlarning mustahkamliligini va chidamliligiga ta’sir qiluvchi muhim omillardan biridir. Bularga misol qilib tovarlarning quyidagi xususiyatlarini olish mumkin: 1.Zargarlik buyumlarining tashqi atmosferaga turg‘unligi. Ma’lumki, metallarning ko‘plari havo kislorodi ta’sirida oksidlanadi. Nodir metllar bundan istisno. Metallarning oksidlanishi tashqi ko‘rinishidan va og‘irligining kamayishidan ma’lum bo‘ladi. 2.Tovarlarning kimyoviy reagentlarga chidamliligi. Metallarning aksariyati turli eritmalar ta’sirida yemiriladi. Masalan, qalaylangan metall idishlar sut mahsulotlari tarkibidagi organik kislotalarga chidamli. Alyuminiy idishlarda tuzlangan oziq-ovqat saqlansa, u yemiriladi, chunki alyumin anorganik kislota va ishqorlarga chidamsizdir. Cho‘yan qozonlar, po‘latdan yasalgan pichoq, qoshiq va shunga o‘xshash ro‘zg‘or buyumlari nam holda zanglaydi. Ularning yemiriilish darajasini maxsus eritmada erigan moddalarning miqdori yoki zanglash tezligi bilan aniqlab bilsa bo‘ladi. 3.Shisha idishlarning issiqqa chidamliligi. Shisha va chinni idishlar qaynoq suv bilan yuvishga, sirlangan po‘lat idishlar esa o‘tda ovqat pishirishga chidamli bo‘lishi lozim. Ularning bunday chidamliligini bilish uchun ma’lum darajagacha qizdirib, keyin sovitiladi. Organik moddalardan bo‘lgan tovarlarning biologik bardoshi. Yog‘och materiallari nam holatda mikroorganizmlar ta’sirida chiriydi, yung gazlamalarini kuya yeydi va h.k. Bularning biologik xususiyatlari normalashtirilmaydi, faqat saqlash sharoitlarini yaxshilash talab qilinadi. 5.Kimyoviy faol tovarlarning buzilmasdan saqlanishi. Ba’zi tovarlarning funksional faolligi vaqtning o‘tishi bilan pasayib boradi. Masalan, galvan elementlarining elektrodlari va elektroliti orasida oksidlanish-tiklanish reaksiyasi sekin bo‘lsa ham sodir bo‘lib turgani uchun elektr hosil qiluvchi kuchi (EDS) kamayadi, yorug‘-sezgir materiallar shunday reaksiya natijasida qoraya boylashdi. Shuning uchun normativ-texnik hujjatlar bunday tovarlarning yaroqlilik muddatini chegaralab qo‘yadi. Masalan, fotoplyonkalarning yaroqlilik muddati turiga qarab 1-2 yil, foto qog‘ozlarniki - 6 oydan 18 oygacha, bio qo‘shimchali sintetik kir yuvish vositalariniki - 6-9 oygacha. Bu muddatdan keyin ularni sotish man etiladi. Ayrim tovarlarning, masalan, kimyoviy-maishiy tovarlarning sifati saqlash paytida o‘zgarsa ham ular butunlay yaroqsiz bo‘lmaydi. Ularning narxini tushurib sotish mumkin. Masalan, qurilish bo‘yoqlarini saqlash muddati standart turiga qarab 3-12 oygacha va aliflarniki 2 yil atrofida cheklab qo‘yilgan.

O'xshashlar

Sabzavot va mevalar ularning turlari sifat ko‘rsatkichlari

Oziq ovqat tovarlari sifatini baholash fanining ahamiyati va dolzarbligi.

Bozorni kompleks o‘rganish

Milliy hisoblar tizimining asosiy ko‘rsatkichlari va uning tarkibiga kiritilishi zarur bo‘lgan hisoblar

Savdo korxonalarida xaridorlarga xizmat kursatish jarayonlarini boshkarish